BÖLÜM 3. ANALİZ: ENFORMASYON SİSTEMİNİN BİLEŞENLERİNDEN BİRİ OLARAK BÜTÜNLEŞİK PLANLAMA ALTSİSTEMİNİN İRDELENMESİ

Transkript

1 BÖLÜM 3. ANALİZ: ENFORMASYON SİSTEMİNİN BİLEŞENLERİNDEN BİRİ OLARAK BÜTÜNLEŞİK PLANLAMA ALTSİSTEMİNİN İRDELENMESİ 3.1. Temel Kavramlar "Yapım Yönetimi" kavramı, yapım faaliyetlerinin profesyonel yönetim (management) metodlarını uygulayarak planlanması, örgütlenmesi (organize edilmesi), yürütülmesi ve denetlenmesi yaklaşımını temsil eder veya başka bir deyişle bu dört ana işlevi içerir. Planlama ve programlama sözcükleri, çeşitli konu alanlarında kimi zaman birbirine yakın, bazen de farklı anlamlarda kullanılabildiğinden, öncelikle konuyla ilgili terminolojiye kısaca göz atmak yararlı olacaktır. Plan ve Program sözcüklerine günlük yaşantımızda ve mesleki çalışmalarımızda çeşitli anlamlar yüklemekteyiz. Mimarlıkta plan, zihnimizde tasarladığımız yapının kağıt üzerindeki iki boyutlu modeli, planlama sözcüğü ise bu modelin ortaya konması faaliyeti olarak anlaşılmaktadır. Yine mimarlıkta programlama sözcüğünü ise, binayı oluşturan mekanların ve bunlar arasındaki ilişkilerin belirlenmesi anlamında kullanmaktayız. Öte yandan, şehir ve bölge planlama, veya sosyal ve ekonomik planlama denildiğinde bu söz daha değişik anlamlar çağrıştırmaktadır. Bina yapımı yönetimi açısından konuya yaklaştığımızda ise proje planlaması ve programlaması sözcüklerinin taşıdığı anlamları şu şekilde ifade etmek mümkündür: Proje planlaması; projeyi oluşturan eylemlerin belirlenip, bir diğer deyişle projenin kendisini oluşturan eylemlere bölünüp; bu eylemler arasındaki mantıksal ilişkilerin yani öncelik, sonralık ve birlikteliklerin saptanarak mevcut teknikler yardımıyla görsel hale getirilmesi ve ifade edilmesi anlamını taşımaktadır. Proje programlaması; hazırlanmış olan bu planın üzerine eylemlerin sürelerinin yerleştirilerek, yine mevcut teknikler yardımıyla her eyleme ve projenin bütününe ilişkin en erken ve geç başlama zamanları ile izin verilebilir gecikme sınırlarının ve kritik eylemlerin belirlenmesi işlemidir. 1

2 3.2. Bütünleşik Planlama Modülünün Amaçları, İşlevsel Biçimlenişi, Diğer İşlevsel Modüllerle İlişkileri ve Enformasyon Sistemi İçindeki Yeri Proje planlaması ve programlaması, Süre, Kaynaklar ve bu kaynaklara ilişkin Maliyetler in birlikte ele alındığı bütünleşik (entegre) bir analiz ve sentez çalışmasıdır. Her üç unsura ait kısıtlamalar, öznel amaçlar ve kararlar bir diğerini etkiler. Dolayısıyla, bu unsurlara ilişkin planlama çalışmalarının, her birinin ait olduğu yönetimsel modülün (süre ve süreç yönetimi, ekipman yönetimi, malzeme yönetimi vb...) kapsamında diğerlerinden bağımsız olarak gerçekleştirilmesi anlamlı olmadığı gibi, pratikte de olanaklı değildir. Kaynak sınırlamaları ve performanslarından bağımsız olarak eylem sürelerinin tesbiti nasıl mümkün değilse, eylemler arası mantıksal ilişkilerin bir fonksiyonu olan süre ve süreç planının (proje planı ve programı) belirlenmesinden bağımsız olarak da kaynakların zaman içinde ihtiyaç duyulan miktarlarının saptanmasının olanağı da bulunmamaktadır. Sonuç olarak bu üç unsura ilişkin planlama süreçlerini içeren bir genel planlama modülü arakesitinde bu unsurlar bir araya getirilmeli ve stratejik, taktik, operasyonel düzeydeki gerek firmaya ve gerekse projeye ait amaç ve kısıtlamalar gözönüne alınarak üretime ait plan ve program oluşturulmalıdır. Bu üç unsura ait yönetimsel modüllerin (süre(ç) yönetimi, kaynak yönetimi, maliyet yönetimi) her biri kendi sınırlamaları ve amaçları doğrultusunda bir planı oluşturmaya çalışacaktır. Ancak problem bir optimizasyon problemidir ve bu unsurlardan biri açısından doğru olan bir karar ya da çözüm, diğerleri açısından yanlış olabilecektir. Yapılması gereken, tüm bu etkileşimlerin bir bütün olarak görülebildiği bir ortam oluşturmaktır ki; proje planlaması ve programlaması bu amacı gerçekleştirecek işlevin kavramsal sınırlarını çizerek tanımın yapan bir alan olarak halihazırda mevcuttur. Bu kavramsal alan içinde tanımlanan işlev ve prosedürler doğrultusunda geliştirilmiş bulunan proje planlaması ve programlamasına yönelik software paketleri de sistemin nesnel boyutunu oluşturan bileşenlerden biri olarak sözkonusu üç temel unsuru birlikte ele alan işlevsel araçlardır. Bu ifadeler doğrultusunda, Proje Planlaması ve Programlaması kavramının Bütünleşik Planlama olarak isimlendirilmesi anlam açısından daha uygun olduğu düşünülmüş olup; çalışma kapsamında bu ifade kullanılacaktır. Bu işlevi gerçekleştirecek Bütünleşik Planlama Modülü'nün, bütünleşik olarak ele aldığı üç unsurun biçimlendirdiği altmodüller evvelce belirtilmişti. 2

3 Esas olarak, bu modüllerin herbiri ilgili yönetimsel modüllerle ortaklaşa kullanılan veritabanları aracılığıyla bir ilişkiye sahiptirler (Şekil-3.1). Bütünleşik Planlama Modülü'nün temel işlevi, ilgili yönetimsel modüllerin odaklandığı ve ele aldığı unsurlara ilişkin ayrıntılı planların hazırlanmasına esas olacak global nitelikte ve ham (ayrıntılandırılmamış, işlenmemiş) planları ve bu planların ifadesi olan grafik ya da rakamsal değerleri içeren raporları çıktı olarak üretmektir. Her yönetimsel modül, kendisine ait işlevleri bu planın içerdiği veriler çerçevesinde yerine getirecek; bunun için de, girdi olarak alacağı bu planı, kendisinden beklenen işlevleri yerine getirebileceği bir ayrıntı düzeyine ulaştırması ve birtakım dönüştürme işlemlerine tabi tutması gerekecektir. Bir örnek vermek gerekirse, Bütünleşik Planlama Modülü nü oluşturan bileşenlerden biri olan Kaynak Planlama Altmodülü, Malzeme Yönetim Modülü'ne, proje kapsamında gereken her malzemenin zamana bağlı ihtiyaç değerlerini içeren bir raporu hazırlayacak ve iletecektir. Malzeme Yönetim Modülü ise bu değerlerden yararlanarak hangi malzemeyi, ne zaman, ne miktarda temin etmesi gerektiğine ilişkin ayrıntılı bir satınalma planı hazırlayacaktır. Yani, Bütünleşik Planlama Modülü'nün çıktılarını bir dönüştürme işlemine tabi tutarak kendi ihtiyaçlarına cevap veren nitelik ve ayrıntıda yeni bir plan hazırlayacaktır. (Şekil-3.2) Şekil-3.1. Yapım Yönetiminde Enformasyon Sistemi Bileşenlerinin Bütünleşik Planlama Altsistemi ile İlişkileri 3

4 Şekil-3.2. Global Planlama Modülü'nün Çıktılarının Diğer İşlevsel Modüller Tarafından Kullanılması 3.3. Kavramsal Boyutta Bütünleşik Planlama Altsistemi ve Sistem Yaklaşımıyla Analizi Bütünleşik Planlamanın Amacı Bütünleşik Planlamanın temel amacı, projeyle ilgili genel amaçlarla bağdaşan (stratejik ve taktik düzeydeki kararlar) koordine edilmiş üretim hedeflerini tesbit edecek biçimde projenin bütününe ve ilerleyişine ait geniş bir perspektifin teminidir. Bu perspektif, projenin gerçekleştirilmesine yönelik ayrıntılı etüdleri de mümkün kılar. Ayrıca, amaçlara ulaşılmasında büyük payı olan doğru kaynak kullanım kararlarının verilmesine yönelik temel kriterleri ortaya koymada bir referans noktası olur. Bütünleşik Planlama için çeşitli teknikler kullanılabilir. Kullanılan teknik ne olursa olsun, programın ilerlemesi ile ortaya çıkan gelişmelere yeni verilere ve deneyimlere göre devamlı bir revizyon şarttır. Bu açıklamaların ışığında bütünleşik planlamanın amaçlarını şu şekilde ifade etmek mümkündür: 4

5 Başlangıçta ve projenin ilerleyen safhalarında ortaya çıkabilecek bir dizi problemi önceden görebilmek ve olası çözüm şekillerini önceden etüd edebilmek, Yönetimin dikkatini aksaksız yürüyen veya geciktirilmesinde sakınca olmayan işlemlerden çok sorun çıkaran noktalara yöneltmesini ve diğer işlerle çok fazla oyalanmamasını temin etmek, Projenin finansmanına esas oluşturacak nakit hareketlerine ilişkin -çok ayrıntılı olmasa da yine de oldukça yararlı- bir ön verinin sağlanması, İşgücü ve ekipmanın en etkin kullanımını sağlamak, kaynakların boş bekleme sürelerini minimize etmek ve kaynak israfını önlemek amacıyla yapılacak ayrıntılı etüdlere zemin oluşturacak temel verileri ortaya koyabilmek, (kaynak dengeleme, işgücü seviyeleme, optimum süre tayini, nakit akışlarının düzenlenmesi vb.) Projeyi oluşturan her bir eylemi belirleyerek -projeyi, kendisini oluşturan eylemlere bölerek- bu eylemlerin yerine getirilebilmesi için gereken kaynaklara ilişkin (işgücü, araç, malzeme, zaman, para) tahminleri yapabilmek için bir baz oluşturmak, Belirlenen eylemlere uygun olarak, bunları yürütecek ekiplerin belirlenmesiyle işbölümü ve organizasyonun gerçekleştirilmesine yardımcı olmak, Projenin ilerleyişine ilişkin gelişmeleri, aksamaları ve diğer enformasyonu göz önüne alarak, gerekli düzeltici önlemlerin neler olabileceğinin saptanmasına ve amaçlardan sapma eğilimi gösteren ilerlemenin tekrar rayına oturtulmasına yardımcı olmak, Bütünleşik Planlama İçin Kullanılan Teknikler Bütünleşik Planlama için kullanılan teknikler, gerçekte yapı üretiminde karşılaşılan sorunlara çözüm olarak üretilmiş ve geliştirilmiş araçlar değildirler. Özellikle endüstri devrimi sonrası, endüstriyel üretim alanlarında ihtiyaç duyulan planlama araçlarının geliştirilmesinden sonra (çubuk diyagramlar), askeri amaçlarla Amerika ve Avrupa'da ikinci dünya savaşı sonrasında günümüzde ağırlıklı olarak kullanılan teknikler ortaya konmuştur. 5

6 Sözü edilen bu teknikleri şu şekilde sıralamak olanaklıdır: Çubuk Diyagramlar (Gantt Charts-Bar Charts) Denge Diyagramları (Line of Balance Diagrams) Şebeke Diyagramları (Network Diagrams) Şebeke diyagramlarının sınıflandırılmasında iki temel yaklaşımdan söz edilebilir. Bunlardan ilki bu diyagramları: Ok Diyagramları (Activity on Arrow-Arrow Diagrams) Kutu Diyagramları (Activity on Node-Precedence Diagrams) şeklinde biçimsel açıdan sınıflandırırken, diğeri bu sınıflandırmayı: Deterministik (Kesin, olasılıklara yer vermeyen) Yaklaşım Probabilistik (Olasılıkları değerlendiren) Yaklaşım şeklinde, eylem sürelerinin ve gerçekleşme zamanlarının belirlenmesinde olasılık hesaplarını göz önüne alan ya da almayan yaklaşımlar biçiminde yapmaktadır. Bu teknikler, Bölüm 3 de ayrıntılı olarak ele alınacaktır Yapım Yönetiminde Bütünleşik Planlamanın Kapsam ve Düzeyleri Bir projenin yönetiminde hedef, işverence öngörülen süre, bütçe ve kalitede projeyi tamamlamak olduğuna göre, bütünleşik planlama yapılırken de öncelikle bu hedefin göz önünde bulundurulması zorunludur. Dolayısıyla bu aşamada, süre, maliyet ve kalite açısından projenin analiz edilmesi ve öngörülen amaçların gerçekleştirilmesini sağlayacak planlama kararlarının alınabilmesi için gerekli verilerin toplanarak, işlenmesi ve raporlara dönüştürülmesi gerekmektedir Bu amaçların gerçekleştirilmesine yönelik çabaların iki noktada yoğunlaştığı söylenebilir. Bunlardan biri, projenin içerdiği eylemlerin, diğeri ise, bu eylemleri gerçekleştirilmesi için gereken kaynakların koordinasyonudur. Bu bakış açısına göre para da bu kaynaklar arasında yer almaktadır. Bunun bir yansıması olarak, bütünleşik planlamaya yönelik olarak hazırlanan bazı kompüter paket programlarında maliyete ilişkin tanımlamalar, (malzeme, ekipman, işgücü, para gibi) kaynaklar ile aynı havuzda yer almaktadır. Bu çalışmalar, genellikle üç farklı düzeyde gerçekleştirilmekte ve her düzeyin çıktısı bir sonrakinin girdisini oluşturmaktadır. Ancak, burada tek yönlü bir akış ya da oluşumdan çok, geri beslemeleri de içeren bir sistem söz konusudur. Stratejik ve taktik düzeydeki 6

7 kararlar projenin amaçlarına ulaşmada bağlayıcı ve olumsuz etkiler taşıyorsa, doğal olarak, işlemsel düzeyden bu düzeylere geri dönülüp, alınan kararların tekrar gözden geçirilmesi gerekecektir. Sözü edilen üç düzeyde yapılan çalışmalar, alınan kararlar ve gereken verileri ayrı ayrı incelemek gerekir. Bu çalışma kapsamında, özellikle işlemsel düzeydeki bütünleşik planlama kapsamındaki enformasyonun niteliği ele alınacağından, ilk iki düzeyde fazla ayrıntıya inilmeyecektir Stratejik Düzeyde Bütünleşik Planlama Bu düzeydeki planlama faaliyetlerinin kapsamını iş verenin amaçlarının, yüklenici firmanın amaçlarıyla karşılaştırılması ve böylece projeye ilişkin süre, maliyet ve kalite hedeflerinin netleştirilerek ara ve ana amaçlarının belirlenmesi oluşturmaktadır. Ayrıca; projenin finansmanı, teşvikler, makina parkının niteliği ve boyutu, personeli işe alma (recruitment) politikası, alt yüklenicilik, kaynakların diğer projelerle bölüşümü, kiralama ya da satınalma yoluyla kaynak temini gibi konulara ilişkin çeşitli kararların alınması da gene bu kapsamda yer almaktadır Taktik (Tactical) Düzeyde Bütünleşik Planlama Taktik düzeydeki bütünleşik planlama çalışmaları kapsamında, bir üst düzeyde tanımlanan stratejik hedeflere ulaşabilmek için çeşitli konularda ayrıntılı çalışmaların yapılması söz konusudur. Bu amaçla, sözleşmede belirtilen koşullarla projenin gerçekleştirilebilmesi için hangi teknolojilerin kullanılabileceğinin belirlenmesi ve alternatif teknolojilerin süre, maliyet ve kalite açısından değerlendirilerek en uygununun seçimi, gene teknoloji seçimi ile ilgili olarak fizibilite çalışmalarının yapılması, seçilen teknolojiye ve projenin niteliklerine uygun üretim ve yönetim faaliyetleri için bir örgütsel yapının kurulması, bu örgütsel yapıya ve gene projenin niteliklerine uygun bir enformasyon sisteminin dizayn edilerek ortaya konulması, hep bu düzeye ilişkin çalışma ve karar konularını oluşturmaktadır İşlemsel (Operational) Düzeyde Bütünleşik Planlama İşlemsel düzeyde proje planlaması ve programlamasının girdisini oluşturan veriler, evvelce de belirtildiği gibi, diğer iki üst düzeyden gelen süre, kaynak ve maliyet hedeflerine ilişkin karar ve koşullar ile projenin niteliksel (kalitatif) ve niceliksel (kantitatif) şartnamelerinden oluşmaktadır. Bunlara ek olarak, özellikle gerçekleştirme aşamasından önce yapılacak master planlama ve programlama çalışmaları için, çeşitli yapım işlerinin (değişik kaynak 7

8 türlerine bağlı) süre ve maliyet verilerinin, her yüklenici firmanın geçmişte gerçekleştirdiği projeler için tuttuğu kayıtlara dayanarak oluşturacağı bir veri arşivinden sağlanması gerekir. Bu tür bir veri arşivinin bulunmaması durumunda, söz konusu verileri ya mesleki deneyime dayanarak belirlemekten, ya da belli bazı teknik kuruluşların ya da merkezi otoritenin periyodik olarak yayınladığı dokümanlardan almaktan başka çare yoktur. Ancak şurasını da belirtmek gerekir ki, bu tür baz veri dokümanları, çeşitli teklifleri karşılaştırmak ve denetlemek açısından da büyük önem taşımaktadırlar. Planlama ve programlama çalışmaları için gereken temel, projenin kendisini oluşturan eylem ve işlemlere ayrılması ile elde edilen projenin parçalanmış yapısıdır. Yönetimsel planlama ile ilgili İngilizce literatürde Work Breakdown Structure (WBS) olarak ifade edilen bu eylem ve işlemler dökümü, projenin içerdiği eylem ve işlemlerin sırasal düzenlerini değil, fakat bütünden detaya giden hiyerarşik strüktürlerini görsel hale getiren bir araçtır. Projeyi oluşturan eylemler ortaya çıktıktan sonra, bunların akışlarının, veya başka bir deyişle, ardışıklık veya paralelliklerinin saptanmasına sıra gelmektedir. Bu amaçla, önce eylemler arasındaki bağıntılar araştırılmakta, ve birbirleriyle bağıntılı oldukları teşhis edilen eylemler arasındaki ilişkiler, mevcut tekniklerden biriyle çizilen bir ağ (İngilizce network, Arapça şebeke) diyagramı yardımıyla görselleştirilmektedir. Bundan sonra çizilen ağ diyagramı üzerinde bitişten-başlangıca tipi (conventional type) ilişkiler sorgulanmakta, ardısıra da başlangıçtan-başlangıca (start-to-start) ve bitişten-bitişe (finish-to-finish) türü ilişkiler işaretlenmektedir. Son iki tipin ayırdedilebilmesi için, eylem sürelerinin bu aşamada belirlenmiş olması zorunludur. Bir sonraki adım ise, eylem ilişkilerinde söz konusu olan öncül ve ara zamanlar ın (lead and lag time) belirlenmesidir ki, bunu yapabilmek için de gene eylem sürelerinin bilinmesine ihtiyaç vardır. Projeye ait kaynak havuzunun içeriğinin belirlenmesi ve bir veri grubu olarak enformasyon sistemine katılması bu işlemlerden bağımsız düşünülmemeli, süreçte en azından projenin içerdiği eylemlerin dökümünün yapılmasından sonra yer almalıdır. Başka bir deyişle bu işlem, şebekenin oluşturulması işlemi ile paralel olarak gerçekleştirilmelidir. Tüm bu işlemlerden sonra, şebekenin Kritik Yol ya da Kritik Yörünge (Critical Path) algoritmasına göre analiz edilerek, şebekede yer alan eylemlerin en erken ve geç başlamabitiş zamanları ile izin verilebilir gecikme sürelerinin (bolluklar) hesaplanmasına sıra gelmektedir. Ancak süre analizinden önce, eylemlere ilişkin zorunlu başlangıç bitiş tarihleri ile ara terminler (milestones) gibi verilerin de belirlenmesi gerekmektedir. Ayrıca, çeşitli alt projelerden oluşan büyük bir projenin zamanlamasını (multi-project scheduling) yapmadan 8

9 önce, bu projeler arasındaki ilişkilerin (links) proje ya da eylemler bazında kurulmuş olması gerekmektedir. Ne var ki, bu başlangıç aşamasında yapılan hesaplarda henüz kaynak kısıtlamalarını dikkate alınmadığından elde edilen sonuçlar yeterince anlamlı değildir. Bir sonraki aşamada yapılacak kaynak dengeleme (resource leveling) eylemi bu eksikliği ortadan kaldırarak gerçek sonuçları ortaya koyacaktır. Yukarıda ifade edilen alt projelerin varlığı durumunda, kaynak tahsisi (resource allocation) yapılırken bu alt projelerin önceliklerinin tayin edilmesi de gerekmektedir. Maliyet hesaplarının yapılarak, projenin ilerleyişine bağlı olarak gerçekleşecek üretimin parasal karşılığının, yani hakedişe esas olacak değerlerin zaman bazında görülebilmesi için çeşitli eylemlerde kullanılan kaynakların fiyatlarının bilinmesi gerekir. Söz konusu maliyetlerin, her eyleme tahsis edilen kaynakların miktarları ile bu kaynaklara ait birim fiyatların çarpılması suretiyle bulunduğu bilinmektedir. Bazı paket programlar, genel giderlerden her eyleme düşen payı da bu üretim maliyetlerine ekleyebilmektedirler. Bu hesaplamalar sözü edilen paketler tarafından otomatik olarak yapılabildiği gibi, kaynakların toplam fiyatı kullanıcı tarafından tek bir değer olarak da tanımlanabilmektedir. Yapılan hesaplama ve dengeleme eylemlerinden sonra ortaya çıkan projenin tamamlanma süresi ile maliyetler önceki düzeylerde alınan kararlara uygunluk gösteriyorsa program onaya sunulmakta, aksi taktirde istenen sonuçlar elde edilene kadar programın geliştirilmesine devam edilmektedir. Bilindiği gibi hazırlanan plan ve programlar statik değil dinamik niteliktedir ve yapılan işin gereği olarak da öyle olmaları zorunluluğu vardır. Gerek gerçekleştirme öncesinde elde edilen verilerin kesinlik derecesi, gerekse yapım aşamasında çeşitli nedenlerle ortaya çıkan sapmalar, plan ve programların belirli aralıklarla, periyodik olarak revize edilmesini gerektirmektedir Bütünleşik Planlamanın Girdi ve Çıktıları Söz konusu düzeylerdeki kararların alınmasında çok farklı nitelikte, içerikte, ayrıntıda, kesinlikte, formatta ve sıklıkta birtakım verilere ihtiyaç duyulduğu açıktır. Benzer şekilde, işlenen verilerin niteliğine bağlı olarak üretilecek raporların da gene her düzey için yukarıda sıralanan açılardan farklılıklar taşıması doğaldır. İşlemsel düzeyin gerektirdiği süre, maliyet ve kaynak kullanımına ilişkin verilerin, başlangıçta mümkün olduğu kadar ayrıntılı bir veri arşivinden, projenin ilerleyişiyle birlikte 9

10 de, sık sık yapılacak güncellemelerle, şantiyeden enformasyon sistemine girilmesi gerekir. Bu düzeyin raporları da, gerek işlemsel düzeyde planlamayı yürütenlerin, gerekse şantiyede üretimi gerçekleştirenlerin en iyi performansı gösterebilmeleri için son derece ayrıntılı olmak durumundadır. Yukarıya doğru, raporlamadaki ayrıntı düzeyi ise doğal olarak, göreceli şekilde düşüktür. Taktik ve stratejik planlama düzeylerine doğru çıkıldıkça, rapor içeriklerinin daha öz hale geldiği, biçimsel açıdan ise ağırlığın yazılı metinler ve sayısal çizelgelerden, grafik ifade araçlarına doğru kaydığı görülmektedir Rapor Sistematiği Amerikan Yapım Yönetim Birliği (Construction Management Association of America) CMAA'nın hazırlamış olduğu Standart Uygulamalar Elkitabı, Proje Yönetimi için gerekli yönetim enformasyonunu projenin aşamalarına ve gereken raporların içeriklerine bağlı olarak tanımlamaktadır. Bu tanımlara göre sözkonusu raporlar beş ana başlık altında toplanmaktadır: [9] Dizayn Aşamasından Önce Sözkonusu Olacak Raporlar Program İzleme-Sürdürme Raporları Proje Maliyeti Özet Raporu Değişiklik Talebi Raporu Nakit Akışı Projeksiyon Raporu Dizayn Aşamasında Sözkonusu Olacak Raporlar İhale ve Teslim Aşamasında Sözkonusu Olacak Raporlar Program İzleme-Sürdürme Raporları Proje Maliyeti Özet Raporu Nakit Akışı Projeksiyon Raporu Yapım Programı Raporu Hakediş (progress payment) Raporları Yapım Aşamasında Sözkonusu Olacak Raporlar Program İzleme-Sürdürme Raporları Proje Maliyeti Özet Raporları Nakit Akışı Projeksiyon Raporları Yapım Programı Raporları 10

11 Hakediş Raporları Değişiklik Talebi (change order) Raporları Yapım Aşamasından Sonra Sözkonusu Olacak Raporlar Bitirme (close out) Raporları Genel olarak, yapımın bütününe yönelik raporlama sistemini ana hatlarıyla tanımlayan bu ifadelerin de ışığında, Bütünleşik Planlama Modülü'nden beklenen çıktıların niteliğini ortaya koymak için analitik bir yaklaşıma başvurulacaktır. Burada amaç, modülün ne tür raporları üretmesi gerektiğinden çok, üretebileceği raporları en geniş anlamıyla ortaya koymaktır. Projenin karakteristiklerine göre şantiye yönetimi, bu yelpaze içinden amaçlarına uyan bir sistematiği kendisi oluşturabilirler. Bütünleşik Planlama Modülü ne ait rapor sistematiğinin, bu modülü oluşturan; Süre ve Süreç Planlama Altmodülü Kaynak Planlama altmodülü ve Maliyet Planlama Altmodülü ana başlıkları altında ele alınması öngörülmüştür Süre ve Süreç Planlama Altmodülüne İlişkin Rapor Sistematiği Süre ve Süreç Yönetimine Yönelik Raporların Amaçları Yönetimin temel işlevleri esas alındığında, bu raporların sözkonusu işlevlerin yerine getirilmesine yönelik amaçlar doğrultusunda üretilmesi gerektiği görülmektedir. Bilindiği gibi bu işlevler; Planlama Örgütleme Yürütme Denetleme olmak üzere dört başlık altında toplanmaktadır. Bu işlevler gözönüne alınarak süre ve süreç yönetimine yönelik raporların amaçları kısaca şu şekilde ifade edilebilir: Projeyi oluşturan eylemlerin (imalatlar, eylemler, iş kalemleri...) belirlenerek, mantıksal ilişkiler, kaynak kısıtlamaları, proje ve firma amaçları vb. sınırlamaların ışığında üretim sürecinin, yani planın ve bu süreç içinde 11

12 eylemlere ait başlangıç ve bitiş zamanlarının, yani programın belirlenmesi (Planlama ve Örgütleme amaçlı raporlar). Belirlenen bu plan ve programın, üretimi bilfiil gerçekleştirecek olan birimlere (mühendisler, taşeronlar, firma işçileri vb.) ve bunların koordinasyonunu üstlenen üst yönetime (şefler, grup şefleri, proje müdür ve yardımcıları vb.) iletilmesi (Yürütme amaçlı raporlar); böylece projenin stratejik ve taktik hedefler doğrultusunda hazırlanan programa uygun ilerlemesinin sağlanması; özellikle kritik (geciktiği taktirde projenin gecikmesine neden olacak) eylemlerin sorumlularının dikkatlerinin bu eylemlere çekilmesi. İlerleme bilgilerinin programa aktarılarak, hazırlanan plan ve programdan sapmaların belirlenmesi; nedenlerin araştırılarak ortadan kaldırılması ve düzeltici kararların alınarak, başlangıç hedeflerine ulaşılmasını sağlayacak revizyonların yapılması (Denetim amaçlı raporlar). Süresel hedefleri ve bu hedeflere nasıl bir süreçle ulaşılacağını gösteren bu raporların yukarıdaki saptamalar doğrultusunda yönetimin temel işlevleriyle ilişkili olarak kullanıcı, kapsam ve formatlarında birtakım farklılıklar olacaktır Süre ve Süreç Yönetimine Yönelik Raporların Kullanıcıları Süre ve süreç yönetimine yönelik raporlar, yukarıda belirtilen amaçlara yönelik olarak farklı birimler tarafından kullanılacak çıktılar durumundadır. Bu çıktılara ihtiyaç duyan birimler aşağıda sıralanmıştır: Merkez (Planlama, Denetleme), Şantiye üst yönetimi (Planlama, Denetleme), Planlama departmanı (Planlama), Uygulama (Yürütme), Diğer işlevsel departmanlar (Planlama), İdare, malsahibi, kontrolluk (Denetleme). Bu birimler, Bütünleşik Planlama Modülü'nün ürettiği raporları esas olarak parantez içinde belirtilen işlevlere yönelik olarak kullanırlar Süre ve Süreç Yönetimine Yönelik Raporların Tipleri 12

13 Süre ve süreç yönetimine yönelik olarak düzenlenebilecek olan raporlar şu ana başlıklar altında ifade edilebilir: Şebeke diyagramları (mantıksal ilişki diyagramları), Çubuk diyagramlar, Zaman ölçekli şebeke diyagramları (ilk iki raporun süperpozesi), Tablo niteliğinde raporlar Süre ve Süreç Yönetimine Yönelik Raporların İçerik ve Formatları Süre ve süreç yönetimine yönelik raporlar görsel özellikleri açısından: Text (yazı) tabanlı Tablo formatında, Grafik tabanlı Yığışımlı (kümülatif)/yığışımsız (histogram) formatında, olmak üzere iki temel kategoridedirler. Bu raporların kapsamlarında yer alacak bilgilerin niteliği, raporu kullanacak birime ve amaçlarına göre şekillenecektir. Yönetimsel yapının ve kararların stratejik, taktik ve operasyonel düzeylerde ele alınmasının mümkün olduğu ve rapor içerikleri açısından temel ayırımlardan birinin: Özet raporlar, Ayrıntılı raporlar, biçiminde olması gerektiği bilinmektedir. Bunun yanısıra; Herkesin her bilgiye ulaşmasının sakıncalı olabilmesi, Herkesin her bilgiye ulaşmasının gereksizliği, karmaşa yaratması, Kendi işlerine odaklanan birimlerin bütünü gözden kaçırması, gibi sebepler dolayısıyla rapor içeriklerinin bir başka açıdan da ele alınması zorunluluğu doğmaktadır. Bu şekilde bakıldığında Bütünleşik Planlama Modülü'nün üreteceği süre ve süreç yönetimine yönelik raporların: Projenin bütününe ait veri ve bilgileri içeren Genel nitelikte, Proje kapsamındaki verilerden ortak bir/birkaç koşulu sağlayan Özel nitelikte, olmak üzere iki temel yapıda olabileceği görülmektedir. 13

14 Yukarıya, stratejik düzeye doğru çıkıldıkça bu raporların, yöneticilerin denetim işlevlerini yerine getirirken vakitlerini almayacak biçimde özet, genel ve grafik nitelikte olması gerektiği; ancak, esas olarak detaya inilmek istendiğinde de buna olanak verecek ayrıntlı, özel ve tablo yapısında raporların da ekte yer aldığı hiyerarşik bir rapor setinden söz etmenin uygun olacağı söylenebilir. Aşağıya doğru, operasyonel düzeye inildikçe ise öncelik ikinci kombinezona geçmekte; ancak burada da, özellikle bütünün de görülmesi istendiğinde amaca bağlı olarak rapor içeriklerinde farklılaşmalara gidilmektedir. Süre ve süreç yönetimine yönelik raporların temel çıktısı projeyi oluşturan eylemler olup, sözkonusu raporlar bu eylemler ait: Planlanan en erken başlama/bitiş zamanları (Dengelenmiş/Dengelenmemiş), Planlanan en geç başlama/bitiş zamanları (Dengelenmiş/Dengelenmemiş), Gerçekleşen en erken başlama/bitiş zamanları, Gerçekleşen en geç başlama/bitiş zamanları, Eylemlerin izin verilebilir gecikme süreleri ve kritiklik nitelikleri, vb. hesaplanmış sonuçları içeren enformasyonu raporlayabildiği gibi; Eylemler arasındaki mantıksal ilişkiler, ilişki tipleri, ara zamanlar, Eylemlerin başlama, bitiş tarihi sınırlamaları, Eylem kodları, gibi hesap sonucu elde edilen enformasyonun üretilmesinde kullanılan verileri de rapor kapsamında göstermektedirler. Bu veri gruplarının sahip olduğu sayısal/tarihsel değerlerin yanısıra, özellikle son sırada ifade edilen kodlar, rapor içeriklerinin düzenlenmesinde, bir diğer deyişle raporların organizasyonunda en önemli unsurlardır Süre ve Süreç Yönetimine Yönelik Raporların Organizasyonu Bütünleşik Planlama Modülü'nün proje veritabanında yer alan verileri ve bunlardan yararlanarak üretilmiş bilgileri organize ederek, farklı içerik ve formatta raporlar oluşturabilmesine olanak veren temel kavramsal araçlar şu şekilde sıralanabilirler: 1. Proje Yapım İşleri Hiyerarşisini Oluşturma (Outlining) Bu hiyerarşik yapının otomatik ya da manuel olarak eylemlerin WBS (Work Breakdown Structure) kodlarını oluşturmaya olanak vermesi, 14

15 Bu yapıya bağlı olarak, istenen detay-basamaktaki eylem ayrıntı düzeyine kadar açılmış-kapatılmış (expanded-collapsed) özet-detaylı eylemler ile bu eylemlere ait istenen enformasyonun raporlanabilmesi, Yine bu yapıya bağlı olarak süreye ilişkin enformasyonun belirlenen eylem hiyerarşisi düzeyine göre yuvarlanabilmesi (roll-up). 2. Ayıklama (Filtering) Süresel veri ve bilgilere uygulanacak koşul takımları yardımıyla rapora girecek enformasyonun filtrelenebilmesi, Kullanıcı tarafından tanımlanabilen bir kodlama strüktürüne uygun olarak eylemlere atanan kodlar yardımıyla rapora girecek enformasyonun filtrelenebilmesi, WBS yapısında yer alan kodlar esas alınarak rapora girecek enformasyonun filtrelenebilmesi. 3. Gruplama (Grouping) Süresel veri ve bilgilere uygulanacak koşul takımları yardımıyla rapora girecek enformasyonun gruplanabilmesi, Kullanıcı tarafından tanımlanabilen bir kodlama strüktürüne uygun olarak eylemlere atanan kodlar yardımıyla rapora girecek enformasyonun gruplanabilmesi, Kullanıcı tarafından tanımlanabilen bir kodlama strüktürüne uygun olarak eylemlere atanan kodlar yardımıyla rapora girecek enformasyonun filtrelenebilmesi. 4. Sıralama (Sorting) Eylemlerin ve bunlara ait enformasyonun sahip olduğu nümerik/ alfanümerik ve tarih bazında değerlere bağlı olarak azalan/artan (ascending/descending) biçimde sıralanabilmesi, Tablo niteliğindeki raporlarda rapor kapsamında yer alması istenen veri alanlarının istenen sırada yan yana sütunlar halinde sıralanabilmesi. 15

16 5. Formatlama (Formatting) Raporların kapsamındaki nümerik, alfanümerik ve grafik ifadelerin renk, şekil, desen ve yazı karakteri, puntosu gibi özelliklerine müdahale edilebilmesi. 6. Özelleştirme (Customizing) Yukarıda sıralanan tüm bu kavramsal araçları kullanarak standart içerik ve formatta raporlar yerine, amaca yönelik son derece esnek bir raporlama sisteminin kurulabilmesi ve raporlama sisteminin kişiye/projeye özel hale getirilerek oluşturulan rapor görünümlerinin (layout) saklanabilmesi. Rapor içerik ve formatlarının kullanıcıların niteliğine ve amaçlarına bağlı olarak özelleştirilmesi, genel ve standart raporlar yerine özel ve amaca yönelik raporların oluşturulabilmesi, Bütünleşik Planlama Modülü'ne ait raporlama sisteminin iyi tanımlanmasının yanısıra, nesnel düzeyde kullanılan software'in de yeteneklerine bağlıdır. Bir raporlama sisteminde projeyi oluşturan eylemler çeşitli amaçlar doğrultusunda farklı biçimlerde tanımlanır, gruplanır, filtrelenir ve/veya sıralanabilirler. Buradaki olası organizasyon parametreleri aşağıda ifade edilmiştir. Raporların, eylemlerin yapı sistemi (ürün) açısından ait oldukları altsistemlere göre organizasyonu (çatı, temel, tesisat vb.) Raporların, eylemlerin yapım sistemi (süreç) açısından ait oldukları altgruplara (phase) göre organizasyonu (altyapı, peyzaj, kabayapı, inceyapı vb.) Raporların, eylemlerin yer aldığı proje altbölümlerine (sub-projects) göre organizasyonu (1. etap, yüksek bloklar, H bloklar, konutlar vb.) Raporların, eylemlerin uygulama sorumlularına göre organizasyonu (X saha müh. sorumluluğundaki vb.) Raporların, eylemlerin ait oldukları altyüklenicilere göre firma ve/veya zenaat grubu bazında organizasyonu (A firması, B firması/beton, demir taşeronları vb.) Kullanıcı tarafından tanımlanan kodlama sistemleri ile gerçekleştirilebilecek bu rapor organizasyonlarının dışında, mevcut software paketlerinin standart olarak sundukları parametreler de raporların organize edilmesinde kullanılabilir. Bunlar: 16

17 Raporların, eylemlerin süresel nitelikleri açısından organizasyonu (Erken başlama zamanı, gerçek başlama zamanı, toplam bolluğu vb.) Raporların, eylemlerin maliyet değerleri açısından organizasyonu (Maliyeti X'ten yüksek olan eylemler vb.) olarak ifade edilebilir Kaynak Planlama Altmodülüne İlişkin Rapor Sistematiği Kaynak planlama çalışmalarına konu olan "kaynak"ların neler olduğu aşağıda kategorik olarak ifade edilmiştir: Yapının fiziksel bünyesine giren ve üretimin fiziksel girdisi durumunda bulunan hammadde, yarımamul ve mamul nitelikteki malzeme, bileşen ve elemanlar bu grubu oluşturmaktadır. Yapının bünyesine fiziksel olarak girmeyen, ancak üretimin gerçekleştirilebilmesi için gerekli olan işgücü, ekipman (betoniyer, iş iskelesi vb), malzeme (betonarme kalıbı vb.) ve tesisler (prekast atölyesi vb.) bu gruba giren fiziksel kaynaklardır. Yukarıdaki iki gruba girmeyen, ancak yine üretimin gerçekleştirilmesi için gerekli olan, soyut nitelikteki (proje, teknoloji, know-how, yönetimsel faaliyetler vb.) kaynaklardır. Tüm bu kaynakların temininde kullanılan para ve zaman da birer kaynak olarak düşünülebilir. Ancak, sahip oldukları özel nitelikler, bu iki kaynağın proje planlaması ve programlamasının temel unsurları olarak, kaynaklardan ayrı biçimde ele alınmasını gerektirmektedir Kaynak Yönetimine Yönelik Raporların Amaçları Kaynak yönetimine yönelik raporlama sisteminin amaçlarını şu şekilde sıralamak mümkündür. Planlama departmanının, eylem ve proje bazında süresel hedeflere ulaşabilmek için kullanılması gereken kaynak büyüklüklerini belirleneyilmesine (ekip büyüklük ve sayılarının belirlenmesi vb.) ve gerçek süresel değerleri hesaplayabilmesine; bu amaçla gereken kaynak dengeleme (resource leveling) 17

18 işlemlerini yapabilmesine; süre, maliyet ve kaynakların birlikte, entegre biçimde değerlendirebilmesine yönelik çıktıları hazırlayabilmesine olanak vermek, Proje kapsamındaki imalatları (eylemler) gerçekleştirmek için bu imalatlara ait kaynaklar ve süre(ç) verilerini baz alarak, her bir kaynağın zaman boyutundaki ihtiyaç değerlerini ortaya koymak; böylece, bu kaynakların yönetimini üstlenen işlevsel birimlere, kendi ayrıntılı temin planlarını hazırlamalarına ışık tutacak bir çerçeve planı oluşturmak, Üretime başlandıktan sonra, kaynak kullanımına ilişkin değerleri dikkate alarak, süre(ç) ya da proje verilerindeki sapmalara bağlı olarak kaynak kullanım ve ihtiyaç değerlerini güncelleştirerek, ilgili birimlere iletmek, İşgücü, ekipman, taşeron gibi kaynaklar için gerek duyulan performans analizlerinin yapılabilmesine yönelik enformasyonu üretmek, Performans standartlarının güncellenmesine yönelik analiz çalışmalarına yardımcı olacak çıktıları üretmek Kaynak Yönetimine Yönelik Raporların Kullanıcıları Kaynak yönetimine yönelik raporlar, yukarıda belirtilen amaçlara yönelik olarak farklı birimler tarafından kullanılacak çıktılar niteliğindedir. Bu çıktılara ihtiyaç duyan birimler aşağıda sıralanmıştır: Merkez (Planlama, Denetleme), Şantiye üst yönetimi (Planlama, Denetleme), Planlama departmanı (Planlama), Uygulama (Yürütme), Diğer işlevsel departmanlar (Planlama), İdare, malsahibi, kontrolluk (Denetleme). Bu birimler, Bütünleşik Planlama Modülü'nün ürettiği raporları, esasta parantez içinde belirtilen işlevlere yönelik olarak kullanırlar. 18

19 Kaynak Yönetimine Yönelik Raporların Tipleri Kaynak yönetimine yönelik raporlar şu ana başlıklar altında ifade edilebilir: Zaman boyutunda her bir kaynağın ihtiyaç değerlerini ifade eden Kaynak Planlama Raporları, Panlanan/gerçekleşen kaynak kullanım değerlerini ifade eden Kaynak Kontrol Raporları, Kaynakların üretkenliğini ifade eden Kaynak Performans Raporları, Bu raporların formatları: Yığışımlı (kümülatif)/yığışımsız (profil), Grafik/Text (tablo), niteliğinde olabilir Kaynak Yönetimine Yönelik Raporların İçerik ve Formatları Bu raporların kapsam ve formatları raporları kullanacak birimlere ve bunların amaçlarına göre şekillenecektir. Kaynak yönetimine yönelik raporların içeriği, proje kapsamında kullanılan kaynaklar bazında organize edilmekte olup, bu raporların kapsamında kaynaklara ilişkin olarak: Zaman bazında kaynak ihtiyaç değerleri, Zaman bazında gerçekleşen kaynak kullanım değerleri, Zaman bazında kaynak planlanan/gerçekleşen kullanım miktarları karşılaştırmaları, Toplam gerçekleşen kullanım miktarı (quantity to date/last period), kalan miktar (quantity to complete) ve bitişteki miktar (quantity at completion) ile sapma (variance) değerleri, türünden enformasyon yer almaktadır. Bu enformasyon, kaynakların atandığı eylemlerin erken, geç ve dengelenmiş tarihleri esas alınarak hesaplanabilmektedir Kaynak Yönetimine Yönelik Raporların Organizasyonu Bütünleşik Planlama Modülü kapsamında kaynak yönetimine yönelik raporların organize edilmesi, yani içerik ve formatlarının spesifik hale getirilmesinde, evvelce süre(ç) planlama 19

20 konusu ele alınırken tanımlanmış bulunan kavramsal araçlar aynen geçerlidir. Hatırlanacağı gibi bu araçlar: Kaynak Hiyerarşisini Tanımlama (outlining-rbs) Gruplama (grouping) Ayıklama (filtering) Sıralama(sorting) Özelleştirme (customizing) olarak sıralanmıştı. Bu araçların kullanımıyla kaynak yönetimine yönelik raporların içerik ve formatlarının düzenlenmesinde sözkonusu olabilecek yaklaşımlar şu şekilde ifade edilebilir: Kaynaklar bazında organize edilmiş raporlar ile, yalnızca bir kaynak için (ayıklama)/tüm kaynaklar için (gruplama) proje bütününde eylemler ayrıntısında ne miktarda ihtiyaç duyulduğu; ilerleme verilerine göre ne miktarda kullanıldığı; işin bitimi için daha ne kadar kullanılacağı; başlangıçta öngörülen miktardan ne ölçüde sapma gösterdiği ve proje bitiminde toplam olarak ne miktarda kullanılmış olacağına ilişkin değerler raporlanabilir. Eylemler bazında organize edilmiş raporlar ile, yalnızca belirli eylemler için (ayıklama)/eylem grupları için (gruplama) bu eylemlere atanmış bulunan kaynaklara ilişkin yukarıda sözü edilen ayrıntıda enformasyon raporlanabilir. Kaynak gruplarının tanımlanmasıyla (kaynak kodları-resource codes yardımıyla), belirli bir grupta yer alan kaynakların (işgücü, malzeme, ekipman) ya da daha detayda belirli niteliklerdeki kaynakların (mühendisler, ustalar, işçiler vb.) kullanım/ihtiyaç değerlerinin raporlanması (kaynağa ilişkin maliyet kodları-cost account codes yardımıyla) sağlanabilir Maliyet Planlama Altmodülüne İlişkin Rapor Sistematiği Maliyet Yönetimine Yönelik Raporların Amaçları Bütünleşik Planlama Modülü, maliyete ilişkin raporların oluşturulmasında, her biri birer maliyet unsuru olan çeşitli kaynakların, atandıkları eylemlerin zaman çizgisinde bulundukları aralıkları esas almaktadır. Bunun sonucu olarak, ürettiği maliyet raporları, esas itibariyle maliyetlerin gerçekleştiği, bir diğer deyişle harcamaların yapıldığı ya da nakit çıkışlarının oluştuğu gerçek durumu değil; yapılan üretimin hakedişe esas olacak parasal karşılığını ifade etmektedir. Şantiyede üretime katılan personel ve işçilerin ücretleri 20

21 genellikle ay sonunda ödenmekte; satınalınan malzemenin bedeli ise belirli vadelerle (genellikle teminden bir, iki ay sonra) ödenebilmektedir. Üretime ilişkin girdilerin, üretim kapsamında kullanıldıkları zaman aralığı ile, bunlara ilişkin ödemeler, yani nakit çıkışlarının gerçekleştiği zaman noktaları birbiriyle her zaman tam olarak örtüşmemektedir. Ancak, genel olarak bakıldığında birçok projede bu iki farklı veriye bağlı olarak oluşturulan raporların önemli sapmalar göstermediği ve birbirinin yerine kullanılabileceği görülmektedir. Dolayısıyla, global yaklaşımlarla hareket eden bir şantiye yönetimi Bütünleşik Planlama Modülü'nün çerçeve raporlarından hareket ederek maliyet planlamasını yapabileceği gibi; daha presizyonlu hesaplamaları tercih eden bir yönetim, bu çerçeve raporları ilgili işlevsel birimlerinde ayrıntılandırarak planlarını hazırlayabilir. Sözü edilen ikinci durumda: Bütünleşik Planlama Modülü'nün ürettiği maliyet raporlarının hakedişlere esas olacak bir içeriğe sahip olduğu; bir diğer deyişle nakit girişini arzettiği söylenebilir. Ancak, bu raporların da sözleşmede belirtilen hakediş kesintileri vb. birtakım koşullara bağlı olarak belirli birtakım dönüştürme işlemlerine ihtiyaç duyacağı açıktır. Dolayısıyla bu ilave işlemlerin yapılması, maliyete ilişkin işlevleri üstlenen birime ait olup; bu birimin gerek genel merkezin ve gerekse şantiye üst yönetiminin ihtiyaç duyacağı raporları hazırlaması için gereken çerçeve raporların oluşturulması, Bütünleşik Planlama Modülü'nün amaçlarından biri durumundadır. Maliyet ilişkin ihtiyaç duyulan ikinci veri grubu, nakit çıkışlarıdır. Yukarıda açıklanan nedenlerden dolayı Bütünleşik Planlama Modülü'nün ürettiği raporların bunu tam olarak yansıtamayacağı düşünüldüğü taktirde, bu raporlardan yararlanarak kendi ayrıntılı planlarını hazırlayan satınalma ve personel gibi ilgili birimler, bu planlar doğrultusunda bütçelerini de hesaplayarak maliyet yönetimi birimine nakit çıkışlarının hesaplanmasında kullanılacak verileri ileteceklerdir. Bu ifadelerin ışığında, Bütünleşik Planlama Modülü'nün maliyet planlamasına yönelik amaçlarını şu şekilde ifade edebiliriz: Gerek ilk planlama aşamasında ve gerekse projenin ilerleyişi esnasında gereken revizyonlarda, Projeye ilişkin süre(ç), kaynaklar ve bu kaynaklara (ve projeye) ilişkin maliyetleri birlikte ele alarak; bu unsurlara ilişkin alternatif yaklaşımlar üzerinde maliyete ilişkin biçimlenişleri ortaya koyacak çıktıları üretmek; 21

22 böylece firma ve şantiye yönetimine projenin parasal gelişimi, nakit giriş-çıkış dengesi konularında yararlı bir çerçeve çizmek. Her ne kadar ileri düzeyde analizler kapsamına giriyor ve uygulama olanağını pek fazla bulamıyorsa da, proje süresi ve maliyetleri (dolaylı/dolaysız) arasındaki ilişkileri (cost-time tradeoff) araştırarak projenin gerçekleştirilebileceği minimum maliyetli sürenin ve çeşitli sürelere karşılık gelen maliyet değerlerinin belirlenmesini sağlamak. Projenin ilerleyen aşamalarında, fiziksel gerçekleşmenin yanısıra parasal ilerlemenin durumu ve hedef programdan sapmaların ortaya konmasını sağlamak; çözüm önerilerinin geliştirilmesi için gereken senaryo (what-if) analizlerini yapmak. Bu birimler, Bütünleşik Planlama Modülü'nün ürettiği raporları esas olarak parantez içinde belirtilen işlevlere yönelik olarak kullanırlar Maliyet Yönetimine Yönelik Raporların Kullanıcıları Maliyet yönetimine yönelik raporlar, yukarıda belirtilen amaçlara yönelik olarak farklı birimler tarafından kullanılacak çıktılar niteliğindedir. Bu çıktılara ihtiyaç duyan birimler aşağıda sıralanmıştır: Merkez (Planlama, Denetleme), Şantiye üst yönetimi (Planlama, Denetleme), Planlama departmanı (Planlama), Diğer işlevsel departmanlar (Planlama), İdare, malsahibi, kontrolluk (Denetleme) Maliyet Yönetimine Yönelik Raporların Tipleri Maliyet yönetimine yönelik raporlar şu ana başlıklar altında ifade edilebilir: Planlanan sürece bağlı olarak gerçekleşecek üretimin parasal karşılığının ifadesi olan Maliyet Planlama Raporları, Planlanan/gerçekleşen maliyet değerlerini içeren kaynaklar bazında Maliyet Kontrol Raporları. 22

23 Maliyet Yönetimine Yönelik Raporların İçerik ve Formatları Maliyet yönetimine yönelik raporlar görsel özellikleri açısından: Text (yazı) tabanlı Tablo formatında, Grafik tabanlı Yığışımlı (kümülatif)/yığışımsız (histogram), formatında olabilir. Bu raporların kapsamlarında yer alacak bilgilerin niteliği, raporu kullanacak birime ve amaçlarına göre şekillenecektir. Yönetimsel yapının ve kararların stratejik, taktik ve operasyonel düzeylerde ele alınmasının mümkün olduğu ve rapor içerikleri açısından temel ayırımlardan birinin: Özet raporlar, Ayrıntılı raporlar, biçiminde olması gerektiği evvelce de belirtilmişti. Bunun yanısıra yine evvelce ifade edildiği gibi; Herkesin her bilgiye ulaşmasının sakıncalı olabilmesi, Herkesin her bilgiye ulaşmasının gereksizliği, karmaşa yaratabilmesi, Kendi işlerine odaklanan birimlerin bütünü gözden kaçırması, gibi sebepler dolayısıyla rapor içeriklerinin bir başka açıdan da ele alınması zorunluluğu doğmaktadır. Bu şekilde bakıldığında Bütünleşik Planlama Modülü'nün üreteceği maliyet yönetimine yönelik raporların: Projenin bütününe ait veri ve bilgileri içeren Genel nitelikte, Proje kapsamındaki verilerden ortak bir/birkaç koşulu sağlayan Özel nitelikte, olmak üzere iki temel yapıda olabileceği görülmektedir. Maliyet yönetimine yönelik raporların temel çıktısı proje/eylemler ve kaynaklar bazında maliyet değerleri olup, sözkonusu raporlar bu düzeyler için: Proje/Eylem/Kaynak bazında Planlanan Maliyet (Budgeted Cost) değerlerinin zaman boyutundaki gelişimi, Proje/Eylem/Kaynak bazında Gerçekleşen Maliyet (Actual Cost/ Cost to Date/Earned Value) değerlerinin zamana bağlı gelişimi, 23

24 Proje/Eylem/Kaynak bazında Maliyet Sapmalarının (Cost Variances) değerlerinin zaman boyutundaki gelişimi, Proje bazında bitişteki toplam maliyete ilişkin tahmin (Cost at Completion), vb. hesaplanmış sonuçları içeren enformasyonu raporlayabildiği gibi; kaynakların birim maliyetleri ve eskalasyon değerleri gibi, hesap sonucu elde edilen enformasyonun üretilmesinde kullanılan verileri de rapor kapsamında göstermektedirler. Bu veri gruplarının sahip olduğu sayısal değerlerin yanısıra, özellikle maliyete ilişkin analizlerin yapılmasına yönelik olarak atanan kodlar, rapor içeriklerinin düzenlenmesinde, bir diğer deyişle raporların organizasyonunda en önemli unsurlardır Maliyet Yönetimine Yönelik Raporların Organizasyonu Bütünleşik Planlama Modülü'nün proje veritabanında yer alan verileri ve bunlardan yararlanarak üretilmiş bilgileri organize ederek, farklı içerik ve formatta raporlar oluşturabilmesine olanak veren temel kavramsal araçlar hatırlanacağı gibi evvelce şu şekilde sıralanmıştı: Proje/Eylem/Kaynak Hiyerarşisini Tanımlama (outlining) Ayıklama (filtering) Gruplama (grouping) Sıralama (sorting) Özelleştirme (customizing) Bu araçlar birtakım ilave ve farklılıklarla, maliyet yönetimine yönelik raporların organizasyonunda da mevcut olup, uygulamadaki ayrıntıları aşağıda açıklanmaktadır. 1. Proje/Eylem/Kaynak Hiyerarşisini Tanımlama (Outlining) Bu hiyerarşik yapının otomatik ya da manuel olarak eylemlerin WBS (Work Breakdown Structure) kodlarını oluşturmaya olanak vermesi, Bu yapıya bağlı olarak, istenen detay-basamaktaki eylem ayrıntı düzeyine kadar açılmış-kapatılmış (expanded-collapsed) özet-detaylı eylemler ile bu eylemlere ait maliyete ilişkin enformasyonun raporlanabilmesi, Yine bu yapıya bağlı olarak maliyete ilişkin enformasyonun belirlenen eylem hiyerarşisi düzeyine göre yuvarlanabilmesi (roll-up). 24

25 2. Ayıklama (Filtering) Eylem ve kaynakların yanısıra, maliyete ilişkin veri ve bilgilere uygulanacak koşul takımları yardımıyla rapora girecek enformasyonun filtrelenebilmesi, Kullanıcı tarafından tanımlanabilen bir kodlama strüktürüne (resource breakdown structure - RBS) uygun olarak kaynaklara atanan maliyet muhasebesi kodları (cost account codes) yardımıyla rapora girecek enformasyonun filtrelenebilmesi, WBS yapısında yer alan kodlar esas alınarak rapora girecek enformasyonun filtrelenebilmesi, 3. Gruplama (Grouping) Eylem ve kaynakların yanısıra maliyete ilişkin veri ve bilgilere uygulanacak koşul takımları yardımıyla rapora girecek enformasyonun gruplanabilmesi, Kullanıcı tarafından tanımlanabilen maliyet kodlama strüktürüne uygun olarak kaynaklara atanan kodlar yardımıyla maliyet raporlarına girecek eylem ve kaynakların ve bunlara ilişkin enformasyonun gruplanabilmesi, 4. Sıralama (Sorting) Tablo niteliğindeki raporlarda, rapor kapsamında yer alması istenen veri alanlarının istenen sırada yan yana sütunlar halinde sıralanabilmesi, 5. Formatlama (Formatting) Raporların kapsamındaki nümerik, alfanümerik ve grafik ifadelerin renk, şekil, desen ve yazı karakteri, puntosu gibi özelliklerine müdahale edilebilmesi, 6. Özelleştirme (Customizing) Yukarıda sıralanan tüm bu kavramsal araçları kullanarak standart içerik ve formatta raporlar yerine, amaca yönelik son derece esnek bir raporlama sisteminin kurulabilmesi ve raporlama sisteminin kişiye/projeye özel hale getirilerek oluşturulan rapor görünümlerinin (layout) saklanabilmesi. Rapor içerik ve formatlarının kullanıcıların niteliğine ve amaçlarına bağlı olarak özelleştirilmesi, genel ve standart raporlar yerine özel ve amaca yönelik raporların 25

26 oluşturulabilmesi, Bütünleşik Planlama Modülü'ne ait raporlama sisteminin iyi tanımlanmasının yanısıra, nesnel düzeyde kullanılan software'in de yeteneklerine bağlıdır. Maliyetlere ilişkin raporlar üç temel unsura göre organize edilebilirler: İmalatlara ilişkin maliyetler (ana imalat kalemleri/taşeron kategorileri, şantiyedeki taşeronlar, şantiyedeki imalat yerleri bazında gruplanmış, ayıklanmış, sıralanmış) maliyet raporları, Kaynaklara ilişkin maliyetler (kaynak gruplarına, bireysel olarak kaynaklara, kaynak önemine göre gruplanmış, ayıklanmış) maliyet raporları, Maliyet kategorilerine ilişkin maliyetler (dolaylı, dolaysız maliyetler vb. göre gruplanmış, ayıklanmış). Bir raporlama sisteminde projeyi oluşturan eylemler çeşitli amaçlar doğrultusunda farklı biçimlerde tanımlanır, gruplanır, filtrelenir ve/veya sıralanabilirler. Buradaki olası organizasyon parametreleri aşağıda ifade edilmiştir. Raporların, eylemlerin/kaynakların/maliyetlerin yapı sistemi (ürün) açısından ait oldukları altsistemlere göre organizasyonu (çatı, temel, tesisat vb.), Raporların, eylemlerin/kaynakların/maliyetlerin yapım sistemi (süreç) açısından ait oldukları alt-gruplara (phase) göre organizasyonu (altyapı, peyzaj, kabayapı, inceyapı vb.), Raporların, eylemlerin/kaynakların/maliyetlerin yer aldığı proje altbölümlerine (sub-projects) göre organizasyonu (1. etap, yüksek bloklar, H bloklar, konutlar vb.), Raporların, eylemlerin/kaynakların/maliyetlerin ait oldukları altyüklenicilere göre firma ve/veya zenaat grubu bazında organizasyonu (A firması, B firması/ beton, demir taşeronları vb.). Kullanıcı tarafından tanımlanan kodlama sistemleri ile gerçekleştirilebilecek bu rapor organizasyonlarının dışında, mevcut software paketlerinin standart olarak sundukları parametreler de raporların organize edilmesinde kullanılabilir. Bunlar: Raporların, eylemlerin süresel nitelikleri açısından organizasyonu (Erken başlama zamanı, gerçek başlama zamanı, toplam bolluğu vb.), 26

27 Raporların, eylemlerin maliyet değerleri açısından organizasyonu (Maliyeti X'ten yüksek olan eylemler vb.). olarak ifade edilebilir Veri Temin ve Sınıflama Sistematiği Proje planlaması ve programlaması için gereken enformasyonun ana unsurlarından biri, üzerinde çalışılan projeye ait süre, kaynak ve maliyet verileridir. Bu verileri iki düzeyde incelemek gerekmektedir: Proje Düzeyindeki Veriler: Proje düzeyindeki veriler istisnasız, projenin bütünü için esas olan, projeyi oluşturan eylemlerin düzeyine inildiğinde belirli eylemler için değişiklik göstermeyen ve tüm proje için yalnızca bir kez tanımlanan verilerdir. Proje takvimi, proje kaynak havuzu gibi veriler bunlara örnek olarak gösterilebilir. Eylem Düzeyindeki Veriler: Bu düzeydeki veriler, her bir eylem için değişiklik gösteren bireysel nitelikteki verilerdir. Eylemin süresi, eyleme atanan kaynaklar ve bunların miktarları gibi veriler bunlara örnek gösterilebilir Süre ve Süreç Planlama Altmodülüne İlişkin Veri Sistematiği Verilerin Kategorizasyonu Yukarıda belirtilen ilkesel ayırım doğrultusunda daha sonra ele alınacak diğer iki unsur gibi, süre ve sürece ilişkin veriler de öncelikle proje ve eylem düzeyindeki veriler olarak sınıflanacaktır. Eylem düzeyindeki süre ve süreç verileri: Eyleme ilişkin tanımlayıcı veriler, Eylem ilişkilerine ilişkin veriler, Eylem sürelerine ilişkin veriler, olarak sınıflanmakta olup, sonuncusu yine kendi içinde planlanan ve gerçekleşen değerleri içeren veriler olarak iki alt başlık altında analiz edilebilir. A. Proje Düzeyindeki Süre ve Süreç Planlama Verileri Kullanılacak Teknik (Scheduling Technique): Mevcut software'ler içerisinde, projeyi oluşturan eylemler arasındaki ilişkilerin tanımlanması, görüntülenmesi ve süre 27

28 analizi için ok diyagramları (arrow diagrams/activity-on-arrow), kutu diyagramları (precedence diagrams/activity-on-node) ve çubuk diyagramlardan (bar charts/gantt diagrams) biri ya da ikisinin birlikte kullanım olanağının sunulduğu görülmektedir. İncelenen software içerisinde ok ve kutu diyagramlarına olanak tanıyan tek software olarak Primavera Project Planner for DOS saptanmıştır. Ancak, gerek ok diyagramlarının karmaşık yapısı ve diğer dezavantajları ve gerekse çubuk diyagramlarını programlama tekniği değil de çıktılardan biri olarak sunması bu software açısından olumsuz bir yön oluşturmuştur. Çubuk diyagramları bir prezentasyon biçimi olarak değil, projeye ve eylemlere ilişkin veriler tanımlandığında interaktif bir etkileşimle sonuçları kullanıcıya anında gösteren ve projenin planlanması ve programlanması için gerçek bir araç olarak sunan çeşitli software'ler mevcuttur (Superproject, Timeline, Microsoftproject vb.) Doğal olarak ok ya da kutu diyagramlarından biri tercih edildiğinde diğeri devre dışı kalmakta, ancak çubuk diyagram her durumda bu ikisinden biriyle birlikte sistemde yer alabilmektedir. Proje Kimliğine İlişkin Tanımlayıcı Veriler: Yükleni kişi ya da kuruluşun adı ve ünvanını, projenin adını, yönetim fonksiyonunu üstlenen ayrı bir merkez varsa adını, proje yetkilisi ya da liderinin kimliği gibi bilgileri içermektedir. Alt Projeler (Sub-projects): Projenin (varsa) hangi alt projelerden oluştuğuna ilişkin tanımlamaları içermektedir. Proje Kodu (Project Code): Projenin çoğunlukla kompüter manyetik ortamında saklanacağı dosyaların isimlendirilmesinde kullanılacak genellikle dört ya da sekiz karakterden oluşan tanımlama kodudur. WBS Kod Strüktürü (Work Breakdown Structure Mask): Projeyi oluşturan eylemlere atanacak WBS kodlarının kaç alt bölümden ve kaçar karakterden oluşacağına ilişkin strüktür olup, kullanıcı tarafından tanımlanabilme olanağını verenlerin yanısıra, vermeyen software ler de bulunmaktadır. RBS Kod Strüktürü (Account Mask-Cost Account Code Structure): Maliyet Hesap Kod Strüktürü adı da verilen bu yapı, eylemlere atanacak kaynakların maliyet 28

29 unsurlarına göre tanımlanabilmesi için gereken kodlama strüktürünü WBS kod strüktürüne benzer şekilde tanımlamak için kullanıcı tarafından tanımlanabilmekte, ya da software tarafından daha sınırlı olanaklar sunulabilmektedir. Proje Öncelik Değeri (Project Priority 1-999): Özellikle çoklu proje programlama (multi-project scheduling) yeteneği olan software paketleri, sınırlı kaynakların projelere tahsisinde bu öncelik değerini esas almaktadır. Genel Gider Katsayısı (Overhead Multiply): Firma genel giderlerinin çoklu proje programlama yeteneğine sahip software paketlerinde projeler arasında ne oranda dağıtılacağına ilişkin bir katsayıdır. Proje Kapsamında Kullanılacak Kaynaklara İlişkin Tanımlayıcı Veriler: Kaynak kodları ve kaynak tanımı ile kaynak birimi gibi bilgilerdir. Tekrarla/Geri Al (Redo/Undo) Adım Sayısı Limiti: Bir grup software paketi, şebeke üzerinde yapılan değişiklikleri örneğin 999 adıma kadar geriye alabilme yeteneği sunmaktadır. Yazı yazma programlarında çok görülen bu olanakla, plancı yaptığı her değişikliğin sonuca etkisini görebilmekte ve isterse bu adımları geri alarak istediği noktaya dönebilmektedir. Proje Takvimi (Master Calendar/Base Calendar/Global Calendar): Proje süresince çalışılmayacak ve dolayısıyla süreden düşülecek günlerin belirlendiği bir takvim, tüm software paketlerinde yer almaktadır. Ancak çalışılmayan tarihler, kimi software'de mevcut bir takvim çizelgesi üzerinde kolayca işaretlenebilirken, bir bölümünde ayrı ayrı yazmak gerekmektedir. Ayrıca, bazı paketler birden fazla takvim oluşturmaya ve istendiğinde bunlardan herhangi birine bağlı olarak şebeke analizleri yapmaya olanak verirken, bazıları bir master takvime ilave olarak her proje için ayrı bir takvim tanımlama yeteneğine sahiptirler. Veri Tarihi (As-of-date/Data date): Hesaplara esas olarak kabul edilecek içinde bulunulan zaman noktasını ifade eden bu tarih kompüter ya da kullanıcı tarafından atanabilmektedir. Proje Çalışma Kalıbı (Work pattern): Tatil günleri, standart çalışma süresi (workhours), standart iş günü sayısı (workdays), standart hafta başlangıcı, 29

30 standart yıl başlangıcı, standart takvimdeki istisnai çalışılmayan günler, standart çalışma saatlerinin gün içindeki düzeni, haftanın standart çalışma saatinden farklı çalışma kalıbına sahip günlerine ait tanımlamalar bu kapsamda yer almaktadır. Süre Presizyonu: Bitiş Tarihi Formatı: Proje Başlangıcı: Proje Bitişi: Kimi software paketleri sadece gün bazında süre verisi kabul eder ve hesaplama yapabilirken, bir kısım paket de ay, hafta, gün, saat, dakika bazında veri kabul ederek hesaplama yapabilmektedir. Programın, eylemlerin iş günü bazında başlangıç ve bitişlerinin ifadesinde kullanması istenen format olup gün sonu ve ertesi gün başlangıcı olarak iki seçenek bulunmaktadır. Projenin hesaplamalara esas olacak başlangıç tarihi olup, tanımlanması zorunlu verilerden biridir. Tanımlanması zorunlu olmayan, tanımlandığında ise şebekede negatif bolluklara neden olabilen bir veridir. Genellikle tercih edilen yol, bu veriyi ihmal etmek ve hesaplama sonucu elde edilen proje bitiş tarihi bu tarihi aşıyorsa kritik yörünge üzerinde kısaltmalara gitmektir. Kilometre Taşları (Milestones): Anlamlı bir gerçekleşme noktası, bir termin (deadline) ya da teslim tarihi gibi önemli bir zaman noktasını ifade eden, süresi bulunmayan ve projenin ilerleyişine ait anahtar noktalardan birine karşılık gelen sahte eylemdir. B. Eylem Düzeyindeki Süre ve Süreç Planlama Verileri Eylem düzeyindeki süre ve süreç planlama verileri üç temel başlık altında ele alınabilir: Eyleme ilişkin tanımlayıcı veriler, Eylem ilişkilerine ilişkin veriler, Eylem sürelerine ilişkin veriler, Eyleme İlişkin Veriler: Eylem Tipi: Bir eylemin en erken/geç başlama/bitiş zamanlarının hesabında kullanılacak yaklaşım biçimini belirleyen tanımlama kodudur. Olabildiğince erken (ASAP-As sooner as possible), olabildiğince 30

31 geç (ALAP-As late as possible) ve sabit (fixed) başlangıçlar eylemler için önerilebilmektedir. Olabildiğince geç başlaması istenen eylemler, software tarafından kendisini izleyen eylemler içinden en yakınından hemen önce yerleştirilir. Bu yaklaşıma geriye doğru programlama (backward scheduling) da denmektedir. Olabildiğince erken bir zaman noktasında başlaması istenen bir aktivite ise, kendisinden önceki en son konumda yer alan ilişkili eylemin hemen sonrasına yerleştirilir. Sabit (fixed) tip eylemler ise evvelce belirtildiği gibi, kesinlikle bir zaman noktasında başlaması ya da bitmesi gereken eylemlerdir. Eylem Tanımı (Activity Description): Eylemin ayrıntılı açıklamasıdır. Kimi software paketleri bir satırlık bir başlık kısmına ilave olarak, eyleme ilişkin daha uzun açıklamalara olanak verecek dosyalar açabilmektedirler. Eylemin Önceliği (Priority): Bir kısım software paketi, kaynak dengelemeleri için gereken tanımlamaları, dengelemenin hemen öncesinde geçici olarak yapmaya olanak vermektedir. Bu esnada, dengelemeye girecek kaynaklar istenen sırada yazılmakta, eylemlerin dengelemedeki sıraları ise kullanıcı tarafından çeşitli parametrelere (eylem no'su, eylem erken başlama tarihi, eylem bolluğu vb.) bağlı olarak ayrıca belirlenmektedir. Diğer bir grup software ise, bu tanımlamaları eyleme ilişkin verilerin girildiği standart formlar üzerinde tanımlamaya olanak vermektedir. Böylece, her seferinde öncelik tanımlamalarının tekrar tekrar yazılması zorunluluğu da ortadan kalkmaktadır. Dengeleme esnasında gerek kaynakların, gerekse eylemlerin işleme giriş sıraları farklı sonuçlar vereceğinden, bu nokta önemle üzerinde durulması gerekenlerden biri olmaktadır. Eylemin Statüsü (Eylem Gerçekleşme Oranı): Tek tek kaynak kullanım miktarlarının dışında, eylemin bütün olarak ne oranda tamamlanmış olduğuna ilişkin bir tanımlamadır. Çoğunlukla bu değer, eylem süresi esas alınarak hesaplanmaktadır. Eylemin Tanımlama Kodu (Activity Identification): Kompüterin hesaplamaları yaparken kullandığı, eylemler arası ilişkilerin tanımlanması amacıyla atanan 8-12 karakterlik kodlardır. Bir kısım software paketi sadece nümerik kodlamaya olanak verirken, bir diğer bölüm alfanümerik ve 31

32 nümerik karakterleri bu kodlama için kabul etmektedir. Yine bir grup software, küçük numaralı bir eylemin daha büyük tanımlama kod numarası taşıyan eyleme bağlanmasını kabul etmezken, bir bölüm software buna da olanak vermektedir. Ancak ilk gruplar oldukça primitif nitelikte paketler olup, genel geçerli hemen tüm paketler ikinci yaklaşıma sahiptir. İlişkilerde yapılacak hatalar ise hata rutinleriyle kolaylıkla belirlenebilmektedir. Eylemin Sınıflama Kodu (Activity Code/Keyword): Çeşitli içeriklerde raporların hazırlanması doğrultusunda, veriler arasında ayıklama (filter) ve sıralama (sort) işlemlerini yapabilmek için kullanılan kodlardır. Software paketleri bu işlemler için standart birtakım kodları sunmanın yanısıra, kullanıcının kendi kod strüktürünü ve kodlarını tanımlamasına da olanak vermektedir. Böylelikle, örneğin alt yüklenicilere, imalatın poz numarasına ve eylemin gerçekleştirilmesinden sorumlu personele göre rapor içerikleri oluşturulabilmektedir. Eylem Hiyerarşisi (WBS) Kodu: Projeye ait verilerin, proje yapısını oluşturan eylemlerin düzeylerine bağlı olarak istenen ayrıntıda özetlenebilmesi (roll-up) veya ayrıntılandırılabilmesi, gruplanabilmesi, raporların içeriklerinin bu gruplamalara bağlı olarak oluşturulabilmesi amaçlarıyla kullanılan bu kod sistemi, kullanıcı tarafından da oluşturulabilen ve proje düzeyi verilerinde sözü edilen WBS strüktürüne bağlı olarak tanımlanabilmektedir. Mevcut software paketlerinin bir bölümü, projeye ait eylemlere ilişkin bu strüktürü direkt olarak ekrandan oluşturma ve kod strüktürünü belirleme olanağını vermesinin yanısıra, bu strüktüre atanan eylemlerin kullanıcı tarafından ya da kompüter tarafından otomatik olarak kodlanmasına da imkan tanımaktadır. Bir kısım software paketi ise, kullanıcı tarafından atanan kodları kontrol ederek, hatalı kodlamalar varsa bunları da düzeltebilmektedir. Bu kodlama sisteminin yardımıyla tüm rakamlar, birinci düzeyde yer alan ana (parent) eylemler bazında yuvarlanabilmekte ve üst düzey için gereken çok ayrıntılı olmayan raporlar kolayca düzenlenebildiği gibi, en alt düzeydeki eylemler (child) ayrıntısında detaylı süre, kaynak ve maliyet raporları oluşturulabilmektedir. 32

33 Eylem Organizasyonel Hiyerarşisi (OBS) Kodu: Eylemin proje organizasyonu içerisinde hangi birimin ve alt birimlerin sorumluluk alanına girdiğinin belirlenmesini sağlayan bu kodlama sistemiyle, organizasyonel esasa dayanan raporlamalar gerçekleştirilebilmektedir. Böylece örneğin, sadece kaba yapı sorumluluğundaki, ya da sadece projelendirme biriminin sorumluluğundaki eylemlere ilişkin raporlar projenin organizasyonel yapısına uygun biçimde kodlanarak rapor içerikleri oluşturulabilmektedir. Eylem Sürelerine İlişkin Veriler: Planlanan Değerler: İlk planlama aşamasında, eylem başlangıç-bitiş zamanları ile proje bitiş zamanının hesaplanması için kullanılan ve gerçekleşeceği öngörülen süresel verilerdir. Eylem Orijinal Süresi (Original Duration): Eylemin, gerçekleştirme aşamasından önce öngörülen süresidir. Mevcut software paketlerinin bir bölümü, bu süreyi dakika presizyonunda tanımlamaya olanak verirken, bir bölümü de sadece gün bazında süre verisi kabul edecek ve hesaplama yapacak şekilde dizaynlanmıştır. Eylem Olası Süresı (Standard Duration): Bu ve bundan sonraki iki süreye ilişkin veri tipi, sadece şebeke analizinde olasılığa dayanan (probabilistic) yaklaşımı içeren PERT (Program Evaluation and Review Techniques) yöntemini kullanan software paketleri kapsamında gereken verilerdir. Kompüter, bu üç süreyi ağırlıklı olarak ortalamalarını alarak eylem süresine dönüştürmektedir. Eylem İyimser Süresi (Optimistic Duration): Eylemin gerçekleşmesinin öngörüldüğü en kısa süredir. Eylem Kötümser Süresi (Pessimistic Duration): Eylemin gerçekleşmesinin öngörüldüğü en uzun süredir. Eylem Süresini Belirleme Biçimi (Effort Driven/Duration Driven): Eylem süresinin belirlenmesinde mevcut software paketlerinin bir bölümü sabit süre (duration driven-fixed duration) tanımlamasına olanak verirken, bir bölümü de kullanılan kaynak miktarına bağlı olarak ters orantılı 33

34 biçimde değişen (effort/resource driven) süre tanımlamasını mümkün kılmaktadır. Eylem Zorunlu Başlangıç/Bitiş Sınırlamaları (Constraints): Kimi eylemler, diğerleriyle olan mantıksal ilişkilerinin yanısıra sözleşmeden, eylemin ya da projenin niteliğinden kaynaklanan zorunlu zaman sınırlamalarına uymak durumundadır. Bazı eylemler, belli bir zaman noktasından önce başlayamama ya da bitememe (start no sooner-finish no sooner than), belli bir zaman noktasından sonra başlayamama ya da bitememe (start no later-finish no later than) veya belli bir zaman noktasında zorunlu olarak başlama ya da bitme (mandatory startfinish) sınırlamalarına sahiptir ve mevcut paketler bu tanımlamalara olanak vererek süre analizlerinin doğru biçimde yapılmasına olanak vermektedirler. Gerçekleşen Değerler: Projenin ilerleyişine bağlı olarak eylemlerin gerçek başlama ve bitiş zamanları ile sürelerine ilişkin değerlerdir. Eylem Kalan Süresi (Remaining Duration): Yapı üretiminde sapma olmaksızın planlanan çizgide ilerlemek mümkün olmadığından, mevcut software paketlerinin hemen tümü gerçekleştirme aşamasında, izleme/güncelleme amacıyla eylemlerin ilerleyişine ilişkin saptamaların tanımlanmasına olanak vermektedir. Eylem Gerçek Başlangıç Tarihi (Actual Start Date): İzleme/güncelleme aşamasında sapmaların (variance) ve gerçek durumun (status) tesbiti ve rayından sapan ilerlemenin tekrar planlanan çizgiye oturtulabilmesi için eylemin gerçek başlangıç tarihinin tanımlanması gerekmektedir. Eylem Gerçek Bitiş Tarihi (Actual Finish Date): Aynı nedenlerden dolayı eylem gerçek bitiş tarihinin de revizyonların yapılabilmesi için tanımlanması zorunludur. 34

35 Eylem İlişkilerine İlişkin Veriler: Eylem İlişkileri ve Tipleri (Dependencies/Logical Relations): Şebeke oluşturma, ifade ve çözümleme tekniği olarak ok diyagramlarını kullanan software paketleri için geçerli olmayan bu veriler, kutu (precedence-activity on node-öncüllük serimi) tekniği ya da Gantt diyagramlarının kullanılabildiği software paketlerinde karşımıza çıkmaktadır. Bitişbaşlangıç arası (finish-to-start/conventional), başlangıç-başlangıç arası (start-to-start) ve bitişler arası (finish-to-finish) olmak üzere üç tür ilişki, eylemler arasında, bu teknikler için sözkonusu olmaktadır. Bunlardan bitiş-başlangıç ilişkisi en basit durum olup (conventional) nitelemesi bundan kaynaklanmaktadır. Diğerleri ise eylemler arası üst üste binişler (overlapping) yaratmakta, bundan dolayı da kimi software paketinde bu tip ilişkiler için kısmi bağımlılık (partial dependency) ifadesi kullanılmaktadır. Ara Zamanlar (Lag or Lead Time): Eylemlerin başlangıçları ya da bitişleri arasında bir ilişki tanımlandığında bu, iki başlangıç arasında ya da iki bitiş arasında geçen zaman değeridir. Aynı değer bitiş-başlangıç ilişkisinde bir aralık öngörülmesi durumunda da tanımlanabilmektedir Verilerin Temin Kaynakları Süre(ç) planlama için gereken temel verilerden biri olan eylemler (imalatlar, yapım işlemleri) ile proje başlama ve bitiş tarihleri sözleşme kapsamında yer almaktadır. Her ne kadar metraj listeleri bu eylemleri ifade eden dokümanlar durumundaysa da, planlama çalışmalarında direkt olarak kullanılamazlar; birtakım dönüştürme işlemlerine tabi tutulmaları gerekir. Projelerin, günümüzde giderek büyüyen boyutları, planlama aşamasında ele alınan eylemlerinin sayısının da artmasına ve projeye ait eylemler ile ilişkilerini gösteren şebekelerin karmaşıklaşarak kontrol edilemez boyutlara ulaşmasına neden olmaktadır. Bu duruma karşılık, mevcut software paketlerinin sunduğu eylem hiyerarşisini oluşturabilme (outlining) ve istenen ayrıntı düzeyinde şebekeyi görüntüleyebilmek için getirilen açmakapama (expand-collapse) özellikleri ile projeyi altprojeler halinde tanımlayarak bunları link etmeye yönelik yetenekler bir noktaya kadar versatil ve anlamlı olabilmekte; projenin boyutları arttıkça, bilgisayarların sürati önemli ölçüde düşmektedir. 35

36 Bu durumda çözüm, şebekedeki birleştirilebilecek ardışık ya da paralel eylemleri tek bir eylem olarak ifade etmektir. Böyle bir yaklaşımda örneğin, ardışık (ya da paralel) olarak gerçekleşen üç ayrı nitelikteki kazı işi bir tek kazı eylemine indirgenmekte; ancak her bir eylem, bu eyleme atanan farklı birim maliyetlere sahip kaynaklarla tanımlanmaktadır. Bu dönüştürme işlemlerine, yine birbirini izleyen kalıp, demir, beton işlerinin birtek strüktür eylemine indirgenerek kalıp, demir ve betonun bu eylemin kaynakları olarak atanması; ya da yine ardışık olarak gerçekleşen çok katlı bir binadaki tekrar eden çeşitli imalatların (sıva, boya vb.) kat bazında ifade edilmek yerine birer eyleme indirgenmesini örnek olarak vermek mümkündür. Bu indirgeme ve sadeleştirme işlemleri şebekenin ayrıntısını azaltacak; ancak, imalatların izlenmesindeki presizyon düşmeyecektir. Eylemler arasındaki ilişkilerin bir bölümü inşaat işinin doğal sürecine tabi olup, mantıksal zorunluluklar olarak şebekeye yansırlar. Bir bölüm eylem ise bu açıdan oldukça esnek olup, projeyi aksatmayacak biçimde, geniş bir zaman aralığında herhangi bir süreçte gerçekleştirilebilirler. İlişkilerin tipi (C bitiş-başlangıç, S başlangıç-başlangıç, F bitiş-bitiş) ise proje büyüklüğünün, proje süresinin ve ilişkili eylemlerin sürelerinin bir fonksiyonudur. Süre açısından kritik olmayan küçük bir projede örneğin döşeme demirlerinin hazırlanıp yerine konması, döşeme kalıbının bitişini bekleyebilirken (C tipi ilişki); sürenin sınırlı olduğu ve dolayısıyla hızlandırılmış sürecin (fast-track) uygulandığı büyük bir projede, bu iki eylem birbirini belirli bir aralıkla (lag time) üst üste binerek izleyebilir (S ya da F tipi ilişki). İlişki tipi, bu son örnekte ilişkili eylemlerin süresine bağlı olup; ilk eylemin süresi uzunsa F tipi, ikinci eylemin süresi uzunsa ya da süreler eşitse S tipi ilişki sözkonusu olacaktır. Bu iki tip ilişkide atanacak ara zamanların minimum değeri ise eylemlerin süre ve süratleri dikkate alınarak bırakılması uygun görülen tampon imalat miktarlarına bağlı olacaktır. Benzer teknolojilerin kullanıldığı (tünel kalıp gibi), benzer yapı tipolojisinin tekrarlandığı (konut gibi) projelerde, bu eylemler ve aralarındaki ilişkiler hemen hemen aynı gibidir. Bu nedenle, projede tekrar eden anlamlı büyüklükteki bir birim (bir konut bloğu gibi) için hazırlanacak bir şablon (template) şebeke, hem o projenin bütünündeki diğer benzer birimlerin (bir toplu konut projesinde diğer benzer konut bloklarının) kopyala-yapıştır tekniğiyle şebekeye ilave edilmesine yardımcı olabilir; hem de yeni projelerde kullanılabilir. Birimler arasında önemsiz farklılıklar olduğu müddetçe bu, oldukça kestirme ve yararlı bir yoldur. Ancak, farklar büyümeye başladıkça bu yöntem anlamlı olmaktan çıkacaktır. 36

37 Çeşitli projeler için hazırlanan bu şablon şebekeler bilgisayar ortamında bir altkitaplıkta (directory) saklandığı taktirde, zaman içinde şablonların sayısı da artacak ve kısa bir araştırmadan sonra yeni proje için en uygun şablon belirlenip kullanılabilecektir. Mevcut software paketleri içinde bu şablonları farklı format ve dosya tipinde tanımlayıp saklayan rutinler yer almaktadır. Eylem süreleri ise, imalatın miktarı ile imalatı gerçekleştirecek ekibin birim zamandaki çıktısı ve ekibin büyüklüğünün bir fonksiyonudur. Tüm bu faktörlerin dışında, şantiyenin, projenin, organizasyonun ve daha pek çok ilave faktörün neden olduğu çeşitli etkenler de süre üzerinde etkiye sahiptir. Çoğunlukla ekiplerin performansına ilişkin kayıtlı verilerin bulunmadığı durumlarda, eylem sürelerinin tesbitinde, şantiyedeki uzman personelin önerileri doğrultusunda belirlemeler yapılmaktadır. Daha sistematik yaklaşımlarda ise, imalatların kapsamında yer alacak ekiplerin ve bunların fiziksel üretkenliklerinin tanımlandığı veritabanları oluşturularak süre tahminlerinde bunlardan hareket etmek mümkün olabilmektedir Mevcut Veri Sistematikleri, Veri Organizasyonu, Kodlama Yapım işlerinin bölümlendirilmesine (WBS-Work Breakdown Structure) yönelik olarak gerek ülkemizde ve gerekse dünyada yaygın olarak kullanılan çeşitli sistematikler mevcuttur. Bunlar, yapım işlerinin yanısıra, bu işlerin gerçekleştirilmesinde kullanılan kaynaklar ve katlanılan maliyetleri de kategorize ederek sistematik biçimde ifade ederler. Yapım işleri açısından bakıldığında bu sistematiklerin, herhangibir inşaat projesinde sözkonusu olabilecek imalatları; Yapı altsistemleri (subsystems), Yapım safhaları (phases), Zenaatler ya da altyüklenicilik alanları (trades), olarak sıralanabilecek üç temel yaklaşımdan birini esas alarak sınıfladığı görülmektedir. [10] Rapor sistematiklerinin etüd edildiği Bölüm 'de belirtilen içeriklere sahip raporların organize edilebilmesi için, verilerin bu doğrultuda sistematize edilmesi ve bu sistematiklerin de kodlama yapılarıyla nesnelleştirilmesi gerekmektedir. Bir yapım işinin, yapımın hangi safhasına ait olduğu, belirli bir kod yardımıyla belirlenmediği taktirde, bu işe ait eylemin yapım safhaları esas alınarak organize edilmiş bir raporun içeriğinde yer almasını sağlamak olanaklı değildir. Bu amaçla, yapım işlerinin sistematik biçimde 37

38 tanımlanmasına yönelik olarak verilerin kodlanmasının sözkonusu olacağı alanlar aşağıda sıralanmaktadır. Eylem tanımlama kodları (Activity ID Codes), Eylem açılım kodları (WBS Codes), Eylem safha kodu (altyapı, kabayapı, inceyapı vb.), Eylem altsistem kodu (taşıyıcı, ısıtma, elektrik sist. vb.), Eylem yapı elemanı kodu (dış kabuk, yan kabuk vb.), Eylem yer kodu (A tipi bloklar, yüksek bloklar, villalar vb.), Eylem altyüklenicilik kodu (kazı işi, demir işi, beton işi vb.), Eylem sorumluluk kodu (X 'in sorumlu olduğu eylem vb.) Kaynak Planlama Altmodülüne İlişkin Veri Sistematiği Verilerin Kategorizasyonu Kaynak planlamasına yönelik veriler de yine başlangıçta belirtildiği gibi, proje ve eylem düzeyindeki verler biçiminde kategorize edilebilir. İlk planlama aşamasında kullanılan ve hedef planın oluşturulmasında kullanılan veriler (planlanan değerler) ile ilerlemeye ilişkin olarak elde edilen ve mevcut durumu izlemeye yönelik veriler (gerçekleşen değerler), eylem düzeyindeki veriler başlığı altındaki iki ayrı kategoriyi oluşturmakta olup, bundan sonraki analiz bu ayırıma göre yapılacaktır. A. Proje Düzeyindeki Kaynak Planlama Verileri Kaynak Havuzu (Resource Pool): Proje kapsamında kullanılacak kaynakların (bireysel işgücü, ekipler, personel, malzeme, ekipman) tanımlandığı havuzdur. Kaynaklarla birlikte birimleri, tanımları, tanımlama kodları, grup kodları (keyword) bu havuzda veri olarak yer almaktadır. Bireysel Kaynak Takvimleri (Individual Resource Calendar): Herbir kaynağın zaman içindeki kullanıma sunulabilme (availability) durumunu saatlik, günlük, haftalık ve aylık bazda tanımlamaya olanak veren takvimlerdir. Kaynak Çalışma Kalıbı (Work Pattern): İşgücü ve ekipmanın gün içindeki çalışma saatleri, fazla mesai periyodları, çalışmaya başlangıç saati, kaynağın günlük çalışma süresi, öğle tatili aralığı gibi veriler bu kalıplar ile tanımlanmaktadır. Mevcut software paketleri bu konuda dakika presizyonunda tanımlama yapma olanağını sunabilmektedir. 38

39 Kaynak Kapasitesi Profili (Availibility Profile): Haftanın her günü için kaynağın normal ve maksimum kullanıma hazır miktarını ifade eden değerler bütünüdür. Kimi software paketleri bu konuda sınırlamalara sahipken, bir bölümü sınırsız aralık tanımlama olanağı vermektedir. Kaynak Tipi: Tanımlanan kaynak havuzundaki kaynakların niteliğini (işgücü, malzeme, ekipman, diğer) belirleyen tanımlamalardır. Kimi software, parayı da bu tipolojinin kapsamına sokmaktadır. Kaynağın Dengeleme Önceliği (Leveling Priority): Mevcut software paketlerinden bir bölümü bir seansta sınırlı sayıda kaynağı dengelemeye sokabilmekte, tüm kaynaklar dengelemeye tabi tutulmak istenirse ardışık olarak birkaç aşamada bu işlem yapılabilmektedir. Dolayısıyla bu tanımlama, dengeleme işlemi esnasında yapılmaktadır. Diğer bir grup software paketi ise, kaynak havuzunun oluşturulması esnasında kaynağın dengelemeye girip girmeyeceğini ve girecekse öncelik sırasını tanımlamaya olanak vermektedir. Bilindiği gibi, öncelik sırasının değişimi kaynak dengeleme sonucunda süre analizlerinin farklı değerler vermesine neden olmaktadır ve önceliklerin doğru tanımlanması proje açısından önem taşımaktadır. Kaynak Etkinlik Katsayısı (Factor): Kullanıma sunulan paketlerin bir bölümünde yer alan bu olanak ile, kaynakların verimliliği de bir katsayı ile hesaba katılabilmektedir. Böylece, özellikle sürenin belirlenmesindeki iki yaklaşımdan biri olan kaynağın kullanım oranına bağlı olarak sürenin değiştiği (effort-driven) yaklaşımının geçerli olduğu durumlarda eylem süresi daha doğru biçimde hesaplanabilmektedir. Kaynak/Maliyet Tipi (Kaynak, Sabit Maliyet, Değişken Maliyet, Birim Maliyet): Maliyeti daha doğrusu parayı da bir kaynak olarak dikkate alan software paketleri, kaynağı bu dört tipten biri olarak belirlemeye olanak vermektedir. Kaynağa/Maliyete İlişkin Notlar: Anlatımsal birtakım açıklayıcı ifade ve bilgilerden oluşmaktadır. Kaynağa/Maliyete İlişkin Anahtar Kelime (Keyword): Gruplama ve filtreleme için kullanılabilecek bir kod niteliğindedir. B. Eylem Düzeyindeki Kaynak Planlama Verileri 39

40 Planlanan Değerler: Gerçekleştirme aşaması öncesinde hazırlanan program kapsamındaki kaynak kullanım değerleridir. Eğer mevcutsa, firmanın evvelce yapmış olduğu işlerden elde edilmiş kayıtları içeren bir veri tabanından; bu yoksa konuyla ilgili otorite ve kuruluşlar tarafından yayınlanan dokümanlardan, bu da yoksa ya da güvenilir bulunmuyorsa deneyimlerden yararlanarak tesbit edilmektedirler. Kaynak Kodu (Resource code): Kaynak havuzunda (resource dictionary) yer alan tüm kaynakların hesaplama, filtreleme gibi işlemler esnasında gerekli olan ve kullanıcıya kaynağın niteliğini çağrıştıracak sistematik şekilde kısaltılmış alfanümerik ve nümerik karakterlerin kombinezonundan oluşabilen bir tanımlama kodudur. Planlanan Kaynak Kullanım Miktarı (Budgeted Amount): Eylemin gerçekleştirilebilmesi için gerektiği öngörülen toplam kaynak miktarıdır. Kaynak kullanımının zaman içinde üniform olarak yayıldığını varsayan paketlerde bu değer, günlük kaynak kullanım miktarının kompüter tarafından süreyle çarpılması sonucu otomatik olarak da hesaplanabilmekte ya da kompüter toplam miktar tanımlandığında bunu süreye bölerek günlük miktarı hesaplamaktadır. Bu konuda birtakım paketlerin virgülden sonra en fazla iki karakter tanımlamaya olanak vermeleri kaynak biriminin seçiminde dikkatli davranmayı gerektirmektedir. Kaynak Kullanım Günlük Miktarı (Amount per Day): Yukarıda da belirtildiği gibi, toplam miktarla ilişkisi nedeniyle iki yönlü bir tanımlama yapma olanağı bulunmaktadır. Kaynak Kullanımının Süreye Dağılımı (Start/End/Prorate-Başta/Sonda/Süre Boyunca Üniform): Mevcut software paketlerinin bir bölümü, kaynağın kullanım miktarının eylem süresince üniform olarak gerçekleştiği varsayımı ile hesaplamalarını yapmaktadır. Bunlar, kaynağın tüm eylem süresince kullanımı sözkonusu değilse bu süreyi eylem süresinden bağımsız olarak belirlemeye ve eylem başlangıç tarihinden itibaren kaynağın kullanımı için geçmesi gereken ara zamanı (lead time) tanımlamaya olanak vermektedir. Bir kısım software ise, buna ek olarak kaynak kullanımının, kaynağın kullanılacağı zaman aralığının başında ya da sonunda tek bir defada veya süre boyunca üniform şekilde dağılarak gerçekleşeceğini tanımlamaya olanak vermektedir. 40

41 Kaynağın Eyleme Atanma Oranı-Miktarı (Günlük/Saatlik): Bir ekipmanın, personelin ya da ekibin birim zamandaki mevcut kapasitesinin eylemler arasında paylaştırılması gerekebilmektedir. Bu durumda, bir kısım software, bu dağıtımı, oranların tanımlanması yoluyla gerçekleştirmektedir. Kaynak Arazamanı (Resource Lag-time): Eylem kapsamında kullanılan bazı kaynakların, eylemin başlama anında hemen kullanılması gerekmeyebilir. Bu durumda kaynağın eylem başladıktan bir süre sonra kullanıma gireceği arazaman tanımlamalarıyla ifade edilir. Gerçekleşen Değerler: Projenin ilerleyişiyle beraber elde edilmeye başlanan ve izleme/güncelleme amacıyla sisteme gönderilmesi gereken verilerdir. Değerlendirmenin yapıldığı zaman noktasına kadar her bir eylem kapsamında gerçekleşen kaynak kullanım değerlerini içerir. Kaynak Kullanım Oranı (Percent Complete): Bu değer tanımlandığında kompüter, planlanan (budgeted) toplam kaynak kullanım miktarıyla çarparak gerçekleşen kullanım miktarını ve kalan miktarı hesaplamaktadır. Kullanılan Kaynak Miktarı (Amount to Date): Revizyon ya da durum belirleme raporunun hazırlanma tarihine kadar gerçekleşen kaynak kullanım miktarıdır. Kullanılan Kaynak Miktarı (Amount This Period)): Son güncelleme ya da revizyondan bu güne kadar gerçekleşen kaynak kullanım değeridir. Kullanılacak Kaynak Miktarı (Amount to Complete): Başlangıçta yapılan hesaplamalar doğruysa ve proje üzerinde herhangi bir değişiklik yapılmamışsa bu miktar, planlanan miktardan o ana kadar sarfedilen miktarın farkı olarak otomatik biçimde hesaplanmaktadır. Ancak, önceden görülemeyen nedenlerden dolayı sapmalar varsa, kullanıcı tarafından gerçek değer tanımlanabilmektedir. Bitişteki Toplam Kaynak Miktarı (Amount at Completion): Yukarıda açıklanan nedenlerden dolayı, bu miktar planlanan değerden farklı olabilmektedir. Güncelleme tarihine kadar gerçekleşen kaynak kullanım değeri ile işi bitirmek için gereken değerin toplamıdır. 41

42 Verilerin Temin Kaynakları Proje planlaması ve programlamasında ele alınan üç temel unsurdan biri olan kaynakları esas itibariyle; İnsan kaynakları Mekanik kaynaklar Malzeme olarak sınıflamak olanaklıdır. Planlama çalışmaları kapsamında istenen presizyona bağlı olarak bu kaynaklar, şu düzeylerde tanımlanabilmektedir. Bileşen Düzeyi: Bir imalatı gerçekleştirmek için gereken kaynakların en ayrıntılı biçimde tanımlandığı düzeydir. Örnek olarak, bir grobeton döküm eyleminde betonun bileşenleri olan çimento, kum ve çakıl ayrıntısında tanımlama yapılabilir. Kaynakların bu ayrıntıda tanımlanması, raporların da ilave bir işlem yapmadan ve ilave bir software kullanmadan, bu ayrıntıda elde edilebilmesine olanak verir. Ancak, girilen verilerin boyutunda önemli bir artış sözkonusudur. Bu düzeyde, grobeton döküm eyleminin diğer kaynakları olan işgücü ve ekipman da ayrıntılı olarak (düz işçi, beton ustası,... beton santralı, transmikser vb.) tanımlanır. Analiz Düzeyi: Bu düzeyde kaynaklar temel kategorileri ifade edecek ayrıntıda tanımlanıp, kendilerini oluşturan bileşenler düzeyine kadar ayrıntılandırılmazlar. Grobeton döküm eylemi örneğine dönülürse, tanımlanması gereken kaynaklar beton ekibi, grobeton ve beton santralı biçiminde olacaktır. Bu düzeyde bir tanımlamada raporlar doğal olarak tanımlanan kaynak ayrıntısında düzenlenebilmekte olup; ilave veritabanları (herbir kaynağın bileşenlerini içeren) ve software kullanılmaksızın örneğin çimento ihtiyaç grafiği elde edilememektedir. Aktivite Düzeyi: İmalatın gerçekleştirilebilmesi için gereken kaynaklara ilişkin herhangibir izleme ve raporlama Bütünleşik Planlama Modülü tarafından gerçekleştirilmeyecekse ve sadece eylemlerin maliyetlerine ilişkin raporlar isteniyorsa, teorik olarak aktivite düzeyinde kaynak tanımlamaları yapılabilir. Bu düzeyde, eylemleri gerçekleştirebilmek için gerekli tüm kaynakları (işgücü, araç, malzeme) içeren kavramsal kaynaklar tanımlanır. Bu durumda, aynı nitelikteki her eyleme, aynı kaynak koduna sahip bir tek kavramsal kaynak atanır. Bu üç ayrı düzeyde tanımlanabilen kaynakların kimi zaman karma biçimde tanımlanması da sözkonusu olabilir. Kimi önemli görülen ve ayrıntılı biçimde izlenmek istenen 42

43 kaynaklar kaynak havuzunda bileşen düzeyinde yer alırken, önemli bulunmayanlar ise analiz ya da aktivite düzeyinde tanımlanabilmektedir. Proje kapsamındaki kaynakların tanımlanmasında genel geçerli enformasyon sistematikleri (Bayındırlık Bakanlığı Sistemi, MEANS, SPON vb.) kullanılabileceği gibi, firmanın kendine özgü bir sistematiği varsa bunun da kullanımı mümkün olabilir. Bu veritabanlarının, yukarıda tanımlanan her dört durumu da sağlayabilecek ilişkisel (relational) ya da hiyerarşik bir yapıda tasarlanmış olması gerekir. Kaynaklara ilişkin sistematik sınıflandırmanın ötesinde, en önemli veriler kaynakların üretkenlikleridir. İşgücü ve ekipman açısından sözkonusu olan bu veriler, evvelce de belirtildiği gibi imalatların sürelerinin belirlenmesi için gereklidir. Yurdumuzda kullanılan Bayındırlık Bakanlığı Sistematiği'ndeki analizlerde bir birim imalat için gereken girdilerin miktarları yer almakla birlikte, bunlardan hareketle bir planlama yapmak pek mümkün görünmemektedir. Bunda temel neden, analizlerde işgücü miktarlarının (ve dolayısıyla üretkenliklerinin) belirli amaçlarla düşük tutulmuş olmasıdır. BİB sistemindeki bu eksiklik, işgücü ve ekipmanı birleştirerek ekip kavramını getiren MEANS sisteminde görünmemektedir. Sistem, bu yapısıyla ekiplerin üretkenliklerini de tanımlamakta; ülkenin çeşitli bölgeleri için farklılaşan ekip üretkenliklerini içeren tablolar yayınlamaktadır. Kaynaklara ilişkin bir veritabanında, benzeri bir sistem yüklenici firmalar tarafından geliştirilerek, zaman içinde geribeslemelerle zenginleştirilebilir. Bu yapılana kadar, üretkenlik değerleri yine şantiyedeki uzman personelin öngörüleri doğrultusunda belirlenecektir Mevcut Veri Sistematikleri, Veri Organizasyonu, Kodlama Yapım işlerinin bölümlendirilmesine ilişkin olarak yurtiçi ve yurtdışında yaygın olarak kullanılan sistematikler (BİB, TÜBİTAK YAE, MEANS, SPON, CI /SfB, BCC vb.) kaynaklara ilişkin olarak da belirli düzenlemeler getirmektedir. Bu noktada, mevcut sistematikler içinde iki temel yaklaşımdan söz edilebilir. İlk yaklaşıma örnek olarak ülkemizde kullanılan Bayındırlık Bakanlığı Birim Fiyat Sistematiği gösterilebilir. Bu sistemde bilindiği gibi, kaynaklar öncelikle işgücü, araç ve malzeme ana başlıklarına ayrılmakta ve daha sonra herbiri için sözkonusu olan tüm farklı durumlar ayrı bir kaynak olarak tanımlanmaktadır. Sistemin bu haliyle kaynakları, önceki bölümde belirtilen bileşen düzeyinde tanımladığı söylenebilir. Aynı sistematik, birim fiyat analizleri 43

44 ile bu kez aktivite düzeyinde kaynak tanımlama işini de gerçekleştirmekte; ancak, analiz düzeyinde sistematik bir tanımlama yapmamaktadır. İkinci yaklaşım ise ABD'de yaygın biçimde kullanılan MEANS sistematiğidir. Buradaki temel farklılık, kaynakların tanımlanmasında getirilen ekip (team) yaklaşımı olup, farklı iş grupları için tanımlanmış çok sayıda ekip ve bunların üretkenlik değerleri sözkonusudur. Bir diğer önemli nokta ise, ekip tanımlamaları içine araçların da dahil edilmesidir. Bu yönleriyle sistem, bir önceki bölümde tanımlanan analiz düzeyinde kaynak tanımına uygun bir yapıdadır Maliyet Planlama Altmodülüne İlişkin Veri Sistematiği Verilerin Kategorizasyonu Bütünleşik Planlama ya yönelik olarak gereken maliyete ilişkin veriler de öncelikle proje ve eylem düzeyinde ele alınarak sınıflanacak ve açıklanacaktır. Eylem düzeyindeki veriler ise planlanan ve gerçekleşen değerlere ilişkin veriler olarak sınıflanmaktadır. A. Proje Düzeyindeki Maliyet Planlama Verileri Kaynak Birim Maliyetleri (Rates-Unit Cost): Kullanılan kaynağın ölçüm değerine bağlı olarak toplam maliyetlerinin, kaynak miktarları ile birim maliyetlerinin kompüter tarafından çarpılarak hesaplanması sözkonusu olabilmektedir. Bu noktada, çok sıfırlı ya da haneli rakamlar toplamda daha büyük rakamlara ulaştığından genellikle birim maliyetlerin, örneğin 1000 TL cinsinden tanımlanması gibi zorunluluk ya da sınırlamalar sözkonusu olabilmektedir. Kaynak Değişken Maliyetleri (Variable Cost): Kaynağın toplam maliyeti zaman bazına göre hesaplanmaktaysa, bu durumda değişken maliyet tanımlaması yapılabilmekte, toplam maliyet kaynak kullanım süresi ile değişken maliyetin çarpımı olarak kompüter tarafından hesaplanabilmektedir. Kaynak Sabit Maliyetleri (Fixed Cost): Kullanılan kaynak miktarı ya da süresinden bağımsız olarak sabit bir maliyete sahip kaynaklar için bu değerlerin direkt olarak tanımlanması mümkün olabilmektedir. 44

45 Kaynak Birim Maliyeti Eskalasyonları (Rate Profile): Enflasyonist ortamlarda önem kazanan bu özellik ile software paketleri, zaman içerisinde kaynağın birim maliyetindeki değişimi tanımlamaya ve maliyet analizinde enflasyonu dikkate alan hesaplamalar yapılabilmesine olanak vermektedirler. Bu olanağın sınırlı sayıda aralık için sağlandığı paketler olduğu gibi, sınırlama getirmeyen paketler de bulunmaktadır. Kaynak Fazla Mesai Maliyeti Katsayısı (Overtime Multiply): Çalışma kalıbında belirtilen fazla mesai kapsamına giren aralıklarda yer alan üretimler için kaynak maliyetinin bu aralıklar için geçerli fazla mesai ücretleri dikkate alınarak hesaplanmasını sağlayan bu olanak ile maliyet analizleri de daha doğru biçimde yapılabilmektedir. B. Eylem Düzeyindeki Maliyet Planlama Verileri Planlanan Değerler: Projeyi oluşturan eylemler kapsamında yer alan kaynakların öngörülen birim maliyetleri ile öngörülen miktarlarının çarpımlarının sonucu olarak hesaplanan, eylemin öngörülen maliyet değerleri olup, ilk planlama aşamasının maliyet raporlarının oluşumunda kullanılırlar. Projenin başlangıcından önce maliyete ilişkin tahminlerin dayanak noktasını oluşturan verilerdir. Kaynak Kodları (Resource Code): Kaynaklara ilişkin olarak tanımlanmış kodlar olup, eyleme atanan kaynakların kaynak kodları, otomatik olarak sözkonusu kaynağın maliyetinin tanımlandığı bölüme de atanmış olmaktadır. Maliyet Kodları (Cost Account Codes): Eylemin kapsamında yer alan kaynağın neden olduğu maliyet, maliyet muhasebesi açısından hangi kategoriye girmekteyse (dolaylı, dolaysız vb.) buna ilişkin tanımlamanın yapılmasını sağlayan koddur. Sabit Maliyet Değeri (Fixed Cost): Kaynak maliyeti, eylemin süresinden ya da kaynağın kullanım miktarından bağımsız sabit bir değer ise ya da kompüterin kaynak birim ve değişken maliyetleri ile kaynak miktarını çarparak toplam maliyet değerini bulması gerekmiyorsa, bu değerler örneğin bir keşif çalışması sonucu hesaplanmış durumdaysa, pek önerilen bir yaklaşım olmasa da birtakım zorunluluklar nedeniyle direkt olarak sabit maliyet değerlerinin tanımlanması istenebilmektedir. 45

46 Kaynak Maliyetinin Eylem Süresine Dağılımı (Start/End/Prorate-Başlangıçta/ Sonda/Süresi Boyunca Üniform): Mevcut software paketlerinin bir bölümü, kaynağın kullanım miktarının eylem süresince üniform olarak gerçekleştiği varsayımının sınırlamasına paralel olarak, kaynak maliyetinin de eylem süresince üniform olarak dağıldığını kabul ederek dağıtımı ve maliyet analizlerini yapmaktadır. Oysa, birtakım eylemler için bu varsayım yanlıştır. Bir bölüm software ise, kullanıcının her bir eyleme atanan her kaynağın zaman içindeki kullanım miktarını ve bağlı olarak maliyetinin zamanla olan ilişkisini tanımlama olanağını vermektedir. Bu durumda, kaynak maliyetinin eylemin başlangıcında, sonunda ya da süresince gerçekleşmekte olduğu seçenekleri bulunmaktadır. Gerçekleşen Değerler: Projeyi oluşturan eylemler kapsamında kullanılacağı öngörülen kaynak miktarlarındaki sapmalar ya da bu kaynakların birim maliyetlerine ilişkin varsayılan değerlerden meydana gelen değişiklikler, eylemlerin gerçek maliyetlerinin ilk planlama aşamasında elde edilen değerlerden farklılaşmasına neden olur. Kaynakların Gerçekleşen Kullanımının Parasal Değeri (Cost to Date): İzleme/ güncelleme aşamasında, gerçekleşen kaynak kullanımına karşılık gelen harcamaların toplamı, gerçek maliyet olarak tanımlanabilmektedir. Bu değerin planlanan (budgeted-target-baseline) değerlerden farklı olması durumunda kompüter, aradaki negatif ya da pozitif farkı hesaplayarak varyans analizini de yapabilmektedir. Gereken İlave Maliyet Değeri (Cost to Complete): Kaynağa ait gerçekleşen maliyet değerinden sonra, geri kalan iş miktarını tamamlamak için gereken maliyet değeridir. Bitişteki Maliyet Değeri (Cost at Completion): Eylemin kapsamında yer alan kaynakların, eylem tamamlandığı zaman sahip olacağı maliyet değeri olup, kaynaklara ilişkin olarak güncelleme anına kadar gerçekleşen maliyet değeri ile eylemin bitirilmesi için gereken kaynakların maliyetinin toplamıdır. 46

47 Verilerin Temin Kaynakları Kaynakların tanımlanması için sözkonusu olan üç düzey (bileşen, analiz, aktivite) doğal olarak bu kaynakların maliyetleri açısından da geçerlidir. Bileşen Düzeyi: Bir imalatı gerçekleştirmek için sözkonusu olabilecek en detaylı biçimde tanımlanmış kaynakların maliyetidir. Maliyetlerin kaynaklarla birlikte bu ayrıntıda tanımlanmış olması, maliyet raporlarının da bu ayrıntıda elde edilebilmesini olanaklı hale getirir. Analiz Düzeyi: Kaynakları ve maliyetlerini bileşen düzeyi ayrıntısında değil, fakat daha global düzeyde (imalatın işçilik, araç, malzeme maliyeti gibi) izlemenin istendiği durumlarda sözkonusu olan maliyetlerdir. Aktivite Düzeyi: Kaynakların değil, fakat eylemlerin maliyetlerinin izlenmesinin yeterli görüldüğü durumlarda sözkonusu olan maliyetlerdir. Bayındırlık Bakanlığı Birim Fiyat Sistemi'ne göre alınmış işlerde, sistemin yanısıra, firmanın bu sisteme uygun olarak kendi belirlediği maliyet değerlerini içeren bir veritabanını oluşturması mümkündür. Bu veritabanı geliştirilene kadar, firmanın kaynak maliyetlerine ilişkin verilerinden hareket edilecektir Mevcut Veri Sistematikleri, Veri Organizasyonu, Kodlama Mevcut ve yaygın olarak kullanılan enformasyon sistematiklerinde kaynaklar ve maliyetleri bütünleşik bir yapıda tanımlanmıştır. Dolayısıyla, kaynaklar için sözkonusu olan bu sistematik yapılar, bu kaynaklara ait maliyetleri de içermektedir. Maliyetlerin hangi maliyet merkezlerinde oluştuğu, projeyi oluşturan eylemlere atanan kodlarla rahatlıkla belirlenebilmekteyken, temel maliyet kategorileri de (işgücü, araç. malzeme) bu eylemlere atanan kaynaklarla ilişkilendirilen kodlar yardımıyla tanımlanabilmekte ve izlenebilmektedir. Bunların ötesinde, maliyet muhasebesi açısından gerekli analizlerde kullanılacak çeşitli sınıflamalar ise kaynaklara ya da maliyet merkezlerine atanacak maliyet hesap kodları (cost account codes) yardımıyla gerçekleştirilebilmektedir. Genellikle 12 karakterden oluşan bu kodlar yardımıyla tanımlanan maliyetlerin kaynak hiyerarşisi ve maliyet türlerine göre organize edilmesi mümkün olabilmektedir. 47

48 Süreç Sistematiği Verilerin Raporlara Dönüştürülmesinde Kullanılan Teknikler Proje Planlaması ve Programlaması amacına yönelik olarak geliştirilen teknikler evvelce şu şekilde sıralanmıştı: Çubuk Diyagramlar (Gantt Charts-Bar Charts), Denge Diyagramları (Line of Balance), Şebeke Diyagramları (Network Diagrams). Sözü edilen her üç teknik günümüzde ayrı ayrı ya da bir arada kullanılan tekniklerdir. Bu çalışma kapsamında her üç teknik de ayrıntılı olarak incelenecektir. Şebeke diyagramları için sözkonusu olan iki yaklaşım (ok ve kutu diyagramları) esas itibariyle aynı algoritmayı (CPM) kullanan; ancak, eylemler arasındaki ilişkilerin kurulması ve görsel olarak ifade edilmesi açısından farklılıklar taşıyan yaklaşımlar olup, kullanıcı için daha anlaşılır ve kolay uygulanır nitelikte olan Kutu (Precedence) diyagramları esas alınacaktır. Eylem başlangıç-bitiş zamanları ile proje tamamlanma süresinin hesabında olasılık teorisinin uygulanmasına yönelik probabilistik yaklaşım da, hesaplamaları fazlasıyla karmaşık hale getirdiğinden ve projenini ilerleyişi esnasında gereken güncellemelerin yapılmasıyla hedeflerin tekrar yakalanabilmesi mümkün olduğundan, bu çalışma kapsamında, eylem sürelerinin kesin olarak bilindiği varsayımına dayanan deterministik yaklaşımın esas alınması önerilmektedir. Uygulamada da, mevcut software paketleri nadiren bu iki yaklaşımı (ok diyagramları ve probabilistik yaklaşım) desteklemektedirler Çubuk Diyagramlar İlk olarak 1800'lü yılların başında Henry Gantt tarafından geliştirilerek endüstriyel üretim alanlarında uygulanan bu teknik, inşaat sektörüne de girmekte gecikmemiş ve yaygın olarak kullanılmış olup, halen pek çok projede kullanılan yegane planlama aracı olma özelliğini sürdürmektedir. Her bir eylemin zaman boyutunda vektörel olarak ifade edildiği ve takvim üzerinde kapladığı zaman aralığının rahatlıkla görülebildiği bu diyagramlar, eğitimsiz işgörenlerin bile anlayabileceği bir sadelik taşıdığı için günümüzde de, özellikle kutu diyagramlarla 48

49 planlama yapılan şantiyelerde dahi, planlama aracı olarak olmasa bile, sonuçların görüntülenmesi açısından haklı olarak yaygın biçimde kullanılmaktadır (Şekil-3.3). Şebeke diyagramlarının aksine planlama ve programlama alt adımlarını birbirinden ayıramaması (eylemlerin süreleri ve ilişkileri birlikte düşünülmek zorunda) dezavantajının yanısıra, kolay kavranır olması, eylemler arasındaki ilişkilerin de gösterilebilmesini sağlayan ilaveleri içeren Zaman Ölçekli Mantık Diyagramı (time scaled logic diagram) gibi versiyonlarının bulunması gibi avantajları da sözkonusudur. Diğerlerinin aksine, özellikle grafik arayüze sahip software paketleri çubuk diyagramların hazırlanan süre planı ve programının çıktılarından biri olarak temininin ötesinde, planın geliştirilmesine de olanak veren gerçek anlamda bir planlama tekniği olarak kullanılması olanağını kullanıcıya vermektedir. Kullanıcı, bu paketler sayesinde projeyi oluşturan eylemler ve bunlar arasındaki ilişkiler ile süreleri klavyeyi bile kullanmadan tanımlayabilmekte ve girdiği ya da değiştirdiği herhangi bir verinin sonuçlarını anında görerek, çubuk diyagramları bir planlama aracı olarak kullanabilmektedir. Şekil-3.3. Çubuk Diyagram Örneği 49

50 Denge Diyagramları Özellikle tekrarlı bir yapıya sahip olan yol, toplu konut vb. projelerde aynı kaynakları kullanan ve aynı nitelikteki eylemlerin sayısı çok büyük boyutlara ulaşmakta olup, projeye ilişkin eylemler ile bunlar arasındaki ilişkilerin yer aldığı plan ve programı ifade eden çubuk diyagram ya da şebeke diyagramlarının gerek geliştirilmesi, güncellenmesi ve revizyonu ve gerekse kontrol edilebilirlik ve izlenebilirliği olanağı ortadan kalkmaktadır. Bir örnek vermek gerkirse, 100 adet bloktan oluşan ve her blokun da 10 kattan oluştuğu bir projede, sadece bir tek imalat kalemi (örneğin sıva) için 1000 adet sıva yapılması eylemi tanımlamak gerekecektir ki, bu yaklaşımla planlamanın sağlıklı bir şekilde gerçekleştirilmesi çok zordur. Bu durumda, örneğin blok bazında bir eylem tanımlamasına gitmek plancıyı oldukça rahatlatacaktır. Böylece her blokta tekrar eden tüm imalatlar birer eylem olarak tanımlanacak ve süre hesabında da bir blok için gereken süre esas alınacaktır. Eylemlerin bu şekilde tanımlanması, özellikle süratin çok önemli olduğu ileri teknoloji kullanılan yapım sistemlerinde (tünel kalıp, prefabrikasyon vb.) bu eylemler arasında klasik bitiş başlangıç ilişkilerinin dışında, mantıksal olarak mümkün olduğu durumlarda (ki çoğunlukla mümkündür) eylemlerin zaman boyutunda üstüste binmesi (overlapping), bir diğer deyişle belirli bir tampon zaman aralığı ile birbirlerini takip edebilmeleri olanağını vermektedir. Yine örnek verecek olursak 10 katlı, tünel kalıp teknolojisi kullanılarak üretilen bir kaba yapıyı, prekast cephe panelleri montajı üç kat geriden izleyebilir (Şekil-3.4.) Böylece, proje süresi kısalmakta fakat eylemlerin ve bu eylemlerde kullanılacak kaynakların koordinasyonu, süratin artışına bağlı olarak büyük önem kazanmaktadır. Bu yaklaşımı (tekrar eden eylemlerin sadeleştirilmesi ve süreç içinde üstüste çakıştırılmasını) diğer iki teknik kapsamında da uygulamak olanağı vardır. Ancak, farklı hızlara sahip eylemlerin projenin ilerleyişi esnasında yarattığı zaman kayıplarının bu teknikler vasıtasıyla açık ve kolay bir şekilde algılanması ve bunları gidermek için gereken kaynak ayarlamalarının yapılması olanağı yoktur. İlişkili eylemlerde kullanılan kaynakların ve eylem hızlarının doğru belirlenmemesinin yaratacağı zaman kayıpları aşağıdaki örnekte (Şekil-3.5) görülmektedir. Prekast montajının süratindeki uyumsuzluk, hemen arkasından gelen bölme duvarlarının geç başlamasına ve bu durum da işin bitişinin uzamasına neden olmaktadır. İdeal durum aşağıdaki grafikte gösterilmiştir (Şekil-3.5). 50

51 Bu zaman kayıplarının toplam olarak bir projenin süresini nasıl etkilediğini görebilmek ve çözüm geliştirebilmek için projenin bütününe ait eylemlerin yer aldığı bir denge diyagramına ihtiyaç vardır. Buna ilişkin basitleştirilmiş bir örnek ise (Şekil Şekil- 3.7)'de görülmektedir. Denge diyagramlarının kullanımı ile uygun ekip büyüklüklerinin belirlenmesini içeren bir ifade ise (Şekil-3.8)'de yer almaktadır Şebeke Diyagramları İkinci dünya savaşı esnasında, Amerikan nükleer denizaltılarının füzeleri ile ilgili üretim çalışmalarının hızlandırılabilmesi için geliştirilen Kritik Yörünge Metodu (Critical Path Method - CPM), yine aynı yıllarda Fransa'da Dupont de Nemours firması tarafından da diğerinden habersiz olarak geliştirilmiş ve ortaya konmuştur. Bir projeyi oluşturan eylemleri ve bunlar arasındaki ilişkileri vektörel değerleri bulunmayan oklarla ifade eden bu planlama tekniği (ok diyagramları) giderek gelişmiş ve yapım sektöründeki projelerin planlanması için de yaygın biçimde kullanılmaya başlanmıştır. Eylemlerin oklarla, olayların düğüm noktaları ile ifade edildiği ve görüntü itibariyle ağa benzeyen bir yapısı bulunan bu teknik Ağ/Şebeke Diyagramları (Network Diagrams) olarak isimlendirilmiş olup; kullanıcı için şebekenin oluşturulması ve hesaplanmasında önemli handikaplar getiren bu ilk model, zamanla yerini, eylemlerin kutularla ve ilişkilerin de oklarla ifade edildiği, aynı hesaplama yöntemi ve mantığını (CPM) kullanan Kutu Diyagramlarına (Precedence Diagrams) bırakmıştır. Eylemler arasındaki ilişkilerin tanımlanmasında ve görsel olarak algılanmasında önemli kolaylıklar getiren bu yaklaşım, günümüzün ileri düzey planlama çalışmalarında en etkili araçlardan biri olmuştur. Bu tekniğin detayları ve hesaplama yöntemleri (Şekil )'de verilmektedir. 51

52 kat sayýsý 10 strüktür 5 prekast süre Şekil-3.4. Strüktür-Cephe Prekastı İlişkisi ve Denge Diyagramı 52

53 kat sayýsý 10 prekast strüktür 5 bölme duvarlarý süre kat sayýsý 10 prekast strüktür 5 bölme duvarlarý süre Şekil 3.5.Eylem Hızlarının Yanlış Belirlenmesinin Yaratacağı Zaman Kayıpları 53

54 Şekil 3.6. Proje Düzeyinde Denge Diyagramı Şekil 3.7. Proje Düzeyinde Denge Diyagramı 54

55 Şekil 3.8. Denge Diyagramı ile Ekip Büyüklüklerinin Belirlenmesi Şekil-3.9. Kutu Diyagramları Notasyonu 55

56 Şekil-3.10 Bitiş-Başlangıç İlişkisi (Ara Zaman Yok) Şekil Bitiş-Başlangıç İlişkisi (Ara Zaman >0) 56

57 Şekil Başlangıç-Başlangıç İlişkisi Şekil Bitiş-Bitiş İlişkisi 57

58 Şekil İleriye Doğru Hesap Şekil Geriye Doğru Hesap 58

59 Şekil Eylemin Geç Başlama Zamanının Belirlenmesi Şekil Eylemler Arası İlişki Tiplerinin Belirlenmesi C Tipi İlişki 59

60 Şekil Eylemler Arası İlişki Tiplerinin Belirlenmesi S Tipi İlişki Şekil Eylemler Arası İlişki Tiplerinin Belirlenmesi F Tipi İlişki 60

61 Şekil Eylem Süratlerinin Uyumlaştırılması 3.4. Nesnel Boyutta Bütünleşik Planlama Altsistemi Esas olarak, enformasyon sisteminin nesnel boyutu, sistemin bir bütün olarak ele alınmasıyla belirlenecektir. Ancak sistemi oluşturan her bir bileşenin bu sistem üzerindeki biçimlendirici etkilerini bireysel olarak da incelemek ve daha sonra bu inceleme sonuçlarını bir araya getirmek, sorunun çözümünü basitleştirici analitik bir yol olarak görülmektedir. Bu bölümde, salt Bütünleşik Planlama fonksiyonunu yerine getirmek için gerekli bileşenler hardware, software ve personel başlıkları altında ele alınacak; bu bileşenlerin gerek birbirlerine ve gerekse sistemin biçimlenişine etkileri incelenecektir Ekipman (Donanım-Hardware) Yapım yönetimine yönelik bir enformasyon sisteminin kurulmasında söz konusu olabilecek hardware sistemi seçenekleri evvelce belirtilmişti. Bir an için yönetim enformasyon sisteminin bütünlüğünden bağımsız olarak ele alsak bile, kompüter destekli bir Bütünleşik Planlama Altsistemi'nden söz edildiğinde, nesnel boyutta buna karşılık gelecek yapının en az bir yerel ağ (LAN) olması gerekir diye düşünülebilir. Oysa aynı anda bir tek proje üzerinde çalışan bir yapım firmasının şantiye düzeyindeki kompüter sistemi ya da birbirinden ve merkezden bağımsız olarak yönetilen birkaç şantiyeye sahip, merkezi yönetim anlayışını çeşitli nedenlerle benimsemeyen bir firmanın yine şantiyeler düzeyindeki kompüter sistemleri, az sayıdaki ilişkilendirilmemiş 61