Prof. Dr. Murat TOPBAŞ Karadeniz Teknik Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı 1

Transkript

1 Prof. Dr. Murat TOPBAŞ Karadeniz Teknik Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı 1

2 El Yıkamak Kişinin kendi sağlığı için Günlük yaşamda Çalışma yaşamında Diğer yaşam ortamlarında önemli Ancak diğer kişilerin sağlığı için de önemli bir hijyen aktivitesi 2

3 El Yıkamak Başta sağlık sektörü olmak üzere birçok iş kolunda, çalışanların el yıkamasındaki eksiklikler, toplumu tehdit eden ciddi sağlık sorunlarına yol açabilmektedir Elleri yıkamak ile patojen mikroorganizmaların bulaşmasını önlemek mümkün 3

4 Tanımlar El yıkama Düz veya antimiktobiyal sabun ve su ile ellerin yıkanması El dezenfeksiyonu Antiseptik el yıkama, antiseptik el ovma, el antisepsi/dekontaminasyon/bakterilerden arındırma, antimokrobiyal sabun ve suyla el yıkama, hijyenik el antisepsi veya hijyenik el ovma 4

5 Tanımlar Düz sabun Anti-mikrobiyal ajanlar içermeyen veya sadece koruyucu olarak etkili olan anti-mikrobiyal ajanların düşük konsantrasyonda bulunduğu deterjanlar Anti-mikrobiyal (ilaçlı) sabun Mikroorganizmaların oluşmasını yavaşlatmaya veya azaltmaya yetecek yoğunlukta bir antiseptik ajan içeren sabun 5

6 Antiseptik ajan Canlı dokularda mikroorganizmaların oluşmasını yavaşlatan veya azaltan antimokrobiyal madde Alkoller, klorheksidin glukonat, klor türevleri, iyot, kloroxylenol (PCMX), triklosan Susuz antiseptik ajan Dışarıdan su kullanımı gerektirmeyen antiseptik ajanlar Uygulama sonrasında birey ajan kuruyana kadar ellerini ovar (sıvı formülasyonlar, jeller, köpükler) Alkol bazlı (el) ovucu Tanımlar Mikroorganizmaların oluşmasını azaltmak için ellere uygulanmak üzere hazırlanmış alkollü preparat 6

7 El Hijyeni Dünyada ölüme yol açan hastalık yükleri: 1. Alt solunum yolu enfeksiyonları 2. Diyare DSÖ ye göre hijyen eğitimi ve el yıkamanın geliştirilmesi Diyare olgularını %45 Solunum yolu ile bulaşan hastalıkları % 6 44 azaltmakta 7

8 Din El hijyeni açısından belirli göstergeler Alkol bazlı el ovucu kullanımını etkileyebilecek alkol yasagı Budizm Yemeklerden sonra (Hijyen) Ölen kişilerin ellerinin yıkanması (sembolik) Yeni yılda gençler, yaslıların ellerine su döker (sembolik) Hinduzim Tapınma sırasında (puja) (Rituel) Dua sonunda (Rituel) Tuvalet gibi kirletici bir eylemde bulunduktan sonra (Hijyen) Sihizm İbadet öncesinde (Rituel) Sabah erken (Hijyen) Yemek pişirmeden veya topluca yemek yenen bir yere girmeden önce (Hijyen) Yemeklerden sonra (Hijyen) Ayakkabı giyip çıkardıktan sonra (Hijyen) Var, ancak sağlık söz konusu olduğunda uygun kabul ediliyor Var, ama cilt temizliğinde yok Var 8

9 Din El hijyeni açısından belirli göstergeler Alkol bazlı el ovucu kullanımını etkileyebilecek alkol yasagı İslamiyet Abdest alırken elleri en az 3 defa yıkamak (günde 5 defa) (Rituel) Yemeklerden önce ve sonra (Hijyen) Tuvaletten sonra (Hijyen) Bir köpeğe, ayakkabıya ya da bir cesede dokununca (Hijyen) Kirli herhangi bir şeye dokununca (Hijyen) Katolikler Ekmek ve sarabın oldugu takdis töreninden önce (Rituel) Kutsal Yag a dokununca (Hijyen) Musevilik İbadet öncesinde (Rituel) Shabbat ın başlamasından önce (Rituel) Sabah uyanır uyanmaz (Hijyen) Yemeklerden önce ve sonra (Hijyen) Tuvalete girince (Hijyen) Var, ancak sağlık söz konusu olduğunda uygun kabul ediliyor Yok Yok 9

10 10

11 11

12 Cizreli Eb-Ül-İz Cezeri ( ) Otomatik El Yıkama makinesi 12

13 Hasta birisine dokunduktan sonra ellerinizi yıkamayı unutmayın. Kitab Tedbir el-sıhhat" Oysa hekimler bu öneriyi birkaç yüzyıl çok ciddiye almadılar. Musa Ibn-i Meymun (Moses ben Maimon ) 13

14 1822 yılında bir Fransız eczacı Labarrque klorlu kireç solüsyonlarının kötü kokuları giderici olduğunu, dezenfektan ve antiseptik olarak kullanılabileceğini göstermiş 1843 yılında Oliver Wendel Holmes puerperal ateşin sağlık personeli elleri ile yayıldığını bildirmiş 14

15 1846 yılında kadın hastalıkları ve doğum uzmanı olan Ignaz Semmelweis puerperal sepsis ve ona bağlı mortalitenin önlenmesinde el yıkamanın önemine dikkat çekilmiştir 15

16 Puerperal fever mortality rates for the First and Second Clinics at the Vienna General Hospital

17 El Hijyeni Semmelweis otopsiden sonra ve doğumdan önce doktorların el yıkamasını şart koşuyor 17

18 Anne Ölüm Hızı (%) El Hijyeni MDs Midwives 18

19 El Hijyeni 19

20 El Hijyeni 20

21 El Hijyeni 21

22 El Hijyeni El Yıkama alışkanlığımız çok iyi değil. 22

23 El Hijyeni T.C. Sağlık Bakanlığı - Türkiye El Yıkama Araştırması

24 El Hijyeni T.C. Sağlık Bakanlığı - Türkiye El Yıkama Araştırması

25 El Hijyeninde Yetersizlik Nedenleri Genellikle aşırı yoğunluk, zaman yetersiz Yorgunluk, tembellik, unutkanlık, düşünmeme Erkek cinsiyet El yıkama ajanlarının irritasyon ve kuruluk yapması Sabun, kağıt mendil, havlu eksikliği Eldiven kullanımı, bunun el hijyeni ihtiyacını ortadan kaldırdığı inancı Kılavuzları veya protokolleri bilmemek Diğerlerinin de yapmaması / rol model eksikliği Önerilere katılmama / kulak asmama 25

26 El Hijyeni Yetersiz hijyenin Her zaman hastalığa yol açmaması Olumsuz sonuçlarının gecikerek ortaya çıkabilmesi Olumsuz sonuçlar hakkında farkındalığın olmaması Olumsuz sonuçlar ile yetersiz hijyen arasındaki ilişkinin kurulamaması Bireylerin koruyucu davranışlarda duyarsız davranmalarına neden olabilmektedir 26

27 El Hijyeni Elleri temizlemek için 3 ml yerine 1 ml sıvı sabun veya alkol bazlı el ovucu kullanmanın ellerde daha çok sayıda bakteri kalmasına sebep olmaktadır Bazı sağlık çalışanları ellerini yıkamak için 0.4 ml gibi az bir miktarda sabun kullanmaktadırlar Larson EL et al. Quantity of soap as a variable in handwashing. Infection Control, 1987, 8:

28 El Hijyeni Cerrahi yoğun bakım ünitesinde yapılan bir çalışmada «Yüzük takmanın potansiyel nozokomiyal patojenlerin elleri kontamine etme sıklığını artırmaktadır» Trick WE et al. Impact of ring wearing on hand contamination and comparison of hand hygiene agents in a hospital. Clinical Infectious Diseases, 2003, 36:

29 El Hijyeni Yalnızca su kullanarak 5 saniye el yıkamanın kontaminasyonda hiçbir değişiklik yapmamakta organizmaların ellerden uzaklaşması için en az 30 saniye boyunca sabunla yıkamak gerekir Noskin GA et al. Recovery of vancomycin-resistant enterococci on fingertips and environmental surfaces. Infection Control and Hospital Epidemiology, 1995, 16:

30 El Hijyeni T.C. Sağlık Bakanlığı - Türkiye El Yıkama Araştırması

31 31

32 32

33 33

34 34

35 35

36 36

37 37

38 38

39 Antibakteriyel Sabun ve El Dezenfektanlarının Kullanımı Triclosan ve triclocarban Triclosan Bakteriyel içeriği azaltmak, bakteriyel bulaşı önlemek için 1960 yılından beri kullanılan bir ürün Giysilerde, mutfak aletlerinde, oyuncaklarda Antibakteriyel sabun, vücut, şampuanı, diş macunu ve bazı kozmetik ürünlerde yer almakta 39

40 Antibakteriyel Sabun ve El Dezenfektanlarının Kullanımı Triclosan MRSA infeksiyonlarının azalmasına neden olmakta Ancak triclosan içeren antibakteriyel sabunlarla triclosan içermeyenler karşılaştırıldığında deride fayda sağlamadığı görülmüştür Stafilokok ve Psödomanas bakterilerinde antibiyotik direnci gelişimi gösterilmiş E.Coli bakterisinde Fab1 gen mutasyonu saptanmış 40

41 Antibakteriyel Sabun ve El Dezenfektanlarının Kullanımı 1999 yılında ABD de yapılan bir çalışmada Uzun süreli antibakteriyel sabun kullanımının güneş ışığı ile maruziyet sonrası serbest radikal oluşumuna neden olup, melanosit hasarı ile melanoma gelişimine yol açtığı hipotezi ortaya atılmış 41

42 Antibakteriyel Sabun ve El Dezenfektanlarının Kullanımı yılları arası yapılan 27 çalışma incelenmiş triclosan içeren antibakteriyel sabunlarla diğer sabunlar arasında enfeksiyon hastalıkları semptomlarını önleme ve ellerde bakteri sayısını azaltma bakımından fark olmadığı Ayrıca benzer şekilde triclosanın bakterilerde antibiyotik direnci oluşturduğu görülmüş 42

43 Sonuç El hijyeni bulaşıcı hastalıkları önlemede en etkili ve en önemli yollardan birisidir Özellikle sağlık, gıda, hizmet sektörü gibi alanlarda çalışanlarda el hijyeni ve dezenfeksiyonu toplum sağlığının korunması için vazgeçilmez uygulamalardır Toplumsal yaşamda da el yıkama gerekli ve önemli bir uygulama 43

44 Sonuç Ancak Antibakteriyel sabunların ve el dezenfektanlarının toplumda yaygın kullanımındaki yarar ve zarar dengesi açısından tartışmalıyız 44

45 Sonuç Ürünlerin etkisini belirleyen faktörler Ürünlerin kalitesi Saklama koşulları Kullanma koşulları Kullanım teknikleri Bu koşullar antibakteriyel sabun ve el dezenfektanlarından beklenen etkinin sağlanamamasına neden olabilmektedir 45

46 Topluma Sonuç doğru zamanda doğru süre ile doğru teknik ile doğru ürünlerle (su ve sabun) El yıkama alışkanlığı kazandırılmalı Kullanılan ürünlerin hijyen, saklanma koşulları, kullanım ilkeleri üzerinde durulmalı 46

47 Teşekkür Ederim 47