Bazı Tarıma Dayalı Sanayi Kuruluşlarında Gürültü Düzeyleri *

Transkript

1 KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 8(2)-2005 KSU. Journal of Science and Engineering 8(2)-2005 * Bu araştırma KSÜ Araştırma Projeleri Birimi tarafından desteklenmiştir (Proje No: 2002/74-4). 121 Bazı Tarıma Dayalı Sanayi Kuruluşlarında Gürültü Düzeyleri * Ali AYBEK, Selçuk ARSLAN Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Makinaları Bölümü, Kahramanmaraş ÖZET: Bu çalışmada Kahramanmaraş ta tarıma dayalı sanayi kuruluşlarında oluşan gürültü düzeylerinin belirlenmesi ve sınır değerle karşılaştırılmaları amaçlanmıştır. Ortalama gürültü düzeyleri çırçır fabrikalarında; depolarda 77 db (A), işletmede 79 db (A), makine dairesinde 91 db (A), preslerde 83 db (A); yem fabrikalarında, depolarda 77 db (A), değirmen besleme bölümünde 82 db (A), değirmende 95 db (A), yem karıştırıcıda 83 db (A) ve torbalamada 84 db (A); un fabrikalarında, valslerde db (A), eleklerde 87 db (A), birinci temizlemede 91 db (A), ikinci temizleme düzeninde 101 db (A), dağıtım bölümünde 89 db (A); biber atölyelerinde, un vidasında 83 db (A) ve kırma makinesinde 94 db (A) olarak ölçülmüştür. Buna göre, işletmelerin çoğunda gürültü düzeyi sürekli çalışma için izin verilen sınır değerden ( db (A)) yüksek bulunmuştur. Anahtar Kelimeler: Gürültü, çırçır fabrikası, yem fabrikası, un fabrikası, biber atölyesi. Noise Measurements in Agri-Industrial Facilities in Turkey ABSTRACT: The objectives of this study were to determine the noise levels in agri-industrial facilities in Kahramanmaras-Turkey, and to determine whether measured noise levels exceeds the threshold limit. Average noise levels were found to be as follows: 77 db (A) in storages, 79 db (A) in the working area, 91 db (A) in power unit, 83 db (A) near the presses in saw gins; 77 db (A) in storages, 82 db (A) in feeders, 95 db (A) at the mills, 83 db (A) at mixers, and 84 db (A) in packing room in feed mills; db (A) in cylinders, 87 db (A) at sieves, 91 db (A) in first cleaning, 101 db (A) in second cleaning, 89 db (A) at conveyors in flour mills; 83 db (A) at screws, 94 db (A) at hammers in pepper processing plants. According to the measurements, most of the facilities had average noise level higher than the allowable noise level ( db (A)) for continuous work. Keywords: Noise, saw gins, feed mills, flourmills, pepper-processing plants. GİRİŞ İş sağlığı ve iş verimini etkileyen önemli çevre etkenlerinden birisi gürültüdür. Gürültü, çalışanları yorgunluktan sırt ağrılarına, sinirlilikten bulantı ve dikkatsizliğe kadar çok değişik şekillerde etkilemektedir (Anonim, 1986; Tör, 1989; Ataş ve ark., 1995; Çandır, 1996; Sabancı, 1999). Tarımda gürültü ve etkileri konusu uzun yıllar önce gündeme gelmiştir (Matthews, 1968) ve konu üzerindeki araştırmalar halen değişik boyutlarda sürmektedir. Miyakita ve Ueda (1997), gürültünün doğası, kaynağı, ve etki süresine bağlı olarak ortaya çıkardığı etkiler konularında birçok bilginin oluştuğunu, ancak, gürültü kaynaklı işitme kaybının hangi ortamlarda, hangi gürültü düzeylerinde oluştuğu ve ne ölçüde duyu kayıplarının oluştuğunun belirlenmesi için araştırmaların sürdürülmesine gereksinim duyulduğunu söylemektedir. McBride ve ark. (2003), tarımda çalışanların bazı gürültü kaynaklarına maruz kaldıklarının bilindiğini, ancak, uzun yıllar gürültü etkisinde kalan kişilerde ortaya çıkabilecek risklerin henüz iyi karakterize edilmediğini bildirmektedir. Miyakita ve Ueda (1997), yaptıkları araştırmada, 4 khz frekansta 40 db den daha fazla işitme kaybına uğrayanların belirlenmesini amaçlamış, sonuç olarak, Japonya da tarım sektöründe çalışanın işitme kaybına uğradığını tahmin etmişlerdir; tarım sektörü, bu özelliği ile Japonya da inşaat sektöründen sonra işitme kaybına neden olan en büyük ikinci sektör olmuştur. Çiftçi ve tarım işçileri üzerinde yapılan test sonuçlarına ve anket çalışmalarına göre, db(a) düzeyindeki gürültüye maruz kalanlarda duyu kaybı olduğu kararlı bir şekilde ortaya çıkmıştır (McBride ve ark., 2003). Yhdego (1991), tekstil endüstrisinde yaptığı çalışmada, çalışanların %30 unun tehlikeli sınırların üzerinde bulunduğu sonucuna varmıştır. Tekstil endüstrisinde yapılan bir başka çalışmada -99 db(a) gürültü düzeyinde çalışanların verimliliği, iş disiplinine uyumları, işe devalılıkları incelenmiş, -99 db(a) gürültüye maruz kalanların - db(a) etkisinde kalanlara göre disiplin kurallarını ihlallerinin daha fazla, işe devamsızlıklarının daha sık ve verimliliklerinin daha düşük olduğu bulunmuştur (Noweir, 1984). Chisholm ve ark. (1992), gürültünün kaynağında elimine edilmesinin ya da azaltılmasının çok pahalı bir işlem olabileceğini, ancak gürültü izolasyonu yapıldığında çalışanların sağlığı için önemli bir aşama kaydedilebildiğini ifade etmiştir. Türkiye de tarıma dayalı sanayi kuruluşlarında (un, yem ve tekstil fabrikaları gibi) genellikle insan sağlığını bozacak düzeyde gürültülü çalışma ortamları bulunabilmektedir. Ülkemizde, bu tür işletmelerde ses düzeylerinin incelendiği çalışmalar çok azdır (Özsert ve ark., 1991). Özellikle tarıma dayalı sanayi iş kollarında, çalışma süresince maruz kalınan ses dozu ve bunun neden olduğu problemler ülkemizde henüz yeterince araştırılmamıştır. Gürültünün insan sağlığına olumsuz etkilerini ortaya koyan bilimsel veriler dikkate alınarak bu etkilerin ortadan kaldırılmasına yönelik yasal düzenlemeler

2 KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 8(2) KSU. Journal of Science and Engineering 8(2)-2005 yapılmıştır. Bu amaçla yapılan yasal düzenlemelerden biri de Gürültü Kontrol Yönetmeliği dir. Söz konusu yönetmelikte, gürültünün şiddeti yanında, gürültülü ortamda çalışılan sürenin de insan sağlığı üzerinde etkili olduğu belirtilerek çalışma saatlerinin ortamın gürültü düzeyine göre saptanmasının gerektiği vurgulanmıştır (Tablo 1). Tablo 1. Gürültü düzeyleri ve günlük en çok çalışma süreleri (Anonim, 1986) En yüksek gürültü düzeyi (db (A)) Çalışma süresi (h/gün) /8 Tablo 1 e göre, gürültü düzeyi arttıkça bir işçinin kesiksiz olarak zarar görmeden çalışabileceği süre kısalmaktadır. Örneğin, 115 db(a) düzeyinde sürekli olarak 1/8 saatten uzun süre çalışılmamalıdır. Bu yasal düzenlemelere ve gürültünün insan sağlığına etkilerini ortaya koyan bilimsel verilere karşın, günümüzde birçok işletmede gürültü konusuna yeterli duyarlılık gösterilmemektedir. Bu çalışmanın spesifik amaçları; tarıma dayalı sanayi kuruluşlarından çırçır, un, yem fabrikaları ve biber atölyelerinde oluşan gürültü düzeylerini belirlemek ve belirlenen gürültü düzeylerinin sağlıklı ve verimli çalışmak için gerekli sınırlarda olup olmadığını incelemektir. Araştırmanın genel amacı ise, ele alınan işletmelerle ilgili bir ön veri tabanı oluşturmaktır. Buna göre, daha sonra yapılacak çalışmalara, başka araştırıcıların izlediği materyal ve yöntemler birleştirilerek, yön verilebilecektir. MATERYAL ve YÖNTEM Materyal Bu çalışma için gerekli veriler, Kahramanmaraş ilindeki çırçır, yem, un fabrikaları ve biber atölyelerinden elde edilmiştir. Araştırmada ele alınan işletmelerin bazı özellikleri ve ölçüm yapılan işletme sayıları Tablo 2 de verilmiştir. Gürültü ölçümleri için bir ses ölçer (Digital Sound Level Meter Model 8921) kullanılmıştır. Ölçüm cihazının bazı özellikleri Tablo 3 te verilmiştir Tablo 2. Araştırmada ele alınan işletmelerin özellikleri (Anonim, 2003) ve ölçüm yapılan işletme sayıları İşletme türü Toplam işletme sayısı (adet) Üretim kapasitesi (ton/gün) Ölçüm yapılan işletme sayısı (adet) Çırçır fabrikası Un fabrikası Yem fabrikası Biber atölyesi 65 6 Tablo 3. Dijital ses ölçüm cihazına ait teknik özellikler Frekans Aralığı 31.5 Hz 8 khz Hata ± 1.5 db Otomatik ölçüm aralığı db Yöntem İşletme sayısı (Eşitlik 1), güven aralıkları yöntemi kullanılarak % güvenle ±5 db ses düzeyi ölçüt olarak belirlenmiştir (Efe, 2000). σ. t n = h ( / 2, n 1) 2 (1) Burada n işletme sayısı, σ standart sapma, h ise ortalamanın gerçek değerinden sapma miktarıdır. İşletmelerde gürültü düzeyi ölçümleri, çalışanların bulunduğu bölümlerde kulak düzeyinde db (A) olarak ölçülmüştür. Gürültü düzeylerinin belirlenmesi ile ilgili ölçümler 2003 yılı Eylül-Ekim-Kasım aylarında, günün çalışma saatlerine ( ) göre, her saat başında yapılmıştır. Beş adet çırçır fabrikasında dört çalışma bölgesi ve sekiz çalışma saati ele alındığından çırçır fabrikalarında toplam 1 (5x8x4), un fabrikalarında (3x5x8), yem fabrikalarında 192 (3x8x8) ve biber atölyelerinde 144 (6x3x8) ölçüm yapılmıştır. Ölçülen değerlerin değerlendirilmesi her bir işletme türü için iki şekilde yapılmıştır. İlk yöntemde, işletme türü ve çalışma ortamı göz önüne alınmış, veriler tablolarla özetlenmiştir. Bir sonraki bölümde yer alan tablolarda tüm çalışma bölgeleri için minimum, maksimum, ortalama gürültü düzeyleri ve standart sapmalar gösterilmiştir. Örneğin, bu çalışmada 5 çırçır fabrikası ele alınmış, her çalışma bölümünde 8 er ölçüm yapılmıştır. Buna göre, çırçır fabrikalarının her bir çalışma bölümü için toplam 40 gürültü düzeyi ölçümü yapılmıştır. Minimum ve maksimum gürültü düzeyleri, toplam 40 ölçüm değerinin en küçüğünü ve en büyüğünü gösterirken ortalama ve standart sapma değerleri de ilgili çalışma bölümünden elde edilen 40 veriye ait olmaktadır ve tüm çalışma saatlerini kapsamaktadır.

3 KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 8(2) KSU. Journal of Science and Engineering 8(2)-2005 İkinci değerlendirmede ise her işletme türü için çalışma bölgelerinde oluşan gürültü düzeylerinin çalışma saatlerine göre değişimi incelenmiş ve gürültü düzeyleri, çalışma saatlerine göre şekillerle gösterilmiştir. Örneğin, çırçır fabrikalarında depolarda saat 9 da oluşan gürültü düzeyi, 5 çırçır fabrikasının depo bölümlerinde yapılan ölçümlerin ortalama değeri şeklinde hesaplanmıştır. BULGULAR ve TARTIŞMA Çırçır fabrikalarında oluşan gürültü düzeyleri Tablo 4 te, günün çalışma saatlerine göre oluşan ortalama gürültü düzeyi değerleri ise Şekil 1 de verilmiştir. Tüm gün ölçümleri (8 veri) sonunda, bütün çırçır fabrikalarında (5 işletme) görülen en düşük, en yüksek ve ortalama gürültü düzeyi değerleri, depolarda sırasıyla 72.8,.1 ve 76.98±1.69 db(a); işletmelerde 72.0, 85.2 ve 79.33±4.56 db(a), makine dairelerinde 76.0, ±6.31 db(a), pres bölümlerinde 76.0,.0 ve 83.00±3.13 db(a) olarak bulunmuştur (Tablo 4). Çırçır fabrikalarının çalışma bölümlerinde gürültü düzeyi, günün çalışma saatlerine göre fazla değişkenlik göstermemiştir (Şekil 1). Gürültü düzeyi, saat 11 ile 15 arasında küçük miktarlarda dalgalanmalar göstermiştir, ancak, genel olarak kararlı bir çizgi izlediği söylenebilir. Gürültü düzeyinin en yüksek olduğu bölüm, -93 db(a) ile makine dairesi olmuştur, Buna göre, makine dairesinde 8 saat sürekli olarak çalışmak uygun değildir; bu bölümde, sürekli olarak en fazla 3-4 saat çalışılabilir. Pres bölümünde -85 db(a), depo ve işletmede ise 76- db(a) gürültü düzeyi saptanmıştır. Preslerde, depo ve işletmede ise gürültü düzeyi db(a) sınır değer düzeyine yakın olduğundan gün boyunca tolere edilebilecek düzeyde kalmıştır. Tablo 4. Çırçır fabrikalarında oluşan gürültü düzeyleri Çalışma bölümleri Min. Max. Ort. Depo ±1.69 İşletme ±4.56 Makine dairesi ±6.31 Pres ±3.13 Yem fabrikalarında gürültü düzeyi yem deposunda, değirmen besleme bölümünde, değirmende, yem karıştırıcıda ve torbalama ünitesinde ölçülmüştür. Çalışma bölümlerinde oluşan gürültü düzeyleri Tablo 5 te, günün çalışma saatlerine göre oluşan ortalama gürültü düzeyleri ise Şekil 2 de verilmiştir. Yem fabrikalarında en düşük, en yüksek ve ortalama gürültü düzeyi değerleri sırasıyla, yem deposunda 74.6,.0 ve 77.16±1.53 db(a); değirmen beslemede 77.3, 87.0 ve 81.73±2.48 db(a); değirmende.0, 98.0 ve 94.65±2.08 db(a); yem karıştırıcıda 78.5, 86.0 ve 82.85±2.04 db(a); torbalama bölümünde 76.5, 88.2 ve 83.6±3.06 db(a) olarak bulunmuştur (Tablo 5). Depo İşletme Makine dairesi Pres Şekil 1. Çırçır fabrikalarında günün çalışma saatlerine göre oluşan ortalama gürültü düzeyleri.

4 KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 8(2) KSU. Journal of Science and Engineering 8(2)-2005 Yem deposu Değirmen Torbalama Değirmen besleme Yem karıştırıcı Şekil 2. Yem fabrikalarında günün çalışma saatlerine göre oluşan ortalama gürültü düzeyleri. Tablo 5. Yem fabrikalarında oluşan gürültü düzeyleri Çalışma bölümleri Min. Max. Ort. Yem deposu ±1.53 Değirmen besleme ±2.48 Değirmen ±2.08 Yem karıştırıcı ±2.04 Torbalama ±3.06 Tablo 5 e göre, yem fabrikalarının değirmen bölümü dışındaki tüm bölümlerinde ortalama gürültü düzeyi, standart sapmalar göz önüne alındığında sınır değere yakın görünmektedir. Ele alınan üç değirmen içinde görülen en düşük gürültü düzeyi.0 db(a) olup sınır değerin üzerindedir. Şekil 2 de ise, üç yem fabrikasının çalışma bölümlerindeki gürültü düzeyleri, çalışma saatlerine göre karşılaştırılmıştır. Yem fabrikalarında, çırçırda olduğu gibi, saatler itibari ile gürültü düzeyinde önemli iniş çıkışlar olmamıştır. Depo bölümünde gürültünün oldukça stabil olduğu görülmektedir. Diğer bölümlerde gürültü düzeyinde gün içinde belirli değişkenlikler gözlemiştir. En büyük gürültünün değirmen bölümlerinde oluştuğu şekilde de görülmektedir. Günün saatlerine göre, gürültü düzeyi değirmenlerde db(a), değirmen besleme ve torbalama bölümlerinde -85 db(a), yem deposu ve yem karıştırıcı bölümlerinde ise db (A) olmuştur (Şekil 2). Buna göre, değirmen bölümünde oluşan gürültü düzeyi, sınır değerden ( db(a)) oldukça yüksektir. Diğer bölümlerde ise gürültü düzeyi sınır değer düzeyinde kalmaktadır. Un fabrikalarında gürültü düzeyi işletme zemininde, valslerde, un vidasında, eleklerde, temizleme kademelerinde, dağıtım ve yıkama bölümlerinde ölçülmüştür (Tablo 6). Bu bölümlerde günün çalışma saatlerine göre oluşan ortalama gürültü düzeyi değerleri Şekil 3 te verilmiştir. Tablo 6. Un fabrikalarında oluşan gürültü düzeyleri Çalışma bölümleri Min. Max. Ort. Zemin ±1. Vals ±1.11 Un Vidası ±0.55 Elekler ±1.16 Temizleme I ±2.93 Temizleme II ±4.77 Dağıtım ±1.27 Yıkama ±3.35 Un fabrikalarında günün tüm çalışma saatlerinde en düşük, en yüksek ve ortalama gürültü düzeyi değerleri sırasıyla, zemin bölümünde 84.0,.5 ve 88.81±1. db(a); valslerde 86.0,.9 ve 89.57±1.11 db(a); un vidasında 85.0, 87.0 ve 85.43±0.55 db(a); eleklerde 85.8,.0 ve 87.49±1.16 db(a); temizleme I bölümünde 84.0, 94.0 ve 91.22±2.93; temizleme II de 92.0, ve.75±4.77 db(a); dağıtım bölümünde 87.0, 92.0 ve 89.47±1.27 db(a); yıkama bölümünde 78.0,.0 ve 85.03±3.35 db(a) olarak bulunmuştur (Tablo 6).

5 KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 8(2) KSU. Journal of Science and Engineering 8(2) Zemin Vals Un vidası Elekler Temizleme I Temizleme II Dağıtım Yıkama Şekil 3. Un fabrikalarında günün çalışma saatlerine göre oluşan ortalama gürültü düzeyleri. Tablo 6 ya göre, tüm çalışma bölümlerinde ortalama gürültü düzeyi sınır değerin üzerinde kalmaktadır. En yüksek gürültü II. temizleme düzeninde ortalama db(a) olarak gerçekleşmiştir. Bu koşulda en fazla bir saat süreyle sürekli olarak çalışılması önerilmektedir. Diğer bölümlerde genel olarak sürekli çalışma süresi 4 saat dolayındadır. Şekil 3 te ise, üç un fabrikasının çalışma bölümlerindeki gürültü düzeyleri, çalışma saatlerine göre karşılaştırılmıştır. Gürültü düzeyinin, her bölümün kendi içinde kararlı olduğu görülmektedir. Ancak, I. ve II. temizleme bölümlerinde saat 14 ile 15 arasında gürültü düzeyinde eş zamanlı olarak kısmi bir azalma görülmektedir. Yıkama bölümünde ise öğlen saatlerinden başlayarak saat 15 e kadar gürültü düzeyinde 5 db(a) kadar kararlı bir azalış olmuştur. Ortalama gürültü düzeyi, saat bazında, un fabrikalarının ölçüm yapılan tüm bölümlerinde 8 saatlik sürekli çalışma için belirlenen sınır değer olan db(a) dan fazla olmuştur. Temizleme II bölümünde saat, temizleme I bölümünde 2-4 saat ve diğer bölümlerde 4-6 saatten daha fazla sürekli olarak çalışmak uygun değildir. Biber atölyelerinde untaşı, kırma makinesi ve tohum ayırma bölümlerinde ölçüm yapılmıştır. Çalışma bölümlerinde oluşan gürültü düzeyleri Tablo 7 de, günün çalışma saatlerine göre oluşan ortalama gürültü düzeyi değerleri ise Şekil 4 de verilmiştir. Biber atölyelerinde günün tüm çalışma saatlerinde en düşük, en yüksek ve ortalama gürültü düzeyi değerleri sırasıyla, un taşında 79.0, 86.0 ve 83.17±1.95 db(a); kırma makinesinde.0, 96.0 ve 94±1.30 db(a); tohum ayırma bölümünde 83.0, 87.0 ve 85.25±0.93 db(a) olarak ölçülmüştür (Tablo 7). Tablo 7. Biber atölyelerinde oluşan gürültü düzeyleri Çalışma bölümleri Min. Max. Ort. Un taşı ±1.95 Kırma makinesi ±1.30 Tohum ayırma ±0.93 ne göre yapılan değerlendirmeye göre (Şekil 4), gürültü düzeyi çalışma saatine göre oldukça kararlıdır. Bu, Tablo 7 deki düşük standart sapma değerleri ile de desteklenmektedir. Biber atölyelerinde günün tüm çalışma saatlerinde ortalama gürültü düzeyi en fazla kırma makinesinde görülmüştür ve 92 ile 96 db(a) arasında değişmiştir. Untaşı ve tohum ayırma bölümlerinde ise ortalama gürültü düzeyi 82 ile 86 db(a) arasında bulunmuştur. Buna göre, biber atölyelerinin çalışma bölümlerinde gürültü düzeyi 8 saat sürekli çalışmaya izin verecek düzeyin üzerindedir. Kırma makinesi bölümünde 2-4 saat, diğer bölümlerde ise 5-7 saat sürekli olarak çalışılabilir. Özsert ve ark. (1991), iki un fabrikasında ve iki yem fabrikasında makine ve donanımların yakınında seçilmiş noktalarda, çalışanların kulak düzeyinde, çok tekrarlı gürültü ölçümleri yapmışlardır. Un fabrikalarında 9 ayrı noktada yapılan ölçümler sonucu,

6 KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 8(2) KSU. Journal of Science and Engineering 8(2)-2005 Untaşı Kırma makinesi Kepertme Şekil 4. Biber atölyelerinde günün çalışma saatlerine göre oluşan ortalama gürültü düzeyleri. ortalama gürültü düzeyi.22 db (A), yem fabrikalarında 6 ayrı noktada yapılan ölçümler sonucu ortalama gürültü düzeyi db (A) olarak bulunmuştur. Buna göre, iki işletme türünde ortalama gürültü düzeyleri sınır değerlerin üstünde yer almaktadır ve günde ortalama olarak 3-4 saat sürekli çalışmaya izin verir görünmektedir. Ancak, aynı fabrika içinde farklı bölümler arasında gürültü düzeyleri farklılıklar gösterdiğinden ortalama değerler yanıltıcı görünmektedir. Un fabrikalarında maksimum gürültü düzeyi kabuk soyucuda bulunmuştur ve değeri db (A) dır. Bu bölgede sürekli çalışma süresi yaklaşık olarak 2 saattir. Yem fabrikalarında maksimum gürültü düzeyi ise değirmen bölümünde bulunmuş olup 102 db (A) dır; bu gürültü düzeyinde ise sürekli olarak bir işçi en fazla 1 saat çalışmalıdır. Özsert ve ark. (1991), yukarıdaki bulgulara dayanarak gürültü düzeylerinin bazı yerlerde günde 1-2 saat çalışmayı engelleyecek değerlere ulaştığı sonucuna varmışlardır. Bu araştırmanın sonuçlarına göre ise un fabrikalarında en fazla gürültü, II. temizleme bölümünde 106 db (A) (ortalama db (A)) dolayında bulunmuştu. Yem fabrikalarında ise en büyük gürültü düzeyi, değirmen bölümünde 98 db (A) (ortalama 95 db (A)) olarak bulunmuştur. Sonuç olarak, Kahramanmaraş ta un ve yem fabrikalarında gürültünün en fazla olduğu çalışma bölgelerinde sürekli olarak en fazla 1 saat çalışmaya izin verilmelidir. Diğer bölgelerde gürültü düzeyi, genel olarak 85 ile 95 db (A) arasında değiştiğinden sürekli çalışma süresi, 2 saat ile yaklaşık olarak 5 saat arasında değişmektedir. İki saatlik sürekli çalışma sınırı baz alınırsa, sabah saat 10 da ve öğleden sonra saat 15 te dinlenme araları verilmek suretiyle gürültünün sürekli çalışmak zorunda olan işçiler üzerindeki olumsuz etkileri azaltılabilir. Kişisel koruyucuların (kulak tıkaçlarının) kullanımı gürültüyü tamamen izole etmese de gürültünün olumsuz etkilerini azaltmaktadır. Ancak, Seppala ve Niemela (1982), kulak tıkaçlarının çalışanlar tarafından tercih edilmediğini bildirmektedir. Bunun başlıca nedenlerinden biri olarak talimatları duymakta zorlanmaları (%42) gösterilmiştir. Ayrıca, çalışanların %25 i koruyucuları dikkatsizlik nedeniyle kaybetmiştir. Ancak, ABD de yapılan bir araştırmada badem işleme tesislerinde kulak tıkaçları kullanıldığında ses düzeyi azalmasına rağmen operatörler, daha önce duymadıkları ve makinaların işlevsel bozukluklarına işaret eden bazı sesleri de algılamaya başladıklarını ifade etmişlerdir. Buna göre, kulak tıkaçlarının beklenmedik başka yararları da olabilmektedir. Kahramanmaraş ta bulunan işletmelerin bina içi yerleşimlerinde ve binaların fiziksel boyutlarında bazı farklılıklar gözlenmektedir. Örneğin, aynı tip işletmelerin çatı yükseklikleri birbirinden çok farklı olabilmektedir. İşletmelerin içinde sesin çınlaması, gürültü yayılımı ile, gürültünün yayılması ise ölçüm sonuçları ile mutlaka ilgilidir. Buna göre, gürültü düzeyinin azaltılması için binaların tasarımı aşamasında çeşitli önlemlerin düşünülmesi gerektiği anlaşılmaktadır. Gürültü düzeyini sınırlamak için, yalnızca binanın çeşitli çalışma bölümlerinin hacimlerine göre değil, bu bölümlerde kullanılan makine ve donanımların türüne ve yerleşim özelliklerine bağlı olarak bir değerlendirme yapılması yararlı olabilir. Gürültüye karşı kullanılabilecek kişisel koruyucular ya bilinmemekte ya da kullanımı ihmal edilmektedir.

7 KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 8(2) KSU. Journal of Science and Engineering 8(2)-2005 SONUÇ ve ÖNERİLER Bu araştırma sonucunda gürültü düzeyleri ile ilgili elde edilen bulgular ve uygulayıcılar ve araştırıcılar için önerilenler şu şekilde özetlenebilir: 1. Çırçır fabrikalarının makine dairesinde ( db (A)); yem fabrikalarının değirmen bölümünde (95 db(a)); un fabrikalarının hemen tüm bölümlerinde (> 85 db(a)), özellikle temizleme, vals, dağıtma ve zemin bölümlerinde ( db(a)); biber atölyelerinin ise kırma makinesi bölümlerinde gürültü düzeyinin (94 db(a)) sürekli çalışma durumunda çalışanların sağlıklarını bozabilecek üst sınırı, db(a), aştığı belirlenmiştir. Bu bölümler, gün boyu sürekli çalışma için uygun değildir. 2. Gürültü, akustik özelliklerin tasarım aşamasında düşünülmemesi nedeniyle, işletmelerin bazılarında fazla yayılmaktadır. Sanayi tesislerinin yapımı aşamasında ses yalıtımı konusunun ihmal edilmemesi gerekmektedir. 3. Kapalı alanlarda gürültünün yayılmasının engellenmesi için alınması gerekli önlemler üzerinde de araştırma yapılması yararlı olacaktır. 4. İnsan sağlığının korunması açısından 8 saatlik sürekli çalışma için gürültü düzeyinin db(a) nın altında olması gerektiği, konunun çalışanların ruhsal ve fiziksel sağlığı için önemli olduğu, işveren ve çalışanlar tarafından bilinmemekte ya da göz ardı edilmektedir; bu nedenle, gerekli önlemlerin alınmadığı görülmektedir. 5. Gürültülü ortamlarda çalışanların ses düzeyini azaltıcı araçları kullanması sağlanabilir. Kişisel koruyucuların kullanımı özendirilmeli, bu amaçla yasal yaptırımlar yanında, çalışanları motive edici yöntemlerden de yararlanılmalıdır. 6. Gürültü düzeyi yüksek ortamlarda çalışanlarda zamana bağlı olarak kalıcı işitme kayıplarının oluşmaması için işçilerin çalışma alanları değiştirilebilir. 7. Gürültünün insan sağlığına etkileri ve çalışanların sağlıklarını nasıl koruyacakları konusunda işletme içi eğitim çalışmaları sağlanabilir. KAYNAKLAR Anonim, Gürültü Kontrol Yönetmeliği tarih ve Sayılı Resmi Gazete. Başbakanlık Basımevi, Ankara. Anonim, Kahramanmaraş İli Sanayi Envanteri. Kahramanmaraş Ticaret ve Sanayi Odası, Kahramanmaraş. Ataş, A., Şahin, E., Belgin, E., Aktürk, N., Endüstriyel Gürültünün İşitme Eşiği Üzerine Etkileri. Beşinci Ergonomi Kongresi, Milli Prodüktivite Merkezi Yayın No: 5, İstanbul. Chisholm, C.J., Bottoms, D.J., Dwyer, J.A., Lines, J.A., Whyte, R.T Safety, Health and Hygiene in Agriculture. Safety Science, 15(4-6): Çandır, M., Gürültü. Mühendis ve Makine, Nisan : Efe, E., İstatistiksel Örnek Büyüklüğü. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Rektörlüğü Yayın No: 74, Kahramanmaraş, 111s. Matthews, J Measurements of Environmental Noise in Agriculture. Journal of Agricultural Engineering Research, 13(2): McBride, D.I., Firth, H.M., Herbison, G.P Noise Exposure and Hearing Loss in Agriculture: A Survey of Farmers and Farm Workers in the Southland Region of New Zealand. Journal of Occupational and Environmental Medicine, 45(12): Miyakita, T., Ueda, A Estimates of Workers with Noise-Induced Hearing Loss and Population at Risk. Journal of Sound and Vibration, 205(4): Noweir, M Noise Exposure as Related to Productivity, Disciplinary Actions, Absenteeism, and Accidents Among Textile Workers. Journal of Safety Research, 15(4): Özsert, İ., Erkmen, Y., Kara, M., Tosunoğlu, V., Erzurum da Kurulu Bazı Un ve Yem Fabrikalarında Ortam Özellikleri. Tarımsal Mekanizasyon 13. Ulusal Kongresi, Erzurum. Sabancı, A., Ergonomi. Baki Kitabevi, Adana. Seppala, A., Niemela, E The Use of Ear Protectors in the Paper Industry. Journal of Occupational Accidents, 4(2-4): Tör, F., Çukurova Bölgesindeki Tekstil Fabrikalarında Gürültü Problemleri. 2. Ulusal Ergonomi Kongresi, Milli Prodüktivite Merkezi Yayın No: 379, Ankara. Yhdego, M Assesment of Noise Pollution in Friendship Textile Mill Limited, Ubongo-Dar es Salaam. Environment International, 17(5):