EL YIKAMA. Prof. Dr. Oğuz KARABAY

Transkript

1 EL YIKAMA Prof. Dr. Oğuz KARABAY

2 Sunum planı Hastane enfeksiyonlarının önemi Normal Cilt florası, Geçici-Kalcı flora Patojenler elle nasıl taşınır El antisepsisi Doğru El hijyen tekniği Cerrahi el yıkama El hijyen ürünleri Yumuşatıcılar El hijyenine uyum Uyumu etkileyen faktörler Özet 2

3 Hastane enfeksiyonları (HE) artıyor Her yıl 100 milyonlarca insan hastane enfeksiyonlarına yakalanmaktadır. En sık rastlanan HE ÜE CAE ASYE Ür.Enf CAI ASYE HE gelişenlerde mortalite Dirençli bakterileri 3

4 Sağlık Hizmetiyle İlişkili Enfeksiyonlar (SHİE) Gelişmekte olan ülkelerde % 5-15 HE Yoğun bakımlarda %9-37 4

5 HE Hastaneden kalma süresini uzatır. Antibiyotiklere direnç Gereksiz artan maliyetler Ölümler 5

6 Oliver Holmes Tarihçe (1843) Doğum sonrası sepsis kirli ellerle bulaşır! 6

7 Tarihçe Semmelweis, 1846 Viyana da EBE Tıp öğrencileri Önce Sonra Ebe Tıp Ogrenci WHO, CDC, APIC ve HICPAC kılavuzları hastalarla temas öncesinde ve sonrasında su ve sabunla veya Alkollü el antiseptikle ile ovalanması önerilmektedir. 7

8 Semmelweis 2 dk ABD de Su ve sabunla yıkama Tarihçe Susuz antiseptik önerilmiyor (Aciller hariç) İlk El yıkama rehberi CDC EL YIKAMA VE EL OVMA KLAVUZU WHO 2009 Türkiye ve Alkol Bazlı el ovma 8

9 El hijyeni Normal deriden Her gün canlı mikroorganizma içeren 106 kadar deri squamı (pulcuk) çevreye yayılır. 9

10 Normal Deri Epidermis: 0,1 mm Dermis: 1 mm Sub kutan doku: 2 mm 10

11 Normal Deri Florası Kalıcı flora patojenlere karşı korur. Hastane enfeksiyonlarına neden olan bakteriler: Sağlık personelinin geçici florası 11

12 Normal Deri Florası Kalıcı flora 10 2 Geçici flora KNS, Difteroidler, P.acnes Malassezia S. aureus E.Coli Pseudomanas 12

13 Normal Flora Normal cilt bakterilerle kolonize Kafa derisinde CFU/cm2 Koltuk altında CFU/cm2 Eller: CFU/cm2 arasında Karın cildinde CFU/cm2, 13

14 EL hijyeniyle uzaklaşan geçici flora 14

15 Eller neden önemli? Hastanın derisinde çevresinde mikroplar var Organizmaların sağlık çalışanlarının ellerine geçer Organizmaların sağlık çalışanlarının ellerinde minimum 5-10 dk. yaşaması Sağlık çalışanı kirli elleriyle başkasına dokunması 15

16 Hastanede bakteriler Nasıl Yayılır? 16

17 Personelden hastaya yayılır 17

18 Geciktikçe artarlar 18

19 Hastanede bakteriler Nasıl Yayılır? 19

20 Bir hastadan diğerine 20

21 El Hijyeni. HASTA İLE TEMAS ÖNCESİNDE VÜCUT İLE TEMAS SONRASINDA ASEPTİK İŞLEMLERDEN ÖNCE 21

22 Hangi hastalar bakteri transferi için daha riskli Diyabet Diyaliz Uzun süreli Bakım hastası Böbrek yetmezliği 22

23 Eller hangi Bakterilerle kontamine olur? Sağlık çalışanlarının elleri 33% 8% 17% 42% S.aureus VRE C.difficile Gram negatfi basil Mathai E, Allegranzi B, Kilpatrick C, Pittet D. Indian J Med Microbiol. 2010:28(2):

24 El hijyeni ne zaman? Eller görünür kir varsa Eller proteinöz bir materyalle kaplıysa El yıkama Her türlü cerrahi müdahale öncesinde Hastayla temastan önce Santral kateter takmadan önce Üriner kateter takmadan önce Hastanın derisiyle temas edildiğinde TA ölçümü Nb Sayımı Vücut sıvılarıyla temas sonrasında Eldiven giyme öncesi ve çıktıktan sonra 24

25 Mesleklere göre kolonizasyon sıklığı Doktor %36 Hemşire %18 Rotter ML. Handwashing 1999:

26 El dezenfeksiyonu süresi önemli Noskin ve ark. VRE ile çalışma, el yıkama süresi 5 sn. vs 30 sn yıkama Önce 5 sn 30 sn El yıkama süresi El yıkama süresi Noskin GA. Infect Control Hosp Epidemiol Oct;16(10):

27 Dekontaminasyon El hijyeni Bir antiseptikle ellerdeki mikroorganizma sayısının azaltılması 27

28 Antiseptik ile ovma Sosyal el yıkama El hijyeni Cerrahi el antisepsisi Antiseptik ile el yıkama 28

29 EL hijyeni ve El yıkama El yıkama: Ellerin düz sabun ve su ile yıkanmasıdır. El antisepsisi: Cerrahi el antisepsisi: Cerrahi personel tarafından operasyon öncesinde geçici florayı elimine etmek ve kalıcı florayı azaltmak üzere yapılan el yıkama veya el ovmayı tanımlar. 29

30 Endikasyonlar 1. Ellerin gözle görülebilir düzeyde kirli proteinasöz materyal ile kontamine kan veya kanlı diğer vücut sıvıları ile kontamine Yukarıdaki maddelerin olması durumunda: Antimikrobiyal etkisi olan veya olmayan su ve sabunla yıkanması gereklidir 2. Ellerde gözle görülebilir kirlenme yoksa, rutin olarak alkol bazlı el dezenfektanlarını kullanmak ellerin dekontaminasyonu için yeterlidir. Alternatif olarak, antimikrobiyal su ve sabunla ellerin yıkanması yeterlidir. 3. Hastalarla direkt temas öncesinde, 4. Santral venöz kateter (SVK) takarken, steril eldiven giymeden önce, 30

31 Endikasyonlar 5. Cerrahi işlem gerektirmeyen, üriner kateter, periferik vasküler kateter veya diğer invaziv girişimler gibi girişimler öncesinde, 6. Hastanın sağlam cildiyle temas sonrasında, 7. Ellerde gözle görülebilir kirlenme olmadığı durumlarda, hastanın vücut sıvı ve sekresyonları, mukoz membranlar, bütünlüğü bozulmuş cilt ve yara pansumanı ile temas sonrasında, 8. Hasta bakımında kontamine vücut alanından temiz vücut alanına geçiş sırasında, 9. Tıbbi cihazlar dahil hastanın yakın çevresindeki cansız yüzeylerle temas sonrasında, 10. Eldivenlerin çıkarılması sonrasında, 11. Yemek yemeden önce ve sonra eller antimikrobiyal özelliği olan/olmayan su ve sabunla yıkanmalıdır. 12. Antimikrobiyal emdirilmiş ıslak mendiller, ellerin antimikrobiyal özelliği olmayan su ve sabunla yıkanmasına alternatif olabilir. 13. Bacillus anthracis e temas şüphesi veya kanıtlanmış temas durumunda antimikrobiyal özelliği olan veya olmayan su ve sabunla eller yıkanmalıdır. Bu gibi şartlar altında elleri yıkamanın ve sudan geçirme, alkol, klorheksidin, iyodofor ve diğer antiseptik etkili ajanların sporlara karşı aktivitesi düşük olduğundan özellikle önerilir. 14. Sağlık kurumlarında alkol bazlı olmayan el ovma solüsyonlarının rutin kullanımıyla ilgili bir öneride bulunmak henüz mümkün değildir (çözüme ulaşmamış konulardandır). 31

32 Sabun ve Su ile El Yıkama 32

33 Deterjan özelliktedir. Sosyal el yıkama Düz Sabun Eldeki kir ve organik maddeleri uzaklaştırır. Antimikrobiyal etkinlikleri HİÇ YOK ya da MİNİMAL 33

34 Ellerin kurulanması: Disposable havlular ile yapılır ve musluk başları dirsek veya kağıt havlu ile kapatılır. 34

35 El yıkama 15 sn, Musluğu havluyla kapat 35

36 Sabunla ve suyla el yıkama Süre Başlangıç 15 sn 15 sn 30 sn LOG 36

37 Sabunla ve suyla el yıkamanın dezavantajı Deride kuruluk, İrritasyon, Su veya sabun kontamine olabilir Sağlık personelinin ellerini kontamine edebilirler. 37

38 EL dezenfeksiyonunda kullanılan ürün önemli Düz sabun 38

39 39

40 Sabunla kontaminasyonu önleme Küçük kalıp sabunlar tercih edilmeli Sıvı sabunlar Aralıklı boşaltılıp temizlenmeli ve Dezenfekte edilmelidir. Sıvı sabun kaplarına ilave yapılmamalı. 40

41 Suya dikkat et Su kalitesi önemli, Su kendisi enfekte olabilir. Legionella Cryptosporodium Pseudomanas Acinetobacter Burkholderia 41

42 Su ve sabun sonrası kurulama 42

43 El Antisepsisi Antiseptikle el yıkama veya el antiseptiği ile el ovmayı ifade eder. (Hijyenik el yıkama veya ovma). 43

44 Cerrahi el antisepsisi Amaç: Operasyon öncesi Geçici florayı ortadan kaldırmak ve Kalıcı florayı azaltmak için el yıkama veya el ovmayı tanımlamaktadır. 44

45 Cerrahi el dezenfeksiyonu Saat, yüzük, bilezik çıkmalı. Tırnakların altını temizlenmeli Antimikrobiyal sabunla el yıka ya da kalıcı etkili alkolle el ovala 2 dk el ve tüm ön kol yıkanmalı Alkol kullanıldıysa eldiven giymeden önce kurumasını beklenmeli 45

46 CERRAHİ EL ANTİSEPSİSİ Cerrahi girişimlerde eldiven giyilse de Eldivenlerde görülür ya da görülmeyen yırtıklar, delinmeler olabilir. Cerrahi el yıkamada antiseptik özelliği olan ve temas etkinliği uzun süre devam eden ajanlar tercih edilmelidir. Klorheksidin glukonat, Köpük tarzındaki deterjanlar ve Povidon iyot kalıcı etkili alkol bazlı solüsyon bu amaçla kullanılan ajanlardır. 46

47 Cerrahi el yıkamanın 10 dakika gibi uzun süreler yapılması gerekli değildir. Yapılan çalışmalarda benzer sonuçlar: 10 dakika = 5 dakika = 2-3 dakika Bugün cerrahi el yıkama süresi 2-6 dk. olarak ifade edilmektedir. 47

48 EL HİJYENİ İÇİN KULLANILAN ÜRÜNLER 48

49 Hangi ürün seçilmeli? Geniş antimikrobiyal spektruma sahip olmalı Hızlı etkili olmalı Çevresel faktörlerden etkilenmeme: Toksik olmama: İrritan olmama veya minimal düzeyde olması Kullanım kolay olmalı Hoş kokulu veya kokusuz olmalı Ekonomik olmalı Dayanıklılık : Konsantre veya sulandırılmış kullanımda dayanıklı olmalı 49

50 El hijyen ajanları Alkol Povidon iyod Klorheksidin 50

51 Alkol bazlı el antiseptikleri Alkoller İso-proponol, ethanol, n-proponol veya bunların kombinasyonu İdeal konsantrasyon: %60-95 (en etkili ) Daha fazla konsantrasyon etkinliği az. İçine Hegzaklorofen, Quartner amonyum, Povidon iyot Triklosan 51

52 Alkol bazlı antiseptiklerle el dezenfeksiyonu 3-5 ml alkol bazlı antiseptik ele alınır dakika süre ile her iki el birbirine sürtülerek ovuşturulur. Antiseptik maddenin ellerin her tarafı ve parmak araları ile teması sağlanır. 52

53 Alkol bazlı el ovma 53

54 Alkol Miktarı Önemli ml alkolün etkisi az Su ve sabundan daha etkili değildir. Alkolün 3 ml uygulaması 1 ml den daha etkin. 54

55 Alkoller 1. Ellerde görülür kir, kan varsa alkol kullanılmaz. Önce su ve sabunla yıka Sonra alkolle ov. o Alkoller sporlara ve protozoon ookistlerine etkisiz. 55

56 BİR YOĞUN BAKIM HEMŞİRESİ 8 SAATLİK ŞİFTTE SABUN VE SU vs ALKOL BAZLI ZAMAN 1 saatte 12 kere el yıkamak gerekli 12 x 1 dk = 12 dk/saat 8 saatte 8x12 =96 dk. 1,5 saat 1 saatte 12 kere el yıkamak gerekli 12 x 20 sn = 4 dk. dk/saat 8 saatte 8x4 =32 dk. 0,5 saat 56

57 Alkol etki mekanizması Protein denatürasyonu 57

58 Alkoller Gram pozitif ve gram negatif bakterilere MRSA ve VRE dahil çoğul dirençli mikroorganizmalara Tüberküloz basiline ve mantarların çoğuna etkindir. Zarflı viruslere etkinlikleri iyi. HIV, HBV HCV HSV, Grip, RSV, İyi etkinlik 58

59 Alkoller Zarfsız virüslere Hepatit A, Rotavirus, Rhinovirus, Adenoviruslara su ve sabundan daha etkinler. Ethanolün viruslere etkinliği İSOPROPRANOL den daha iyi. %70 lik ethanol ve % 62 lik köpük ethanol; sabun ve %4 lük klorheksidine göre viruslere daha etkindir. Woolwine FS et al.antimicrobial Agents and Chemotherapy, 1995, 39:

60 Antiseptiklerin mikroorganizmalara etkinliklerinin karşılaştırılması GRUP Gram Gram Tbc Mantar Virus Pozitifler Negatifler basili Alkoller

61 Alkoller Alkol bazlı ürünler temizliği. cerrahi personelin preop. el Ama 1-3 saat sonra bakteri sayısının yeniden artar. Alkol bazlı ürünlerin etkisi hızlı; 61

62 Alkoller Jel formda alkol bazlı ürünlerin etkinlik verileri yetersiz. Sıvı formları tercih edilmelidir. 62

63 Alkol bazlı el dezenfeksiyonu 1. Su ve sabuna göre daha etkili, 2. Daha az zaman almakta 3. Elleri daha az tahriş etmektedir. Alkol yanıcı!!! El de kuruma Gliserol veya Lanolin 63

64 EL HİJYEN AJANLARININ ANTİMİKROBİYAL ETKİNLİKLERİ İyi Daha iyi En İyi Düz sabun Antimikrobial sabun Alkol -bazlı ürünler 64

65 Klorheksidin Gram + bakterilere iyi etkilidir. Gram - ve mantarlara etkinliği az. Tüberküloz basiline etkisi minimaldir. Bakteri sporlarına etkisiz. Zarflı viruslere etkili HIV, herpes simplex, influenza, RSV Sitomegalovirus 65

66 Klorheksidin Zarfsız viruslere Enterovirus, Rotavirus, Adenovirus etkisi az. 66

67 Klorheksidin Organik maddelerin varlığı Sabunla, Anyoniklerle, El kremleri ile etkisi azalır. Katyonik Bisguanid 67

68 Klorheksidin klorheksidin glukonatın ideali %4 olmalı 68

69 Klorheksidin Klorheksidinin kalıcı etkisi vardır. *** Kalıcı etki 4-6 saat gibi uzun süre Allerjik reaksiyonlar nadir. Nadiren kontaminasyonlara bağlı hastane salgınları olmaktadır 69

70 Klorheksizdin Olumsuz Etkileri GÖZ : Konjunktivit ve kornea hasarı oluşabilir. KBB : Cerrahisinde ototoksisik. Deri : Dermatite neden olabilir. 70

71 Antiseptiklerin mikroorganizmalara etkinliklerinin karşılaştırılması Klorhekzidin Gr (+) Gr (-) Mant. Vir. Spor Tbc 71

72 İYODİN VE İYODOFORLAR İyodoforların etkinlikleri; ph, Isı, İyodin konsantrasyonu, Organik ve inorganik madde varlığından etkilenir İyodoforların etkinlikleri kan, balgam gibi organik maddelerin varlığında belirgin şekilde azalmaktadır. 72

73 İyodin, İYODİN VE İYODOFORLAR Gram pozitif ve Gram negatif bakterilere, Tüberküloz basiline, Virüsler ve mantarlara etkin. Ama sporlara etkisiz. 73

74 İyodin ve İyodoforlar Kalıcı etkileri var dakika %10 Povidon iyot 74

75 İyodin ve İyodoforlar Diğer antiseptiklere göre Deri irritasyon etkileri daha fazladır. Hipotirodi Gram negatif bakterilerle kontamine olabilir, salgınlara neden olabilirler. 75

76 İyodoforlar mikroorganizmalara etkinliklerinin karşılaştırılması 76

77 Triklosan (5-kloro-fenol) Suda çözünmez, alkolde çözünür. Gr +, Gr bakterilere etkili. Küf mantarlarına etkinliği kötü Alkolle beraber %0,5 olarak kullanılır. 77

78 Etkileri Quartner amonyum bileşikleri Bakteriostatik ve fungostatik. Zarflı virüslere etkileri var. Gram + bakterilere etkileri fazla. Gram - bakterilere etkileri az. Tüberküloza ve mantarlara etkileri az. 78

79 Dörtlü amonyum bileşikleri Ortamda organik madde varsa antimikrobiyal etkileri azalır. Antiseptik kullanılması??? 79

80 Benzalkonyum kloridin gram (-) bakterilerle kontaminasyonu ile salgınlar bildirilmiştir J Hosp Infect Mar;68(3):

81 Antiseptiklerin mikroorganizmalara etkinliklerinin karşılaştırılması 81

82 Antiseptiklerin sporlu bakteriler üzerine etkinlikleri Sağlık hizmeti ile ilişkili diyareler Şarbon etkeni Clostridium difficile Bacillus anthracis sporlu bakterilerdir. Antiseptik el yıkamada kullanılan ajanların hiçbiri güvenilir şekilde Sporosidal etki göstermez. 82

83 Uyumu etkileyen faktörler 1. El yıkama ajanlarının kuruluk ve irritasyona sebep olması, 2. Lavaboların yerleşimindeki uygunsuzluk/lavabo yokluğu, azlığı, 3. Sabunun ve kağıt havlunun bulunmayışı, 4. Yetersiz zaman/yoğun iş yükü, 5. Hasta ihtiyaçlarına öncelik verilmesi, 6. Konuyu düşünmemek/unutkanlık, 7. El hijyeninin, hasta ile sağlık personeli iletişiminde kesintiye sebep olması, 8. Hastadan infeksiyon edinme riskinin düşüklüğü, 9. Rehber ve protokollerin eksikliği, 10. Eldiven giyilmesinin el hijyeni yerine kullanılabilirliğine dair inanış, 11. Kıdemlilerdeki model oluşturma eksikliği, 12. El hijyeninin değerini kavrayamamak, Önerileri kabul etmemek, 13. Sağlık bakımıyla ilişkili infeksiyon oranlarında el hijyeni uyumunun artışının sağladığı katkı konusunda bilimsel veri eksikliği. 83

84 Ayrıca Personelde takma tırnak olmamalı Sağlık personelinin tırnağı da 0,6 mm den fazla olmamalı Bakım sonrasında eldiven çıkarılmalı Aynı eldiven birden fazla hastada kullanılmamalı Hastalar arasında yıkanarak kullanılmamalı 84

85 Ayrıca Sağlık personel sık sık eğitilmeli Uyum izlenmeli Hastalar sağlık personelinin elini yıkaması konusunda uyarılmalıdır. 85

86 TEŞEKKÜRLER 86