Ek 4: TÜRKİYE ÜLKE DESTEK STRATEJİSİ MY. Tamamlama Raporu. Ankara, 10 Ocak 2008

Transkript

1 Sayfa 1 / 101 : TÜRKİYE ÜLKE DESTEK STRATEJİSİ MY Tamamlama Raporu Ankara, 10 Ocak 2008

2 Sayfa 2 / 101 KISALTMALAR AAA AB Ar-Ge ARIP BDDK BEEPS BİT BM CAE CAS CASCR CEDPL CEM CIR CPS DGD DPL DPT DYY ECA EFIL EGDPL ERL ESS FX GEF GSMH GSYH GV HTP ICA IDF IEG IFC IMF İDT JPPR KHY KİT KMİ KMYK KOBİ KV MEER MIGA Analitik ve İstişari Çalışmalar Avrupa Birliği Araştırma ve Geliştirme Tarım Reformu Uygulama Projesi Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu İş ortamı ve İşletme Performansı Anketi Bilgi ve İletişim Teknolojisi Birleşmiş Milletler Ülke Destek Değerlendirmesi Ülke Destek Stratejisi Ülke Destek Stratejisi Tamamlama Raporu Rekabet ve İstihdam Amaçlı Kalkınma Politikası Kredisi Ülke Ekonomik Memorandumu Ülke Etki İncelemesi Ülke İşbirliği Stratejisi Doğrudan Gelir Desteği Kalkınma Politikası Kredisi Devlet Planlama Teşkilatı Doğrudan Yabancı Yatırım Avrupa ve Orta Asya İhracat Finansmanı Aracılık Kredisi İstihdam Yaratma Amaçlı Kalkınma Politikası Kredisi Ekonomik Reform Kredisi Eğitim Sektörü Çalışması Döviz Küresel Çevre Fonu Gayrı Safi Milli Hasıla Gayrı Safi Yurtiçi Hasıla Gelir Vergisi Sağlıkta Dönüşüm Projesi Yatırım Ortamı Değerlendirmesi Kurumsal Gelişim Fonu Bağımsız Değerlendirme Grubu Uluslararası Finans Kurumu Uluslararası Para Fonu İktisadi Devlet Teşekkülü Ortak Portföy Performans Değerlendirmesi Kamu Harcamaları Yönetimi Kamu İktisadi Teşebbüsleri Kamu Mali İstatistikleri Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletme Kurumlar Vergisi Marmara Depremi Acil Yeniden Yapılanma Projesi Çok Taraflı Yatırım Garantisi Ajansı

3 MY OECD PFPSAL PPDPL SB ŞNT TAYD TMSF UNDP UNICEF WBI WHO YDK YDTA YG Mali Yıl Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı Program Amaçlı Mali ve Kamu Sektörü Uyum Kredisi Program Amaçlı Kamu Sektörü Kalkınma Politikası Kredisi Sağlık Bakanlığı Şartlı Nakit Transferi Türkiye Acil Durum Yönetim Genel Müdürlüğü Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı Birleşmiş Milletler Çocuklara yardım Fonu Dünya Bankası Enstitüsü Dünya Sağlık Örgütü Yatırım Danışma Konseyi Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı Yerel Girişimler Sayfa 3 / 101

4 İÇİNDEKİLER Sayfa 4 / Amaçlar ve Metodoloji 5 2. Türkiye nin Uzun Vadeli Stratejik Hedefleri 6 3. İlerleme ve CAS Sonuçları 9 4. CAS Döneminde Banka Performansı Yeni CPS ile ilgili Önemli Görüşler 28 Tablo 1: Türkiye nin Stratejik Hedefleri ve CAS Çerçevesi 7 Tablo 2: Güçlü Makroekonomi ve Yönetişim Temel Beklenen Sonuçlar ve Dünya Bankası Karşılaştırma Ölçütleri 9 Tablo 3: Adil Beşeri ve Sosyal Kalkınma Beklenen Temel Sonuçlar ve Dünya Bankası nın Karşılaştırma Ölçütleri 15 Tablo 4: Cazip İş Ortamı ve Bilgi Beklenen Temel Sonuçlar ve Dünya Bankası Karşılaştırma Ölçütleri 18 Tablo 5: Çevresel Yönetim ve Afet Önleme Beklenen Temel Sonuçlar ve Dünya Bankası Karşılaştırma Ölçütleri 22 Tablo 6: Türkiye Portföyüne Genel Bakış, MY 25 Şekil A: 06MY Türkiye Portföyü Performans Göstergelerinin DB ve ECA ile Karşılaştırması 26 EK 1: Temel Sonuçlar ve Banka Grubu Karşılaştırma Ölçütleri 30 EK 2: Türkiye Ülke Destek Stratejisi Matrisi 34 EK 3: Orijinal, Revize ve Gerçekleşen CAS Kredi Programı 49 EK 4: Orijinal, Revize ve Gerçekleşen CAS Kredi Dışı Program 50 EK 5: Türkiye de IFC, MY 51 EK 6: 2007 Mali Yılındaki Gelişmeler 57

5 1. Amaçlar ve Metodoloji Sayfa 5 / Ülke Destek Stratejisi Tamamlama Raporu (CASCR), Türkiye ye yönelik MY dönemini kapsayan Ülke Destek Stratejisinin etkililiğini değerlendirmektedir. Beklenen sonuçlara ne derece ulaşıldığını ölçmekte ve çıkarılan temel dersleri vurgulamaktadır. Türkiye Ülke Destek Stratejisini (CAS), diğer ülkelerin dört yıllık Ülke Destek Stratejileri ile uyumlu hale getirmek amacıyla, ilk CAS, 2007 mali yılını da kapsayacak şekilde uzatılmıştır ancak bu değerlendirme, MY dönemi üzerinde odaklanmaktadır. Bunun sebebi, CAS Tamamlama Raporu bulgularını ve hazırlıkları 2007 mali yılının başlarında başlayan yeni Ülke İşbirliği Stratejisinde (CPS) kullanma ihtiyacıdır. Ülke Destek Stratejisi nin son yılında meydana gelen önemli gelişmeler Ek-6 da özetlenmektedir CAS usulen sonuçlara dayalı bir yapıya sahip olmasa da iki adet sonuç matrisi üzerine kurulmuştu. Bu matrislerden birisi, temel sonuçları ve Dünya Bankası karşılaştırma ölçütlerini içerirken (bakınız Ek-1), daha detaylı olan diğer matris ise ülke performans göstergelerini ve daha kapsamlı Banka Grubu karşılaştırma ölçütlerini içermektedir (bakınız Ek-2). Sonuçlar, ülke çapında daha geniş ölçekli başarılara atıfta bulunurken, karşılaştırma ölçütleri ise Dünya Bankası nın daha spesifik katkı alanlarına atıfta bulunmaktadır. Genel olarak, hem sonuçlar hem de karşılaştırma ölçütleri, ülkenin temel stratejik hedeflerinin ve Dünya Bankası nın bunlara nasıl katkıda bulunabileceğinin anlaşılması bakımından anlamlı olmuştur CAS Tamamlama Raporu nun hazırlanmasında, aşağıdakiler de dahil olmak üzere çok çeşitli kaynaklardan yararlanılmıştır: CAS sonuçlar matrisinde periyodik olarak yapılan güncellemeler de dahil olmak üzere Dünya Bankası ekiplerinden elde edilen bilgiler; İlgili bakanlıklara ek olarak özellikle Hazine Müsteşarlığı ve Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) olmak üzere başlıca muhatap kurumlardan elde edilen bilgiler; Türkiye de giderek artan stratejik önemiyle, portföy performans göstergelerinin kapsamına ek olarak CAS sonuçlarının değerlendirmesine de giren yıllık Ortak Portföy Performans Değerlendirmesi (JPPR). JPPR; Hazine, DPT ve Banka tarafından finanse edilen projelerde ve analitik çalışmalarda görev alan ilgili bakanlıklar ve uygulayıcı kuruluşlar ile ortak bir işbirliğinin sonucudur; ve Bağımsız Değerlendirme Grubu (IEG) tarafından hazırlanan ve MY döneminde Banka ile Uluslararası Finans Kurumu nun (IFC) yardım programlarının etkinliğini değerlendiren, sırasıyla, Ülke Destek Değerlendirmesi (CAE) 2 ve Ülke Etki İncelemesi (CIR) 3. Ekim 2005 te tamamlanan ve Kurul a sunulan bu raporlar mevcut CAS ın ilk uygulaması hakkında faydalı bildiler sunmuştur CAS ın kaydettiği ilerlemeyi ve sonuçları değerlendirmek için kullanılan kriterler şunlardır: 1 Bu CAS ın sonuç çerçevesi, sonuçlara dayalı Ülke Destek Stratejileri pilot uygulama aşamasında iken tasarlanmıştır. Dolayısıyla, bu sonuç çerçevesi şu anda sonuçlara dayalı Ülke Destek Stratejileri için geçerli olan kılavuz ilkeler ile tamamen tutarlı değildir. 2 Türkiye de Dünya Banaksı, , Ülke Destek Değerlendirmesi, Bağımsız Değerlendirme Grubu, 20 Aralık 2005, Rapor No Türkiye: IFC Ülke Etki İncelemesi, Bağımsız Değerlendirme Grubu Bulguları No.4, Bağımsız Değerlendirme Grubu, 1 Ocak 2006, Rapor No

6 Sayfa 6 / 101 CAS ana kalkınma hedeflerinin Türkiye nin kalkınma gündemi içerisinde anlamlılığı, CAS temel sonuçlarının ve Dünya Bankası karşılaştırma ölçütlerinin anlamlılığı, CAS temel sonuçlarının ve Dünya Bankası karşılaştırma ölçütlerinin ne derece başarılı olduğu, Dünya Bankası kredilerinin ve analitik çalışmalarının, temel karşılaştırma ölçütlerine ulaşmadaki etkisi; ve Temel sonuçlara ve karşılaştırma ölçütlerine ulaşmada katkısı veya etkisi olan Banka performansı veya diğer ilgili faktörler. 2. Türkiye nin Uzun Vadeli Stratejik Hedefleri 2.1. Türkiye nin uzun vadeli gündemi, 23 Yıllık Ulusal Kalkınma Planında ( ) belirtilmiştir. Ek olarak, 2002 seçimlerinden sonra göreve gelen hükümetin öncelikleri TBMM ye sunulan hükümet programında ve Acil Eylem Planı nda belirtilmiştir 4. Bu dokümanlarda tanımlanan uzun vadeli kalkınma hedefleri şunlardır: Etkili bir bölgesel güç olmak için ülkenin ekonomik ve sosyal yapısını değiştirmek, Toplumda eğitim ve sağlık düzeyini yükseltmek, Gelir dağılımını iyileştirmek, Bilimsel ve teknolojik kapasiteyi güçlendirmek, Altyapı hizmetlerinin etkinliğini artırmak, Çevreyi korumak Türkiye nin kendine belirlediği vizyonda, modern ve laik katılımcı bir demokrasi, Avrupa Birliğine tam entegrasyon, bölgede önemli rol oynamak, ihracata dönük teknolojiyoğun bir üretim yapısına sahip olmak vardır. Türkiye AB ye katılım sürecini uluslararası norm ve standartlar ile uyumlaşma için önemli bir fırsat olarak görmektedir. Ayrıca, Türkiye nin jeo-stratejik konumu, ülkenin gerçek ekonomik büyüme potansiyeline ulaşması için eşsiz bir fırsat sunmaktadır Uzun vadeli hedefleri ile tutarlı olarak, Türkiye nin kalkınma gündemi dört ana tema etrafında oluşturulmuştur: (a) güçlü makroekonomi ve yönetişim, (b) adil beşeri ve sosyal kalkınma, (c) cazip iş ortamı ve bilgi, ve (iv) güçlü çevresel yönetim ve afet önleme. Banka nın sahip olduğu avantaja ve diğer kalkınma ortaklarının rolüne bağlı olarak bu temalar, farklı derecelerde olsa da, CAS için de odak noktaları olmuştur (bakınız Tablo 1) Yukarıda açıklanan uzun vadeli hedefler CAS döneminde değişmemiştir ve bu dört kalkınma teması geçerliliğini korumuştur. Ancak bu temalar üzerinde yapılan vurguda değişiklikler olmuştur. Öncelikle, AB nin Türkiye ile katılım müzakerelerini başlatma kararı, AB ye katılım için gerekli reformların önceliğini arttırmıştır. Bu yüzden, Türkiye nin AB ye katılım gündemi ile uyumun sağlanması amacıyla, 2005 sonundaki CAS İlerleme Raporu bağlamında Banka Grubu programında ayarlamalar yapılmıştır. İkinci olarak, CAS döneminde istihdam fırsatlarının yaratılması daha yüksek bir öncelik haline gelmiştir. Sürdürülebilir güçlü ekonomik büyümeye rağmen, işgücüne katılımın düşük olması ve yüksek işsizlik oranları, kısmen tarımdaki işgücü yığılmasından dolayı, hala önemli bir ekonomik ve sosyal sorundur. Banka, yeni ortaya çıkan bu önceliğe cevap verebilmek için, yatırım ortamı 4 Yeni stratejisi belgesi olan 7 yıllık Dokuzuncu Kalkınma Planı TBMM tarafından Haziran 2006 da onaylanmıştır ve bu planda tanımlanan öncelikler yeni Ülke İşbirliği Stratejisine yansıtılacaktır.

7 Sayfa 7 / 101 değerlendirmesi, işgücü piyasası raporu ve eğitim sektörü çalışması gibi bazı kritik analitik çalışmalar yapmış ve CAS İlerleme Raporu kapsamında programa ilave edilen bir dizi kalkınma politikası kredisini (DPL) yetkililer ile birlikte tasarlamıştır. Tablo 1: Türkiye nin Stratejik Hedefleri ve CAS Çerçevesi

8 A. Ekonomik ve sosyal yapının dönüştürülm esi Türkiye nin Uzun Vadeli Stratejik Hedefleri B. Sağlık ve eğitim seviyesinin C. Bilimsel ve D. Çevrenin korunması yükseltilmesi, gelir teknolojik dağılımının iyileştirilmesi kapasitenin Sayfa 8 / 101 güçlendirilmesi, altyapının geliştirilmesi a.güçlü Makroekonomi ve Yönetişim Kamu kredi itibarı göstergelerinin sürdürülebilir seviyelerde istikrarlı hale getirilmesi %5 civarında, daha az volatil (oynak) ekonomik büyüme Tek haneli enflasyon b. Adil Beşeri ve Sosyal Kalkınma i CAS Kalkınma Temaları c. Cazip İş Ortamı ve Bilgisi ii Beklenen Temel CAS Sonuçları Aşırı yoksulluk oranının düşük İhracat artış oranının seviyede (%1,8) tutulması ve GSMH artış oranını 2001 yılında %15 olan geçmesi kırılganlık oranının 2006 da DYY ın CAS dönemi %12 ye düşürülmesi boyunca ortalama 1,5 Temel eğitimde net okullaşma milyar ABD$ na oranının %99 un altına ulaşması düşmemesi; özellikle Finans piyasalarında ortaöğretimde olmak üzere istikrarın artması kızların okullaşma oranının yükseltilmesi: erkek/kız oranının 2006 ya kadar 1/20 den 1/15 e denk gelecek şekilde iyileştirilmesi Çocuk ölüm oranının düşürülmesi ve anne sağlığının iyileştirilmesi d. Güçlü Çevresel Yönetim ve Afet Önleme AB çevre standartları ile önemli ölçüde uyumun sağlanması Afet önleme ve yönetim sisteminin iyileştirilmesi Başarıldı Büyük ölçüde başarıldı Başarıldı Kısmen başarıldı iii. Beklenen Dünya Bankası Temel Ölçütleri Temel sonuçlar ile tutarlı ve tatmin edici bir makroekonomi k ve mali çerçeve Kamu sektörü reformlarının uygulanması Sağlık, eğitim ve sosyal korumaya yönelik kamu harcamalarının kriz öncesi seviyelerde tutulması (i) 1 milyondan fazla çocuğun yararlanacağı ŞNT programının, ve (ii) ekonomik yönden kırılgan grupları destekleyecek en az yerel girişim (YG) projesinin uygulanması Okulların yenilenmesi ve modernizasyonu Temel sağlık hizmetlerine erişimin ve hizmet kalitenin yükseltilmesi İşletmelerin ihracat kapasitesinde artış Genel yatırım ortamında iyileşme, yeni DYY kanununun uygulanması, bir Yatırım Tanıtım Ajansının (IPA) kurulması Finans piyasalarını düzenleyici kurumların bağımsızlığının sürdürülmesi Kamu bankalarının özelleştirilmesinin tamamlanması; yeni İcra ve İflas Kanununun ve Ticaret Kanununun kabulü; banka dışı finans kuruluşları reformunun uygulanması AB bağlamında güncellenmiş Çevre sektörü öncelikleri Özel konut birimleri için zorunlu sigorta uygulamasının getirilmesi; inşaat yönetmeliklerinin uygulanması için sıkı ve yaptırımlı bir uygulama sisteminin oluşturulması, ve acil duruma hazırlık çalışmalarının güçlendirilmesi

9 Sayfa 9 / İlerleme ve CAS Sonuçları 3.1. CAS döneminde, Türkiye nin uzun vadeli stratejik hedeflerinin başarılması doğrultusunda önemli ilerleme kaydedilmiştir. Söz konusu Ülke Destek Stratejisi, Türkiye nin 2001 krizinden sonra toparlanma sürecinin başında tasarlanmıştır. Bu artık bir kriz yönetimi programı değil, kriz yönetiminin sonuçlarının birleştirilmesi ve Türkiye nin uzun vadeli hedeflerine ulaşabilmesi için sürdürülebilir yüksek ekonomik büyümenin temellerinin atılması üzerinde odaklanan bir program olmuştur. Türkiye ekonomisi CAS döneminde çarpıcı bir karlılık artışı yaşamıştır. Makroekonomik istikrar 2001 den bu yana büyük ölçüde iyileşmiş, 2000 yılında 2,900 ABD$ olan kişi başına düşen GSMH 2006 yılında yaklaşık 5,500 ABD$ na ulaşmıştır. Beklenenden biraz daha düşük olsa da sosyal kalkınmada da ilerleme kaydedilmiştir. Olumlu gelişmeler kapsamında, aşırı yoksulluk düzeyi göz ardı edilebilir seviyede kalmış, daha geniş olarak tanımlanan yoksulluk ise ciddi oranda düşmüştür. Bununla birlikte, her beş Türk vatandaşından biri hala yoksul olarak değerlendirilmektedir. Sağlık ve eğitimde erişim iyileşmiştir. Bununla birlikte, yüksek öğrenime sınırlı erişim bir sorun olmaya devam etmektedir ve eğitimin ve sağlık hizmetlerinin kalitesi ve maliyet-etkinliği daha fazla iyileşmeyi gerekli kılmaktadır Aşağıda Türkiye nin kaydettiği ilerlemelerin ve Banka çalışmalarının bir özeti sunulmaktadır. Program sonuçları matrisinden türetilen temel sonuçlar ve Dünya Bankası karşılaştırma ölçütleri (bakınız Ek 1, 2) CAS ın dört kalkınma temasına göre gruplandırılmıştır. a. Güçlü Makroekonomi ve Yönetişim Tablo 2: Güçlü Makroekonomi ve Yönetişim Temel Beklenen Sonuçlar ve Dünya Bankası Karşılaştırma Ölçütleri Temel Beklenen Sonuçlar Kamu kredi itibarı göstergelerinin sürdürülebilir seviyelerde istikrarlı hale getirilmesi %5 civarında, daha az dalgalı (oynak) ekonomik büyüme Tek haneli enflasyon Sonuç Durumu Başarıldı Başarıldı Başarıldı Beklenen Temel Dünya Bankası Karşılaştırma Ölçütleri Temel sonuçlar ile tutarlı tatmin edici makroekonomik ve mali çerçeve Aşağıdakiler üzerinde odaklanan kamu sektörü reformlarının uygulanması: (i) vergi sistemi; (ii) kamu harcama yönetimi; (iii) sosyal güvenlik sistemi; (iv) kamu hizmeti; (v) yerel yönetim; ve (vi) yolsuzlukla mücadele. Karşılaştırma Ölçütü Durumu Başarıldı Başarıldı Sonuçlar

10 Sayfa 10 / Türkiye nin 2001 yılında yaşadığı kriz yıkıcı sonuçlar doğurmuştur: Türk Lirası yaklaşık yüzde 50 oranında değer kaybetti; nominal faiz oranları %100 e çıktı; bankacılık sektörü çöktü ve çok sayıda işletme iflas etti yılı sonunda, Türkiye nin GSMH sı %10 küçülmüştü, enflasyon %70 civarındaydı ve net kamu borcunun GSMH ya oranı %90 ı aşmıştı. Önemli bir ekonomik toparlanmanın ardından, beş yıl sonraki tablo oldukça farklı görünmektedir. Ekonomik büyüme güçlenmiş ve GSMH artışı döneminde yıllık ortalama %8 olmuştur; 30 yıldan uzun bir aradan sonra yıllık enflasyon 2004 yılında tek haneli rakamlara indirilmiştir yılında ekonomik büyüme hız kaybetmiş olmasına rağmen yine de %6 ile güçlülüğünü devam ettirmiştir. Yüksek petrol fiyatları ve 2006 yazında gelişmekte olan piyasalarda yaşanan dalgalanmaların sonuçları enflasyondaki düşme eğilimini tersine çevirse de, Merkez Bankası ve Hükümet enflasyonu tek hanede tutmayı başarmıştır. Geçen zaman içinde Türkiye nin borç durumu oldukça iyileşmiş, 2001 de %90 olan net kamu borcunun GSMH ya oranı 2006 a %45 e düşürülmüştür. Ancak, artan ihracata rağmen, cari açığın GSMH ya oranı 2005 te %6,4, 2006 da %8,2 olmuştur. Bölgesel siyasi bağlam ve AB ye katılım sürecindeki potansiyel siyasal güçlükler gibi dış faktörler, Türkiye nin genel anlamda böylesine güçlü ekonomik performansını sürdürme becerisine belirsizlik katmaktadır. Temel Karşılaştırma Ölçütlerinin Durumu 3.4. Temel sonuçlar ile tutarlı, tatmin edici makroekonomik ve mali çerçeve: Türkiye nin çarpıcı makroekonomik performansı, güçlü bir yapısal reform gündemi ve güçlü mali disiplin gibi birkaç faktörden kaynaklanmıştır. Kamu maliye politikası, kamu borç yükünün azaltılması amacıyla yüzde 6,6 düzeyinde bir kamu sektörü faiz dışı fazlasının elde edilmesini hedeflemiştir. Hükümet in makroekonomik ve mali çerçevesi, birbirini takip eden Stand-by Düzenlemeleri yoluyla Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Banka nın uyum kredileri tarafından desteklenmiştir Sürdürülebilir mali dengenin sağlanması ve aynı zamanda vergi sisteminde istikrarın, şeffaflığın ve adaletin sağlanması gibi kapsayıcı amaçlar ile birlikte, güçlü mali performans Türkiye nin ekonomik programının temel taşı olmuştur. Bununla birlikte, Hükümet in mali uyum üzerindeki odağı harcama kontrolüne yönelik önlemlerden çok gelir getirici önlemler üzerinde olmuştur. Sosyal harcamalar, üzerinde anlaşmaya varılan GSMH nın %14,5 i ölçütünün oldukça üzerinde tutulmuştur. Bununla birlikte, 2006 ve 2007 de GSYH nın %4,5 i düzeyinde tutulması gereken sosyal güvenlik açığı ile ilgili endişeler devam etmektedir. Atılan önemli ve olumlu adımlardan birisi, Mayıs 2006 da, kurumsal olarak birleştirilmiş, mali olarak sürdürülebilir genel kapsamlı bir sağlık sigortası sisteminin oluşturulmasını öngören, kilometre taşı niteliğindeki sosyal güvenlik ve genel sağlık sigortası mevzuatının kabulü olmuştur 5. Ayrıca, Nisan 2006 da bir Tarım Çerçeve Kanunu 6 kabul edilmiştir, ve ikincil mevzuat çiftçilere yönelik tahrif edici olmayan Doğrudan Gelir Desteğini (DGD) kurumsallaştırmıştır Programlı bir kredi serisinin üçüncüsü olan 1 milyar ABD$ tutarındaki Program Amaçlı Mali ve Kamu Sektörü Uyum Kredisi (PFPSAL) III, Hükümet in kapsamlı finans ve kamu sektörü reformunu desteklemiştir. Sağlıkta Dönüşüm Projesi (HTP) birleştirilmiş bir sağlık 5 Ancak, Aralık 2006 da Anayasa Mahkemesi Kanunun bazı hükümlerinin yürürlüğünü durdurmuştur ve Hükümet Mahkeme nin endişelerini gidermeye yönelik çalışmalar yapılırken Kanunun uygulamasını ertelemeye karar vermiştir sayılı Tarım Kanunu.

11 Sayfa 11 / 101 sigortası sistemi de dahil olmak üzere sağlık sistemine yönelik geniş kapsamlı reformları desteklemiştir. Son olarak, Tarım Reformu Uygulama Projesi (ARIP) Hükümet e tarımsal sübvansiyonların azaltılmasında yardımcı olmuş ve nihai olarak 2001 ve 2005 arasında sübvansiyonları %70 oranında (doğrudan gelir desteği dışında) düşürmüştür Kredi dışı faaliyetler bakımından, 2003 ve 2006 mali yıllarında sunulan Makroekonomik İstikrar ve AB ye Katılım konulu iki Ülke Ekonomik Memorandumu (CEM), söz konusu programı desteklemiştir. Vergi etkinliğinin arttırılmasını, istihdamın arttırılmasını ve daha yüksek işgücü verimliliğinin sağlanmasını, harcamaların rasyonelleşmesini, daha uygun bir piyasa ortamını, finans sektörü reformunu, endüstriyel yenilikçiliği ve sosyal politikaların geliştirilmesini amaçlayan mali reformlar odak alanlarından bazıları olmuştur. İlave olarak, tarımsal ve kırsal kalkınmaya yönelik politika ve yatırım öncelikleri konusundaki analitik çalışmalar, Türkiye de tarım sektöründeki ve daha geniş anlamda kırsal sektördeki son politikaları ve yatırım özelliklerini değerlendirmiş, Tarım Çerçeve Kanunu nun dayanağının oluşturulmasına yardımcı olmuştur. Son olarak, Aralık 2006 da kamu harcamalarının kalitesi üzerinde odaklanan bir Kamu Harcama Gözden Geçirmesi (PER) sunulmuştur (i) Vergi sistemi; (ii) kamu harcama yönetimi; (iii) sosyal güvenlik sistemi; (iv) kamu hizmeti; (v) yerel yönetim; ve (vi) yolsuzlukla mücadele üzerinde odaklanan kamu sektörü reformlarının uygulanması (i) Vergi sistemi: Dünya Bankası ile ortaklaşa gerçekleştirilen bir incelemeye dayalı olarak, 2000 yılından bu yana Türkiye de vergi sisteminin iyileştirilmesine yönelik orta vadeli bir strateji uygulanmaktadır. Stratejinin genel amacı vergi çarpıklıklarını en aza indirmeyi, vergi tabanını genişletmeyi ve vergi idaresinin etkinliğini arttırmayı amaçlayan önlemler yoluyla vergi sisteminin istikrarını, şeffaflığını ve adaletini artırmaktır. Vergi stratejisinin uygulaması makul derecede iyi bir ilerleme kaydetmiştir yılında, Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Teşkilatı nın (OECD) standartları ve uluslararası en iyi uygulamalar doğrultusunda dolaysız vergi rejimini sadeleştirmek ve konsolide etmek amacıyla tasarlanan dolaysız vergi reformu kapsamında bir yasa paketi kabul edilmiştir yılında, Serbest Ticaret Bölgelerindeki faydaların rasyonelleştirilmesi de dahil olmak üzere coğrafi ve sektörel teşvikleri ve yeniden yatırım teşviklerini en aza indirgemeyi amaçlayan ikinci bir paket yasalaştırılmıştır. Gelir vergisi (GV) reformunun ilk aşaması, Mart 2006 da gelire göre yapılan ayrımları azaltan ve ücret çizelgelerini birleştiren kanunun kabul edilmesi yoluyla uygulanmıştır. Türkiye ayrıca kurumlar vergisini (KV) sadeleştirmeyi ve oranlarını düşürmeyi amaçlayan reformlar da başlatmıştır. Avrupa Birliği ve OECD ülkelerindeki gelişmeler ve eğilimler göz önünde bulundurularak rekabetçiliğin sağlanması amacıyla, kurumlar vergisi oranı 2005 yılında yüzde 33 ten yüzde 30 a, 2006 yılında da yüzde 20 ye indirilmiştir. Ek olarak, Maliye Bakanlığı bünyesinde yarı özerk bir gelir idaresinin kurulmasına yönelik Gelirler İdaresi Kanunu 2005 yılında kabul edilmiştir yılında, Maliye Bakanlığı bünyesinde, Hükümet in gelir politikasını belirlemekten sorumlu yeni bir birim oluşturulmuştur PFPSAL III, bu uyum operasyonu bağlamında uygulanan kapsamlı kamu sektörü reform programının bir parçası olarak Hükümet in vergi stratejisinin tasarımını ve uygulanmasını desteklemiştir (ii) Kamu Harcama Yönetimi (PEM): Kamu Harcama Yönetiminin iyileştirilmesi, Türkiye nin kamu sektörü reform programının önemli bir unsurudur. PEM, başka pek çok unsurun yanı sıra, bütçe hazırlama ve uygulama süreçlerinin ve kamu kuruluşlarının

12 Sayfa 12 / 101 operasyonel performanslarının iyileştirilmesi, ve kamu muhasebesi, ihale ve denetim standartlarının geliştirilmesi üzerinde odaklanmaktadır. PFPSAL III, Türkiye nin kamu harcama yönetiminin altında yatan sorunları değerlendirmiş; karar verme ve kaynak tahsisi süreçlerini yöneten prosedür ve kurumlarda bir modernizasyon eksikliğine dikkati çekmiştir. Bu bağlamda, TBMM tarafından Aralık 2003 te kabul edilen Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu nun çıkarılması önemli bir adımdır. Kanun, Türkiye de modern bir kamu harcama yönetiminin yasal çerçevesi için bir köşe taşı durumundadır. Kamu görevlilerinin hesap verebilirlikle ilgili görevlerini açıklayarak, yönetim sorumluluklarını dağıtarak, AB ve uluslararası uygulamalara uyumlu bir iç kontrol ve denetim çerçevesi ortaya koyarak modern kamu yönetimi ilkelerini uygulamaya koymuştur. İşlevsel ve eksiksiz bir şekilde harcamaların dökümünü ortaya koyarak, tüm genel kamu kurumları arasında kapsamlı ve tutarlı bir bütçe sunumu sağlayan, Kamu Mali İstatistikleri (KMİ) ile uyumlu bütçe sınıflandırmasının uygulanması sayesinde bütçe şeffaflığı arttırılmıştır bütçesiyle, aşağıdaki kilit alanlarda KMYK kanunu uygulamaya konulmuştur: (a) mali büyüklüklere kılavuzluk edecek ve sektör bütçelerinin politika öncelikleri ile ilişkilendirilmesine olanak tanıyacak orta vadeli mali stratejiye yönelik bütçe formülasyon süreçlerinin iyileştirilmesi; (b) bütçe kapsamının tüm merkezi hükümet kuruluşlarını kapsayacak şekilde genişletilmesi; (c) KMİ ile tutarlı ekonomik ve fonksiyonel sınıflandırmanın, tüm merkezi bütçe kuruluşlarını ve sosyal güvenlik kuruluşlarını kapsayacak şekilde genişletilmesi; (d) iç kontrol rejiminde reform yaparak ve merkezi seviyedeki uygulama öncesi (ex ante) kontrolü ortadan kaldırarak, harcama kuruluşlarına (hesap verebilirlik ile birlikte) daha fazla sorumluluk verilmesi; ve (e) Hükümet kurumlarının tamamı için tahakkuk esaslı muhasebenin uygulanması yoluyla muhasebe sisteminin iyileştirilmesi Kamu Harcama Yönetimi şemsiyesi altında, yeni Kamu İhale Kanunu nun kabul edilmesi, Banka desteğinin devam etmesi için bir ön koşuldu yılında yürürlüğe giren yeni Kamu İhale Kanunu, AB gereklilikleri ile daha fazla uyum amacıyla kapsamlı bir şekilde değiştirilmiştir. Bununla birlikte, temel olarak bazı kuruluşlara muafiyet sağlamak ve belirli hizmetlerin alımını kanun kapsamından çıkarmak amacıyla, Kamu İhale Kanunu nda başka kanunlarla da değişiklikler yapılmıştır. Daha sonra, AB ile olan İhale Tarama Süreci tamamlanıncaya kadar, kanunda yapılacak tüm değişiklikler durdurulmuştur PFPSAL III aracılığıyla sağlanan finansman, kamu borç yönetimi ile ilgili olan Kurumsal Gelişim Fonu (IDF) hibesi ile tamamlanmıştır. Bu hibe, finansal ve mali risk yönetimi de dahil olmak üzere, kamu borç yönetimindeki en iyi uluslararası uygulamaların ve teknik araçların kabulünde Hükümet e destek sağlamaktadır. Bir başka IDF hibesi de yeni Kamu İhale Kanunu nun uygulamaya konulmasını desteklemiştir (iii) Sosyal güvenlik sistemi: Güçlü mali performans, 2001 yılından bu yana uygulanan ekonomik programın temel taşı olmuştur. Son üç yılda kamu kesimi faiz dışı fazlası (FDF) GSMH nın %6 sını geçmiştir. Ek olarak, genel bütçe açığı 2005 yılında GSMH nın %1 inden aşağıya düşmüştür ve 2006 yılında da %1 civarında kaldığı tahmin edilmektedir. Bununla birlikte, sosyal güvenlik sisteminin (emeklilik ve sağlık sigortası) açıklarını kapatmak için bütçeden yapılan transferler 2005 yılında GSMH nın %4,8 ine denk olmuştur. Reform uygulanmasaydı bu açık daha da artabilirdi. Dolayısıyla, mali uyumun devam ettirilebilmesi için, halihazırda büyük ölçüde aşağıdaki sebeplerden kaynaklanan sosyal güvenlik sisteminin yapısal dengesizliklerinin ele alınması gerekmektedir: (a) kazandıkça öde emeklilik sistemindeki açıklar, (b) kamu tarafından finanse edilen sağlık hizmetlerinin sunumunda yaşanan açıklar, ve (c) sosyal güvenlik kurumlarının işletilmesinde mevcut olduğu halde faydalanılamayan verimlilik artışları. Bu yapısal dengesizlikleri önlemek üzere, TBMM aşağıdakileri içeren bir sosyal güvenlik ve genel sağlık sigortası kanununu kabul etmiştir: (a) emeklilik sistemine yönelik olarak, sistemin uzun vadeli sürdürülebilirliğini sağlayacak bir

13 Sayfa 13 / 101 parametrik reform, (b) tüm vatandaşlar için sağlık sigortasına erişim sağlayacak bir genel sağlık sigortası sisteminin oluşturulması. Ayrıca, mevcut üç sosyal güvenlik programının birleştirilmesi yoluyla sosyal güvenlik sisteminin idari açıdan reformunu amaçlayan bir kanun Mayıs 2006 da kabul edilmiştir. Ancak, sosyal güvenlik reformunun uygulanması, Aralık 2006 da verilen Anayasa mahkemesi kararı dolayısıyla ertelenmiştir Türkiye de mali mali uyumu desteklemeye yönelik önemli önlemler içeren PFPSAL III e ek olarak, Program Amaçlı Kamu Sektörü Kalkınma Politikası Kredisi (PPDPL) ve buna eşlik eden Sağlıkta Dönüşüm Projesi de sosyal güvenlik sistemi reformunu desteklemiştir. Sağlıkta Dönüşüm Projesi nin kilit amaçlarından birisi, sağlık hizmetlerinin üretilmesinde ve sunulmasında verimliliğin arttırılmasını amaçlayan sistemik sağlık reformlarının uygulanmasını destekleyerek sağlık sisteminin mali açıdan sürdürülebilirliğini sağlamaktır. Bu reformlar arasında; yeşil kart sistemi de dahil olmak üzere mevcut beş sağlık sigortası programını birleştirerek tek bir sağlık sigortası fonunun oluşturulması, ayakta tedavi veya temel sağlık hizmetlerinin sunumuna yönelik organizasyonel bir model olarak aile hekimliğinin uygulamaya konulması, ve etkili bir hasta sevk sisteminin geliştirilmesi yer almaktadır. Ek olarak, Banka tarafından finanse edilen Özelleştirme Sosyal Destek Projelerinin desteği ile, Kamu İktisadi Teşebbüslerinin (KİT) özelleştirilmeleri sonucunda işlerini kaybeden kişilere, meslek geliştirme, edindirme ve yetiştirme eğitimi ve işe yerleştirme hizmetleri sunulmaktadır (iv) Yerel yönetim: Türkiye de belediyelerin finansal özerkliği oldukça sınırlıdır. Ortalama olarak, belediye gelirlerinin yaklaşık %60 ı hükümet içi mali transferlerden, %20 si de belediyelerin kendi vergilerinden ve ücretlerinden sağlanmaktadır. Kalan %20 lik kısım ise belediyelerin ticari işletmelerinin karlarından, belediyeye ait taşınmazların kira gelirlerinden, ve çeşitli para cezalarından sağlanmaktadır. Neredeyse tüm vergiler Hükümet tarafından belirlenmekte, belediyeler gelirlerini arttırmak veya ana gelir kaynakları olarak mali transferlere bağımlılıklarını azaltmak için çok az imkana sahiptir. Sermaye yatırımları belediye giderlerinin ortalama yaklaşık %30 unu oluşturmaktadır. Yerel hizmetlerin sunumunda iyileşmeler görülmeye başlamakla birlikte, belirli alanlarda ilerleme kaydedilmiştir. Türkiye nüfusunun %70 i şehirlerde yaşadığından dolayı, su, atık su, katı atık yönetimi ve şehir içi ulaşım gibi temel belediye ihtiyaçlarına duyulan ihtiyaç giderek büyüyen bir öncelik haline gelmektedir. Özellikle belediyeler yetersiz kaynaklara ve yerel seviyede yetersiz finansal yönetime sahip olduklarından ve uzun vadeli finansmana erişimlerine olanak tanımayan gelişmemiş bir belediye borç piyasası olduğundan dolayı, orta vadedeki zorluklardan birisi, yüksek şehirleşme oranı ve AB nin çevre direktifleri bağlamında hizmet sunumunun yüksek maliyetlerini karşılayabilmek olacaktır. Yerel yönetimler ile ilgili birkaç kanunun onaylanması yerel düzeyde daha etkili bir kaynak yönetiminin ve finansal yönetimin yolunu açmıştır, ancak, bunların çoğu henüz yürürlüğe girmemiştir. Hükümet ayrıca hükümetiçi mali transferler için bir aracı kurum, finansör ve aynı zamanda altyapı yatırımları için bir uygulayıcı kuruluş olan kamuya ait İller Bankası nı daha etkili ve finansal açıdan sağlam bir kuruma dönüştürmeye yönelik bir reform taahhüdünde bulunmuştur. İller Bankası nın önümüzdeki AB projelerinin uygulanmasında kilit bir oyuncu olması beklendiğinden dolayı, bu reform Türkiye nin daha geniş AB gündemi bakımından anlamlıdır. Dünya Bankası Enstitüsü (WBI), ihtiyaçlara cevap veren ve hesap verebilir bir yerel yönetişime yönelik çok yıllı Kapasite Oluşturma Programı kapsamında, hükümet-içi mali transferler konusunda Hükümet yetkililerine kapsamlı bir kapasite oluşturma desteği sağlamıştır Belediye Hizmetleri Projesi, Hükümet in finansal ve kurumsal güçlendirme konusunda belediyelere teknik yardım sağlama, finansal sürdürülebilirliği sağlama ve su temini, hıfzısıhha ve katı atık yönetimi konularındaki yatırımları hedefleme planlarını desteklemektedir. Proje nin uygulayıcı kuruluşu olarak İller Bankası nın alt projeleri

14 Sayfa 14 / 101 değerlendirme kapasitesi de güçlendirilmektedir. Banka nın yerel hizmet sunumunun iyileştirilmesine yönelik katkıları da WBI tarafından desteklenen kapasite oluşturma faaliyetleri ve analitik çalışma programından kaynaklanmaktadır. Belediye Sektörü Raporu, belediye sektöründeki iyileştirmelere yönelik önemli öneriler sunmuştur ve bu öneriler Kamu Yönetimi Kanun Tasarısının hazırlanmasında ve İller Bankası Kanununda yapılacak değişikliklerde dikkate alınmıştır. Su ve Atık Su Raporu, belediye ve merkezi hükümet seviyelerinde yönetişimin geliştirilmesi, su temini ve atık su yatırımlarının verimliliğinin arttırılması ve su sektörünün işletme verimliliğinin arttırılması konularında Hükümet e yardımcı olmuştur. Son olarak, Performans İzleme Sistemlerinin Geliştirilmesine yönelik IDF hibesi, Hükümet in Türkiye nin yerel yönetim sektörüne sağlanan kamu fonlarının gözetiminin güçlendirilmesine, yerel yetkililerin hesap verebilirliklerinin geliştirilmesine ve sektörün kamu harcama yönetiminin iyileştirilmesine yönelik çabalarını desteklemiştir (v) Kamu hizmeti ve yolsuzlukla mücadele: Kamu sektöründe yönetişim iyileşmektedir. Bu alanda atılan kapsamlı bir dizi adım arasında, Ekim 2003 te çıkarılan Vatandaşların Bilgi Edinme Özgürlüğü Kanunu nun kabulü ve kanunun uygulanmasına yönelik olarak Nisan 2004 te çıkarılan yönetmelik yer almaktadır. Kanun, vatandaşların kamu sektörünün performansını izleyebilmeleri için önemli bir zemin sağlamaktadır. Bu bağlamda, kamu kurumları web siteleri aracılığıyla vatandaşlara on-line olarak bilgi talebinde bulunabilme imkanı sağlamıştır. Haziran 2004 te kamu personeli ile ilgili bir Etik Kurulu nun kurulmasına yönelik bir kanun kabul edilmiştir. Daha sonra, Eylül 2004 te Etik Kurulu kurulmuştur ve Nisan 2005 te kamu personeline yönelik Mesleki Etik Kuralları Hakkında Yönetmelik çıkarılmıştır. Ayrıca, yeni Ceza Kanunu rüşvet, kayırmacılık, yetkinin kötüye kullanılması ve zimmet ile ilgili hükümler içermekte ve yolsuzluk ile ilgili suçlar için daha ciddi cezalar getirmektedir 7. Mesleki Etik Kurları ayrıca yolsuzluk durumunda tüzel kişilerin sorumluluğu kavramını da getirmekte ve kamu ihalelerinde yolsuzluk ile ilgili hükümler içermektedir. Yetkililer ayrıca mevcut kanunun yerine geçecek bir Devlet Memurları kanunu taslağı hazırlamıştır. Taslakta, aralarında aşağıdakiler de bulunan bazı önemli amaçlar gözetilmektedir: (i) verimlilin arttırılması; (ii) kamu sektöründe benzer pozisyonlar arasındaki ücret eşitsizliklerinin giderilmesi; (iii) mali açıdan sağlıklı olacak bir ücret ödemeleri toplamına daha kolay ulaşabilmek ; ve (iv) kamu idaresine giriş için rekabetçi fırsatların sağlanması. Uluslararası göstergelere göre, Türkiye yolsuzluk seviyesi sıralamasında daha iyi yerlere gelmiştir. Dünya Bankası kısa bir süre önce 212 ülkeye yönelik güncel ve kapsamlı yönetişim göstergelerini içeren Yönetişim Konuları VI: Dönemi için Yönetişim Göstergeleri başlıklı yeni çalışmasını başlatmıştır. Raporda yer alan Türkiye ile ilgili veriler, yolsuzluğun kontrolü de dahil olmak üzere birçok gösterge bakımından ülkenin performansının zamanla iyileşme gösterdiğini ortaya koymaktadır. Seçilen birçok yönetişim göstergesi bakımından yüzdelik sıralamada Türkiye nin sahip olduğu daha yüksek basamaklar bu gelişmeleri yansıtmaktadır. Hükümetin etkinliği göstergesi bakımından, Türkiye nin yüzdelik sıralamadaki tahmini yeri 1990 ların ortalarından, özellikle de 1998 den bu yana önemli ölçüde yükselmiştir. Düzenleme yapma kalitesi bakımından, yüzdelik sıralamada Türkiye nin tahmini yeri 2002 yılından bu yana hafif bir iyileşme göstermiştir; ancak bu göstergenin değerleri 1990 ların sonunda daha güçlüydü. Son olarak, 2000/2002 dönemindeki ciddi düşüşten sonra, Türkiye nin yolsuzluğun kontrolüne yönelik yüzdelik sıralamadaki yeri önemli bir gelişme göstermiştir; yüzdelik sıralamadaki tahmini değeri 2002 de %44 ten 2006 da %58,7 e ulaşmıştır. Uluslararası Şeffaflık örgütünün yayınladığı Yolsuzluk Algılama Endeksi nin 2004 baskısında Türkiye toplam 145 ülke arasında 77. sırada iken, 2007 baskısında toplam 180 ülke arasında 64. konumdadır. Ek olarak, Dünya Bankası ve Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası tarafından ortaklaşa gerçekleştirilen İş Ortamı ve İşletme 7 Avrupa Komisyonu nun 2005 Türkiye İlerleme Raporu.

15 Sayfa 15 / 101 Performansı Anketi (BEEPS) 8, girişimcilerin ve işletme yöneticilerinin vergiler, makroekonomik politikalar ve Hükümet politikaları, yolsuzluk, rekabetçilik karşıtı uygulamalar, ve finansman maliyetleri konularındaki görüşlerini sunmaktadır yılında yapılan anketin sonuçları ile karşılaştırıldığında, Türkiye örneğin bürokrasinin azaltılması, iş ortamının iyileştirilmesi ve yolsuzluğun azaltılması gibi birçok yönden önemli bir gelişme kaydetmiştir. Bununla birlikte, anketler gümrük, iş ruhsatları ve vergiler konusunda hala sağlanması gereken iyileşmeler olduğunu göstermektedir. b. Adil Beşeri ve Sosyal Kalkınma Tablo 3: Adil Beşeri ve Sosyal Kalkınma Beklenen Temel Sonuçlar ve Dünya Bankası nın Karşılaştırma Ölçütleri Beklenen Temel Sonuçlar Aşırı yoksulluk oranının düşük seviyede (%1,8) korunması ve 2001 yılında %15 olan kırılganlık oranının 2006 da %12 ye düşürülmesi Temel eğitimde net okullaşma oranının %99 un altına düşmemesi; özellikle ortaöğretimde olmak üzere kızların okullaşma oranının yükseltilmesi: erkek/kız oranının 2006 ya kadar 1.20 den 1.15 e düşürülmesi Binyıl Kalkınma Hedefleri bakımından ilerleme kaydedilmesi için, çocuk ölüm oranının düşürülmesi ve anne sağlığının iyileştirilmesi. Sonuç Durumu Kısmen başarıldı Büyük ölçüde başarıldı Büyük ölçüde başarıldı Beklenen Temel Banka Grubu Karşılaştırma Ölçütleri Sağlık, eğitim ve sosyal korumaya yönelik kamu harcamalarının kriz öncesi seviyelerde tutulması. GSMH nın yüzdesi olarak karşılaştırma ölçütleri; (i) eğitim: %4,25, (ii) sağlık: %3,25, ve (iii) sosyal koruma: %7,00 (i) 1 milyondan fazla çocuğun yararlanacağı ŞNT programının, ve (ii) ekonomik yönden kırılgan grupları destekleyecek en az yerel girişim (YG) projesinin uygulanması Özellikle görece yoksul bölgelerdekiler başta olmak üzere, okulların yenilenmesi ve modernizasyonu; ve orta öğretimde reformların uygulanması Temel sağlık hizmetlerine erişimin ve kalitenin yükseltilmesi Karşılaştırma Ölçütü Durumu Başarıldı Başarıldı Kısmen Başarıldı Kısmen Başarıldı 8 BEEPS Orta ve Doğu Avrupa daki tüm ülkeleri, eski Sovyetler Birliği ni ve Türkiye yi kapsamaktadır. Anketin amacı yatırımın ve özel sektör büyümesinin önündeki engelleri değerlendirmektir.

16 Sayfa 16 / 101 Sonuçlar CAS döneminde aşırı yoksullukta bir azalma sağlanmış ve aşırı yoksulluk 2005 yılı itibariyle %0,01 gibi göz ardı edilebilir bir seviyeye inmiştir; ancak 2005 sonu itibariyle Türkiye de nüfusun beşte biri gıda ve gıda dışı yoksulluk kavramına göre ölçüldüğünde yoksul kalmıştır 9.Yüksek kaliteli eğitime erişim konusunda bölgeler arası eşitsizlikler devam etmekle birlikte, cinsiyet eşitsizliklerinin azaltılmasında önemli iyileşme sinyalleri bulunmaktadır: 2001/02 eğitim-öğretim yılında %42 olan kızların net orta öğretim okullaşma oranı 2005/06 eğitim-öğretim yılında %51 çıkmış, 2003/04 eğitim-öğretim yılında 1,33 olan erkek/kız okullaşma oranı 2005/06 da 1,27 ye inmiştir. CAS döneminde ilköğretimde net okullaşma oranı %90 civarında gerçekleşirken 10, 2001/02 eğitim-öğretim yılında %68 olan ortaöğretimde brüt okullaşma oranı 2005/06 eğitim-öğretim yılında %85 e yükselmiştir. Sağlık sektöründeki önemli başarılar arasında; 1998 de her canlı doğumda 43 olan bebek ölüm oranının 2005 te canlı doğumda 24 e düşürülmesi yer almaktadır. Bununla birlikte, Türkiye mevcut bebek ölüm oranı ile Dünya Sağlık Örgütü nün 192 ülkelik listesinde 105. sırada yer almaktadır; bu, AB ye katılımı hedefleyen orta gelirli bir ülke için kabul edilemez bir seviyedir. Temel Karşılaştırma Ölçütlerinin Durumu Sağlık, eğitim ve sosyal korumaya yönelik kamu harcamalarının kriz öncesi seviyelerde tutulması. GSMH nın yüzdesi olarak karşılaştırma ölçütleri; (i) eğitim: %4,25, (ii) sağlık: %3,25, ve (iii) sosyal koruma: %7, yılından bu yana, sosyal harcama hedefleri genel olarak tutturulmuştur; sadece eğitimde yılında planlanandan biraz daha az harcama olmuştur. Ancak 2006 yılında, eğitim harcamaları GSMH nın % 4,33 ü, sağlık harcamaları GSMH nın %5,31 i ve sosyal koruma harcamaları GSMH nın %9,68 i düzeyinde olmuştur. Bu bir yandan Hükümet in yoksullara yönelik sosyal programları en azından kriz öncesi seviyelerde tutma veya arttırma yönündeki kararlılığını göstermekte, diğer yandan da sosyal güvenlik açıklarının devam etmesine yol açan sosyal güvenlik harcamalarındaki artışa işaret etmektedir. Banka nın bu alandaki programı, sosyal harcamaların kapsamı rafine edilerek ve harcamaların miktarına ek olarak kalitesini de inceleyebilmek amacıyla geniş kategoriler ayrıştırarak geliştirilebilir (i) 1 milyondan fazla çocuğun yararlanacağı ŞNT programının, ve (ii) ekonomik yönden kırılgan nüfus gruplarını destekleyecek en az yerel girişim (YG) projesinin uygulanması: 500 milyon ABD$ tutarındaki Sosyal Riski Azaltma Projesi nin amacı, 2001 ekonomik krizinin yoksul aileler üzerindeki etkisini hafifletmek ve bu ailelerin gelecekteki benzer risklere karşı dayanabilme kapasitelerini arttırmaktır. Bu kredinin, eğitim ve sağlık ile ilgili pozitif davranış değişimi için teşvikler sunan ŞNT bileşeninden, 1 milyonluk hedefe karşın Türkiye nin en yoksul ailelerinin 2,6 milyon çocuğu yararlanmıştır. Aynı proje kapsamında, Yerel Girişimler bileşeninden lük hedefe karşın alt proje yararlanmıştır. Bu alt projeler, yoksulluğun azaltılması amacıyla istihdam fırsatlarını arttırmak için valilikler ve yerel topluluklar tarafından önerilmiştir. İşgücü piyasası çalışması 9 Son yoksulluk değerlendirmesinden ve eğitim sektörü çalışmasından elde edilen yeni ve daha güvenilir veriler bazı durumlarda başlangıç seviyesi verilerinin yeniden belirlenmesini gerekli kılmıştır. Ortak Yoksulluk Değerlendirmesi yoksulluk sınırını yeniden belirlemiş ve CAS ta kullanılan kırılganlık kavramını düşürmüştür. Dolayısıyla, yoksulluk ve kırılganlık verileri karşılaştırılabilir değildir. Eğitim alanında, CAS ın hazırlandığı zamandaki durumun, ilköğretimde net okullaşma oranı ve ortaöğretimde kız-erkek oranı bakımından daha az olumlu olduğu görülmektedir. 10 Beklenen sonuçlara ulaşılıp ulaşılamadığının değerlendirmesi, yeniden belirlenen baz göstergelere dayandırılmıştır.

17 Sayfa 17 / 101 ve yoksulluk odaklı raporlar gibi temel analitik çalışmalar, yoksulluk ile ilgili sorunların geniş bir değerlendirmesini ve özellikle işgücü piyasası reformu olmak üzere önemli politika göstergelerini ortaya koymuştur Özellikle görece yoksul bölgelerdekiler başta olmak üzere, okulların yenilenmesi ve modernizasyonu; ve orta öğretimde reformların uygulanması. Beşeri sermaye, Türkiye nin modern bir ekonomi olma-ab ile tam entegre olmuş- arzusunu gerçekleştirilmesinde temel bir faktördür ve böyle olmaya devam edecektir. Bu bakımdan, yüksek kaliteli eğitime erişim önemli bir sorundur Bir dizi eğitim projesi, kızlar ve yoksul ailelerin çocukları olmak üzere özellikle ekonomik yönden kırılgan gruplar odaklanarak kaliteli eğitime erişimin arttırılmasını sağlamıştır. Bununla birlikte, 2003 yılında ilgili kuruluşlara aktarılan ödeneklerin yetersizliğinden, Milli Eğitim Bakanlığı nda yaşanan bazı personel değişikliklerinden ve uygulama kapasitesi sorunlarından dolayı bu operasyonların uygulaması yavaş olmuştur. 300 ün üzerinde okulda inşaat ve yenileme işleri devam etmektedir ve inşaat işlerinde önemli bir artış sağlanmaktadır. Orta öğretim reformu ile ilgili çalışmalar AB tarafından finanse edilen bir proje ile başlamıştır ve orta öğretimi desteklemeye yönelik olarak Banka tarafından desteklenen proje 2006 ilkbaharında başlatılmıştır; ancak uygulama sınırlı olmuştur. IFC de, tüm ülkedeki uydu öğrenim merkezleri yoluyla yetişkin eğitimine yönelik uzaktan öğrenimi de içeren bir işletme okulunun kurulması için eğitim sektöründeki yatırımlara finansman sağlamış ve BT eğitimi ve yazılım sistemleri alanında öncü bir mesleki eğitim okulunun genişletilmesini desteklemiştir Eğitim projeleri; politika yapıcılar, araştırmacılar ve diğer paydaşlar arasında, Türkiye nin üniversite öncesi eğitim sisteminin iyileştirilmesine yönelik uyumlu ve sektör çapında bir stratejinin geliştirilmesi konusundaki diyaloga katkıda bulunan bir Eğitim Sektörü Çalışması ile desteklenmiştir. Eğitim Sektörü Çalışması kapsamında gerçekleştirilen çalışmalar, okul öncesi eğitime erişimden mevcut üniversite giriş sınavının eşitlik ile ilgili yönlerine kadar uzanan bir dizi eğitim zorluklarını ele almıştır Temel sağlık hizmetlerine erişimdeki ve sağlık hizmetlerinin kalitesindeki iyileşmeler: Türkiye temel sağlık göstergelerinin iyileştirilmesinde ve genel sağlık sigortasının uygulamaya konulması ile sağlık sistemlerine erişimin genişletilmesinde önemli bir ilerleme kaydetmiş olmasına rağmen, sağlık durumu ve sağlık hizmetlerine erişim bakımlarından hala orta gelirli ülkeler ve AB ye katılım sürecindeki ülkeler arasında geride kalmaya devam etmektedir. Türkiye nin sağlık sisteminin hala karşı karşıya olduğu bazı sorunlar arasında; sağlık hizmetlerine erişimdeki eşitsizlikler, kaynak tahsisindeki verimsizlikler ve yetersiz yönetişim bulunmaktadır. Bununla birlikte, devlet hastanelerindeki sağlık bakım hizmetlerinin kalitesinin izlenmesi ve kanıt esaslı politika geliştirme için sağlık sektörü verilerinin toplanması ve analizi gibi düzenleyici fonksiyonlar bakımından Sağlık Bakanlığı nda ve bazı kurumlarda kapasite oluşturulması konusunda bazı ilerlemeler kaydedilmiştir. Bu bağlamda bazı yeni daireler de oluşturulmuştur (Sağlık Sektöründe Performans Değerlendirme, İzleme ve Değerlendirme). Son olarak, yüksek seviyelerdeki kamu harcamaları bir sorun olmaya devam etmektedir ve Hükümet tarafından, hastane reformu (hastane ağlarının yeniden düzenlenmesi, Sağlık Bakanlığı ndan özerklik ile), sevk sisteminin güçlendirilmesi, ilaç maliyetlerinin kontrol altına alınması ve aile hekimliği modelinin yaygınlaştırılması konularına odaklanan daha fazla ve daha kapsamlı adımların atılmasını gerektirmektedir Sonuçları iç içe geçmiş olmasına rağmen, Sağlık II ve Sağlıkta Dönüşüm Projeleri Türkiye nin sağlık sektörünü desteklemiştir. Hem Banka tarafından desteklenen projeler hem de genel sağlık sistemi, Sağlık Bakanlığı nın kapasitesinin güçlendirilmesinden yarar

18 Sayfa 18 / 101 sağlayacaktır ancak özellikle kamu hastanelerinin yeniden yapılandırılması ve özerkleştirilmesi bakımından Bakanlığın kurumsal reformu sınırlı olmuştur. Belirtilmesi gereken olumlu hususlar ise, hastalık yükü konusundaki önemli çalışmanın tamamlanması, harcamaların takibi için ulusal sağlık hesaplarının oluşturulması, hasta kayıt tutma sisteminin oluşturulması ve verimliliği arttırmak ve mali gücü sağlamak için kapsamlı bir sağlık reformu çalışmasının devam ediyor olmasıdır. IFC nin özel sağlık hizmetleri için sağladığı finansman ve WBI nin sağlık sektörü reformu konusundaki öncü programı Banka Grubu nun sektöre olan desteklerinin ayrılmaz parçaları olmuştur. Kıdemli sağlık sistemi yöneticileri ve kamu ve özel sektörden kilit paydaşlar, Türkiye nin sağlık sisteminin güçlü ve zayıf yönlerini daha iyi değerlendirebilmeleri için WBI sponsorluğunda düzenlenen, sağlık sistemlerinin organizasyonu ve adem-i merkezileştirilmesi konularındaki bir dizi kapasite geliştirme organizasyonundan faydalanmıştır.

19 c. Cazip İş Ortamı ve Bilgi Sayfa 19 / 101 Tablo 4: Cazip İş Ortamı ve Bilgi Beklenen Temel Sonuçlar ve Dünya Bankası Karşılaştırma Ölçütleri Beklenen Temel Sonuçlar İhracat artış oranının GSMH artış oranını geçmesi DYY ın CAS dönemi boyunca ortalama 1,5 milyar ABD$ na ulaşması Finans piyasalarında istikrarın geliştirilmesi Sonuç Durumu Başarıldı Başarıldı Başarıldı Beklenen Temel Banka Grubu Karşılaştırma Ölçütleri Dünya Bankası Grubu tarafından sağlanan krediler yoluyla işletmelerin ihracat kapasitesinde artış Genel yatırım ortamında iyileşme, yeni DYY kanununun uygulanması, bir Yatırım Tanıtım Ajansının (IPA) kurulması Malipiyasaları düzenleyici kurumlarının bağımsızlığının sürdürülmesi Kamu bankalarının özelleştirilmesinin tamamlanması; yeni İcra ve İflas Kanununun ve Ticaret Kanununun kabulü; banka dışı finans kuruluşları reformunun uygulanması. Karşılaştırma Ölçütü Durumu Başarıldı Başarıldı Başarıldı Kısmen Başarıldı Sonuçlar Türkiye deki genel iş ortamı ile ilgili sonuçlar, CAS ın başlangıçtaki hedefinden daha yüksek olmuştur. 2003, 2004, 2005 ve 2006 yıllarında GSMH sırasıyla %5,9, %9,9, %7,6 ve %6 büyürken, reel ihracat artışı 2003 yılında %16,0, 2004 yılında %12,5, 2005 ve 2006 yıllarında %8,5 olmuştur Büyük ölçüde makroekonomik istikrarın devamı ve Ekim 2005 te AB ile üyelik müzakerelerinin resmen başlaması sebebiyle artan güven seviyesi, doğrudan yabancı yatırım da dahil olmak üzere daha uzun vadeli finansmana yönelik sermaye akışının yapısını iyileştirmiştir yılındaki 1,3 milyar ABD$ ve 2004 yılındaki 1,9 milyar ABD$ tutarındaki düşük seviyelerden sonra, Türkiye ye net DYY akışı 2006 yılında rekor kırarak 19 milyar ABD$ na ulaşmıştır. Taahhüt bazında, DYY nin 2007 yılında 22,5 milyar ABD$ na ulaşması beklenmektedir. 11 Veriler TÜİK in Ulusal Hesaplar Veri Tabanından alınmıştır.

20 Sayfa 20 / Son olarak, finans sektörünün istikrarı oldukça iyileşmiştir. Türkiye bankacılık sisteminin açık döviz pozisyonu Mayıs-Haziran 2006 volatilitesinden sonra düşmüş ve sektör 2006 sonu itibariyle 184 milyon ABD$ tutarında fazla döviz pozisyonuna kavuşmuştur. Ayrıca, Türkiye deki hanehalklarının dövize bağlı borçları düşük seviyedeydi. Tüm Türk bankaları problemli kredilere karşı düzgün bir karşılıklandırma yoluyla kendilerini korumaya devam ettiler ve sistemin toplamda ayırdığı kredi zararı karşılığı ödenmeyen kredilerin %91 i düzeyine ulaştı. Bankaların bilançolarını büyütmesinden dolayı düşük seyretmesine rağmen, çoğu bankanın sermaye yapısı güçlü olmuştur. Bankacılık sisteminin, sermaye yeterlilik oranı ile ölçülen sermaye değeri Aralık 2005 deki %24 düzeyinden Aralık 2006 da %22,4 düzeyine düşmüştür. Bankalar varlıklarını risk ağırlıklı olmayan devlet tahvillerinden özel sektöre verilen kredilere kaydırdıklarından ve istikrar kazanan ekonomik koşullar bankalara daha yüksek bir borç/özsermaye oranı ile çalışma rahatlığı sağladığından dolayı sermaye yeterliliği, son birkaç yıldır aşağı doğru bir trende sahiptir. Politika bakımından, bankacılık sektöründeki düzenlenme ve denetlenme reformu devam etmiştir. Temel Karşılaştırma Ölçütlerinin Durumu Dünya Bankası Grubu tarafından sağlanan krediler yoluyla işletmelerin ihracat kapasitesinde artış. Yaklaşık 600 milyon ABD$ tutarındaki İhracat Finansmanı Aracılık Kredisi (EFIL) serisinin ikinci ve üçüncü kredileri özel sektör ihracat işletmelerine orta ve uzun vadeli işletme sermayesi ve yatırım finansmanı sağlamış; Türkiye de ihracat artışının daha da üst seviyelere çıkarılmasına katkıda bulunmuştur. İhracat Finansmanı Aracılık Kredisi (EFIL) II, çeşitli büyüklükteki, çeşitli sektörlerdeki ve coğrafi bölgelerdeki 230 un üzerinde ihracatçıya ulaşmıştır. Bu işletmelerin ihracatları, 2004 ve 2006 yılları arasında etkileyici bir şekilde ABD$ bazında %28 oranında artmıştır. Takip eden EFIL III 2006 mali yılında yürürlüğe girmiştir ancak mali yıl sonuna kadar fonların neredeyse dörtte biri kullandırılmıştır; bu durum ihracat desteğinin devam ettirilmesine yönelik güçlü talebi yansıtmaktadır. Kısa bir süre önce onaylanan bir proje, krediye erişlimi düşük olan bölgeler de dahil olmak üzere (örneğin Doğu ve Güneydoğu Anadolu) özellikle tüm ülkedeki küçük ve orta büyülükteki işletmelerin finansmana daha fazla erişim sağlanması üzerinde odaklanacaktır Genel yatırım ortamında iyileşme, yeni DYY kanununun uygulanması, bir Yatırım Tanıtım Ajansının (IPA) kurulması: CAS döneminde uygulanan önemli yatırım ortamı reformları arasında şunlar bulunmaktadır: a) işletmelerin pazara girişi ve faaliyetlerinin önündeki idari engellerin azaltılması; b) piyasa rekabetçiliğinin arttırılması; c) şirketler içim kurumsal yönetişimin iyileştirilmesi; d) araştırma ve geliştirme (Ar-Ge) faaliyetlerindeki kamu yatırımlarının arttırılması ve AB gereklilikleri ile uyumun sağlanması amacıyla Fikri Mülkiyet Hakları mevzuatının gözden geçirilmeye devam edilmesi; e) kalite standartlarının ve düzenlemelerinin AB gereklilikleri ile uyumunun arttırılması; f) altyapının geliştirilmesi; g) özelleştirmenin hızlandırılması; ve h) KOBİ ler üzerinde daha fazla odaklanılması. Yatırım ve üretkenlik seviyelerinin daha da arttırılması için, bu alanların hepsinde ilave reformlara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu reformlar; vergi kaçağının ve kayıtdışılığın azaltılmasını, işgücü piyasasında esnekliğin arttırılmasını, şirketlerin (özellikle KOBİ lerin) finansmana erişiminin arttırılmasını, özel sektörün Ar-Ge yatırımlarının arttırılmasını, kalite standartlarının ve teknolojinin (Bilgi ve İletişim Teknolojisi de dahil olmak üzere) şirketler tarafından benimsenmesini ve işgücü becerilerinin özel sektör ihtiyaçları ile daha iyi uyumlaştırılmasını amaçlayan mikro reformlar ile tamamlanmalıdır Hükümet tarafından 2003 yılında çıkarılan yeni Doğrudan Yabancı Yatırım (DYY) kanunu, bazı alanlarda uygulamaya henüz geçilmemiş olmasına rağmen daha serbest bir DYY

21 Sayfa 21 / 101 ortamı oluşturmuştur. Yeni kanunun temel özellikleri arasında aşağıdakiler bulunmaktadır: a) daha önceki DYY ile ilgili tüm tarama, onay, hisse devri ve minimum sermaye gerekliliklerinin azaltılması yoluyla yatırımcılar için sağlanan daha fazla esneklik; b) yabancı yatırımcılara hakları ile ilgili olarak verilen mevcut garantilerin tek bir şeffaf ve tutarlı doküman kapsamında yeniden güvence altına alınması; c) yabancı yatırımcı (yabancı yatırımcı kavramının, yurt dışında yerleşik Türk vatandaşlarını ve uluslararası kuruluşları da kapsayacak şekilde genişletilmesi) ve doğrudan yabancı yatırım (doğrudan yabancı yatırım kavramının da muhtemel tüm varlık türlerini kapsayacak şekilde genişletilmesi) tanımlarının uluslararası kabul gören standartlara göre düzenlenmesi, ve d) önceden (ex ante) kontrol yaklaşımından uzaklaşıp, büyüme ve kalkınma için yatırımcı dostu bir ortam geliştirmek amacıyla minimal sonradan (ex post) izlemeyi de içeren bir tanıtım ve kolaylaştırma yaklaşımına doğru politika değişimi. Türkiye Yatırım Tanıtma Ajansının Kurulması hakkındaki yeni kanun Temmuz 2006 da kabul edilmiştir Banka tarafından finanse edilen Endüstriyel Teknoloji Projesi, Hükümet e Türkiye nin teknoloji altyapısının Avrupa Gümrük Birliği standartları ile uyumlaştırılması konusunda yardımcı olarak ve şirketlerin teknolojik olanaklarını geliştirmesini sağlayarak üretkenliğin arttırılmasına katkıda bulunmuştur. Banka ayrıca, özellikle Ekonomik Reform Kredisi (ERL) yoluyla KİT özelleştirmelerinin teşvik edilmesinde önemli bir rol oynamıştır. Daha cazip bir iş ortamının yaratılması bağlamında, Banka yetkililere Devlet yükümlülüklerinin azaltılması, özel mülkiyetin sağlanması ve doğal kaynaklardan daha sürdürülebilir bir şekilde yararlanılması üzerine odaklanan enerji politikası reformlarının formülasyonunda ve uygulanmasında teknik yardım ve önemli yeni krediler yoluyla destek sağlamıştır. Ulaştırma sektörünün verimliliğinin arttırılmasını amaçlayan Demiryolları Yeniden yapılandırma Projesi ve elektrik iletim şebekesinin rehabilitasyonunu ve genişletilmesini amaçlayan birkaç enerji kredisi yoluyla altyapının geliştirilmesi de desteklenmiştir. Doğal gaz sektöründeki önemli bir proje, özellikle tüketimin zirveye çıktığı kış aylarında doğal gaz arzı güvenliğini ve güvenilirliğini arttırmak için gerekli olan yer altı depolama projesini finanse etmektedir Analitik ve İstişari Çalışmalar (AAA) bakımından, Banka son Ülke Ekonomik Memorandumu nda Türkiye nin iş ortamında bugüne kadar kaydedilen ilerlemeyi ve daha fazla gelişme sağlamak için yapılması gerekenleri değerlendirmiştir. Daha derinlemesine bir analiz 2007 Mali Yılı Yatırım Ortamı Değerlendirmesi nde (ICA) yer almaktadır. ICA hazırlık süreci kapsamında, Banka ayrıca Türkiye deki Menkul Varlık Rejimi ve finansmana erişimin arttırılması bakımından önemi hakkında bir not hazırlamıştır. Ayrıca, dava yükü yönetiminin ve mahkemelerin idari sisteminin güçlendirilmesine ve İcra ve İflas Kanunu na yönelik uygulama önlemlerinin sağlanması amacıyla Adalet Bakanlığı na bir IDF hibesi verilmiştir. Üst düzey bir uluslararası danışma kurulu olan ve Başbakan ın başkanlığında Bakanlar Kurulu nun önemli üyelerinden, Türkiye de faaliyette bulunan bazı uluslararası şirketlerin üst düzey yöneticilerinden, Türkiye deki iş derneklerinin temsilcilerinden ve uluslararası finans kuruluşlarının üst düzey temsilcilerinden oluşan Yatırım Danışma Konseyi nin yıllık toplantılarının hazırlanmasında Banka, yetkililer ile birlikte bir itici güç olmuştur. Yatırım Danışma Konseyi iş ortamındaki gelişmeleri yıllık olarak değerlendirmekte ve Hükümet e gelecekteki reform öncelikleri konusunda tavsiyelerde bulunmaktadır. Banka ayrıca şirketlerin bilgi ve BİT kullanımlarını arttırmayı amaçlayan bir yatırım projesine hazırlık olarak bir Bilgi Ekonomisi Değerlendirmesi gerçekleştirmiştir. Hükümet proje kapsamında önerilen faaliyetleri kendi kaynakları ve özel dış ortaklar yoluyla gerçekleştirmeyi tercih ettiğinden, projeden daha sonra vazgeçilmiştir yılında onaylanan yenilenebilir enerji kanunu için sağlanan danışmanlık hizmetleri de dahil olmak üzere, kapsamlı bir analitik çalışma enerji projeleri için tamamlayıcı olmuştur. Ek olarak, Banka

22 Sayfa 22 / 101 tarafında finanse edilen uluslararası bir uzman paneli, elektrik sektöründe rekabetin sağlanması ve özel sektör katılımının arttırılması konusunda Hükümet e düzenli olarak önerilerde bulunmaktadır Mali piyasaları düzenleyici kurumlarının bağımsızlığının sürdürülmesi: 2005 yılının sonlarında yeni Bankacılık Kanunu nun kabul edilmesinden sonra, bankacılık düzenlemelerine yönelik yasal çerçevede bir dizi kapsamlı değişiklik yapılmaktadır. Yeni Bankacılık Kanunu, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu nun (BDDK) çeşitli temel yetkinlikleri de dahil olmak üzere sorumluluklarının kapsamını büyük ölçüde genişletmiş ve açıklığa kavuşturmuştur. Bunlar arasında aşağıdakiler bulunmaktadır: (a) bankaların lisanslandırılması; (b) ilgili tarafların tanımlanması; (c) ilgili tarafların kredi riskleri için yeni sınırların belirlenmesi; (d) banka sahipleri ve yöneticileri aleyhinde alınacak düzeltici önlemlerin belirlenmesi; (e) BDDK personeline görevlerinin ifası açısından açık yasal korumanın sağlanması; ve (f) BDDK personelinin bankaları inceleyebilmesine yönelik yasal dayanağın genişletilmesi. Dünya Bankası ve diğer uluslararası finans kuruluşları, Bankacılık Kanunu nun hazırlanması sürecinde yorumları ve teknik yardımları yoluyla önemli katkı sağlamıştır. Yeni Bankacılık Kanunu nun uygulaması devam etmektedir ve BDDK gerekli yönetmeliklerden 24 ünü kabul edip yayınlamıştır ve bunları halihazırda uygulamaktadır. Etkili uygulama, BDDK nın modern bir finansal denetleme kurumu olarak sorumluluklarını daha iyi yerine getirmesini sağlayacaktır. BDDK, TMSF ve Sermaye Piyasası Kurulu bağımsızlıklarını korumakla birlikte, sigortacılık sektörü Hazine tarafından denetlenmektedir Finans sektörü şemsiyesi altında, PFPSAL III özellikle bankacılık reformu üzerinde odaklanmıştır. Temel öncelikler arasında bankacılık sektörü için düzenleyici çerçevenin güçlendirilmesi ve BDDK ve TMSF için kurumsal kapasitenin oluşturulması yer almıştır Kamu bankalarının özelleştirilmesinin tamamlanması; yeni İcra ve İflas Kanununun ve Ticaret Kanununun kabulü; banka dışı finans kuruluşları reformunun uygulanması: Kamu bankaları yeniden yapılandırılmıştır ve özelleştirme süreçleri gecikmeli de olsa başlamıştır. Vakıf Bank taki azınlık hisseleri Kasım 2005 te Halka Arz yoluyla başarılı bir şekilde satılmıştır. Hükümet Halk Bankası nın satışı için bir finansal danışman tutmuştur. İcra ve İflas Kanunu değiştirilmiş ve destekleyici yönetmelikler Nisan 2004 te yayınlanmıştır. Türk Ticaret Kanunu, yeni şirket kuruluşunu kolaylaştırmak amacıyla değiştirilmiş ve yeni bir Ticaret Kanunu hazırlanarak TBMM ye sunulmuştur PFPSAL III kamu bankalarının yeniden yapılandırılmasını ve özelleştirilmesini ve şirket iflas rejiminin iyileştirilmesini desteklemiştir. Banka dışı finansal kuruluş reformları yeni bir DPL serisi ile desteklenecektir Türkiye nin cazip bir iş ortamı oluşturma, mali sektör ile özel sektörü güçlendirme yönündeki çabalarına destek olarak, Banka ile koordinasyon içerisinde kapsamlı bir IFC programı uygulanmıştır. Finans sektöründe IFC sermaye yapılarını ve bilançolarını güçlendirmeleri için orta büyüklükteki bankalar ile birlikte çalışmaktadır. IFC ayrıca kurumsallaşmayı, bankacılık sektörünün konsolidasyonunu ile kiralama, reasürans sektörü, ipotekli konut finansmanı ve yerel para biriminde finansmanın geliştirilmesi de dahil olmak üzere yeni ürünlerin çıkarılmasını da desteklemektedir. İmalat sektöründe, IFC portföy şirketlerinin yeniden yapılandırılmalarını ve sermaye yapılarının yeniden düzenlenmesini desteklemektedir ve Türk şirketlerine daha rekabetçi hale gelmeleri, daha fazla ihracat ve yurt dışı yatırımlar yoluyla risklerini çeşitlendirmeleri ve bölgesel oyuncular haline gelmeleri yolunda giderek daha fazla destek sağlamıştır.

23 Sayfa 23 / Altyapı alanında, IFC Türkiye nin turizm sektörünün geliştirilmesi amacıyla bir yolcu gemisi terminaline yönelik özelleştirme sonrası destek sağlamış ve tüketicilerin enerji maliyetlerinin düşürülmesine ve daha fazla kirliliğe yol açan yakıtların yerine daha az kirletici yakıtların kullanılmaya başlanması yoluyla çevre emisyonlarının azaltılmasına katkıda bulunmak amacıyla gaz dağıtım yatırımlarına finansman sağlamıştır. Son olarak, bilgi ve teknoloji alanında, IFC bir mobil iletişim şirketine, daha fazla rekabet sağlaması ve mobil iletişimini nüfusun daha geniş kitleleri için daha düşük maliyetli ve erişilebilir hale getirmesi için destek sağlamıştır. Ek olarak, IFC kamu kurumları ve özel şirketler için BT çözümlerinin yaygınlaştırılmasına yönelik destek sağlamıştır Geçmişte IFC yatırımlarının hacimsel olarak Türkiye nin büyük firmaları üzerinde yoğunlaştığı gözlenmektedir. Bu daha çok o zamanki piyasa talebine ve yatırım ortamın çerçevesinde gelişen bir durumdu. IFC, birinci basamakta olsa bile uzun vadeli finansmana erişimi olmayan şirketlere finansman sağlamıştır. Ayrıca o zamanlar Türkiye de kronik olarak düşük bir DYY seviyesi vardı. IFC nin sağladığı destek, ciddi ekonomik dalgalanma dönemlerinde Türk sanayisinin ve finans sektörünün öncülerine yardım edilmesi bakımından önemliydi. Bu şirketler, Türkiye nin kriz sonrasında toparlanabilmesi için başarılı bir şekilde büyümüşlerdir. Ayrıca, IFC finansmanı özellikle bu şirketlerin Türkiye dışındaki bazı durumlarda büyümelerini desteklemiş ve kendilerinin (ve Türkiye nin) bölgede önemli ekonomik aktörler olmalarını sağlamıştır. Ciddi zorluklar döneminde Türk işletmelerini yalnız bırakmayan tek finans kuruluşu olması göz önüne alındığında, Türk iş çevreleri IFC nin kriz zamanlarındaki önemli rolünü kabul etmektedir. Bununla birlikte, IFC nin müşteri tabanını genişletmesi ve daha fazla sektöre ulaşarak (öz sermaye de dahil olmak üzere) ürünlerini daha geniş bir müşteri grubuna sunması gerektiği de kabul edilmektedir. Makro koşulların iyileşmesi, piyasada daha fazla uzun vadeli finansmana erişimin bulunması ile birlikte, IFC son bir-iki yıl içinde, büyümekte olan iyi ikinci basamak şirketlerin hedeflenmesi ve Türkiye nin daha az gelişmiş bölgelerine ulaşılması da dahil olmak üzere sektör ve müşteri tabanını proaktif bir şekilde çeşitlendirmektedir. İyileşen ekonomik ortam ve yerli özel sektörün daha da olgunlaşması IFC ye özsermaye yatırımları yoluyla alternatif finansman araçları sunması ve Türk şirketlerinin en iyi kurumsal yönetişim ve iş uygulamalarını benimsemesi yolunda yardım etmek bakımından daha fazla fırsat yaratmıştır. Bu çabalar, örneğin ülkenin güneydoğusuna, kiralama ve otomobil parçaları alanında yeni şirketlerin öz sermayesine önemli yatırımların yapılması ve özel sağlık, eğitim, telekomünikasyon sektörlerindeki büyümekte olan müşterilere yeni finansman sağlanması yoluyla gelecek için umut vaat etmektedir. d. Güçlü Çevresel Yönetim ve Afet Önleme Tablo 5: Çevresel Yönetim ve Afet Önleme Beklenen Temel Sonuçlar ve Dünya Bankası Karşılaştırma Ölçütleri Beklenen Temel Sonuçlar Sonuç Durumu Beklenen Temel Dünya Bankası Karşılaştırma Ölçütleri Karşılaştırma Ölçütü Durumu

24 Sayfa 24 / 101 AB çevre standartları ile önemli ölçüde uyumun sağlanması Afet önleme ve yönetim sisteminin iyileştirilmesi Kısmen Başarıldı Kısmen Başarıldı Çevre sektörü önceliklerinin AB bağlamında güncellenmesi Özel konut birimleri için zorunlu sigorta uygulamasının getirilmesi; sıkı ve yaptırımlı bir yapı mevzuatı uygulama sisteminin oluşturulması, ve acil duruma hazırlık çalışmalarının güçlendirilmesi Kısmen Başarıldı Kısmen Başarıldı Sonuçlar Çevresel yönetim bakımından, özellikle Nitratlar, Kuşlar ve Doğal Yaşam Alanları Direktifleri ile Çevresel Değerlendirme, Atık Yönetimi ve Büyük Yakma tesisleri Direktifleri olmak üzere belirli AB Direktiflerine uyumun sağlanması açısından bazı ilerlemeler kaydedilmiştir. Daha özel olarak, Türkiye yi AB nin Kuşlar ve Doğal Yaşam Alanları Direktifi ile daha uyumlu hale getirmek için doğanın korunması hakkında bir yönetmelik taslağı hazırlanmıştır ve çevre yönetmeliklerinin ihlali karşısında daha sıkı yaptırımlar getirmek amacıyla Çevre Kanununda bir değişiklik yapılmıştır Afet önleme ve afet yönetimi konusunda kaydedilen ilerleme, özellikle sigorta kapsamı ve afete hazırlık ve müdahaleden sorumlu ulusal ve yerel kurumların güçlendirilmesi bakımından karma olmuştur. Temel Karşılaştırma Ölçütlerinin Durumu Çevre sektörü önceliklerinin AB bağlamında güncellenmesi. Bu alanda yetkililer ile olan diyalog, CAS döneminin başında önemli düzeyde gerçekleşmemiş, zamanla gelişmiştir. Bu bağlamda çevre sektöründe AB ile devam eden işbirliği; Küresel Çevre Fonu (GEF) finansmanlı Biyo-Çeşitlilik ve Doğal Kaynak Yönetimi Projesi kapsamında sağlanan diyalogu ve Anadolu Su Havzası Rehabilitasyon Projesi kapsamında Türkiye de öncülük edilen nitrat yönetimi çalışmalarını kapsamaktadır. Bunlar Banka nın özellikle nitrat yönetimi, doğanın korunması ve kirliliğin kontrolü olmak üzere yardımını daha da güçlendirebileceği alanlardır Devam etmekte olan operasyonlar arasında Anadolu Su Havzaları Rehabilitasyon Projesi ayrıca ozon tüketen maddelerin kademeli olarak kullanımdan kaldırılmasını ve Türkiye de biyo-çeşitliliği destekleyen bir Montreal protokolü ve bir GEF hibesi bulunmaktadır. Sektör sinerjisinde meydana gelen artış sonucunda ve Bağımsız Değerlendirme Grubu nun tavsiyeleri doğrultusunda, Banka kısa bir süre önce Belediye Hizmetleri Projesi ve Yenilenebilir Enerji Projesi de dahil olmak üzere çevre üzerinde odaklanan başka operasyonları da onaylamıştır. Anadolu Su Havzaları Rehabilitasyon Projesi kapsamında, yüksek havzalardaki yoksul hanehalkları arasında gelir arttırma, tahrip olan toprakları, ormanları ve çiftlik arazilerini rehabilite etme ve tarımsal kirliliği (özellikle

25 Sayfa 25 / 101 hayvancılıkla ilişkili nitrat kirliliği) kontrol etmeye yönelik önlemleri uygulamaya koyma amaçlarıyla toplum-esaslı toprak ve su yönetimi faaliyetleri 28 küçük havzada yürütülmektedir. Hükümet daha kapsamlı etkiler elde etmek amacıyla daha sonra bu tür faaliyetleri büyüterek sürdürmeyi amaçlamaktadır Kredi dışı faaliyetler bakımından, Banka ormancılık sektörü ve endüstriyel kirlilik ile ilgili analitik çalışmalar yapmış ve AB çevre gereklilikleri ile uyumun maliyet değerlendirmesini gerçekleştirmiştir Özel konut birimleri için zorunlu sigorta uygulamasının getirilmesi; sıkı ve yaptırımlı bir yapı mevzuatı uygulama sisteminin oluşturulması, ve acil duruma hazırlık çalışmalarının güçlendirilmesi. Bu karşılaştırma ölçütleri bakımından sağlanan ilerleme sınırlı olmuştur. Zorunlu sigorta ile ilgili kanun çıkarılmamıştır; bununla birlikte, Türkiye Afet Sigortası Havuzu tam olarak faaliyete geçmiş ve şu ana kadar 2,5 milyon poliçe satılmıştır, ancak bu beklenen rakamdan daha düşüktür. Bina yönetmeliklerinin uygulanmasındaki ilerlemeler de düzensiz olmuştur. Afete hazırlıktan ve müdahaleden sorumlu ulusal ve yerel kamu kurumlarının güçlendirilmesinde bazı ilerlemeler kaydedilmiştir, ancak Türkiye Acil Durum Yönetim Genel Müdürlüğü nün (TAYD) büyük bir afet durumunda müdahalelerin koordinasyonu konusunda tam bir yetkisi henüz bulunmamaktadır. Olumlu bir husus ise, TAYD ın yeni merkez binasının tamamlanması ve acil durum bilgi yönetimi ve acil durum iletişim sistemlerinin 2006 yılında tasarlanması ve uygulamaya geçmesidir Hem Marmara Depremi Acil Yeniden Yapılanma (MEER) kredisi hem de İstanbul Sismik Riski Azaltma ve Acil Durum Hazırlık Projesi (ISMEP) bina yönetmeliklerinin ve arazi kullanım planlarının uygulama gündemini ilerletmektedir. ISMEP aynı zamanda hastanelerin, okulların ve diğer öncelikli kamu binalarının güçlendirilmesi yoluyla İstanbul un kritik binalarında sismik riskin azaltılması faaliyetlerini finanse etmektedir. Acil durum müdahalesi bakımından, MEER Projesi konutun yapımını finanse etmiş ve 1999 depreminden etkilenen topluluklar için okul ve sağlık tesislerinin yapımını desteklemiştir. Son olarak, WBI özellikle merkezi ve yerel yönetim yetkililerini, işletmeleri, sanayi tesislerini, STK ları ve toplum liderlerini acil durum riski yönetiminin belirli yönleri bakımından hedef kitle olarak görüp, tüm Türkiye de afet yönetimi konusunda ulusal ve yerel kurumlara geniş tabanlı bir kapasite oluşturma desteği sağlamıştır. a. Programa Genel Bakış 4. CAS Döneminde Banka Performansı 4.1. Başlangıçtaki MY Ülke Destek Stratejisi düşük senaryoda 1,3 milyar ABD$ na kadar, yüksek senaryoda da 4,5 milyar ABD$ na kadar bir kredi hacmi öngörmekteydi. İlgili makroekonomik, yapısal ve sosyal ölçütleri karşılayan Türkiye tutarlı bir şekilde yüksek senaryolu kredi programını izlemiştir. CAS İlerleme Raporu kapsamında, 2005 yıl sonunda programa ilave bir yıl eklenmiştir ve dört yıllık dönem için toplam finansman paketi 6,6 milyar ABD$ na çıkarılmıştır (bakınız Ek 3). Güçlü finansman programı, Hükümet in bilgi ve teknik yardım ihtiyaçlarına cevap veren aktif bir Analitik ve İstişari Çalışmalar (AAA) programı ile desteklenmiştir mali yılı sonunda, mevcut CAS kapsamında 18 AAA faaliyeti gerçekleştirilmiştir mali yılında 6 ilave çalışma daha tamamlanmıştır.

26 Sayfa 26 / CAS hedeflerinin gerçekleştirilmesini desteklemek için, güçlü bir IFC programı tasarlanmış ve uygulanmıştır MY döneminde, IFC kendi adına 917 milyon ABD$ nın üzerinde bir taahhütte bulunmuş ve konsorsiyum bankaları aracılığıyla 405 milyon ABD$ tutarında finansman sağlamıştır; bu tutarlar MY döneminde, sırasıyla 443 milyon ABD$ ve 112 milyon ABD$ idi. IFC nin yatırımları sektörler arasında iyi bir çeşitlilik sergilemektedir; imalat, finans sektörü, bilgi teknolojileri, petrol ve gaz, sağlık ve eğitim, ve altyapı alanlarında projeler bulunmaktadır. IFC, Türk şirketlerinin daha rekabetçi hale gelmeleri, ihracat ve dış yatırımlar yoluyla riskleri çeşitlendirmeleri, ve bölgesel oyuncular haline gelebilmeleri için giderek artan düzeylerde destek sağlamaktadır ve 2006 mali yılları arasındaki dönemde, Bosna-Hersek, Bulgaristan, Mısır, Gürcistan ve Rusya yı da içeren güney güney yatırımlarına girişen Türk şirketlerine yaklaşık 150 milyon ABD$ tutarında finansman sağlamıştır. Ek-5 IFC nin Türkiye deki programına ayrıntılı bir genel bakış sunmaktadır Son olarak, Çok Taraflı Yatırım Garantisi Ajansı (MIGA) da Türkiye de aktif olmuştur. MIGA, hem Türkiye deki yatırımlar için ve hem de yurt dışında yatırım yapan Türk yatırımcılar için yatırım garantisi sağlamıştır yeni oluşturulan Küçük Yatırım Programı kapsamındaki yatırımlar da buna dahildir mali yıl sonu itibariyle, MIGA nın Türkiye deki portföyü, brüt kredi bakiyesi 135 milyon ABD$ ve net kredi bakiyesi 68 milyon ABD$ olan bir altyapı projesinden oluşmaktadır. b. Portföy Performansı 4.4. Türkiye tarihindeki en büyük aktif portföy: 2006 MY sonu itibariyle, Türkiye portföyü toplam taahhüdü 6 milyar ABD$ nı aşan 24 aktif projeden oluşmaktadır 12. Türkiye portföyü Avrupa ve Orta Asya (ECA) bölgesinin %37 sini ve Dünya Bankası toplam aktif kredi portföyünün %6 sını oluşturmaktadır Portföy yönetimi CAS dönemi boyunca bir öncelik olmuştur. Yıllık JPPR, portföy yönetiminin tüm yönleri ile ilgili olarak Hükümet ve uygulayıcı kuruluşlar ile yapılan işbirliğinin kilit araçlarından birisi olmuştur. Periyodik CAS değerlendirmeleri ile bağlantılı olarak hazırlanan JPPR, portföy yönetim göstergelerine ek olarak programın genel kalkınma etkisine ve CAS sonuçlarına ve karşılaştırma ölçütlerine katkısı üzerinde odaklanmıştır. Bu yaklaşım, Hükümet in ve Banka nın portföy incelemelerinin sonuçları üzerindeki odağını güçlendirmiştir. Tablo 6: Türkiye Portföyüne Genel Bakış, MY 13 MY04 MY05 MY06 12 Bunlara 500 milyon ABD$ tutarındaki bir DPL ve iki hibe dahildir. GEF in Su Havzaları Rehabilitasyon hibesi bir proje olarak görülmemektedir; çünkü Anadolu Su Havzaları Rehabilitasyon Projesi nin ayrılmaz bir parçasıdır. Yıllık portföy incelemesi bakımından, portföy bileşimi 2006MY da kapanan herhangi bir kredi içermemektedir. Sonuç olarak, PFPSAL III, 24 aktif proje arasında değildir. 13 Yıllık portföy incelemesi bakımından, portföy bileşimi 2006MY da kapanan herhangi bir kredi içermemektedir. Sonuç olarak, PFPSAL III 24 aktif proje içinde değildir. GEF ve Montreal protokolü hibeleri dahildir.

27 Sayfa 27 / 101 Aktif Proje Sayısı Net Taahhütler (milyon ABD$) MY başlangıcı itibariyle kullandırılmayan Bakiye (US$ml) MY sırasında onaylanan (milyon ABD$) MY sırasında kullandırılan (milyon ABD$) Kullandırım Oranı (yatırım) MY sırasındaki iptaller (milyon ABD$) Proaktivite Endeksi Realizm Endeksi Risk Altındaki Projeler Sorunlu Projeler % %0 %100 %25 % %25 10 %100 %100 %5 % %17 28 %100 %100 %4 % CAS dönemindeki portföy performansı güçlü olmuştur. ECA ve bir bütün olarak Banka genelindeki portföy performansından genelde daha iyi veya aynı seviyelerde gerçekleşmiştir. Kredi kullanım oranı bir önceki CAS dönemine göre ortalama olarak daha yüksek gerçekleşmiştir ve 2005 mali yılında %25 ile zirveye çıkmıştır. Büyük ölçüde 2005 mali yılında portföye dahil olan ancak 2006 mali yılının ikinci yarısında yürürlüğe giren yeni projelerden dolayı 2006 mali yılında kullanım oranı %17 ye düşmüştür. Proaktivite bakımından, İkinci Temel Eğitim Projesi performansını iyileştirmeye yönelik çabaların devam ettiği ancak proaktivite oranını tersine çevirmek için hiçbir resmi eylemin henüz gerçekleştirilmediği 2004 mali yılı haricinde, Türkiye nin performansı ECA ve Banka genelinden daha yüksek olmuştur (bakınız Tablo 6, Şekil A). Portföy kalitesini yükseltmeye yönelik yoğun çabaların sonrasında, sorunlu projelerin oranı, bazı eski projelerin uygulama sorunlarıyla karşılaşıldığı 2004 mali yılından bu yana ciddi ölçüde düşmüştür. Projelerin risk değerlendirmelerinin gerçekçiliğini ölçen gösterge tutarlı bir şekilde %100 olurken, hem 2004 hem de 2005 mali yılında Bağımsız Değerlendirme Grubu nun proje derecelendirmelerinden net bir sapma olmamıştır ve 2006 mali yılları arasında, sekiz yatırım ve iki kalkınma politikası kredisi Türkiye portföyünden çıkmıştır. Şu ana kadar Bağımsız Değerlendirme Grubu (IEG) tarafından değerlendirilen dokuz projeden, 15 %78 i tatmin edici sonuç notu almıştır 16, sürdürülebilirliğin değerlendirildiği projelerin %88 inde sürdürülebilirlik muhtemel olarak belirlenmiştir 17. Hem Banka hem de Borçlu performansı, değerlendirilen projelerin %78 inde tatmin edici olarak derecelendirilmiştir PFPSAL III için Bağımsız Değerlendirme Grubu (IEG) değerlendirme sonuçları mevcut değildir. 15 IEG Proje Değerlendirmeleri yoluyla. 16 Çeşme Su Temini ve Kanalizasyon Proaktivite ile Endüstriyel % Gerekçilik Teknoloji % projeleri Sorunlu orta Projeler derecede % tatmin Risk Altındaki edici Projeler olarak % derecelendirilmiştir. 17 Sürdürülebilirliğin Olası olarak değerlendirildiği projelerin yüzdesi, sekiz projelik bire örnekleme atıfta bulunmaktadır. Endüstriyel Teknoloji Projesi için IEG sürdürülebilirliği derecelendirmemiştir, ancak kalkınma amacı için risk e Orta notu vermiştir. 18 Endüstriyel Teknoloji için Orta Derecede Tatmin Edici.