Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 68, Nisan 2018, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 68, Nisan 2018, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Yrd. Doç. Dr. Pınar URAN* * Başlıca yazar, Ankara Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Çocuk Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları pinaruran1@yahoo.com Arş. Gör. Yusuf GÜREL Ankara Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Çocuk Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ygurel281@hotmail.com HASTALIĞA SAHİP ÇOCUKLARIN PSİKİYATRİK EŞ TANI VE ÖZELLİKLERİ Öz Amaç: Çocukların demografik özellikleri, mevcut şikayetleri, tanıları ve tedavilerinin belirlenebilmesi için Ankara Üniversitesi Çocuk ve Ergen Psikiyatrisinden istenen konsültasyonları gözden geçirmeyi amaçladık. Yöntem: Kasım 2013 ile 2015 arasında 347 çocuk için istenmiş konsültasyonlar geriye dönük değerlendirildi. Sonuç: Konsülte edilen çocukların çoğu kızlarlardı (n=196, %57) ve en sık ergenler (n=215, %62) için konsültasyon istenmişti. Duygudurum ve kaygı bozuklukları ile ilişkili sorunlar (n=82, %24), intihar girişimi (n=79, %23), sinirlilik/ kendine zarar verme (n=27, %8) ve konversiyon davranışı (n=21, %6) en sık şikayetlerdi. Major depresyon ve uyum bozuklukları en sık konulan tanılardı. Çocuk acil servis, çocuk cerrahi, çocuk onkoloji ve yoğun bakım en sık yönlendiren bölümlerdi. Tartışma: Kronik bir hastalığa sahip çocuk hastane yatışı öncesinde özellikle major depresyon açısından değerlendirilmelidir. İntihar girişimi olan riskli ergenlerin yönetimi kritik bir konudur. Anahtar kelimeler: konsültasyon, çocuk, ergen, psikiyatri

2 PSYCHIATRIC MORBIDITY AND CHARACTERISTICS OF PEDIATRIC PATIENTS WITH ILLNESS Abstract Objective: We aimed to examine the consultations demanded from Ankara University School of Medicine Child and Adolescent Psychiatry Department to identify the demographic characteristics of children, the presenting complaints, diagnoses and the treatments. Methods: The demands from service for 347 children between November 2013 and 2015 were evaluated retrospectively. Results: The children consulted were primarily females (n=196, 57%) and consultations were requested mostly for adolescents (n=215, 62%). Mood and anxiety related problems (n=82, 24%), suicide attempts (n=79, 23%) aggression/self harm (n=27, 8%) and conversion behaviors (n=21, 6%) were the most common presenting complaints. Major depressive disorder and adjustment disorder were the most common diagnoses. Emergency service, surgery, oncology, intensive care departments of pediatrics were the most common referral sources. Conclusion: Major depressive disorder should be evaluated before the hospitalization of children with a chronic illness. Managing of the risky adolescents who do commit suicide is critical issue. Keywords: consultation, child, adolescent, psychiatry 212 GİRİŞ Konsültasyon Liyezon Psikiyatrisi (KLP) servislerinde çocuklar biyopsikososyal modele uygun olarak bütüncül şekilde değerlendirilmektedir (Uran ve Aysev, 2018). Çocukların içinde bulundukları gelişim dönemi ve yaşına özgü farklı değerlendirme süreçleri ve tedavi yöntemleri bulunmaktadır (Uran ve Aysev, 2018). Değerlendirilmesi için çocuk ve ergenin hastaneye yatışındaki ve geçmişindeki travmatik deneyimlerinin bilinmesinin yanında çocuğun mevcut güçlüklerinin tanınması, tipik gelişen sağlıklı bir çocuk mu yoksa özel gereksinimleri olan çocuk mu olduğunun anlaşılabilmesi önem arz etmektedir (Ortiz, 1997). Pediatrik servislere kabul edilen çocuklarda psikiyatrik bozukluklara sık rastlanmakta olup özellikle hastalıklar kronikse psikiyatrik bozukluklara neden olmaktadır (Ortiz, 1997). Kronik hastalığa sahip çocuklarda psikiyatrik bozukluklar 4 kata kadar artış göstermektedir (Shugart, 1991). Duygusal sorunların birçok hastalığın etiyolojisinde yer aldığı ve organik bozuklukların tedavisini komplike hale getirdikleri bilinmektedir (Uran & Sertcelik, 2017). Çocuk KLP servislerinin kurulmasıyla beraber birçok çocuk hastanın hastanede yatış sürelerinin kısalması sonucunda hastalık gidişatı üzerinde olumlu etkiler görülmeye başlanmıştır (Ortiz, 1997). KLP hizmeti çocuğun ve ailesinin hastalıklarla ilişkili stresörlere uyum sağlamasını kolaylaştırmakta ve hastanede yatan hastaların duygusal ve davranışsal ihtiyaçları açısından gerekli olmaktadır (Knapp & Harris, 1998a, 1998b). Genellikle hastalık öncesi psikopatoloji, bebeklik yaş grubu, kronik hastalık ve çok sayıda hastane yatış öyküsü, ebeveynin çocuğun hastalığını anlayamaması ve uygunsuz tepkiler vermesi hastanede yatan çocuklarda psikiyatrik bozukluklar için risk faktörleri olarak belirtilmektedir (Ortiz, 1997). Çocuğun gelişimsel dönemi, ebeveynlerin çocuğun hastalığına gösterdiği tepkiler, kronik hastalığın kendi özellikleri ve yaşanan ağrı-

3 nın sıklığı gibi fiziksel özelliklerin de çocuğun psiko-sosyal uyumuna etki ettiği ifade edilmektedir (Gortmaker, Walker, Weitzman, & Sobol, 1990; Knapp & Harris, 1998a). Bu retrospektif çalışmada kliniğimize çeşitli birimlerden yönlendirilen çocuk ve ergenlerin sosyo-demografik özellikleri, yönlendirildiği klinikler, yönlendirilme nedenleri, hastaların belirtileri, tanı ve tedavi özelliklerinin belirlenmesi amaçlanmış ve verilen hizmetin niteliğine ve yeterliliğine ilişkin gelecekte KLP hizmetlerinin rasyonel zeminin oluşabilmesi ve farkındalığın arttırılması hedeflenmiştir. YÖNTEM Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları na Kasım 2013 ile Kasım 2015 arasında yönlendirilen 347 ayaktan ve yatan hasta için istenen konsültasyonlar geriye dönük olarak incelenmiştır. Çocuk ve ergenlerin yaşı, cinsiyeti, tıbbi öyküsü, birincil tıbbi tanısı, psikiyatrik değerlendirmeleri, önerilen tedavileri hakkındaki bilgilere hasta veri tabanından ulaşılmıştır. Çocuk ve ergenlerin psikiyatrik tanıları DSM-IV kriterlerine göre belirlenmiştir. Çalışmamız üniversitemiz etik kurulunca onaylanmıştır. Uygun şekilde psikiyatrik değerlendirilme yapılabilmesi için çocukların ebeveynleri, servis doktorları, hemşireleri, öğretmenleri gibi birçok bilgi kaynağına ihtiyaç duyulmaktadır, bu nedenle çoğu zaman çocuğa herhangi bir tanılama yapılmadan birden fazla görüşme yapılması gerekmektedir. Her çocuk için biyopsikososyal yaklaşım doğrultusunda çocuk ve ergen psikiyatrisi ekibi tarafından tedavi planlaması yapılmaktadır. Uygulanılan tedaviler ve hastalıklar hakkında psikoeğitim verilmektedir. Bununla beraber gevşeme teknikleri, davranışcı tedaviler, bilişsel davranışçı terapiler, aile tedavileri, grup tedavileri, psikodrama gibi çocuk ve ergen için uygun olan psikoterapi yöntemi planlanıp, özel gereksinimleri olan çocuklar özel eğitim uygulamaları için ilgili merkezlere yönlendirilmektedir. 213 Bu çalışmada konsültasyon istenen hastaların, sosyodemografik özellikleri, konsültasyonlarının hangi bölümlerce istendiği, ne tür şikayetlerle başvurdukları, hastaların hangi psikiyatrik tanıları aldığı, tedavileri, verilen bir tedavi olması durumunda hangi ajanların tercih edildiği ve konsültasyon isteminin yanıtlanma süresi geriye dönük dosya kayıt sistemi üzerinden değerlendirilmeye alınmıştır. İSTATİKSEL ANALİZ Kategorik değişkenler için tanımlayıcı istatistikler frekanslar olarak hesaplanmıştır. Kategorik veriler sayı (n) ve yüzde (%) olarak ifade edilmiştir. Tüm istatistiksel analizler IBM SPSS Statistics 20.0 yazılımı kullanılarak yapılmıştır. SONUÇLAR Üniversite hastanemizin yataklı ve poliklinik hizmeti veren birimlerinden iki yıl içerisinde 347 çocuk ve ergen hasta için psikiyatrik konsültasyon istenmiştir. Yönlendirilen çocukların %56'sı (n=196) kız, %44'ü (n=151) erkektir. İstenilen konsültasyonların yaş ortalaması 12,55±4,37 olarak bulunmuştur. Konsültasyon istenen olguların çoğunluğunu ergenler (n=215, %62) oluşturmaktadır. Şekil 1' de çalışmaya alınan çocukların cinsiyetlere göre yaşların dağılımı gösterilmiştir.

4 BİREY SAYISI Hastalığa Sahip Çocukların Psikiyatrik Eş Tanı ve Özellikleri KIZ ERKEK YAŞ Şekil 1. Cinsiyetlere göre yaşlarının dağılımı Başvuru şikayetlerine bakıldığında; duygu durum ve anksiyete ile ilişkili semptomlar (n=82, %24), suisid girişimi (n=79, %23), saldırganlık/ kendine zarar verme davranışı (n=27, %8), konversiyon semptomları (n=21, %6) en sık başvuru semptomlarıdır. Şekil 2 de başvuru nedenlerinin dağılımı görülmektedir % 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 24% 23% 8% 6% 39% yüzde Şekil 2. Hastaların başvuru şikayetlerine göre yüzde dağılımı

5 Değerlendirmeye alınan olguların ilk başvuru tanıları incelendiğinde % 19'unu (n=66) majör depresif bozukluk, %6,9'unu (n=24) uyum bozukluğu tanıları oluşturmaktadır. Olguların % 51,6'sına (n=179) ilk görüşmede tanı konulmamış olup herhangi bir psikofarmakolojik tedavi önerilmemiştir. Bu olgular daha ayrıntılı psikiyatrik ve psikometrik değerlendirmeler için takip oturumlarına çağrılmıştır. Değerlendirilen olguların aldığı psikiyatrik tanıların ayrıntıları Tablo 1 de sunulmuştur. Tablo 1. Değerlendirilmeye alınan olguların ilk başvuru anında konulan tanıları İlk başvuru tanıları Sayı Yüzde Takip oturumuna çağırılanlar ,6 Depresyon Uyum bozukluğu 24 6,9 Akut stres tepkisi 12 3,5 Mental Retardasyon 11 3,2 Anksiyete bozukluğu 9 2,6 Diğer 46 13,3 Toplam Konsültasyon istenen hastaların kliniklere göre dağılımı incelendiğinde başvuruların çoğunluğunun çocuk acil servisinden yönlendirildiği görülmektedir (n=134, %39). Çocuk cerrahi (n=30, %8,7), çocuk onkoloji (n=23, %6,6), çocuk yoğun bakım (n=22, %6,4), çocuk nefroloji (n=20, %5,8), çocuk gastroenteroloji (n=16, %4,6) diğer sık başvurulan bölümlerdir. Konsültasyon istenen kliniklerin ayrıntılı dağılımı Tablo 2 de gösterilmektedir. Tablo 2. Çocuk ve ergen psikiyatrisinden konsültasyon istenen hastaların kliniklere göre dağılımı Konsültasyon isteyen klinik/poliklinik Sayı Yüzde Çocuk acil ,6 Çocuk cerrahi 30 8,7 Çocuk onkoloji 23 6,6 Çocuk yoğun bakım 22 6,4 Çocuk nefroloji 20 5,8 Çocuk gastroenteroloji 16 4,6 Çocuk nöroloji 13 3,8 Çocuk endokrin 13 3,8 Çocuk hematoloji 11 3,2 Çocuk immünoloji 10 2,9 Diğer 55 15,6 Toplam

6 Çocuk acil konsültasyonu ile gelen 79 ergen olgu suisid girişiminde bulunmuştur. Suisid girişimlerinin tamamı ilaç intoksikasyonu şeklindedir. Suisid girişimi olan olguların %82,3' ü (n=65) kız, %17,7'si (n=14) erkektir. İlk başvuru sonrası 136 çocuk ve ergene psikotrop ilaçlar ve/veya psikoterapötik müdahaleler önerilmiştir. Bunların 87'sine sadece psikotrop ilaç önerilmiştir. En çok tercih edilen ilaç grubu seçici serotonin geri alım inhibitörleridir (n= 62, %71). Çocukların yaklaşık yarısında tedavide psikoterapötik müdahaleler önerilmiştir. İstenen konsültasyonların ilk 3 saat içinde %42,7' si değerlendirilmiştir. İlk 6 saat içinde konsültasyon taleplerinin %56.5' i değerlendirilmiştir. Şekil 3'de konsültasyon taleplerinin değerlendirilme zamanları ayrıntılı gösterilmiştir. 45,0% 40,0% 42,7 37,2 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 13,8 Yüzde ,0% 6,3 5,0% 0,0% 0-3 saat 3-6 saat 6-12 saat 12 saatten fazla Şekil 3. Konsültasyon taleplerinin değerlendirilme zamanlarına göre dağılımı TARTIŞMA Bu retrospektif çalışmada, iki yıllık süre içerisinde hastanemizde yatarak ve ayaktan tedavi gören 347 çocuk ve ergen hasta için talep edilen çocuk ve ergen psikiyatrisi konsültasyonları değerlendirilmiştir. Yatarak tedavi gören çocukların 1/3-2/3 ünün ruhsal sorunlarla uğraşmak zorunda kaldığı düşünüldüğünde bu çalışmada ve ülkemizde yapılan diğer çalışmalarda gereksinimleri olan çocukların çok azı için psikiyatri konsültasyonu istendiği anlaşılmaktadır (Rauch & Jellinek, 2002). Özellikle gelişmiş ülkelere kıyasla çocuk ve ergen ruh sağlığından konsültasyon isteme oranları ülkemizde oldukça azdır (Gokcen & Celik, 2011; Shaw, Wamboldt, Bursch, & Stuber, 2006; Şener, Ertürk, & Şenol, 2000). Çocuk ve ergenler için istenen konsültasyon oranlarındaki düşüklüğün nedenleri arasında çocuk hekimlerinin eğitim süreçlerindeki eksiklikler, anne-babalara ve çocuğa psikiyatrik yardım gerektiğini açıklamakta zorlanma ve çocuk psikiyatristine erişim ve iletişimdeki sorunlar gibi etkenler sayılabilir (Aras, Pekcanlar, & Miral, 2001; Rauch & Jellinek, 2002).

7 Çalışma sonuçları, kliniklerden çocuk ve ergen psikiyatrisine yönlendirilen konsültasyonların çoğunluğunu kız ergenlerin oluşturduğunu göstermektedir. Toplum örneklemindeki çocuklarda yapılan araştırmalarda dışa yönelim (saldırganlık, suç davranışları ve dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu) ve iletişim sorunlarının erkeklerde, içe yönelim sorunlarının (geri çekilme, bedensel yakınmalar, anksiyete, depresyon) ise kızlarda daha sık bulunduğu bildirilmektedir (Costello, Mustillo, Erkanli, Keeler, & Angold, 2003; Hopkins, Geangu, & Linkenauger, 2005). Bu açıdan, çalışmadaki bulgular güncel literatürlerdeki bilgilere paraleldir (Alpaslan, Koçak, Çobanoğlu, & Görücü, 2015; Emiroglu, Aras, Yalin, Dogan, & Akay, 2009; Gokcen & Celik, 2011; Özkan, Sapmaz, & Kandemir, 2017). Çalışmada ergenlerden daha fazla konsültasyon istendiği tespit edilmiştir. Ülkemizdeki benzer çalışmalarda da ergenlerde konsültasyon istemi daha fazla bulunmuştur (Çolpan, Eray, & Vural, 2013; Emiroglu et al., 2009; Uran & Sertcelik, 2017). Duygusal, davranışsal sorunların ve psikiyatrik bozuklukların arttığı, biyopsikososyal değişimlere duyarlılığın, intihar riskinin yükseldiği ergenlik döneminde her türlü ruhsal desteğin önemli ve koruyucu olduğu bildirilmektedir (Costello et al., 2003; Uran, 2017). Ancak çocukhekimlerinin çocukluk çağı psikiyatrik hastalıklarına ilişkin yeterli farkındalıklarının olmaması, tanı ve tedaviye yönelik bilgi eksiklikleri, çocuklar için istenen konsültasyonların sayılarının düşük olmasını açıklayabilir (Çolpan et al., 2013). Çalışmamızda duygu durum ve anksiyete ile ilgili semptomlar, intihar girişimleri, saldırganlık/ kendine zarar verme ve konversiyon semptomları en sık başvuru nedenleridir. Geçmişte, kronik hastalığı olan çocukların, depresif belirtiler sergilediğinde tanılanma oranları daha düşük olmaktaydı ve tanılandıkları zaman da çoğunlukla psikiyatrik yardım almakta, takiplerini sürdürmekte güçlük yaşanmaktaydı. Genellikle bu durum ciddi bir fiziksel hastalık için beklenen bir durum olduğundan çocuğun içe kapanması olağan karşılanırdı. Artık hastalıklara sahip çocukların iyileştirilebilmesi ile ölüm oranları azalmış ancak hastalıklı yaşam süresi uzamıştır, farkındalıklar artmış ve yaşam kalitesi ön plana geçmiştir (İnal-Emiroğlu & Akay, 2008). Çalışmamızda ülkemizde yapılan birçok çalışmaya benzer şekilde depresyon belirtileri en sık başvuru sebepleri olarak bulunmuştur (Emiroglu et al., 2009; Kılıç, Uslu, & Aysev, 2007). Ayrıca ülkemizde yapılan birçok çalışmada da intihar girişimi en sık başvuru sebebi olarak bulunmuştur (Özkan et al., 2017; Uran & Sertcelik, 2017). İntihar girişimi çalışmamızda ikinci en sık başvuru sebebidir. Majör depresif bozukluk ve uyum bozukluğu en sık görülen tanılar olup bu tanılarda en sık semptom intihar girişimidir. Bu sonuçlar güncel literatür bilgisiyle tutarlıdır (Aktepe, Kocaman, Işık, & Eroğlu, 2013; Kandil, Aksu, Yöntem, & Aktepe, 2003; Shaw et al., 2006). Olson (1988) ve arkadaşlarının 749 yatan çocuk hastayı dahil ederek yaptığı çalışmada yönlendirilen çocukların tanılarının en sık depresyon, intihar girişimi, uyum bozukluğu ve davranış bozukluğu olduğu gösterilmiştir. İntihar girişimi 13 ila 18 yaş arasında sık gözlenmektedir (Hauser, Galling, & Correll, 2013; Uran, 2017). Erişkinde görülen psikiyatrik bozuklukların %20'sinin ergenlik döneminde başladığı gösterilmiştir (Belfer, Remschmidt, Nurcombe, Okasha, & Sartorius, 2007). Yapılan araştırmalar, intihar girişimi ve aynı zamanda davranış sorunları nedeni ile acil servislere başvuranların çoğunun daha önce intihar girişiminin olduğunu, çok az bir kısmının psikiyatrik tedavi gördüğünü ortaya koymaktadır (Uran, 2017). Çalışmamızda istenen konsültasyonların yaklaşık yarısının ilk 3 saat gibi kısa bir sürede yanıtlandığı anlaşılmaktadır. Alan yazına göre oldukça makul sürelerde çoğu hastanın konsültasyon talebinin karşılanmasına rağmen, oldukça kısıtlı yatak kapasitesiyle yoğun talebi karşılayamayan acil servis için taleplerin çabuklaştırılması isteği anlaşılabilir olmaktadır. 217

8 Amerika Birleşik Devletleri'nde 144 çocuk ve ergen psikiyatri servisinin dahil edildiği ulusal bir araştırmanın sonuçları, çocuk ve ergen psikiyatrisi konsültasyonlarının çoğunun depresif belirtiler ve kaygı belirtileri nedeniyle istendiğini göstermiştir (Olson et al., 1988; Shaw et al., 2006). Saldırganlık, yıkıcı davranışlar ve kendine zarar verme, sıklıkla ergenlerde gözlenen depresyonun temel özelliklerini oluşturmaktadır. Bu çalışmada da depresyon en sık görülen tanıdır. Hastaneye yatışla birlikte çocuğun tüm yaşamı değişime uğramaktadır. Uzun süre hastane yatışı, çocuğun rutinlerinin yerine getirilememesi, otonomisinin kısıtlanması, sosyal destek sistemlerinin azalması, öğretim hayatının sekteye uğraması, sosyalizasyon ve sportif faaliyetlerinin kısıtlanması ve alışık olduğu düzenin değiştirilmesi gibi birçok değişikliği beraberinde getirmekte ve çocuğu olumsuz yönde etkilemektedir. Engellenen çocukta öfke, iritabilite artmakta saldırgan davranışlar görülebilmektedir (Uran ve Aysev, 2018). Çalışma sonucumuz yaklaşık %3 kadar çocuğun ilk defa zeka geriliği açısından çocuk psikiyatristince değerlendirilip, tanılandığını ve özel eğitime yönlendirildiğini ortaya koymaktadır. Konsültasyonun ne amaçla istendiğinin yanında bütüncül şekilde yapılan psikiyatrik ve psikometrik değerlendirmeler ile çocuğun özel gereksinimlerinin belirlenebilme fırsatı açısından KLP hizmeti önem arz etmektedir. Bu bağlamda özellikle özel eğitim müdahalelerine gereksinim duyan çocuklar için önemli fırsat yaratılmış olmaktadır. Hem ulusal hem de uluslar arası çalışma sonuçlarıyla uyumlu olarak, çalışmamızda da konsültasyon istemi sıklıkla çocuk acil servisleri, çocuk cerrahi ve çocuk onkoloji bölümlerinden gelmiştir (Çolpan et al., 2013; Emiroglu et al., 2009; Gokcen & Celik, 2011; Uran & Sertcelik, 2017). Çocuk acil bölümüne intihar girişimi nedeniyle sıklıkla başvurulması tüm dünyada önemli bir sorun olarak görülmektedir. Hayati aciliyet ve daha sonrasında intiharın ele alınması ve risk yönetimi çocuk ve aileleri için önem arz etmekle birlikte acil servisler için ciddi bir yük teşkil etmektedir. Yeterli donanımlarının bulunmayışı nedeniyle acil servis ekipleri bu durumu yönetmekte zorluk yaşamaktadır. Son yıllarda acil servislere psikoz, intihar girişimi, self-mutilasyon nedenleri ile çocukların başvurduğu bildirilmektedir (Lee & Korczak, 2010; Nadkarni, Parkin, Dogra, Stretch, & Evans, 2000). Son yıllarda artan konsültasyon talebinin karşılanabilmesi için Massachusetts Çocuk Psikiyatrisi Erişim Projesi, Washington da kurulan Ortaklık Erişim Hattı ve New York da kurulmuş olan TEACH (Çocuk Sağlığının İyileştirilmesi İçin Eğitim) Projesi gibi çocuk ve ergen psikiyatristlerinin acil servis hekimlerine telefonla, yüz yüze, video konferans, mesaj, yöntemiyle ulaşabilecekleri esnek, ulaşılabilir KLP hizmet uygulamaları yeni geliştirilmeye başlanmıştır (Gabel, 2012; Uran ve Aysev, 2018). 218 Çocuk cerrahi ve onkoloji bölümlerinde kronik uzun süreli yatışların olması, tıbbi hastalıkların olumsuz gidişatı, girişimsel müdahalelerin kaçınılmaz olması, süreçlerin yıpratıcı doğası nedeniyle bireylerin uyumsal becerilerinde güçlükler yaşanması sonucunda duygusal ve davranışsal bozukluklarda artış görülmekte ve konsültasyon ihtiyacı artmaktadır. Hastalığın yaşamı tehdit edici olması, akut veya kronik olması, kalıcı engele neden olup olmaması gibi hastalığa ilişkin etkenler, ayrıca tedavi süreci ve çocuğun kendisi, ailesine ilişkin olumsuz etkenler de çocuğun psikiyatrik bozukluk geliştirmesi açısından risk taşımaktadır. Çocuğun, aile üyeleri, akranları ile etkileşimi de çok önemlidir. Onların tepkileri çocuğa yönelik uygulamalarda belirleyicidir (Cole & Reiss, 1993). Kliniğimizde, kronik ve hayatı tehdit eden hastalıkları olan çocukların tedavisi yapılırken biyopsikososyal model esas alınmaktadır. Terapötik müdahaleler görüşme sırasında başlamakta, çocuğa ve ailelere hastalık hakkında psikoeğitim verilmesi gerekmektedir. Çalışmanın sonuçlarına bakıldığında çocukların yaklaşık yarısında tedavide psikoterapötik müdahaleler önerilmiştir. Bu oran uluslararası çalışma bulgularına benzer ancak ulusal

9 çalışmalarda saptanandan daha yüksektir (Emiroglu et al., 2009; Shaw et al., 2006; Uran & Sertcelik, 2017). Çalışmamızın 3. basamak teşkil eden üniversite hastanesinde yapılmış olması zaman, ekip ve imkan sınırlılıklarının 1. ve 2. basamak sağlık hizmeti veren hastanelere göre daha az olması nedeniyle psikoterapi imkanı ve konuya duyarlılığı arttırmaktadır. İlk görüşme sonrası sadece 87 çocuk ve ergene psikofarmakolojik tedavi önerilmiştir. En çok tercih edilen psikotrop grubu ise seçici serotonin geri alım inhibitörleridir. Bu çalışmanın örnekleminde özellikle major depresyon ve diğer duygudurum/ anksiyete bozukluğu, intihar girişimi oranları yüksektir. Çocuk ergen populasyonu için tedavide yan etki profilinin daha güvenilir olduğu bilinen antidepresan grubundan seçici serotonin geri alım inhibitörlerinin tercih edilmiş olması daha önceki çalışma sonuçlarıyla tutarlıdır (Çolpan et al., 2013; Gokcen & Celik, 2011; Göker, Güney, Gülser, & Üneri, 2014; Özkan et al., 2017; Uran & Sertcelik, 2017). Çalışmadaki intihar girişimlerinin tamamı ilaç intoksikasyonu şeklindedir. Ergenlerde dürtüsel özelliklerin intihar davranışı için risk etmeni olduğu ve intihar girişimlerinin ortalama 2/3 sinde dürtüsellik özelliğinin bulunduğu daha önce bildirilmiştir (Batıgün, 2004). Literatürde de antidepresanlar en sık ilaç intoksikasyonunda tercih edilen ilaç grubudur (Kara et al., 2014). Bu gerçeklik ışığında, konsültan ekip başlangıçta bu vakalarda antidepresanlar önermemektedir. Bu özel grup için psikoterapötik müdahalelerle tedaviye başlanıp, daha sonraki görüşmelerde antidepresanlar eklemek tercih edilmektedir. İntihar girişiminde bulunan çocuk-ergenlerde kız/erkek oranı 4.6/1 olup bu oran literatürle uyumludur (Sadock, 2012; Uran & Sertcelik, 2017). Sonuç olarak; iki yıllık süre içerisinde Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları na yönlendirilen konsültasyonlar incelendiğinde, akut ve yaşamı tehdit eden unsurları barındırması ve çocuğun, ailesinin uyum becerilerini daha fazla bozması nedeniyle acil şartlarında istenen konsültasyonların daha sık olduğu ve kronik yaşamı tehdit etmeyen bozuklukların varlığı nedeniyle istenilen konsültasyonların daha az talep edildiği gözlemlenmiştir. Psikiyatri dışı hekimlerin psikiyatrik belirti ve bulguları tanıyabilmelerinin gerekli olduğu, vaka yönetiminin multidisipliner işbirliği ve uyum gerektirdiği, çocuk ve ergen biriminden konsültasyon istemelerinin yararlı olduğu ve liyezon çalışmalarının arttırılması gerektiği anlaşılmaktadır. Çalışma sonuçlarından hali hazırda 3. Basamak sağlık hizmeti veren yeterli eğitim süper vizyonlarının yapılabildiği düşünülen koşullarda bile KLP hizmetinin yeterince hayata geçirelemediği anlaşılmaktadır. İntiharlar gibi önemli bir halk sağlığı sorunu haline gelen antitenin üzerinde durulması ve işbirliği ile özellikle intihardan korunulmasına yönelik eğitim ve farkındalıkların arttırılmasının özellikle riskli ergen populasyon için gerekli olduğu ve hayati önem taşıdığı anlaşılmaktadır. KAYNAKLAR Aktepe, E., Kocaman, O., Işık, A., & Eroğlu, F. Ö. (2013). Bir Üniversite Hastanesinde İstenen Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Konsültasyon Hizmetlerinin Değerlendirilmesi. TAF Preventive Medicine Bulletin, 12(5). Alpaslan, A. H., Koçak, U., Çobanoğlu, C., & Görücü, Y. (2015). Bir Üniversite Hastanesinde Hastalardan İstenen Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Konsültasyonlarının Değerlendirilmesi. Paper presented at the Yeni Symposium. Aras, Ş., Pekcanlar, A., & Miral, S. (2001). Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Psikiyatrisi nde konsültasyon-liyezon uygulamasının bir ön çalışması. İzmir Atatürk Eğitim Hastanesi Tıp Dergisi, 39,

10 Batıgün, A. D. (2004). İntihar İle İlişkili Bazı Değişkenler: Öfke/Saldırganlık, Dürtüsel Davranışlar, Problem Çözme Becerileri, Yaşamı Sürdürme Nedenleri. Kriz Dergisi, 12(2), Belfer, M. L., Remschmidt, H., Nurcombe, B., Okasha, A., & Sartorius, N. (2007). A global programme for child and adolescent mental health: a challenge in the new millennium. The Mental Health of Children and Adolescents: An area of global neglect, Cole, R., & Reiss, D. (1993). Family research consortium: Advances in family research. How do families cope with chronic illness: Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates. Costello, E. J., Mustillo, S., Erkanli, A., Keeler, G., & Angold, A. (2003). Prevalence and development of psychiatric disorders in childhood and adolescence. Archives of general psychiatry, 60(8), Çolpan, M., Eray, Ş., & Vural, P. (2013). Uludağ Üniversitesi hastanesinde son bir yılda istenen çocuk ve ergen psikiyatrisi konsültasyonlarının değerlendirilmesi. Emiroglu, N., Aras, S., Yalin, S., Dogan, O., & Akay, A. (2009). Evaluation of the child and adolescent psychiatric inpatient consultations. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 10(3), Gabel, S. (2012). Innovations in Practice: Child and adolescent psychiatrists and primary care innovative models of consultation in the United States. Child and Adolescent Mental Health, 17(4), Gokcen, C., & Celik, Y. (2011). The evaluation of child and adolescent psychiatry consultations from other inpatient clinics in a training hospital. Sakarya Med J, 4, Gortmaker, S. L., Walker, D. K., Weitzman, M., & Sobol, A. M. (1990). Chronic conditions, socioeconomic risks, and behavioral problems in children and adolescents. Pediatrics, 85(3), Göker, Z., Güney, E., Gülser, D., & Üneri, Ö. (2014). Bir eğitim ve araştırma hastanesinde yatarak tedavi gören çocuk ve ergenler için istenen psikiyatri konsültasyonlarının değerlendirilmesi. Türkiye Çocuk Hastalıkları Dergisi, 8(1). Hauser, M., Galling, B., & Correll, C. U. (2013). Suicidal ideation and suicide attempts in children and adolescents with bipolar disorder: a systematic review of prevalence and incidence rates, correlates, and targeted interventions. Bipolar disorders, 15(5), Hopkins, B., Geangu, E., & Linkenauger, S. (2005). The Cambridge encyclopedia of child development: Cambridge University Press. İnal-Emiroğlu, F. N., & Akay, A. P. (2008). Kronik hastalıklar, hastaneye yatış ve çocuk. Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 22(2), Kandil, S., Aksu, H., Yöntem, T., & Aktepe, E. (2003). Bir üniversite hastanesinde bir yıllık çocuk ve ergen psikiyatrisi konsültasyonlarının değerlendirilmesi. İbn-i Sina Tıp Dergisi, 8, Kara, H., Bayir, A., Degirmenci, S., Kayis, S. A., Akinci, M., Ak, A.,... Azap, M. (2014). Causes of poisoning in patients evaluated in a hospital emergency department in Konya, Turkey. J Pak Med Assoc, 64(9), Kılıç, B., Uslu, R., & Aysev, A. (2007). A preliminary evaluation of consultationliaison psychiatry services for children at a university hospital: lessons learned to enhance efficacy. Paper presented at the New/Yeni Symposium Journal. 220

11 Knapp, P. K., & Harris, E. S. (1998a). Consultation-liaison in child psychiatry: a review of the past 10 years. Part I: Clinical findings. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 37(1), Knapp, P. K., & Harris, E. S. (1998b). Consultation-Liaison in Child Psychiatry: A Review of the Past 10 Years. Part II. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 37(2), Lee, J., & Korczak, D. (2010). Emergency physician referrals to the pediatric crisis clinic: reasons for referral, diagnosis and disposition. Journal of the Canadian Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 19(4), 297. Nadkarni, A., Parkin, A., Dogra, N., Stretch, D. D., & Evans, P. A. (2000). Characteristics of children and adolescents presenting to accident and emergency departments with deliberate self harm. Emergency Medicine Journal, 17(2), Olson, R. A., Holden, E. W., Friedman, A., Faust, J., Kenning, M., & Mason, P. J. (1988). Psychological consultation in a children's hospital: An evaluation of services. Journal of Pediatric Psychology, 13(4), Ortiz, P. (1997). General principles in child liasion consultation service: a literature review. European child & adolescent psychiatry, 6(1), 1-6. Özkan, Ö. G., Sapmaz, Ş. Y., & Kandemir, H. (2017). Pediatri Kliniğinde Yatarak Tedavi Gören Hastalarda, Çocuk Psikiyatrisi Konsültasyonlarının Değerlendirilmesi. Klinik Psikiyatri Dergisi, 20(4). Rauch, P., & Jellinek, M. (2002). Paediatric consultation. Child and Adolescent Mental Health, Sadock, B. (2012). Duygudurum Bozuklukları ve İntihar. Türkbay T. Kaplan ve Sadock Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Kısaltılmış El Kitabı, Birinci Basım, Ankara: Güneş Tıp Kitabevleri, Shaw, R. J., Wamboldt, M., Bursch, B., & Stuber, M. (2006). Practice patterns in pediatric consultation liaison psychiatry: a national survey. Psychosomatics, 47(1), Shugart, M. A. (1991). Child psychiatry consultations to pediatric inpatients: A literature review. General Hospital Psychiatry, 13(5), Şener, Ş., Ertürk, Y. D., & Şenol, S. (2000). Pediatrik Liyezon Psikiyatrisi Alan Saptamasına Yönelik Bir Önçalışma. Klinik Psikiyatri, 3, Uran, P., Aysev Soykan, Ayla. (2018). Temel ve Klinik Psikiyatri. Ankara: Güneş Tıp Kitapevleri. Uran, P., & Sertcelik, M. (2017). Evaluation of child and adolescent psychiatry consultations in a tertiary university hospital. The European Research Journal, 3(1), Uran, P. (2017). Çocuk ve ergenlerde intihar düşünce ve davranışlarına müdahale. Psikiyatride Güncel, 7(1),