METOTLARIN GEÇERLİ KILINMASI (VALİDASYON) PROSEDÜRÜ

Transkript

1 TİTCK/ DESTEK VE LABORATUVAR HİZMETLERİ BAŞKAN YARDIMCILIĞI/ ANALİZ VE KONTROL LABORATUVAR DAİRESİ BAŞKANLIĞI PR16/KYB

2 Sayfa No: 1/20 1. AMAÇ VE KAPSAM: Bu prosedürün amacı; Daire Başkanlığı nda gerçekleştirilen deneylerde/ analizlerde kullanılan metotların doğrulanmasına/kısmi geçerli kılınmasına/ tam geçerli kılınmasına ilişkin genel kurallar ile ilgili yetki, yöntem ve sorumlulukları belirlemektir. Bu prosedür, akreditasyon kapsamında gerçekleştirilen kimyasal, fiziksel, mikrobiyolojik, biyolojik ve mekanik deneyleri kapsar. 2. SORUMLULUK: Bu prosedürün uygulanmasından - Metodu Geçerli Kılma (MV) Planlarının hazırlanması, Ölçüm Belirsizliği Prosedürüne ve MV Planlarına uygun çalışmaların yapılması, metodun geçerli kılınması ve MV Raporlarının oluşturulmasından Analistler; - Kendi çalışma alanları ile ilgili deneylerde kullanılan metotların geçerli kılınması çalışmalarının koordine edilmesinden, MV planlarının ve raporlarının kontrol edilip onaylanmasından ilgili birim sorumluları, - Birimlerindeki laboratuvarlarda gerçekleştirilen deneylerde kullanılan metotların geçerli kılınması ve raporlarının oluşturulmasının sağlanmasından birim sorumluları sorumludur. 3. TANIMLAR VE KISALTMALAR: 3.1. Geçerli Kılma (Validasyon): Metodun özel amaçlı kullanım için gerekli tüm şartları yerine getirdiğinin inceleme sonucunda teyit edilmesi ve objektif bir delil elde edilmesi süreci veya metodun belirlenen amaca uygun olduğunu gösteren çalışma sonuçları 3.2. Daire Başkanlığı: Analiz ve Kontrol Laboratuvarları Dairesi Başkanlığı 3.3. Referans Madde/Malzeme: Bir cihazın kalibrasyonu, bir ölçüm metodunun değerlendirilmesi veya bir malzemeye değerin atfedilmesi için kullanılabilen bir ya da daha fazla özelliği iyi tanımlanmış yeterince homojen olan madde veya malzeme Sertifikalı Referans Madde/Malzeme: Birimin doğru gerçekleştirilmesi için kullanılan ve izlenebilirliği sağlayan bir prosedür ile sertifikalandırılmış bir veya daha fazla özelliğinin değerleri ve bu değerlerin belirsizlikleri ile güvenilirlik seviyelerinin yer aldığı bir sertifika ile birlikte verilen madde veya malzeme Doğruluk: Ölçülen değer ile gerçek, beklenen veya kabul edilen değer arasındaki uygunluk derecesi. Doğruluk kavramı, bir metodun ölçüm sonucunun, gerçek değere ve birbirlerine

3 Sayfa No: 2/20 yakınlığını ifade etmek için kullanılır. Doğruluk niteleyici bir kavramdır ve rakamsal olarak ifade edilemez. Doğruluğun iki bileşeni vardır: Gerçeklik ve Kesinlik. Ölçüm metotlarının ve sonuçlarının doğruluğu; gerçeklik ve kesinlik terimlerini kapsar Gerçeklik: Gerçeklik; gerçek değere yakınlığın ölçüsüdür. Deney sonuçlarının büyük bir serisinden elde edilen ortalama değer ile kabul edilen bir referans değer arasındaki yakınlık derecesidir (ISO ) Gerçeklik ölçümü toplam sistematik hata (bias) cinsinden ifade edilir Kesinlik: Bağımsız deney sonuçları arasındaki yakınlık derecesi olup tekrarlanabilirlik veya uyarlık ile ifade edilir veya kesinlik, tekrarlanan analiz sonuçlarının birbirlerine yakınlık derecesidir ve ortalama değer etrafındaki dağılımın ölçüsüdür. Kesinlik, genellikle standart sapma, standart hata veya aralık (en yüksek ve en düşük sonuç arasındaki fark) olarak ifade edilir Spesifiklik (Özgünlük): Analitik yöntemin sadece amaçlanan bileşen veya bileşenleri tayin edebilme yeteneği 3.9. Hassasiyet (Sensitivity): Analitin bir birim artışının, sinyal büyüklüğüne etkisini gösteren bir kriteri ( Hassasiyet = Ölçüm Sinyali/konsantrasyon) Seçicilik: Yöntemin aranan analiti örnek matriksindeki diğer maddelerden ayırabilme özelliği Ölçüm Aralığı: Yöntemin kesinlik, gerçeklik gibi kriterleri kabul edilebilir düzeylerde karşılayabildiği analit konsantrasyonu aralığı Gözlenebilirlik Sınırı (Tespit Limiti) (LOD=limit of Detection): Zemin gürültüsünden farklı olarak tespit edilen fakat miktarı belirlenemeyen en küçük analit konsantrasyonu Belirlenebilirlik Sınırı (Tayin Limiti) (LOQ=Limit of Quantitation): Uygun doğruluk ve kesinlikle miktarı saptanabilen en küçük konsantrasyon Tekrarlanabilirlik Şartları: Bağımsız deney sonuçlarının, kısa zaman aralıkları içinde, aynı donanım kullanılarak, aynı deneyi yapan kişi tarafından, aynı lâboratuvarda, eş değer deney maddeleri üzerinde aynı metot ile elde edildiği şartlar Tekrar Üretilebilirlik (Uyarlık) Şartları: Farklı donanım kullanarak, deneyi yapan farklı kişiler tarafından, farklı lâboratuvarlarda, benzer deney maddeleriyle aynı(ya da farklı ) metot uygulanarak deney sonuçlarının elde edildiği şartlar (ISO ) Ölçüm sonuçlarının Tekrarlanabilirliği: Tekrarlanabilirlik şartları altında, aynı ölçülen büyüklüğe ait ardıl ölçüm sonuçları arasındaki yakınlık derecesi.

4 Sayfa No: 3/ Ölçüm Sonuçlarının Uyarlığı: Uyarlık Şartları altında, ölçülen aynı büyüklüğe ait ölçüm sonuçları arasındaki yakınlık derecesi Geri Kazanım: Matriks içindeki analitin ekstraksiyonu ile elde edilen miktarın, saf analit çözeltisine göre % ne kadar geri kazanıldığının analizi Tutarlılık (Ruggedness): Aynı örneklerin farklı analist, alet, seri numarasındaki reaktif, gün, ısı derecesinde yenilenebilirliği. Laboratuvardan laboratuvara, analizciden analizciye, uygun çevresel ve operasyonel şartlar altında test sonuçlarının uyarlığını ölçer Sağlamlık (Robutness): Sağlamlık genellikle metot geliştirme safhasında ve işleme bağlı olarak değerlendirilebilir. Metodun küçük değişmelerden etkilenmeden kalabilme kabiliyeti Negatif Sapma: Referans Metot pozitif sonuç verirken alternatif metodun negatif sonuç vermesi Pozitif Sapma: Referans Metot negatif sonuç verirken alternatif metodun pozitif sonuç vermesi Analit: Bir numune matriksinin içinde analiz edilmesi ve ölçülmesi gereken bileşen Doğrulama (Verifikasyon): Bir cihazın, ekipmanın, metodun veya sistemin belirlenen amaca uygun olduğunun belirli bir kriter esas alınarak test edilip dokümante edilmesi Kısmi Validasyon:Metodun önceden belirlenmiş olan performans karakteristiklerine Laboratuvarın ne derecede uyduğunun belirlenmesidir Standart Metod: Performans parametreleri belirlenmiş, Laboratuarlar arası karşılaştırma testleri yapılarak kabul edilebilir sonuçlar alınmış metotlardır. Bu metotlar ISO/AOAC/FDA/WHO gibi uluslar arası kabul edilmiş protokollere göre geçerli kılınmış olmalıdır. 4. UYGULAMA 4.1. Metotların Seçimi Akreditasyon kapsamında gerçekleştirilen deneylerde, uluslararası/bölgesel/ulusal geçerli kılınmış (valide edilmiş) standart metotlar kullanılır. Laboratuvarlar bu metotları uygulayabildiklerini metot teyidi (geçerli kılma) işlemleri ile kanıtlar Standart olmayan metot kullanımı ancak; müşteri tarafından kendi deneylerinde kullanılmak üzere geçerli kılınmamış bir metot önerildiğinde, bir deneyin analizi için geçerli kılınan bir metot olmaması halinde ve/veya bir analiz için laboratuvar tarafından yeni bir metot geliştirilmesi gibi mücbir hallerde söz

5 Sayfa No: 4/20 konusudur. Bu durumda uygulanacak metot için de tüm adımlarıyla metot validasyonu (tam geçerli kılma) işlemi yapılır Aşağıdaki tabloda belirtilen durumlarda metot tam veya kısmi olarak geçerli kılınır: Tablo: Metodun Tam veya Kısmi Geçerli Kılma Şartları Durum Yapılacak Çalışma Tamamen Yeni Metot Tam Validasyon Yeni Kalite Kontrol Kriterleri Kısmi Validasyon Yeni Matriks Kısmi Validasyon Yeni Cihaz (Aynı Ölçüm Prensipleri Geçerli Kesinlik ve Doğruluk Çalışmaları Olduğunda) Yeni Personel Kesinlik ve Doğruluk Çalışmaları Tablodan görüleceği gibi; Geçerli kılınmış bir metodun, bir laboratuvarda ilk defa uygulanması Geçerli kılınmış bir metodun bir başka laboratuvarda veya farklı bir kişi veya farklı bir cihazla kullanılması İki metodun karşılaştırılması Kalite kontrol testleri sonunda metodun performansında zamanla bir değişme olduğu tespit edilmesi durumlarında Kısmi Geçerli Kılma (Kısmi Validasyon) ve Kullanılan metotta değişiklik yapılması halinde ise Tam Geçerli Kılma (Tam Validasyon) yapılır Metodu Geçerli Kılma Strateji Planı: Laboratuvarlarda kullanılan metotların talep edilen deney için uygunluğu; uygun referans standartlarla ve analiz örneğine benzer veya gerçek örneklerle yapılarak kanıtlanır. Bu kapsamda metodun geçerli kılınmasında aşağıdaki adımlar izlenir: Yapılacak deney için Standart Çalışma Prosedürü (SÇP) hazırlanması, Metodun uygulama amacının ve kapsamının belirlenmesi, Metot performans parametrelerinin belirlenmesi, Geçerli kılma için yapılacak deneylerin belirlenmesi,

6 Sayfa No: 5/20 Kullanılacak cihazların performanslarının metot için uygun olup olmadığının doğrulanması, Geçerli kılma için gerekli örnek, standart madde ve referans maddelerin belirlenmesi, Ön deneylerin yapılması ve metot parametrelerinin ve kriterlerinin tekrar değerlendirilmesi, Tüm geçerli kılma deneylerinin yapılması, Tekrar geçerli kılma kriterlerinin belirlenmesi, Rutin kullanımlarda analitik kalite kontrol testlerinin, sistem uygunluğu testlerinin ve periyotlarının belirlenmesi, Geçerli kılma sonuçlarının dokümante edilmesi ve Ölçüm Belirsizliği ve Geçerli Kılma Raporunun hazırlanması Geçerli Kılma Süreci: Metodun geçerli kılınması çalışmalarında, ilgili analistler tarafından Madde 4.2 de yer alan planda belirtilen faaliyet adımları sıra ile uygulanır Metodun Uygulama Amacı ve Kapsamı Laboratuvar çalışanlarında oluşturulan ve deneylerde kullanılan SÇP lerde yer alan uygulanacak metodun amacı ve kapsamında: Metodun hangi bileşen veya matrikslerin analizinde kullanılacağı, Hangi konsantrasyon aralığında uygulanacağı, Nicel veya nitel analiz olup olmadığı, belirtilir Metot Performans inin Seçimi: Deneylerde kullanılan metotlar aşağıdaki gibi gruplandırılmıştır: 1. Kimyasal Analizler a) Kantitatif Metotlar b) Kalitatif Metotlar 2. Fiziksel Analizler(Uzunluk, Sıcaklık, Manyetik ve Optik testler) 3. İlaç Analizleri: a) Kantitatif Metot (Majör komponentler): İçerik Tekdüzeliği, Çözünme (dissolüsyon), b) Kantitatif Metot (Minör komponentler): Safsızlık, degradant vb.

7 Sayfa No: 6/20 c) Kalitatif Metot (Majör komponentler) d) Kalitatif Metot (Minör komponentler) 4. Mikrobiyolojik analizler a) Kantitatif Metotlar b) Kalitatif Metotlar 5. Mekanik Analizler (Dayanım, yorulma, tokluk, çekme, kopma, mukavemet testleri) Bu gruplarda belirtilen metotların performans parametreleri Ek- 1 Tabloda verilmiştir. Bu tabloda yer alan mikrobiyolojik analizlere ait metot validasyonu çalışmaları kapsamında uygulanacak parametrelerden LOD ve LOQ gibi parametreleri, deney metodunun uygun olduğu durumlarda uygulanır Geçerli Kılma Deneylerinin Planlanması ve Yapılması Laboratuvarlarda metotların geçerli kılınması için öncelikle Metod Geçerli Kılma Planı oluşturulur. Bu plan en az aşağıdaki başlıklardan oluşur: 1. Amaç ve Kapsam 2. Kullanılan Metod 3. Validasyonu Gerçekleştirecek Personel 4. Tanımlar ve Kısaltmalar 5. Kullanılan Referans Materyal/Kontrol Numunesi 6. Validasyon i 7. Kalite Kontrol 8. Referanslar Metot Geçerli Kılma i Metot geçerli kılma için gerekli parametreler aşağıda belirtilmiştir. Uygulanacak metodun cinsine göre farklı parametrelerin de gerekmesi halinde aşağıdaki parametrelere ilave edilir: Spesifiklik ve Seçicilik Tekrarlanabilirlik Ara-Tekrarlanabilirlik Tekrar Üretilebilirlik (Uyarlık ) Doğruluk Lineerlik Ölçüm Aralığı ve Lineer Aralık

8 Sayfa No: 7/20 Gözlenebilirlik Sınırı (LOD) Belirlenebilirlik Sınırı ( LOQ) Sağlamlık ve Tutarlılık Özgünlük ve Seçicilik (Specifity&Selectivity) Spesifiklik testinin amacı; analiz edilen maddenin (analit) matriksin yanında doğru olarak ölçülüp ölçülemediğinin belirlenmesidir. Kullanılan metodun veya ölçüm cihazının, o madde için spesifik olup olmamasına göre spesifiklik için deneyler yapmak gerekir. Beklenen fiziksel/kimyasal girişimler/engelleyiciler varlığında, söz konusu analitin doğru şekilde tanımlanması için: Girişime (interferans) neden olabilecek ve matrikste bulunan maddeler standart üzerine eklenerek girişime neden olup olmadığı kontrol edilir. Referans madde geçerli kılınan metotla analiz edilerek bulunan sonuçlar sertifika değeri ile karşılaştırılır. Eğer referans madde yoksa analiz edilen örnek geçerli kılınan metotla ve referans metotla analiz edilerek sonuçlar karşılaştırılır. Matriksin hangi derişimlerde ne kadar girişime neden olduğu belirlenir. Bu sonuçlara göre metotta gerekli önlemler belirlenir. (Matriks eşleme, standart ekleme ile kalibrasyon, girişim önleyici eklenmesi vb.) Tekrarlanabilirlik ve Tekrar Üretilebilirlik (Uyarlık) Tekrarlanabilirlik Bir metodun; Aynı laboratuvarda Aynı cihazla Aynı kişi tarafından Kısa zaman aralığında yapılan ölçüm sonuçlarının birbirine yakınlığının ölçüsüdür. Tekrarlanabilirlik deneyleri; metodun ölçüm aralığına, aynı laboratuvarda kaç kişi ve kaç cihazla yapılacağına bağlı olarak belirlenir ve belirli bir ölçüm aralığında genellikle üç farklı konsantrasyonda yapılır. Eğer analiz tek bir limit değere göre yapılıyorsa, o zaman tek konsantrasyon değeri için yapılabilir. Tekrarlanabilirlik, aynı gün içerisinde her bir konsantrasyon için yapılan analizlerden elde edilen sonuçların standart sapmaları (SD) veya rölatif standart sapmaları olarak (%RSD) hesaplanır. Ara tekrarlanabilirlik, aynı kişinin farklı günlerde yaptığı analiz sonuçlarının standart sapması veya rölatif

9 Sayfa No: 8/20 standart sapması olarak hesaplanır. Tüm bu deneyler, metodun kapsamında belirtilen matriksler için ayrı ayrı yapılır Tekrar Üretilebilirlik (Uyarlık): Bir metotla; Farklı laboratuvarlarda Farklı cihazlarla Farklı personel tarafından Farklı kimyasallar kullanılarak Farklı günlerde yapılan ölçüm sonuçlarının, birbirine yakınlığının ölçüsüdür. Tekrar Üretilebilirlik (Uyarlılık), yukarıda belirtilen koşullarda ayrı ayrı gerçekleştirilir. Tekrarlanabilirlik değeri, yapılan analizlerden elde edilen sonuçların standart sapması (SD) veya rölatif standart sapması (%RSD) olarak hesaplanır Doğruluk Analiz sonucunun doğruluğunun tespiti için kalite kontrol standartları hazırlanır ve bu standartlarla, modellenen analizin doğruluğu aşağıda belirtilen gerçeklik ve kesinliğin hesaplanması ile kontrol edilir Gerçeklik: Gerçekliğin tespiti için bir metodun sistematik hatasını bulmak gerekir. Sistematik hatayı belirlemek için referans madde analiz edilerek bulunan sonuç, referans değerle karşılaştırılır. Bulunan sonuçtan metodun sistematik hatası hesaplanır. Sistematik hata istatistik olarak analiz edilerek (t-testi) düzeltme uygulanıp uygulanamayacağına karar verilir. Düzeltme uygulanacaksa düzeltme faktörü hesaplanır. Referans madde mevcut değilse, geçerli analiz sonucu, sistematik hatası bilinen referans metot sonuçları ile karşılaştırarak sistematik hata hesaplanır Metodun gerçekliğinin başka bir ifadesi de geri kazanım oranıdır. Geri kazanım oranı aşağıdaki şekillerde hesaplanır: a. Sertifikalı Referans Madde Kullanılarak Bulunması Geri kazanım testi için analiz edilen madde ile aynı veya benzer matrikste sertifikalı referans madde analiz edilerek bulunan sonuçtan geri kazanım oranı hesaplanır:

10 Sayfa No: 9/20 obs % R x100 m C C CRM Cobs: Bulunan değer CCRM: Referansın değeri % Rm: % Geri Kazanım Oranı b. Standart Ekleme Yöntemi İle Bulunması Sertifikalı referans madde mevcut değilse gerçek örnek üzerine standart spike edilerek geri kazanım oranı hesaplanabilir. Geri kazanım testleri metodun ölçüm kapsamındaki matriksler ve ölçüm aralığında farklı konsantrasyonlarla yapılır. Matriks içindeki analitin ekstraksiyonu ile elde edilen miktarın, saf analitin çözeltisine göre % ne kadar geri kazanıldığının analiz edilmesi gerekir. Alt, orta ve üst konsantrasyondaki standart çözeltileri matrikse eklenir ekstraksiyon işlemi ile geri elde edilir ve bu miktar aynı şartlarda aynı konsantrasyondaki standart çözelti miktarı ile karşılaştırılır. Hesapla % bulunur: % Geri kazanım= Bulunan miktar / Eklenen miktar x Kesinlik: Kesinlik; tekrarlanabilirlik ve tekrar üretilebilirlik (uyarlılık) değerlerinden biriyle veya toplamıyla belirlenir. Doğruluk parametresinin hesaplanması için ardarda elde edilen analiz sonuçları, aynı zamanda kesinlik için standart sapmanın hesaplanmasında da kullanılır. Kesinlik; tekrarlanabilirlik, yeniden üretilebilirlik, laboratuvar içi yeniden üretilebilirlik vb. gibi tiplere bağlı olarak farklı sonuçlar vereceği için, hangi tip kesinlik olduğu da Metodun Geçerli Kılınması ve Ölçüm Belirsizliği Raporlarında belirtilir. Bir ölçme metodunun kesinliğini en fazla etkileyen dört faktör: Zaman (Z) Kalibrasyon (K) Deneyi yapan Kişi (O) Donanım (D) olarak belirlenmiştir. Bununla ilgili ayrıntılar (TS ISO5725-3)'de yer almaktadır. Tekrarlanabilirlik ve tekrar üretilebilirlik (uyarlılık) ile ilgili açıklamalar Madde: ve Madde: de verilmiştir.

11 Sayfa No: 10/ Ölçüm Aralığı ve Lineer Aralık Ölçüm Aralığı Ölçüm aralığı metodun uygulama aralığını belirler. Metodun uygulama kapsamında belirtilen aralıktır. Metot geçerli kılma çalışmaları kapsamında yapılan geçerli kılma deneyleri, bu aralık göz önünde bulundurularak planlanır. Tekrarlanabilirlik ve geri kazanım testleri bu aralığı kapsayacak konsantrasyonlarda yapılır. Pek çok analitik yöntem için ölçüm aralığı, daha önceki deneyimlerden bilinir. Yeni metotlarda ölçüm aralığının belirlenmesi için aşağıda belirtilen yöntem uygulanır: Beklenen en yüksek konsantrasyonlu ve ilgili matriks içinde standart analit çözeltisi hazırlanır. Bu çözelti ölçülerek cihaz cevabı belirlenir. Bu çözelti matriks çözeltisi ile 10 kat seyreltilir ve tekrar ölçülür. Seyreltme ve ölçme işlemine cihazda herhangi bir cevap oluşmayıncaya kadar devam edilir. Cihaz cevabı konsantrasyona karşı grafiğe geçirilir. Grafiğin kullanılabilir kısmı tahmin edilir. (Güvenilir bir grafik elde etmek için yukarıda belirtilen seyreltme adımları çok geniş gelirse 5 kat seyreltme yapılır.) Lineer Aralık (Lineerlik/Doğrusallık) Lineerlik; metodun analiz edilen maddenin konsantrasyonu ile orantılı sonuçlar elde etme özelliğidir. Lineer aralık ise kalibrasyon işleminin lineer bir doğru olarak elde edildiği konsantrasyon değerlerindeki aralıktır. Lineer aralık, metodun ölçüm aralığından daha dar olabilir ve genellikle daha dar aralıktır. Kalibrasyon eğrisi, ölçülen konsantrasyonun % 80 ile % 120 si aralığında oluşturulur. Safsızlık analizi için kalibrasyon eğrisi, ölçülen değerin 0.05 ile 2.5 katı konsantrasyonlarda oluşturulur Gözlenebilirlik ve Belirlenebilirlik Sınırları (Tespit ve Tayin Limitleri) (LOD/LOQ): Gözlenebilirlik Sınırı (Tespit Limiti) (LOD): Gözlenebilirlik Sınırı, örnekte ölçülebilen fakat kesin olarak miktarı belirlenemeyen en düşük miktardır. Esas olan her bir Laboratuarın için kendi yöntemlerinde tanımlanan şekilde sınır değerlerin belirlenmesidir. Ancak böyle bir uygulama esasının belirlenmediği durumlarda ; sinyal/ gürültü oranının üç katı olarak alınabilir. (Örneğin sinyal olarak okunabildiği düşük derişimdir). XL= X b1+ks b1 ya da XL= ks b1 X b1 : blank ortalaması

12 Sayfa No: 11/20 s b1 : blank ölçümlerinin standart sapması, k : çarpan faktörü Belirlenebilirlik sınırı (Tayin Limiti)(LOQ) : Belirlenebilirlik sınırı (Tayin Limiti) kabul edilebilir doğrulukta ve tekrarlanabilirlikte ölçülebilen en düşük derişimdir. Kör örnek okumalarının standart sapmasının 5, 6, 9 veya 10 katı olarak hesaplanır. Esas olan her bir Laboratuarın için kendi yöntemlerinde tanımlanan şekilde sınır değerlerin belirlenmesidir. Ancak böyle bir uygulama esasının belirlenmediği durumlarda; Kromatografik metotlarda LOD ve LOQ belirleme için azalan konsantrasyonda örnek hazırlanarak elde edilen kromatogram pik yüksekliği ve gürültü ölçülerek S/N oranı hesaplanabilir. LOD için S/N oranını üç katı alınarak, LOQ için ise S/N oranının 10 katı alınarak hesaplanabilir. Spektroskopik yöntemlerde ise; yaklaşık beklenen LOD'nin üç katı konsantrasyonda standart hazırlanarak elde edilen sinyal değerinden absorbans miktarı hesaplanabilir Sağlamlık / Tutarlılık (Robustness/ Ruggednes): Metodun sağlamlığı; deney (ölçüm) koşullarındaki küçük değişimlerin ölçüm sonucuna olan etkisi olarak tanımlanır. Bu koşullar, sıcaklık, çalkalama tekniği, çalkalama süresi, ph, reaktiflerin saflığı, numune hacmi, matriks kompozisyonu, ekstraksiyon zamanı vb olabilir. Metot parametrelerinde rutin işlem sırasındaki ufak değişikliklerin (sıcaklık, ph, vs ) analiz sonucuna etkisi ne kadar az ise metot o kadar sağlamdır Geçerli Kılmayı Yapan Personel Metodu geçerli kılacak ve ilk defa uygulacak personelin - PR21/KYB kodlu Personel Yönetimi ve PR07/KYB kodlu Eğitim Prosedürü gereklerine göre- bu metodu daha önce uygulayan deneyimli personelin gözetiminde ve paralel olarak yapılan çalışmalarda elde ettiği sonuçlar, belirlenen performansı sağlaması halinde, rutin olarak analiz yapmaya başlayabilir Metodun Rutin Kullanımında Uygulanacak Kalite Kontrol İşlemleri Geçerli kılınmış metodun rutin kullanımına başlanıldığında, analiz sırasında periyodik olarak yapılması gereken kontrol işlemleri aşağıda belirtilmiştir:

13 Sayfa No: 12/20 a. Kimya Laboratuvarlarında Uygulanacak Kalite Kontrol İşlemleri: Cihazın hassasiyetinin kontrolü Tekrarlanabilirlik Geri Kazanım Kalibrasyon doğrulama Periyodik Blank Kontrolü (Reagent Blank, Sample blank) Periyodik Kalibrasyon Kontrolü Seyreltme ile analiz( Girişim kontrolü) Laboratuvar Kalite Kontrol Örneği (Tekrarlanabilirlik ve Sistematik Hata Kontrolü) Kontrol Kartlarının Oluşturulması ve Sonuçların İşlenmesi b.mikrobiyoloji Laboratuvarlarında Uygulanacak Kalite Kontrol İşlemleri: Pozitif ve Negatif Kültür Kontrolleri Besiyeri Kontrolü (Pozitif ve Negatif Kontrolleri) Kit kontrolleri Paralel Çalışmalar Kontrol Kartlarının Oluşturulması ve Sonuçların İşlenmesi c. Diğer Laboratuvarlarda Uygulanacak Kalite Kontrol İşlemleri: Blank Kontrol (Laboratuvar kontaminasyonu açısından) Kesinlik (Paralel Çalışmalar) Doğruluk/ Gerikazanım (Referans Örnek kullanılarak) Uygulanacak kalite kontrol işlemi, metoda bağlı olarak değişebilir. Her metot için bu kontrol işlemlerinden hangilerinin kullanılacağı ve hangi sıklıkla uygulanacağına ilişkin açıklamalar, ilgili SÇP lerin kalite kontrol bölümünde belirtilir. Rutin analizlerin sonuçlarının kalite kontrolü için, PR17/KYB Kalite Kontrol Prosedürü gerekleri uygulanır Belirsizlik Hesaplanması Metodun geçerli kılınması çalışmalarında elde edilen geçerli kılma sonuçlarından ve metotta kullanılan standartlar ve cihazların kalibrasyon verilerini kullanılarak analiz sonuçlarının belirsizliği hesaplanır. İlaç,Biyolojik ve Tıbbi Ürünler Laboratuvarlarında geçerli kılınan her metot için; PR15/KYB Ölçüm Belirsizliği Prosedürü gereklerine uygun olarak, spesifik bir ölçüm belirsizliği hesaplaması yapılır.

14 Sayfa No: 13/ Metot Geçerli Kılma Sonuçlarının Raporlanması Metodun geçerli kılınması tamamlandıktan sonra, yapılan tüm çalışmalar ve geçerli kılma sonuçları ile ölçüm belirsizliğine ilişkin sonuçları da içeren bir rapor hazırlanır. Metotların Geçerli Kılınması (Tam ya da Kısmi Geçerli Kılma) ve Ölçüm Belirsizliği Raporu birlikte veya ayrı ayrı da hazırlanabilir ve en az aşağıdaki bilgileri içerir: Amaç ve Kapsam İlgili Dokümanlar Tanımlar ve Kısaltmalar Cihazlar, Reaktifler, Referans Materyal,Cam ve Sarf Malzemeler Geçerli Kılma (Validasyon)i Ölçüm Belirsizliği Hesaplamaları Sonuçların istatistiki hesaplama yöntemleri Rutin analizde Kalite Kontrol koşulları ( Sistem uygunluk testleri) Tekrar Geçerli Kılma Kriterleri Sonuçlar Metot geçerli kılma işlemini gerçekleştiren personel Ekler İlgili Dokümantasyon Referanslar 4.8. Metot Geçerli Kılma Sonuçlarının Uygunluğu Metot geçerli kılma sonuçlarından hesaplanan belirsizliğin, metodun uygulama amacına uygunluğu değerlendirilir. Tekrarlanabilirlik koşulları altında analiz yapılır ve sonuçlar hesaplanır. Sonuçların normal dağılım gösterip göstermediği analiz edilir, sapan değer varsa Dixion ya da Grubbs testi yapılır. Değerlendirme sonucuna göre daha ileri metot geçerli kılma çalışmasının gerekip gerekmediği, hesaplanan belirsizliğin amaca uygun olup olmadığı belirlenir. Elde edilen sonuçlar ve belirsizlik, amaca uygun değilse belirsizliği azaltmak için metotta veya kullanılan cihaz ve standartlarda yapılması gerekli değişiklikler belirlenerek geçerli kılma deneyleri tekrarlanır veya başka metot seçilir. Metot Geçerli Kılma ve Ölçüm Belirsizliği Raporlarında Metodun Geçerli Kılındığını belirten bir sonuç cümlesi yer alır.

15 Sayfa No: 14/ Analiz Sonuçlarının Kalitesinin Temini Analiz sonuçlarının kalitesinin temini için PR17/KYB Kalite Kontrol Prosedürü gerekleri uygulanır. Ayrıca kullanılan standartların raf ömürleri belirlenir ve raf ömrü sona ermiş referans maddelerin kullanımı önlenir. Referans maddelerden hazırlanan ara standartların ve günlük kalibrasyon çözeltilerinin son kullanım tarihleri veya kullanım süreleri belirlenir. Analizde kullanılan tüm cihazların kalibrasyon planı belirlenerek kalibrasyonu yapılır. İki kalibrasyon periyodu arasında kalibrasyonun geçerliliği kontrol edilir. Kalibrasyon değeri, belirlenen limitler dışında olduğu tespit edildiğinde, gelecek kalibrasyon tarihi belirlenmeden kalibrasyon yapılır Tekrar Geçerli Kılma Kriterleri Geçerli kılınmış metodun uygulama koşullarında ve kapsamında değişiklik olduğunda tekrar geçerli kılmak gerekir. Tekrar geçerli kılma yapılması gereken durumlar aşağıda verilmiştir: Yeni cihazın kullanılmaya başlanması Yeni personel tarafından metodun ilk kez kullanılması Metotta belirtilenlerin dışında matriksle çalışılması Metot Modifikasyonu/Değişimi Bu durumlarda hangi tip metot geçerli kılınmasının yapılması gerektiği Madde: deki Tabloda belirtilmiştir. Ayrıca, geçerli kılınmış metodun rutin uygulanması sırasında da, belli kalite kontrol testleri uygulanarak, metot performans kriterlerinin, önceden belirlenen performans kriterleri için belirlenen limitler içerisinde kalıp kalmadığı izlenir. Bu izleme sırasında metot belirlenen limitler dışına çıktığında metodun tekrar geçerli kılmanın yapılması sağlanır. Bu parametreler ve limitler belirlenerek kalite kontrol testleri ile istatistik kontrol altında tutulur. Metodun geçerli kılma kriterlerine göre belirlenecek parametreler seçilerek rutin uygulama sırasında performans izlenir. Bu parametreler metot tekrarlanabilirliği, dedeksiyon limiti, geri kazanım oranı gibi parametreler olabilir Geçerli Kılma Çalışmasının Kontrolü Ve Onayı Geçerli kılma çalışmaları analistler tarafından yapılır, çalışmalar laboratuvar sorumlularınca kontrol edilir ve onaylanır Mikrobiyolojik Test Ve Analizlerde Metot Geçerli Kılma Yöntemleri Mikrobiyolojik test metotları üç ayrı grupta toplanır: Koloni Sayım Metodu ( kantitatif metotlar)

16 Sayfa No: 15/20 Var-Yok Metodu ( kalitatif metotlar) En Muhtemel Sayı (EMS) Metodu (kalitatif) Bu metotlardan genellikle ilk ikisi kullanılır Kantitatif Metotlarının Geçerli Kılınması Kantitatif metotların geçerli kılma parametreleri aşağıda verilmiştir. Tekrarlanabilirlik Tekrar Üretilebilirlik Sayım yeterliliği Gözlenebilirlik Sınırı (Tespit Limiti) (LOD) Belirlenebilirlik sınırı (Tayin Limiti) (LOQ) Kalitatif Metotların Geçerli Kılınması Kalitatif metotlarda geçerli kılma parametreleri; Hassasiyet ( Sensitivity) Spesifiklik (Spesificity ) Yanlış Pozitif Cevap Oranı Yanlış Negatif Cevap Oranı şeklindedir. Geçerli kılınacak metodun özelliğine göre, yukarıda belirtilen geçerli kılma parametrelerinden birkaçı ve/veya tümü kullanılır. Mikrobiyolojik deney metotlarının geçerli kılınması gerçek deney şartlarını yansıtmalıdır. Bu da doğal olarak bulaşmış örnekler ve önceden belirlenmiş seviyede organizma bulaştırılmış örnekler kullanılarak gerçekleştirilebilir. Laboratuvar referans metotlar kullanıyorsa, daha dar kapsamlı bir geçerli kılma (veya doğrulama yapması) yeterlidir. 5. İLGİLİ DOKÜMANTASYON 5.1. Ölçüm Belirsizliği Prosedürü 5.2. Personel Yönetimi Prosedürü 5.3. Kalite Kontrol Prosedürü 5.4. Eğitim Prosedürü 5.5. Metot Geçerli Kılma Planları Örneği 5.6. Metotların Geçerli Kılınması (Tam ya da Kısmi Geçerli Kılma) ve Ölçüm Belirsizliği Raporu

17 Sayfa No: 16/20 6. KAYITLAR: Bu prosedürün uygulanması sonucu ortaya çıkan kayıtlar PR02/KYB kodlu Kayıtların Kontrolu Prosedürü ve Devlet Arşiv Hizmetleri Hakkındaki Yönetmelik gereklerine uygun olarak kayıt altına alınır. 7. REFERANSLAR: 7.1. ISO Microbiology of food and animal feeding stuffs Protocol for the validation of alternative methods 7.2. IS Microbiology of Food and Animal Feeding Stuffs - General Rules for Microbiological Examinations 7.3. ISO/TS Microbiology of food and animal feeding stuffs Guidelines for the estimation of measurement uncertainty for quantitative determinations 7.4. TS EN ISO/IEC Madde: TS ,2,3,4,5, TS EURACHEM. The fitness for purpose of analytical methods. A laboratory guide to method validation and related topics EA-4/ ICH Standards validation of Analytical Procedures: Text And Methodology- Kasım 2014

18 Sayfa No: 17/20 EK-1: GEÇERLİ KILINACAK METODUN GRUBUNA GÖRE SEÇİLEBİLECEK PERFORMANS PARAMETRELERİ KANTİ TATİF KİMYASAL METOTLAR Kısmi Validasyonda Yapılması Gereken Tam Validasyonda Yapılması Gereken LOD LOD LOQ LOQ Lineerlik(Doğrusallık) Lineerlik (Doğrusallık) Doğruluk (Geri Kazanım) Doğruluk (Geri Kazanım) Kesinlik Kesinlik Spesifiklik Sağlamlık KALİTATİF KİMYASAL METOTLAR Kısmi Validasyonda Yapılması Gereken Spesifiklik Tam Validasyonda Yapılması Gereken Spesifiklik FİZİKSEL METOTLAR Kısmi Validasyonda Yapılması Gereken Uygulanabilirlik Çalışma Aralığı Kesinlik Tam Validasyonda Yapılması Gereken Uygulanabilirlik Çalışma Aralığı Kesinlik

19 Sayfa No: 18/20 KANTİTATİF MİKROBİYOLOJİK METOTLAR Kısmi Validasyonda Yapılması Gereken Tam Validasyonda Yapılması Gereken Doğruluk Matriks Etkisi Tekrar Üretilebilirlik Tekrarlanabilirlik Tekrar Üretilebilirlik Tekrarlanabilirlik Seçicilik Spesifiklik Yanlış Pozitif Cevap Oranı Yanlış Negatif Cevap Oranı Sağlamlık LOD LOD LOQ LOQ Çalışma Aralığı KALİTATİF MİKROBİYOLOJİK METOTLAR Kısmi Validasyonda Yapılması Gereken Tam Validasyonda Yapılması Gereken Matriks Etkisi Matriks Etkisi Seçicilik Hassasiyet(Sensitivity) Hassasiyet(Sensitivity) Spesifiklik Spesifiklik Yanlış Pozitif Cevap Oranı Yanlış Pozitif Cevap Oranı Yanlış Negatif Cevap Oranı Yanlış Negatif Cevap Oranı Sağlamlık LOD

20 Sayfa No: 19/20 MEKANİK TEST METOTLARI Kısmi Validasyonda Yapılması Gereken Tam Validasyonda Yapılması Gereken Tekrarlanablirlik Tekrarlanablirlik Tekrar Üretilebilirlik Tekrar Üretilebilirlik DOĞRULUK İLAÇ ANALİZ METOTLARI MAJÖR BİLEŞENLER İÇİN KANTİTATİF METOTLAR Kısmi Validasyonda Yapılması Gereken Tam Validasyonda Yapılması Gereken Doğruluk Doğruluk Kesinlik Kesinlik Lineerlik Lineerlik Spesifiklik MİNÖR BİLEŞENLER İÇİN KANTİTATİF METOTLAR Kısmi Validasyonda Yapılması Gereken Tam Validasyonda Yapılması Gereken Doğruluk Doğruluk Kesinlik Kesinlik Lineerlik Lineerlik Spesifiklik LOQ LOQ

21 Sayfa No: 20/20 MAJÖR BİLEŞENLER İÇİN KALİTATİF METOTLAR Kısmi Validasyonda Yapılması Gereken Tam Validasyonda Yapılması Gereken Spesifiklik Spesifiklik MİNÖR BİLEŞENLER İÇİN KALİTATİF METOTLAR Kısmi Validasyonda Yapılması Gereken Tam Validasyonda Yapılması Gereken Spesifiklik Spesifiklik LOD LOD

22 REVİZYON İZLEME FORMU Birim / Bölüm: KYB Doküman Kodu Dokümanın Adı İlk Yayım Tarihi Revizyon Sayısı PR16/KYB Yeni Yayım Tarihi/No Metotların Geçerli Kılınması (Validasyon) Prosedürü Revizyon Tarihi/No Değiştirilen Madde No 7. Referanslar 7.10 Değişen /Çıkan/Eklenen Metin ICH Standards validation of Analytical Procedures: Text And Methodology- Kasım 2014 eklendi. Form No: F22/ KYB/ 00