VERİM DENETİMLERİ VE GENOMİK TANIMLAMA

Transkript

1 VERİM DENETİMLERİ VE GENOMİK TANIMLAMA Prof. Dr. İbrahim CEMAL Adnan Menderes Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, AYDIN 12 Haziran 2014, Uşak

2 Damızlık niteliğindeki yüksek verimli, hastalıklara dirençli ve uyum kabiliyeti yüksek hayvanların elde edilmesi seleksiyon çalışmalarına bağlıdır. Seleksiyon çalışmalarının temel dayanağını ise verim denetimlerine dayalı fenotipik tanımlamalar, soy kütüğü (pedigri) bilgileri, form özellikleri ve yetiştirici deneyimleri oluşturmaktadır. Bunun yanında, moleküler genetik alanında yaşanan çarpıcı gelişmeler sonucunda son yıllarda genomik tanımlama ve buna dayalı genomik seleksiyon uygulamaları da devreye girmiştir. Genomik seleksiyona taban oluşturacak genomik tanımlamalar anlamında da fenotipik tanımlamaya yönelik verim denetimlerine olan gereksinim kaçınılmazdır. Islah hedefine yönelik olarak gerçekleştirilecek verim denetimleri belirli zaman aralıkları ile hassas ölçümlerle gerçekleştirilip kaydedilmesi gerekmektedir. Bunun yanında soy kütüğü kayıtlarının varlığı ve doğruluğu da oldukça önemlidir.

3 Verim denetimleri gerçekleştirilerek performans verilerinin kaydedilmesi ve soy kütüğü bilgilerinin varlığı ile; Ele alınan kantitatif özelliklere yönelik genetik parametre tahminleri yapılabilmekte, Hayvanlara ait damızlık değerler tahmin edilebilmekte, Performans ve pedigri bilgilerinin doğruluğuna bağlı olarak damızlık değer tahminlerinin isabeti ve dolayısıyla seleksiyon başarısı arttırabilmekte, Akrabalık ilişkileri hesaplanarak hem ıslah hem de koruma programlarında akrabalı yetiştirmeyi minimize edecek çiftleşme programları planlanabilmekte, İşletmede üretim ve pazarlama planlaması yapılabildiği gibi işletme karlılığı tespit edilebilmekte ve Besleme ve benzeri sürü yönetimi uygulamaları daha etkin bir şekilde düzenlenebilmektedir.

4 KOYUN VE KEÇİLERDE VERİM DENETİMLERİ VE TUTULAN KAYITLAR

5 DÖL VERİM DENETİMİ En önemli verimdir Küçükbaş hayvan yetiş tiriciliğinde döl veri minin yüksek olması iki yönde yarar sağlar: yüksek döl verimli populasyon larda daha etkin bir seleksiyonun yapılması damızlık dışı kalanların satılması ile daha yüksek gelirin elde edilmesidir Yumurtlama Sonuçlarına Göre Döl Verim Ölçütleri Yumurtlama sayısı (Ovulation rate) Yumurtalık etkinliği

6 AŞIM VE KUZULAMA/OĞLAKLAMA SONUÇLARINA GÖRE DÖL VERIM ÖLÇÜTLERİ

7 BÜYÜTME SONUÇLARINA GÖRE DÖL VERİM ÖLÇÜTLERI

8 Et Verim ve Kalitesine Yönelik Denetimler Doğum ağırlığı Çeşitli yaşlara ait canlı ağırlıklar Sütten kesim canlı ağırlığı veya 3. ay 6. ay 1 yaş Ultrason ölçümleri Bel gözü kası derinliği Yağ kalınlığı

9 1. Plastik küpe hayvanın sağ kulağına 2. Tetavür (Döğme) numara hayvanın sol kulağına İl Kodu İl Kodu İşletme Kodu Hayvan No Ülke Rumuzu Hayvan No EN GEÇ İLK 24 SAATTE KOYUNLARDA NUMARALAMA

10 Yapılacak numaralamalarda numaralar arka arkaya gelecek şekilde (sıralı) yapılması konusunda yetiştirici bilgilendirilmeli Eğer koyunlar aynı yıl ikinci kez doğururlarsa yine bu koyunlar kayıt formlarına İkinci Doğum ibaresi konarak işlendiği kontrol edilmeli.

11 Zaman zaman kuzu/oğlaklar kontrol edilip kulak numaraları düşenler tespit edilerek küpesi düşen hayvanlara yeni numara yapılıp yapılmadığı ve bunların kayıtlara düzgün bir şekilde işlendiği kontrol edilmeli Çoklu kimliklendirme engellenmeli (tetavür veya kalıcı çip)

12 Kuzu/oğlakların ölümü, kaybolması, kesilmesi, satılması vb durumlarda hemen doğum kayıtlarının akıbet kısmına bu durum mutlaka tarih belirtilerek yazılmalıdır. Önemli olan bu konuda yetiştiriciye sık sık hatırlatma yapılmalı.

13 DAMIZLIK SEÇİMİNDE Damızlıklar ayrılıncaya kadar hayvan satılmaması gerektiği konusunda yetiştirici uyarılmalı Damızlık olarak bırakılacak kuzular çalıştığınız alt projede öngörülen özellikleri taşımalıdır Her teknik eleman projesinin hedefini ve uygulama ayrıntılarını iyi bilmeli Damızlık seçim dönemi projeye özgün olmalı 1. Damızlık değer 2. Form özelliği 3. Pedigri kaydının varlığı 4. Yetiştirici görüşü DİKKATE ALINMALI

14 Projede belirtildiği gibi sürüdeki doğan hayvanların doğum ağırlıkları ile belirli aralıklarla canlı ağırlık tartımları (3. ve 6. ay) yapılmalıdır. Yapılan canlı ağırlık denetimleri sırasında tartılacak oğlak veya kuzular 12 saat süre ile aç bırakılmış olmalıdır. Yetiştiriciye 1 gün önce mutlaka haber verilmeli

15 ÇİFTLEŞME DÖNEMİ YETİŞTİRİCİLERİN ELDE AŞIM UYGULAMASI YAPMALARI İÇİN GEREKLİ BİLGİ VE ALTYAPI DESTEĞİ SAĞLANMALIDIR MUTLAKA İLK UYGULAMALAR BERABER YAPILMALIDIR

16 ELDE AŞIM UYGULAYACAK YETİŞTRİCİLER (En Az 1000 baş koyun) 1-1,5 AY ÖNCE KOÇLARIN SÜRÜDEN AYRILMASINI SAĞLAMAK

17 Çiftleşme bölmeleri hazırlanmalı. Gerekli malzemeler (bölme, önlük, boya, aşım kayıt formu vs) sağlanmalı Çiftleşmeden önce sürüye ARAMA KOÇU konarak kızgın koyunlar tespit edilmeli Çiftleşme bittikten sonra sürüde 15 gün boyunca koç bulundurulmamalı Çiftleşmeler sabahın erken saatlerinde yapılmalıdır. Yetiştiriciye haber vermeden RUTİN OLARAK uygulamanın SAĞLIKLI YAPILIP YAPILMADIĞI kontrol edilmeli

18

19 Çiftleşme döneminde gerek ARA ELİT gerekse TABAN SÜRÜLERİN hiç birinde projeye uygun olmayan koçlar kullanılmamalıdır. Sürüdeki tüm uygun koçlar eşit oranda kullanılmalı, dönem farklı olmamalıdır. Çiftleşme tarihi Çiftleşen koyunun numarası Aşan koçun numarası Çiftleşmenin akıbeti kayıt altına alınmalı. Dönüp tekrar çiftleşenler yazılmalıdır

20 Çiftleşmede kullanılacak TEKE-KOÇLAR ÖNCEDEN TEMİN EDİLMELİ ve bu koçlara uygun bakım besleme uygulanmalıdır. Bir sürü içerisinde ÇOK NİTELİKLİ KOÇLAR OLSA BİLE ergin bir koçun en fazla 2 aşım mevsiminde çiftleşmesine izin verilmelidir. Bu koç daha sonra başka sürüde de kullanılabilir. Sürüler arası damızlık koç değişimi akrabalığın artmasını önler.

21 YAŞ TAYİNİ Üst Çene Alt Çene Dentes Molares (Azı) Dentes Premolares (Önazı) Dentes İncisivum (Kesici)

22 ÖLÇÜM İÇİN GEREKLİ ARAÇLAR Ölçü Bastonu Mezure

23 CANLI AĞIRLIK DENETİMLERİ Kantar düz bir alana yerleştirilmeli ve dikkatlice sabitlenmeli-periyodik kontrolleri yapılmalı El kantarlarının ayarları periyodik olarak kontrol edilmeli Doğum ağırlıkları doğumu takip eden ilk 24 saat içinde yapılmalı Yapılacak canlı ağırlık denetimleri hayvanlar 12 saat aç bırakıldıktan sonra yapılmalı.

24 VÜCUT ÖLÇÜLERİ VÜCUT UZUNLUĞU CİDAGO YÜSEKLİĞİ SIRT YÜKSEKLİĞİ SAĞRI YÜKSEKLİĞİ GÖĞÜS DERİNLİĞİ GÖĞÜS ÇEVRESİ GÖĞÜS GENİŞLİĞİ SAĞRI GENİŞLİĞİ

25 VÜCUT UZUNLUĞU

26 CİDAGO YÜKSEKLİĞİ

27 SIRT YÜKSEKLİĞİ

28 SAĞRI YÜKSEKLİĞİ

29 GÖĞÜS DERİNLİĞİ

30 GÖĞÜS ÇEVRESİ

31 GÖĞÜS GENİŞLİĞİ

32 SAĞRI GENİŞLİĞİ

33 BAŞ ÖLÇÜLERİ BAŞ UZUNLUĞU ALIN GENİŞLİĞİ KULAK UZUNLUĞU

34 BAŞ UZUNLUĞU

35 ALIN GENİŞLİĞİ

36 KULAK UZUNLUĞU

37 SÜT VERİM DENETİMLERİ

38 SÜT VERİM DENETİMİ Süt verim denetimi yapılacak işletmelerin belirlenmesi Süt verim denetim kayıt dosyasının oluşturulması Doğum kayıtlarından doğum başlangıcı (Laktayon başlangıcı) veri setine kaydedilir. Laktasyon süt verimi Laktasyon süresi GOSV

39 SÜT KONTROL KAYITLARI

40 İlk kontrol doğumdan 30 gün sonra başlayacak Kontroller aylık (28 günde bir) olarak yapılır Kuzuları 24 saat analarından ayırıp, bir sabah bir de akşam olmak üzere iki sağım yapıp toplamak Koyunun sütü 50 ml altına düştüğünde laktasyon bitmiş kabul edilir. ICAR ın türler için önerdiği denetim yöntemleri

41 GENOMİK TANIMLAMA

42 GENOMİK TANIMLAMA / Yöntemler Genomik tanımlama dendiğinde daha çok DNA bazlı yapılan moleküler genetik analizlere dayalı tanımlamalar anlaşılmaktadır. DNA bazlı polimorfizmi tanımlamaya yönelik markörlerden elde edilen bilgilerden filogenetik analizler, babalık testleri vb yapılabilmektedir. Ancak, ıslah eksenli ele alındığı zaman DNA düzeyinde bireyler arası farkların yani polimorfizmin tek başına ortaya konması çok fazla anlam ifade etmemektedir. Bu bilgiler fenotipe dayalı performans tanımlamaları ile buluşturulunca anlamlı ve kullanılabilir forma dönüşmektedir. Dolayısıyla, bireylerin performans özelliklerinin ayrıntılı olarak tanımlanmasına yani verim kayıtlarına olan ihtiyaç kaçınılmazdır.

43 Genomik Tanımlama / Moleküler DNA markörleri RAPD (Random Amplified Polymorphic DNA: Şansa Bağlı Çoğaltılmış Polimorfik DNA) AFLP (Amplified Fragment Length Polymorphism: Çoğaltılmış Fagman Uzunluk Polimorfizmi) Mikrosatellit markörler (SSR veya STR olarak ta adlandırılmakta) SNP (Single Nucleotide Poymorhism) SSCP (single-stranded conformation polymorphism) PCR-RFLP (Polymerase Chain Reaction Restricted Fragment Length Polymorphism) Mikroarray SNP çipleri

44 PCR-RFLP Spesifik primer çifti kullanılarak çoğaltılan hedef DNA bölgesinin bir veya birkaç Restriksiyon Enzimi (kesim enzimi) ile kesime uğratıldıktan sonra, agaroz jel elektroforezine tabi tutulması ve sonra boyanarak jel görüntüleme sisteminde görüntülenmesi ile elde edilen çeşitliliktir. Tek bir SNP genotiplemesi için kullanılan hızlı ve pratik bir yöntemdir. Aday genler (Booroola, Inverdale, Lacaune, Calpastatin, β- Lactoglobulin, Kazein tipleri vb gibi) yönünden taramalar için çok etkin bir şekilde kullanılmaktadır

45 KOYUNDA Β LACTOGLOBULIN GENININ TAM NÜKLEOTID DIZILIMI (TOPLAM 7379 BÇ) 1 gtgctcagca acacacccag caccagcatt cccgctgctc ctgaggtctg caggcagctc gagtatctca gggctgccca ggccggggtg ggacagagag cccactgtgg ggctgggggc 1561 cccttcccac ccccagagtg caactcaagg tccctctcca ggtggcgggg acttggcact 1621 ccttggctat ggcggccagc gacatctccc tgctggatgc ccagagtgcc cccctgagag 1681 tgtacgtgga ggagctgaag cccacccccg agggcaacct ggagatcctg ctgcagaaat 1741 ggtgggcgtc tctccccaac atggaacccc cactccccag ggctgtggac cccccggggg tgcgcaggct tctctctagt ttctctctag tcttctctta tcacagagca gtctctaga (İki allel arası tek fark sıradaki nükletitte oluşan nokta mutasyonudur)

46 KOYUNDA BETA LAKTOGLOBULİN GENİ kesim yok RsaI kesim M BB AA AB BB AA AB 120 bp 103 bp 66 bp 37 bp 17 bp

47 SNP (Tek Nükleotit Polimorfizmi) DNA daki tek nükleotit (baz) değişiklikleri olarak adlandırılır. Genetik koddaki tek bir nükleotit değişimine bağlı olduğundan SNP deki DNA varyasyonunun formu mikrosatellitlere göre daha basittir. Babalık testi çalışmalarında kullanılmaktadır. Mikrosatellitlere oranla daha çok sayıda SNP nin babalık testinde kullanılması gerekiyor (allel sayısı az) - çiplerle kolay 47

48 MİKROARRAY SİSTEMLERİ Illumina (iscan) Affymetrix (Gene Titan)

49 MİKROARRAY SNP ÇİP ANALİZİ

50 TEK BAZ UZAMA İLE SNP GENOTİP TAYİNİ

51 ULUSLARARASI KOYUN GENOM KONSORSIYUMU ( IGGC: INTERNATIONAL GOAT GENOME CONSORTIUM): Ortağı olduğumuz Konsorsiyum ile Illumina firması işbirliği ile adet SNP içeren koyun çipi (OvineSNP50 BeadArray) geliştirilmiştir. Değişik coğrafi bölge ve ülkelerden seçilen 85 evcil koyun ırkına ait 2812 örnekte validasyon yapıldı. Ülkemizdeki koyun ırklarının da yer aldığı tüm evcil koyun ırklarında yüksek polimorfizm sergiliyor. Çip üzerinde yer alan lokustan 45205, ve adedinin sırasıyla Karakaş, Norduz ve Sakız yerli ırklarımızda polimorfik olduğu doğrulandı. Validasyon çalışması Ardından, ülkemizden 10 koyun ırkı olmak üzere dünyadaki farklı ırklardan 75 baş koyuna dayalı tüm genom dizi analizine dayalı daha yoğun kapasiteli (700 K) çip geliştirme çalışmaları başlatılmış ve tamamlanma aşamasına gelmiştir.

52 ULUSLARARASI KEÇI GENOM KONSORSIYUMU ( IGGC: INTERNATIONAL GOAT GENOME CONSORTIUM): Diğer çiftlik hayvanlarına oranla keçi türünün genomuna ait bilgiler sınırlıdır. INRA (Fransa) merkezli konsorsiyuma Dünya nın değişik ülkelerinden çok sayıda araştırıcı katılmıştır. IGGC nın ilk hedefi yeni nesil dizileme teknolojilerini kullanarak keçi genom dizilimini çıkartmaktır. Ayrıca, küresel ırkları temsil eden genetik polimorfizm veritabanı oluşturularak SNP çip geliştirilmesi hedeflenmiştir. 50K Keçi SNP çipi konsorsiyum üyelerinin kullanımına sunulmuştur.

53 GENOMİK SELEKSİYON Genomik damızlık değer tahmine dayalı olarak yapılan seleksiyondur. Son on yıl içinde kullanılmaya başlanan mikroarray tabanlı SNP çipleri ile aynı anda on hatta yüz binlerce SNP bakımından genotip tayini yapılma şansı yakalanmıştır. Yüksek yoğunluklu SNP mikroarray çiplerin devreye girmesi ile genomik seleksiyon çalışmaları yaygınlaşmaya başlamıştır. Koyunlar için günümüzde değişik yoğunluklu SNP çipleri (Ovine 50K SNP chips) kullanılarak genotiplemeler yapılmaktadır

54 SNP GENOTİP VERİLERİNİN KULLANIMI Yüksek yoğunluklu mikroarray çiplerle elde edilen SNP bilgileri kullanılarak: Referans veya deneme populasyonunda tutulan ayrıntılı performans kayıtları ile SNP genotip bilgilerinin genom boyu ilişki analizleri (GWAS: Genom Wide Association Studies) kullanılak ilişkilendirilmesi sonucunda ilgilenilen verimlerle bağlantılı QTL bilgilerine ulaşılabilmektedir. Ayrıca, her bir SNP allel veya genotipi için elde edilen değerler kullanılarak çip genotiplemesi yapılan her hayvanın genomik damızlık değeri tahmin edilebilmekte ve bu damızlık değerler kullanılarak genomik seleksiyon gerçekleştirilebilmektedir.

55 GENOMİK SELEKSIYONUN AŞAMALARI Farklı çevre ve ırktan yüz hatta binlerce hayvana ait DNA Genotip ve Fenotipleri bilinen Referans Populasyon Her karakter için seçilen en belirleyici SNP ler ( SNP/Karakter) Tahmin Denklemi Genomik Damızlık Değeri W 1 X 1 +W 2 X 2 +W 3 X Sürekli Saflaştırma

56 GENOMİK DAMIZLIK DEĞER TAHMİNİ 1) Referans veya deneme populasyonunda ayrıntılı performans kaydı tutulur ve yüksek yoğunluklu SNP çip genotiplemesi 2) Genç koç adaylarında DNA testi ile genomik damızlık değer tahmini SNP1 SNP2 SNP3. SNP50,000 Genomic DD Etkiler

57 GENOMİK DAMIZLIK DEĞER TAHMİNİ BLUP yerine G-BLUP kulanımı: BLUP GBLUP X'X Z'X X'X Z'X X'Z b X'y = -1 Z'Z + αa g Z' y X'Z b X'y = -1 Z'Z + αg g Z' y G = Genomik İlişki Matrisi G matrisi markörlere dayalı olarak hesaplanan bireyler arası ilişkileri kapsamaktadır genomik akrabalık

58 GENOMİK SELEKSİYON - AVANTAJLAR Genomik damızlık değer tahminini esas alan genomik seleksiyon; Daha erken yaşta damızlık değer tahmini olanağı sağlayarak generasyon aralığını kısaltmaktadır. Damızlık değerin isabetini arttırarak daha duyarlı damızlık seçme şansı tanımaktadır. Diğer önemli bir faydası ise her iki cinsiyet için seleksiyona olanak tanımasıdır. Karkas özellikleri, parazitlere veya hastalıklara direnç, döl verimi, süt verimi, ömür boyu yapağı üretimi vb gibi ölçülmesi zor ve pahalı, hayvanların kesimini gerektiren, cinsiyetle sınırlı, erken yaşta ölçülemeyen veya kalıtım derecesi düşük olan özelliklerde genomik seleksiyon çok daha etkin bir şekilde kullanılabilmektedir.

59 TEMEL AŞAMALAR / YAPILANLAR Genom boyu ilişki analizi ve genomik damızlık değer tahminin temel aşamalarını aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür: Referans/Deneme populasyonunun tespiti Referans/Deneme populasyonunda ayrıntılı performans tanımlaması Referans populasyonda DNA örneklerinin eldesi Her bir bireye yönelik çok yoğunluklu SNP genotiplemesi Genom boyu ilişki analizi ile ilgilenilen verime etkili kantitatif karakter lokusları ile bağlantılı SNP lerin belirlenmesi Herbir SNP genotipinin etkisinin belirlenerek genomik damızlık değer tahmini

60 GELECEĞE YÖNELİK BEKLENTİLER SNP çiplere dayalı QTL belirleme ve genomik damızlık değer tahmini uygulamaları katlanarak artacak Yeni nesil DNA dizi analizi sistemleri ile tüm genom dizilimlerinin kolaylaşması ve ucuzlaması sonucunda SNP çiplerinin yerini DNA dizileri alacaktır.

61 ALTYAPI OLANAĞI DNA ekstraksiyonu, PCR-RFLP, Mikrosatellit, DNA dizi analizi, SNP çip genotiplemesi için gerekli olan laboratuvar altyapısı (mikroarray analiz sistemi) üniversitemiz bünyesindeki Tarımsal Biyoteknoloji ve Gıda Güvenliği Uygulama ve Araştırma Merkezinde (TARBİYOMER) kuruldu.

62 HAYVANLARDAN KAN ALMA VE ALINAN ÖRNEKLERIN SAKLANMASI DNA eldesi veya bazı hastalıkların teşhisi için kan alınmaktadır. Kan alma sırasında kan alınan bölgenin dezenfeksiyonu iyi yapılmalıdır. Kanı alacak personel muhakkak eldiven kullanmalıdır. Kan alındıktan sonra kan alınan bölgenin enfekte olmasını engellemek için bir antiseptik kullanılmalıdır.

63 HAYVANLARDAN KAN ALMAK IÇIN GEREKLI EKIPMANLAR Holder (iğne tutucu) ve vakumlu kan alma iğnesi vakumlu kan alma tüpü (mor kapaklılar EDTA lı, Yeşil kapaklılar Heparinli)

64 KOYUN-KEÇİDEN KAN ALIMI Kan alınacak hayvan sabitlendikten sonra boyun kısmında bulunan vena jugularis veya jugular vein den (şah damarı) kan, vakumlu kan topla tüplerine alınır. Jugular vein/vena jugularis (Şah Damarı)

65 ÇIFTLIK HAYVANLARıNDAN KAN ÖRNEĞI ALMANıN AŞAMALARı

66 ÇİFTLİK HAYVANLARINDAN KAN ALIMI Kan alma sırasında hayvan sabitlenir. Daha sonra jugular vein bulunarak tespit edilir. Alkolle kan alınacak bölge silinir. Daha sonra damarın içerisine vakumlu iğne ucu ile girilir. İğne damarın içindeyken vakumlu kan toplama tüpü iğne tutucunun (holder) içine yerleştirilerek kan alınır. Kan alım işi bittikten sonra kan alınan bölge yine alkolle dezenfekte edilir ve hayvan serbest bırakılır. Alınan kanlar eğer analizler uzun bir süre sonra yapılacaksa -20, -40 veya C de eğer kısa sürede değerlendirilecekse +4 0 C de saklanır.

67 DNA VE RNA SAFLAŞTIRMA 4 Basamaktan oluşur. Hücrelerin ayrılması Lizis :hücrelerin parçalanması Protein ve diğer kontaminantlardan uzaklaştırılması DNA /RNA saflaştırılması

68 DNA VEYA RNA EKSTRAKSİYON METOTLARI Manuel ekstraksiyon: Ekstraksiyon öncesi süreçte öncelikle çözeltiler (solüsyonlar) hazırlanır Ardından, bu çözeltiler kullanılarak izlenen çeşitli aşamalar sonunda DNA elde edilir. Süreç uzun ancak elde edilen DNA miktarı oldukça yüksek ve maliyeti azdır.

69 DNA ELDESINDE KULLANıLAN METOTLAR 25 ul Proteinase K 200 ul Kan 200 ul Lysis Buffer Vortex 1 dk Santrifuj g 500 ul Wash Buffer 1 dk Santrifuj g 1 dk Santrifuj g 1 dk Santrifuj g 600 ul Wash Buffer 1 dk Santrifuj g Kit ile ekstraksiyon: Hazır kitler ile birkaç aşamalı işlem sonucunda kısa sürede ekstraksiyon gerçekleştirilir. Manuel yöntemden daha hızlıdır. Buna karşın, daha masraflı olup elde edilen DNA miktarı sınırlıdır.

70 İzole Edilen DNA örneklerinin saklama süresine göre önerilen sıcaklık dereceleri 4 ay ve üzeri 1-3 yıl arası 7 yıla kadar 7 yıl ve üzeri Tavsiye Edilmez Etanol içinde uzun saklama süresi için önerilen

71 Teşekkürler