İÜ. İşletme Fakültesi Dergisi, C:19, S: 1-2, j Nisan-Kasım Dr. Cem DİKMEN

Transkript

1 İÜ. İşletme Fakültesi Dergisi, C:19, S: 1-2, j Nisan-Kasım Dr. Cem DİKMEN Giderek artan bir şekilde girişimcinin incelenmesi sadece riskle ilgili çeşitli aktivitelerin kritik kaynakları hakkında bilgi vermemekte; organizasyon içindeki yaratıcılık ve yenilikler hakkındada bilgi kaynağı olmaktadır. Bazı insanlar risk yatırımına girebildikleri halde, aynı durumda olan diğerleri girmemektedir. Girişimcinin kişiliği incelenerek, risk girişimine sebep olan kararları almasında yardımcı olan olaylar belirlenebilmektedir. Araştırmacılar girişimin psikolojik görünümünü araştırarak bireyin neden riskli yatırımlara başladığının cevabını vermeye çalışmışlardır. Ancak bu konuda henüz tam bir başarı sağlenebildiğini söylemek mümkün değildir. Bir çok yazar girişimcilerin ortak kişilik Özelliklerini keşfederek girişimciyi tanımlamak amacıyla kullanmaktadırlar. Örneğin girişimcilerin büyük başarılar ^peşinde koştukları, içsel çevresel kontrol ölçeklerinin fazla olduğu, yüksek risk alma özelliklerinin bulunduğu ortaya konulmuştur. (1) Girişimcilere ait olan bazı özellikler birçok yöneticide de bulunmaktadır. Liderlik girişimcinin işinin doğal bir parçasıdır. Diğer liderlik türlerinden farklı olmasına rağman, girişimci liderlik yöneticilikten oldukça farklıdır. Girişimci liderler idareciler ile işi yapanlar arasında direkt bir hat oluştururlar Hatta aynı zamanda işi yapan olmaktadır. Girişimcilik konusunda faaliyet gösteren araştırmacılar durumsal faktörlerinde önemini kavramaya başlamışlardır. (2) (1) Nichoİas C. Siropolis, Small Business Management A Guide to Bntreprenevrship, Houghton Mifflin Company, Boston 1977 s.29 (2) Robert, H.Brock(ıaus, "Eutrepreuevvial Folklore" Jownal of Small Business Management, July 1987 s.2

2 86 Î.Ü. îşlet?ne Fakültesi Dergisi, C:19, S: 1-2, / Nisan-Kasım 1990 Bir çok yaşanın olay riskli yatırım başlatmanın sebeplerinin çok geniş bir alana yayıldığını göstermektedir. Örneğin bazı girişimciler kendi işlerini çalıştıkları yerden çıkarıldıktan sonra veya işyerini terkettikten sonra başlatmaktadırlar. Bazıları ise pozisyonlarındaki başarılarına ve kazançlarına rağmen, kendi işlerini başlatmaktadır, bunun nedeni genellikle yeni iş fırsatlarını yakalamış olmalarıdır. Bir çok araştırmacı, geleneksel riskli yatırım başlatma yaklaşımlarında farklı bir çizgi izlemeye başlayıp, girişimcinin riskli yatırıma başlamasının psikolojik hazırlık süresinini de modellerinde kullanmışlardır. Buna rağmen riskli yatırım bir çok değişkene bağlılığım devam ettirmektedir. Bu değişkenler içinde toplumsal yabancılaşma, yerinden edilme, toplumsal, finansal, çevresel destek bulunmaktadır. Kişilik konusu da girişimcinin riskli yatırım sürecindeki bir çok etkenden biridir. Girişimcimin içinde bulunduğu andaki durumsal etkenlerinin fazlalığı, riskli yatırımı başlatmanın olasılığını arttırmaktadır. Yeni riskli yatırıma girişmeyi etkileyen faktörler modeli şekil l'de gösterilmiştir Yeni Riskli Yatırım Başlatmanın Etkileşim Modeli Görüş Açısı Olayların belirginliği Toplumsal destek Kişilik Riskli Yatırım başlatma kararı Arzu edilen kontrol Öz benlik Algısı Sahip olunan Kontrol Modelde üç bölüm vardır. îlk bölümdeki üç faktör yeni riskli yatırım girişiminin olasılığını arttıracak şekildi bulunur. İkinci bölümde dört değişik etken kişinin karar vermesine yardımcı olur. Üçüncü bölüm girişimcinin yeni riskli yatırıma girişme olasılığını temsil eder. Şekildeki faktörleri aşağıdaki gibi açıklayabiliriz. Girişimcinin görüş açısı: Kişinin özelliklerinin onu nasıl girişimsel davranışlara hazırladığım açıklar. Riskli yatırıma başlayacak kişi iş hak- (3) B e n j a m i n Gilad, P h i l i p e Levine, A Behavioral M o d a l of Eııtreprenevvrial Supply, Jovrnal of Small Business Management, Ekim 1986 s.45

3 İ.Ü. İşletme Fakültesi Dergisi, C:19, S: 1-2, i Nisan-Kasım kında muhtemel bir fikir veya görüş açısına sahiptir. Girişimcilerin özel bir amaçları ve onlara ulaşmak için belirledikleri zaman süresi vardır. Girişimciler zihinlerinde başlamak istedikleri konu hakkında bazı fikirler oluşturmuşlardır. Riskli yatırımı başlatma karar aşamasındaki görüş açısı, daha sonra yatırım planlarına dönüşecek ve bazı durumlarda riskli yatırım başladıktan sonra stratejik bir yönlendirmeye dönüşebilecektir. Görüş açısı şekilsel bir plan değil, çevreyi değişik bir şekilde görmektir. Kontrol etme arzusu: Kişisel kontrol, bireyin kendi hareketleriyle arzu ettiği sonuçların ilişkisi olarak tanımlanmaktadır. (4J Birçok araştırmacı girişimcilerin ve diğerlerinin kontrol etme isteğiyle, motive olduklarını savunmaktadırlar. Kişisel kontrolün iki yapı taşı olduğu önerilmektedir: Kontrol etme arzusu ve varolan kontrol gücü. Kendilerini potansiyel bir girişimci olarak tanımlayan kişiler de riskli yatırım başlatmayı planlamayan kişilerden daha çok kontrol arzusu bulunmaktadır. Tek olarak ve konbinasyon halinde kişilik, görüş açısı ve kişisel kontrol arzusu riskli yatırım başlatımında kolaylaştırıcı olarak görev yapar. Fakat uygun kişilik özellikleri, yatırımın ve şahsi hareketlerin geleceğinin iyi bir şekilde görülmesi ve de kontrol arzusu bir yatırımcının riskli yatırım yapması gerektirmez. Bir çok Örnekte olduğu gibi bireyler uygun kişilik yapısının riskli yatırım hakkında tutarlı fikirlere ve aynı zamanda iş geçmişlerinden dolayı yeni yatırım yapma bilgi birikimine sahip olmalarına rağmen, devam etmekte olan bir organizasyon içindeki durumlarını devam ettirmeyi tercih ederler. Görünen odurki bir takım durumsal yapı taşları kişilik, görüş açısı ve riskli yatırım başlatma kararı ilişkisini kolaylaştırır. \ (5) Riskli yatırım başlatma sebepleri. Bireyler genellikle riskli yatmmı başlatmayı beş nedenden dolayı isterler. - Piyasada bir fırsat yakalamışlardır. (4) David B.Greebei'ger, Stephan Strasser; The Development and Appilcation of a Mo del of Personel Controi in Organization; Acadenıy of Management Rewicv, Jaauary 1986 s. 165 (6) Gifford Pinchol III, Intraprcneuring, Harperr kow Publishers înc, NY 1986 s. 116

4 88 /. Ü. İşletme Fakültesi Dergisi, C:19, S: 1-2, / Nisan-Kasım Diğer mal sahiplerinden veya işletmecilerden daha iyi hatta daha güvenilir şekilde bir firmayı işleteceklerine inanırlar. - İş haline sokabilecekleri uzmanlıkları veya hünerleri vardır. - Kendilerine yer bulacaklarına inandıkları pazarda bir ürünleri veya işletme usûlleri vardır. (6> - Diğer kabul edilebilir fırsatların sınırlı olduğuna ve riskli yatırım başlatmanın tek kabul edilebilir alternatif olduğuna inanırlar. Fırsat yakalama seviyesinde görüş açısının kuvvetli olması umut edilir ve ön riskli yatırım başlatma planlama basamağında stratejik yönlendirmeye dönüşmesi arzu edilir. Yelpazenin diğer tarafından bakıldığında, görüş açısı bir yer değiştirme durumunda kalabilir. Durumsal Etkenler: Liderlik literatürü durumsal ve davranışsal etkenlerin liderliği yaratmak için beraber çalıştıklarını önerir. Durumsal faktörler riskli yatırım sürecinde önemli olmaktadır. Bu durumsal faktörler: Olayları çabuklaştırma, aile desteği, finansal destek ve çevrenin desteğini içermektedir. Bütün bu faktörler durumsal etkenlerin tanımlanmasında önemli bir rol oynamasına rağmen, birincil şekilde tarif edilen etkenler riskli yatırım başlatma sürecini daha fazla kolaylaştırır. Bireylerin kişilikleri girişimci olarak görüş açıları yeterli olsa bile kendilerini çoğu zaman etrafında yardımıyla kendi işlerini başlatmak zorunda olduklarını inandırmahn gerektiği ileri sürülmüştür. Kendi haklarına ve yeni riskli yatırım hakkındaki tutumları bir işi başlatan kişiyle ilgili fikirleri ile tutarlı olmalıdır. Yoksa riskli yatırımı başlatamazlar. Dört önemli etken bireyi riskli yatırım yapma durumundan riskli yatırım yapmama durumuna geçirir. Birincisi insanlar genellikle etraflarında oluşan olayların küçük bir yüzdesine ilgi gösterirler, diğerleri daha az önemli olan olaylar otomatik olarak ayrılırlar. Bu söbeple yüksek belirleyici olaylar ki bunlar bireyin iş başlatma kararını otomatik olarak ayrılanlardan daha çok etkilerler. Örneğin, diyelim ki bir birey bir çok işte kısa aralıklarla çalışmış olsun bu kişi uzun yıllar çalıştıktan sonra ilk defa bir işten atılan bir kişiden çok daha az bir olasılıkla yeni riskli yatırım başlatır, ikinci olarak yeni riskli (6) John G.Burch, Entreprenership, John Wiley 8 Sons Inc.,N 1986 s. 102

5 /. Ü. işletme Fakültesi Dergisi, C:19, S: 1-2, I Nisan-Kasım yatırım başlatacak oları bireyin gerekli kişilik Özelliklerine sahip olması yeterli değildir. Fakat bunun yani sıra kendini riskli yatırım başlatan bir kişi olarak algılaması da gerekir. Birey kendisi hakkında, davranışlarına diğerlerinin verdiği tepki hakkında ve çevreden inançları hakkında sağlanan ipuçlarıyla bir tutum oluşturur. Yeni riskli yatırım süreci başladığında bireylerin kendi hareketlerini gözden geçirmeleri ve tutumlarını gün ışığına çıkarmak amacıyla bu hareketlerin çevre üzerinde etkilerini incelemeleri beklenir. Var olan davranışlar ve çevresel bilgiler ve bunların seçimi ile birey tarafından bir işlemden geçirilmesi durumdan duruma ve bireyin teşebbüsünden teşebbüsüne farklılık gösterir. Potansiyel girişimci için önemli olan, diğer riskli yatırım yapan girişimciler gibi riskli yatırım başlatmaya inanmış olmasıdır. Üçüncü olarak, potansiyel girişimci toplumsal desteğe ihtiyaç duyar. Araştırmalar göstermiştir ki toplumsal destek verenler tutum değiştirmede çok yararlı olurlar. Riskli yatırım hakkındaki diğer kişilerin desteği potansiyel yatırımcıya planlarının ve inançlarının güvenilir olduğunu kanıtlar. Bunlara ek olarak diğerlerinin tutumlarım ve davranışlarını değiştirmenin en etkili yolu nitelemeyi araç olarak kullanm aktır. (7) Eğer kişinin arkadaşları ve ailesi onu girişimci olarak adlandırırsa, bireyin bu nitelemeyle tutarlı davranışlarda bulunması umut edilir. Sonuç olarak girişimcinin diğer girimcilerle bağlantı kurması (muhtemelen destek grupları aracılığıyla) önemli bir rol modeli ve görüş açısının elle tutulur sonuçlara çevirebileceğinin göstergesi sağlanmış olur. Dördüncü olarak potansiyel girişimcinin kontrol etme arzusunda oldukları için riskli yatırım başlatmayı, kontrolü elde etmenin ve bunu arttırmanın başarılı bir araç olduğunu görmeleri gerekir. Yazarlar girişimcilerin ve işletmecilerin karşılaştırmalı etüdünde girişimcilerin kendilerini işletmecilerden belirli bir şekilde daha fazla kontrol sahibi olarak gördüklerini bulmuşlardır. Arkadaşlar ve toplumsal destek grupları bireyin kendi hareketleriyle istenen sonuçlar arasında bağlantıyı kurmasında başarı yolunu vurgulayarak bireyin inançlarını arttırırlar. Yeni riskli yatırımı başlatma olasılığı girişimcinin yeni riskli yatırımı kontrol etme gücünü arttıracağına karşı inancıyla daha yükselmiş olur. (7) D.L. Rosenhan, "On Being Sane in însane Places", Science, vol s. 250

6 90 İ.Ü. İsletme Fakültesi Dergisi, C:19, S: 1-2, / Nisan-Kasım 1990 Sonuç Liderlik üzerinde elde edilenler ve psikolojik araştırmalar ayrıcı girişimcilik konusunda yapılan geçmiş araştırmalar aracılığıyla yeni bir riskli yatırıma girişme modeli oluşturulmuştur. Bu modelde yeni riskli yatırım başlatma hipotez edilmiştir. Bu etkenler arasında: Bireyin girişimci görüş açısı ve kişisel arzusu, durumsal etkenler, toplumsal destek yanında a) bireyin girişimci tipi b) riskli yatırımın kontrol kazanma hakkı olarak algılanması sayılabilir. Bu model riskli yatırım başlatma sürecini anlamada kavramsal bir araç olarak kullanılabilir. "Neden bazı insanlar kariyer alternatifi olarak riskli yatırım başlatırken, aynı şartlar altında olanlar bunu yapmazlar" sorusunu sorar.