OBEZİTEYE AİT BİLİMSEL ÖNERMELER İLE DEVLET POLİTİKALARI ARASINDAKİ ÇELİŞKİLER CONTRADICTIONS BETWEEN SCIENTIFIC THEORIES FOR OBESITY AND

Transkript

1 OBEZİTEYE AİT BİLİMSEL ÖNERMELER İLE DEVLET POLİTİKALARI ARASINDAKİ ÇELİŞKİLER CONTRADICTIONS BETWEEN SCIENTIFIC THEORIES FOR OBESITY AND GOVERNMENT POLICIES

2 Babür ERDEM Orta Doğu Teknik Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü 2. Sınıf Öğrencisi Cansu AKYÜZ Orta Doğu Teknik Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, Psikoloji Bölümü 3. Sınıf Öğrencisi

3 ABSTRACT Obesity is a disease which depends on excessive increasing of the fat in the body, resulting from environmental impacts, depending on individual psychological characteristics and also has a genetically based. The effect of environmental factors on the development of individuals and susceptibility to obesity can be explained by Thrifty Phenotype Hypothesis. According to this hypothesis, a baby who has a low birth weight births because of the mother s poor nutritional conditions and harsh environmental conditions encountered by the mother during the development of fetus, increase the risk of developing type II diabetes and result of this, increase the tendency to developing obesity. In the same way, Thrifty Genotype Hypothesis claim that, in some societies occur selection of thrifty genes because of the societies had to be fed low-calorie foods for a long time. As a consequence of this selection, human populations that are adapted to harsh conditions so developed energy storage mechanisms. Accordingly, if these people who are with thrifty genes reach the high-calorie foods, they would face the problem of obesity or type II diabetes. Furthermore, developing epigenetic studies show that, thrifty properties which occur in phenotype due to harsh environmental conditions can be carried to future generations. The validity of these hypotheses can be seen on the world community. Today, if we compare communities which are equal to in terms of the per capita daily calorie intake, it is possible to observe that communities did not receive adequate calories or communities who have lived in famines have much higher rate of obesity. Besides, if societies lived under difficult conditions in the past, they will prefer high-calorie foods and their diets include foods high in carbohydrates and fat content as a basis. In accordance with this description, a balanced and adequate nutrition is an important point to be considered to prevent high rates of obesity for developing countries or communities who lived in famines. In Turkey per capita daily calorie intake has not been too low in the past. However, because of the environmental factors such as periods of shortages, hunger experienced by the one segment of society, poverty conditions of significant number of human and their inadequate nutrition create an effect on genotype and phenotype. That is projections about this effect passed through future generations and increases the rate of obesity are largely accepted. Considering all these reasons, should be aware of changes in environmental conditions that created behavioral and physical changes in society, so nutrition policies should be developed accordingly. Nevertheless, food policies in Turkey create short-term solutions, are not sufficient for people s health and not suitable for community profile. Aids for the poor people prepared using by cheap and high-calorie foods; in other word requirements of balanced diets

4 and biological structure of society are being ignored. Sad to see that health policies and policies to fight against obesity was not prepared as a comprehensive and long-term and also was not intended to include producers, consumers, industry and encompass all segments of the population. Moreover, seeing that biological features of population, predispositions that may arise in different parts of society and scientific facts not included in the policies adequately and only be targeted short-term solutions create a disappointment about health policies. In short, government policies that prepared by ignoring many important cases, arranged in a short term and aimed at providing quick profit, so these policies is developed for the benefit of people but may damage the these people. Because of this, government health policies contain ethical contradictions. For this reason, the state s nutrition policies and food aids should aim to achieve continuous healthy lifestyle for people instead of high calorie foodstuffs to satisfy temporarily. In the prevention of obesity, adequate and balanced nutrition should be included in the government policy and ensure that the development of the food industry, increase the diversity of agricultural products and regulation aids stands out as a requirement.

5 ÖZET Obezite vücutta aşırı yağ artımıyla ortaya çıkan, çevresel etkilerle beslenen, kişinin psikolojik özelliklerine bağlı, genetik zeminli bir hastalıktır. Çevresel etmenlerin, bireylerin gelişimi ve obeziteye olan yatkınlıkları Tutumlu Fenotip Hipotezi (Thrifty Phenotype) ile açıklanmakta; ayrıca yeni gelişen epigenetik çalışmalar, zorlu çevre şartlarının bıraktığı izlerin gelecek kuşaklarda doğrudan izlenebileceğini öngörmektedir. Bu açıklamalar doğrultusunda bir zamanlar besin kıtlığı çekmiş ve gelişmekte olan ülkelerde obezitenin yüksek oranlara çıkması dikkat edilmesi gereken bir noktadır. Çevre şartlarındaki değişimlerin toplum üzerinde davranışsal ve fiziksel olarak değişimlere neden olduğu göz önünde bulundurularak beslenme politikaları geliştirilmelidir. Bu nedenle devletin beslenme politikası, yapılan gıda yardımları insanları yüksek kalorili gıda maddeleriyle idareten tatmin etmek yerine, gerçekten insanların sağlıklı bir yaşam sürmesini amaçlamalıdır. Benzer şekilde obezite ile mücadele için oluşturulan sağlık politikaları da kısa zamanda, yalnızca egzersize ağırlık vermek yerine uzun vadeli olacak şekilde, bilimsel olguları göz önünde bulundurarak geliştirilmelidir. Sonuçta, Türkiye de olanın aksine, obezitenin önlenmesinde yeterli ve dengeli beslenmeyi devlet politikası haline getirmek ve buna göre gıda sanayi gelişimini, tarımsal ürünlerin çeşitliliğini ve yardımları düzenlemek; psikolojik baskı kurmaya yeğlenmelidir.

6 Obezite; son yıllarda yaygınlaşarak dikkat çekmiş, sadece bir yeme problemi sonucu ortaya çıkmayan ve birçok etken tarafından yönlendirilip, birçok etkene de yön veren bir rahatsızlıktır. Obezitenin tek bir sebepten dolayı oluşmadığı bilinen bir gerçektir. Hem fizyolojik hem de psikolojik olarak bireyin hayatını olumsuz yönde etkileyip kalp hastalıkları, Tip II diyabet, hipertansiyon, kanser, solunum problemleri, uyku apnesi ve depresyon başta olmak üzere birçok rahatsızlığa sebebiyet verdiği kanıtlanmıştır. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde obezitenin kökenini inceleyecek olursak; Tutumlu Fenotip Hipotezi açıklamalarda bulunmamızı ve doğru, nitelikli, kalıcı çözüm önerileri üretmemizi sağlayacaktır. Tutumlu Fenotip Hipotezi, 1992 yılında Hales ve Barker tarafından öne sürülmüştür. Bu hipoteze göre; fetüsün gelişimi sırasında annenin karşılaştığı olumsuz çevre şartları ve yetersiz beslenme koşulları düşük doğum ağırlığıyla doğan bebeğin ileride Tip II Diyabete yakalanma riskini arttıracak, dolayısıyla obeziteye yatkınlık oluşturacaktır. 1 Ayrıca doğumdan önceki zorlu çevre şartlarının, yavru bireyde insülin direnci oluşmasına neden olduğu gösterilmiş ve bireyin beslenme davranışının değişimi ile birlikte -yüksek kalorili gıdalara yönelim sonucu- obezite gelişimi açıklanarak Tutumlu Fenotip Hipotezi desteklenmiştir. 2 Bunlara paralel olarak, Tutumlu Genotip Hipotezi ise ilk defa Amerika Birleşik Devletleri'nin güneydoğusunda yaşayan Pima yerlilerinde görülen yüksek obezite ve Tip II diyabet prevalansını tanımlamakta kullanılmıştır. Pima yerlilerinin tarihine bakacak olursak, yaşadıkları bölgenin çevresel şartlarından ötürü yalnızca belirli dönemlerde bol yiyeceğe erişim imkânları olduğunu görmekteyiz. Bu nedenle aldıkları gıdalardan elde ettikleri enerjiyi depolayarak kıtlık dönemlerinde hayatta kalmalarını sağlayacak adaptasyona uğramışlardır. Ancak günümüzde ise normal düzeyde gıda almalarına rağmen, adaptasyon ile oluşan Tutumluluk Gösteren Genotip sonucu aldıkları enerjiyi depolama eğiliminde oldukları için çok yüksek obezite oranına sahiptirler. Bu noktada Pima yerlilerinin zor zamanlara adapte olabilmek için genetik yapılarının değiştiği ve vücutlarının bol gıdanın bulunduğu zamanlarda ortalamadan daha yüksek oranlarda yağ depoladıkları ileri sürülmüştür. Hipoteze göre bugün çevresel şartların zorlu olmaması ve yeterli gıdaya erişim imkanının her zaman bulunmasıyla bu adaptasyon negatif bir etki doğurmuştur ve bu etki bireylerde obeziteye ve Tip II diyabete sebep olmaktadır. Sonuç olarak, uzun dönemlerde düşük kalorili gıdalarla beslenmek zorunda kalan toplumlarda tutumluluk genlerinin seçilmesiyle bireylerde enerji depolama metabolizmasının belirginleştiğini ortaya koyulmuştur. Ve buna göre; Tutumlu Gen lere

7 sahip bireyler yüksek kalorili gıdalara erişebildikleri takdirde Tip II Diyabet ve obezite oluşumu sorunlarıyla karşı karşıya kalmaktadırlar. 3,4 Bu bilgilere ek olarak; epigenetik konusunda yapılan yeni araştırmalar bu fenotipte görülen tutumluluk özelliklerinin kalıtımsal olarak nesiller boyunca aktarılabildiğini öngörmektedir. 5 Columbia Ünivesitesi Tıp Merkezi nden Oded Rechabi, "En belirgin örnek 2. Dünya Savaşı sırasında Hollanda'da yaşanan kıtlık. Kıtlık sırasında uzun süre açken doğum yapan kadınların çocukları ve torunları obezite ve diğer metabolik bozukluklara daha yatkın." diyerek olguyu örneklendirmiştir. 6 Bu alanda yapılan kontrollü deneylerden de benzer sonuçlar elde edilmiştir. Yakın geçmişte fareler üzerinde yapılan bir deneyde kronik olarak yüksek yağ oranlı diyetle beslenip obez olan erkek farelerin dişi yavrularında da obezite görülmüştür. 7 Dünya toplumları üzerinde bu hipotezlerin geçerliliğini görmemiz mümkündür. Örnek olarak; 1961 ile 2007 yıllarındaki kişi başına düşen günlük kalori alımı karşılaştırıldığında, diğer ülkelere kıyasla, Libya da oldukça büyük farklılık vardır de kişi başına düşen günlük kalori alımı 1637 kcal gibi düşük bir seviyede iken, 2007 yılında 3143 kcal olmuştur. 8 Bu verilerle birlikte hipotezleri destekler biçimde, kişi başına düşen günlük kalori alımı diğer ülkelerin üstünde olmamasına rağmen obezite oranı diğer ülkelerden yüksektir 9 (Tablo 1). Ayrıca Kuzey Afrika ve Arap ülkeleri arasında Tip II Diyabet ve obezitenin en yaygın olduğu ülke Libya dır. 8,10 Tablo 1 Ülke Gıda alımı (kcal/kişi/ gün) Gıda alımı (kcal/kişi/ gün) Yetişkin erkeklerde obezite oranı (%) Yetişkin kadınlarda obezite oranı (%) Günlük diyette yer alan lipid oranı (E%) Günlük diyette yer alan karbonhid rat oranı (E%) ABD ,2 33,2 33, ,7 İsveç , ,5 46,5 15 Libya ,5 41, Türkiye ,8 35,6 24,2 64,3 11,5 Günlük diyette yer alan protein oranı (E%) Türkiye de 1961 yılında kişi başına düşen günlük kalori alımı diğer dünya ülkelerine benzerdir 8 (Tablo 1). Ancak, Anadolu da Osmanlı Devleti Dönemi boyunca birçok defa kıtlık yaşanmış, Cumhuriyet Dönemi nde de kıtlık yıllarının yaşandığı zamanlar olmuştur. Büyük Buhran ve 2. Dünya Savaşı ndan sonra gıda üretimi düşmüş, çok yüksek oranda yoksulluk

8 ortaya çıkmıştır kıtlık yılında Milli Koruma Kanunu Uygulamaları yürürlüğe sokulmuştur. Buna rağmen yıllık 4000 tona yakın olan buğday üretimimiz 1945 yılında 1970 tona düşmüştür. 11,12 Buna benzer olarak yoksulluk oranı 1980 lerin sonunda % gibi çok yüksek bir seviyeye ulaşmıştır TÜİK verilerine göre Türkiye nin % 1,29 u açlık sınırının altında, %25,6 sı ise yoksulluk çekmektedir yılında ise yoksulluk oranı % 18,08 dir. 13,14,15 Verilerde görüldüğü üzere, geçmişte genel olarak kişi başına düşen günlük kalori alımı düşük olmamasına rağmen; dönem dönem yaşanan kıtlıklar, bunun yanı sıra toplumun bir kesiminin aç olması, önemli bir kesimininse yoksulluk çekip, yeterli ve dengeli beslenememesi nedeniyle Türkiye de de Tutumlu Fenotip Hipotezi gibi çalışmaların çevre etmenlerin genotip ve fenotip üzerine etki ederek nesiller boyunca obeziteyi arttırdığını belirten öngörüleri önemli ölçüde geçerlidir. Bu nedenle gelişen Türkiye de özellikle yoksul kesimin günlük kalori alım miktarına dikkat edilmelidir. Zaten obeziteye yatkın olan insanların kişi başına düşen günlük kalori alımının yüksek olmasıyla diyabet ve obezite oluşumu kaçınılmazdır. Günlük yüksek kalori alımının obezite oluşumundaki etkisini örneklendirecek olursak Amerika Birleşik Devletleri ve İsveç arasında karşılaştırma yapabiliriz. ABD ve İsveç in günlük diyetlerinde yer alan lipid, karbonhidrat ve protein gibi makro-besinler kıyaslandığında belirgin bir fark görülmemektedir, geçmişteki kişi başına düşen günlük kalori alımı karşılaştırıldığında da belirgin bir fark yoktur. 16,17 Ancak 2007 yılı verilerine baktığımız zaman, ABD nin kişi başına düşen günlük kalori alımı İsveç ten oldukça yüksektir ve bunun yansımasını obezite oranlarının karşılaştırılmasında görmemiz mümkündür. ABD de obezite oranı ortalama %31.7, İsveç te ortalama % 16.6 dır 9 (Tablo 1). Örneklendirmede görüldüğü ve zaten bilindiği üzere yüksek kalori alımı obeziteye neden olmaktadır. Obeziteye yatkınlığı olan insanlar için kişi başına düşen günlük kalori alımının yüksek olmasının yanı sıra alınan makro-besinlerin günlük diyetteki oranları da oldukça önemlidir. Özellikle tarihlerinde besin kıtlığı çekmiş toplumlar enerji verici gıdalara yönelmektedirler. Tutumlu Fenotip Hipotezi ve diğer hipotezlerin öngördüğü şekilde obeziteye yatkın olan bu bireylerin yüksek enerji verici gıdalara yönelimi obezite oranının artışına ivme kazandırmaktadır. 2 Libya örneğine dönecek olursak; 2007 yılında kişi başına düşen günlük kalori alım miktarı İsveç ile aynı olmasına rağmen, iki ülkenin obezite oranları arasında önemli fark vardır. Makro-besinlerin diyetlerindeki dağılımına bakarsak obezite oranları

9 arasındaki büyük farklılığın nedenini anlamamız kolaylaşacaktır. İsveç halkının beslenmesinin dengeli olduğunu, Libya halkının ise günlük diyetlerinin % 62 sinin karbonhidratlardan oluştuğunu görmemiz mümkündür 18 (Tablo 1). Yüksek karbonhidrat alımı ve geçmişteki zorlu şartların etkisinde insülin direnci geliştirmiş, obeziteye yatkın Libya halkında, İsveç halkından çok daha fazla oranda obezite görülmesi öngörünün beklenen sonucudur. Buna ek olarak; 2. Dünya Savaşı ndan sonra üretimin azalması nedeniyle besin maddelerinin fiyatları artmış, insanların alım gücü düşmüştür. Bunun üzerine insanlar daha ucuz ve yüksek enerji veren besin maddelerine yönelmişlerdir. Böylelikle değişen beslenme alışkanlıkları doğrultusunda hızlıca yüksek enerjili gıdaların temini sonucu Dünya çapında obezite oranında artışı tetiklemiştir. Türkiye ye gelecek olursak; 2007 yılında kişi başına düşen günlük kalori alımı 3517 kcal gibi yüksek bir seviyededir. Ayrıca, günlük diyette yer alan karbonhidratların oranı da % 64,3 gibi yüksek bir değer taşımaktadır. 19 Yani, Türk halkı hem yüksek kalori almakta, hem de karbonhidrat ağırlıklı dengesiz bir beslenme biçimi sergilemektedir. Belirtildiği üzere, Türk halkı geçmişinde kıtlıklar yaşamıştır ve bu zorlu etmenler sonucu obeziteye genotipik ve fenotipik olarak yatkınlık kazanmış olması oldukça olasıdır. Günümüzde ise yoksulluk çeken ve besin temininde zorlanan, halkın önemli bir çoğunluğunu oluşturan bireylerin gelecek nesillerinde de obezite yatkınlığının gelişmesi mümkündür. Hem obezite yatkınlığı oluşması hem de dengesiz beslenme ve yüksek kalori alımı sonucu Türkiye de obezite oranı ortalama % 27,2 yi bulmuştur (Tablo 1). Bu bilgiler doğrultusunda günümüz gıda politikalarını değerlendirmek gerekirse, Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı nın Dokuzuncu Kalkınma Planı ( ) Gıda Sanayii Özel İhtisas Komisyonu Raporu nda Muhtemel Yatırım Alanları başlığına baktığımızda; bu yatırım alanlarının kümes hayvanı ve kırmızı et sektörü ile şeker sanayi olduğunu görmekteyiz. 20 Et üretimini arttırmaya yönelik girişimler, günlük diyetteki düşük protein yüzdesinin yükselmesini sağlayacaktır. Ancak et üretimi dışındaki tek muhtemel yatırım alanı şekerdir. Kalkınma planı genel olarak değerlendirilirse, planın yalnızca günümüz yüksek et fiyatlarını düşürme ve şeker üretimini arttırarak, alınması gereken enerji miktarını hızlı ve basitçe karbonhidratlar kullanarak karşılama amacı güttüğü belirtilebilir. Plan içerisinde uzun dönemli olarak sağlıklı beslenmenin sağlanabilmesi için tarım ve gıda sanayine yönelik teşvik ve yatırımlar bulunmamaktadır. Özellikle gelişmiş Avrupa ülkelerinde halkın daha sağlıklı beslenebilmesi amacıyla, yüksek oranda flavanoid, antioksidan ve vitamin içeren gıdalar için sektör yaratılmaya çalışmaktadır. Türkiye de

10 yapılması beklenen yatırımlarda ise adları bile geçmemektedir. Oysaki Anadolu zengin tarımsal kaynaklara ve geniş bir biyoçeşitliliğe sahiptir, dolayısıyla yapılacak doğru düzenlemelerle, yalnızca bu topraklardan elde edilecek gıda ürünleri ile halkın uzun dönemli olarak sağlıklı ve yeterli beslenebilmesi mümkün olacaktır. Sonuçta gıda politikası halka dengeli beslenme sunma, tarımı geliştirme amacından uzak yalnızca günün belirgin eksiklerini kapatmaya yönelik ve ucuz yoldan kişi başına düşen günlük kalori alımının yeterli tutulabilmesi için yalnızca karbonhidrat desteği sağlayacak durumdadır. Yoksul halkın yeterli beslenebilmesi için yapılan gıda yardımlarında dahi sağlıklı beslenme göz ardı edilmiştir. Yardımların içeriğini yalnızca ucuz ve yüksek kalorili, karbonhidrat temelli gıdalar oluşturmaktadır. Durumu örneklemek için Türk Kızılayı nın yardım paketine göz atacak olursak; pakette yalnızca pirinç, un, makarna, toz şeker, bulgur gibi yüksek kalorili karbonhidrat içerikli gıda maddelerinin yer aldığını görürüz. 21 Yardımlar genel olarak sağlıklı gıda desteği sağlamak yerine anlık olarak enerji verici gıdalar ile günlük kalori alım miktarını yüksek tutacak şekildedir. Zaten önceki nesillerinin de muhtemel olarak yeterli beslenememiş olması sonucu obeziteye eğilim gelişmiş olabilecek bu bireylerde, yapılan yardımlar ve güdülen gıda politikaları sonucu ucuz gıda olarak yalnızca karbonhidrat ve yağ temelli maddeleri temin edebilmeleri nedeniyle obezite oluşumu artacaktır. Gelişen obezite sorununa Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı oluşturduğu Türkiye Sağlıklı Beslenme ve Hareketli Hayat Programı ile çözüm getirmeye çalışmaktadır. Program obezite sorununu ağırlıklı olarak hareketli hayat ve egzersiz ile çözümleme yolundadır. Programda dengeli beslenmeye değinilmiş olsa da yeterli uygulama ve yaptırımlar bulunmamaktadır. Yanı sıra halkın genetik ve fenotipik olarak obeziteye yatkın olabileceğine hiç değinilmemiş, obeziye yatkın kesimlerin belirlenip, bu kesimlere özel çözümler sunulmasına yer verilmemiştir. 22 Ayrıca programda egzersizle obezitenin azaltılmasına ağırlık verilirken, uzun vadeli ve geniş kapsamlı çözümlere yer verilmemiştir. Fakat halkın sağlıklı bir yapıya ulaşması için gereken yönlendirme, uygulama ve yaptırımlar, yalnızca kısa ve basitçe günü kurtarmaya yönelik değil, geniş zaman dilimlerinde gelecek nesilleri de kapsayacak şekilde olmalıdır. Bu nedenle programlar belirlenirken konuya ait bilimsel olgular temel oluşturmalıdır. Sağlık Bakanlığı nın programının yeterliliğinin arttırılması gerekirken, Sağlık Bakanı Prof. Dr. Recep Akdağ ın obezite ile ilgili açıklamaları maalesef talihsiz örnek oluşturmaktadır. Akdağ, Artık bizim diyabetle, kalp hastalıklarıyla, kanserle ilgili ana

11 problemlerimiz var. Ve bunlara zemin hazırlayan şişmanlık, hareketsizlik gibi yaşam biçimlerimiz var. Bu mücadele birincisinden daha kolay değil, daha zor. Çünkü bu mücadele bireysel farkındalık gerektiriyor, bu mücadele bireyin yaşam tarzını değiştirmesini gerektiriyor. Şu anda Türkiye'deki her 3 kişiden biri obez. 'Şişko' demek daha doğru. Çünkü kabullenmiyoruz. İnsanların pek çoğu vücut kitle endeksini bilmiyor. Ben biliyorum, şişko değilim ama bir adım kalmış durumda. Onun için tedbirimi aldım kilo vermeye başladım, daha fazla hareket etmem, az yemem gerektiğini biliyorum. ve ekleyerek Fazla kiloyla, hareketsizlikle, şişmanlıkla, ya da tırnak içinde söylüyorum şişkolukla büyük bir derdimiz var demiştir. 23 Ancak kişinin vücut biçimi ve ağırlığının, kendisini değerlendirmede başlıca kriterlerden biri olarak görmesi kişinin psikolojisi açısından oldukça zararlı bir yaklaşımdır. Fazla kilonun yol açtığı depresyon, sosyal izolasyon, vücut imaj bozukluğu gibi psikolojik rahatsızlıkların yanı sıra hissedilen bu baskı bireyin tüm sağlığına etkiyebilecek şekilde bir tahribata yol açabilir. Bilindiği üzere obezite biyolojik ve çevresel faktörlerin yanı sıra psikolojik faktörlerden de beslenen bir rahatsızlıktır ve uygun müdahale sağlanamadığı sürece obezite psikolojik rahatsızlıklardan dolayı ortaya çıkan ve psikolojik rahatsızlık yaratan, bir kısır döngü oluşturan özelliğini sürdürmeye devam edecektir. Sonuç olarak gıda politikaları kısa vadeli olup, halkın sağlıklı bir yaşam sürmesini için gereklilikleri içermeyen ve toplumun profiline uygun olmayan şekilde hazırlanmıştır. Yoksul kesime yapılan yardımların ise dengeli beslenme gereklilikleri ve toplumun biyolojik yapısı göz ardı edilerek, ucuz ve yüksek kalorili gıdalar kullanılarak hazırlandığı için yalnızca anlık tatmin yaratmakta, yararları bir yana zararları da bulunabilmektedir. Obeziteyle mücadele amacıyla üretilen sağlık politikalarının dahi, üretici, tüketici, sanayi ve halkın tüm kesimlerini içine alacak şekilde kapsamlı ve uzun dönemli olarak hazırlanmadıklarını, toplumun biyolojik özelliklerinin, farklı kesimlerde ortaya çıkabilecek yatkınlıkların göz ardı edildiğini, bilimsel olguların yeterince yer almadığını, kısa zamanda hızla sonuç elde edebilmek için yalnızca anlık çözümler içerdiğini görmek üzücüdür. Bunun üzerine Sağlık Bakanının yaptığı açıklamaların ne yazık ki bilimsel bir temel taşımadığını ve olumsuz sonuçlara neden olabileceğini söylemek mümkündür. Kısacası; kısa dönemlik, hızlı kar sağlama amacı güden ve birçok önemli olgu göz ardı edilerek hazırlanan devlet politikalarının, halka yarar sağlaması gerekirken, zarar verebilir olması etik anlamda çelişkiler içermektedir. Çözüm olarak; bir zamanlar besin kıtlığı çekmiş olan, gelişmekte olan ülkelerde obezitenin yüksek oranlara ulaşmaması için bilimsel olgular ve açıklamalar kesinlikle göz ardı edilmemelidir. Çevre şartlarındaki değişimlerin toplum üzerinde davranışsal ve fiziksel olarak

12 değişimlere neden olduğu göz önünde bulundurularak beslenme politikaları geliştirilmelidir. Toplum içerisindeki farklı kesim ve öbeklerin biyolojik yapıları incelenmeli, fizyolojik yatkınlıkları belirlenmeli ve bu gruplara özel çözüm önerileri sunulmalıdır. Bu nedenle devletin beslenme politikası, yapılan gıda yardımları insanları yüksek kalorili gıda maddeleriyle idareten tatmin etmek yerine, gerçekten insanların sağlıklı bir yaşam sürmesini amaçlamalıdır. Obezitenin önlenmesinde yeterli ve dengeli beslenmeyi devlet politikası haline getirmek ve buna göre gıda sanayi gelişimini, tarımsal ürünlerin çeşitliliğini ve yardımları düzenlemek; psikolojik baskı kurmaya yeğlenmelidir.

13 KAYNAKÇA 1. Hales CN, Barker DJP. Type 2 (non-insulindependent) diabetes mellitus: the thrifty phenotype hypothesis. Diabetologia. 1992;35: Watve MG, Yajnik CS. Evolutionary origins of insulin resistance : a behavioral switch hypothesis. BMC Evolutionary Biology. 2007;13:13-1. DOI: / Neel JV. Diabetes mellitus: A thrifty geno- type rendered detrimental by progress? Am J Hum Genet. 1962;14: Neel JV. The Thrifty Genotype in Nutrition Reviews. 1999;57(5): Stöger R. The thrifty epigenotype : an acquired and heritable predisposition for obesity and diabetes? BioEssays. 2008; DOI: /bies Science Daily. Acquired Traits Can Be Inherited Via Small RNAs. 2011; (15 Şubat 2012 tarihinde derlenmiştir) 7. Ng S-fang, Lin RCY, Laybutt DR, Barres R, Owens JA, Morris MJ. Choronic high-fat diet in fathers programs beta-cell dysfunction in female rat offspring. Nature. 2010; 467(7318): Nature Publishing Group. DOI: /nature Food and Agriculture Organization of United Nations (FAOSTAT) Food Balance Sheet. 2010; (19 Şubat 2012 tarihinde derlenmiştir) 9. World Health Organization (WHO) World Healt Statistics WHO Library Cataloguing-in-Publication Data. 2011; (25 Şubat 2012 tarihinde derlenmiştir) 10. Eltobgi A. Libya has the highest prevalence of diabetes mellitus type 2 in North Africa and in the Arab world. Society for Endocrinology BES 2009 Harrogate, UK. Endocrine Abstracts. 2009;19: Duru B. 1941: Kıtlık yılında milli korunma kanunu uygulamaları. Güler BA. (ed.) Açıklamalı yönetim zamandizini: Ankara: Türkiye Cumhuriyeti İdare Tarihi Araştırması (TİDATA). 2008; Pamuk Ş. İkinci Dünya Savaşı Yıllarında İaşe Politikası ve Köylülük, 75 Yılda Köylerden Şehirlere, İstanbul: Tarih Vakfı, İş Bankası Yayınları;1999. s59.

14 13. Gürses D. Türkiye de yoksulluk ve yoksullukla mücadele politikaları. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2007;1(17): Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Yoksulluk Çalışması Ankara. 2006; (10 Nisan 2007 tarihinde derlenmiştir) 15. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Yoksulluk Çalışması Ankara. 2011; (19 Şubat 2012 tarihinde derlenmiştir) 16. Grehn BS, Fn K, Lilliecreutz M, Hallert C. Dietary habits of Swedish adult coeliac patients treated by a gluten-free diet for 10 years. Scandinavian Journal of Nutrition/Naringsforskning. 2001;45: Wright JD, Wang C-Y. Trends in Intake of Energy and Macronutrients in Adults From Through U.S. Department of Health and Human Services, Centers for Disease Control and Prevention, National Center for Health Statistics, NCHS Data Brief. 2010; (49). 18. Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO) Libyan Arab Jamahiriya Nutrition Profile Food and Nutrition Division;2005. p Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO) Nutrition Country Profiles Turkey;2001. p T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) Dokuzuncu Kalkınma Planı ( ) Gıda Sanayii Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Ankara Türk Kızılayı. (23 Şubat 2012 tarihinde derlenmiştir) 22. T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Türkiye Sağlıklı Beslenme ve Hareketli Hayat Programı. Ankara Hürriyet. "Obez değil şişko diyelim". AA. 2011; (25 Şubat 2012 tarihinde derlenmiştir)