TÜRKİYE NİN BATIYA AÇILAN KAPISI: İZMIR

Transkript

1 TÜRKİYE NİN BATIYA AÇILAN KAPISI: İZMIR Şebnem BORAN Erdem ALPTEKİN İzmir, Asya nın en batısında, Avrupa nın ise en doğusunda yer almaktadır. İzmir den Avrupa, Afrika, Asya nın birçok merkezine 2-3 saatte kolaylıkla ulaşılabilmektedir. Anadolu nun çağdaş yüzü ve batıya açılan kapısı olarak anılan İzmir, yüzyıllardır farklı kültürlere, dinlere ve medeniyetlere ev sahipliği yapmış bir kenttir. İzmir günümüze kadar devam ettirdiği kültürel çeşitliliği ile bir hoşgörü kenti olma özelliğini taşımaktadır. İzmir huzurun, tatilin ve mutluluğun kentidir. İzmir, Türkiye ekonomisine en fazla katkı veren kentlerin başında gelmektedir. Ülkemizin en önemli ticaret ve sanayi merkezlerinden birisidir. Ege Bölgesi nin lider kentidir. Ege Bölgesindeki ekonomik aktivitenin hemen hemen yarısı İzmir dedir. Fuarcılığın ve dış ticaret kültürünün de bunda büyük etkisi olmuştur. Türkiye de fuarcılığın temeli İzmir de atılmış, ilk uluslararası fuar 1936 yılında kentimizde düzenlenmiştir. İzmir kişilik nüfusu ile İstanbul ve Ankara nın ardından Türkiye nin en büyük üçüncü kentidir. Türkiye nüfusunun % 5,3 ü İzmir de yaşamaktadır. İstanbul, kilometrekareye düşen kişi ile nüfus yoğunluğunun en yüksek olduğu il olurken, İstanbul u sırasıyla; 493 kişi ile Kocaeli, 347 kişi ile İzmir ve 283 kişi ile Gaziantep takip etmektedir. İzmir in yıllık nüfus artışı döneminde % 1,27 iken döneminde % 1,34 e yükselmiştir. İzmir de ortalama hane halkı büyüklüğü ise 3,06 ile 3,52 olan Türkiye ortalamasının altındadır. 10

2 Tablo 1: İzmir Makroekonomik Verileri İşsizlik Oranı (%) İşsiz Sayısı (Bin Kişi) İstihdam Düzeyi (Bin Kişi) İstihdam Oranı (%) Kamu Yatırımları (Milyon TL) ,8 16,2 15,1 14,7 14,8 15,4 13, , ,5 45,5 45,3 47,3 46,1 45, ,4 492, Teşvikli Sabit Yatırım Tutarı (Milyon TL) (Temmuz Kurulan Firma Sayısı (Kooperatif dahil değil) Kapanan Firma Sayısı (Tasfiye dahil değil) Yabancı Turist Sayısı Vergi Gelirlerinin Tahsilatı (Milyar TL) Banka Toplam Mevduatları (Milyar TL) Banka Toplam Nakdi Kredileri (Milyar TL) Banka Şube Sayısı Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayısı (1954- Birikimli) (Haziran 662 (Haziran (Temmuz 17,7 17,6 22,7 27,6 32,8 36,3 39,8 48, ,8 29,7 33,7 37,9 41,7 48,6 54,7 64,6 66,3 19,9 21,5 29,4 38,8 45,9 60,2 66,9 77,9 79,7 (Mart Kaynak: TUİK, T.C. Ekonomi Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı, Maliye Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, BDDK, İzmir İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, TOBB İstatistikleri, (Mayıs

3 En son yapılan 2011 yılı Gayri Safi Katma Değer (GSKD) hesaplamasına göre Türkiye genelinde İzmir % 6,6 pay almıştır. İzmir in kişi başına gayri safi katma değeri TL dir. İzmir Gayri Safi Katma Değer e göre İstanbul (% 27,16) ve Ankara nın (% 8,63) ardından 3. sırada yer almaktadır. Sektörlerin İzmir e katkısı değerlendirildiğinde; hizmetler sektörünün payı % 67,7, sanayi sektörü payının % 26,9 ve tarım sektörünün payının ise % 5,4 olduğu görülmektedir. Nüfusun daha yoğun olduğu merkez ilçelerde hizmetler, ticaret, sanayi ve turizm yoğunlukta iken, nüfusun daha az olduğu merkeze uzak ilçelerde ise tarım ve hayvancılık daha yaygın olarak yapılmaktadır. İzmir in sahil kesiminde yer alan ilçelerinde turizm sektörü ilçe ekonomisinde önemli yer tutmaktadır. İzmir tarımı Türkiye tarımının % 4 ünü, İzmir sanayisi Türk sanayisinin % 6,5 ini, İzmir deki hizmetler sektörü ise Türkiye de hizmetler sektörünün % 7 sini tek başına karşılamaktadır. İzmir de istihdam edilenlerin % 9,9 u tarım, % 32 si sanayi, % 58,1 i ise hizmetler sektöründedir. Kent merkezinde ticaret alanında yoğun olarak faaliyet gösterilirken; küçük sanayi siteleri, organize sanayi bölgeleri, serbest bölgeler ve teknoparklar da kent sanayisinin gelişimine katkı sağlamaktadır. İzmir de ticaretin yoğun olduğu bölgeler kent merkezinde bulunan çarşılardır. Kemeraltı ve Karşıyaka Çarşıları, Mimar Kemalettin Moda Merkezi, Yenişehir Ticaret Merkezi, Çankaya, Alsancak ve Karabağlar Çarşıları kentin alışveriş mekanlarıdır. Bunun yanı sıra Hatay, Balçova, Buca, Göztepe, Bornova gibi semt çarşıları da bulunmaktadır. Ayrıca kentin birçok noktasında da AVM ler ticaretin önemli bir kesimini üstlenmektedir. İzmir de hane halkı tüketim harcamaları en yoğun olarak % 27,7 ile konut ve kiraya yapılmaktadır. Konut ve kirayı sırasıyla % 17,8 ile gıda ve alkolsüz içecekler ile % 16,4 ile ulaştırma harcamaları takip etmektedir. İşsizlik oranına bakıldığında İzmir, Türkiye ortalamasının üzerindedir yılında kentin işsizlik oranı % 15 olmuştur. Tarım dışı işsizlik oranı ise % 16,1 dir. İzmir deki işsizlik oranının yüksekliği beraberinde yoksulluğu da getirmiş ve gelir dağılımını bozmuştur. İzmir de 6 üniversite yer almaktadır. Üniversitelerinin öğretim kalitesinin yükselmesi, kalifiye işgücünün artışı bakımından önemlidir. İzmir de 6+yaş okuryazar nüfus oranı 2015 yılı itibariyle % 98,19 dur. İzmir de net okullaşma oranı ise; ilkokulda % 95,26, ortaokulda % 96,02, lisede ise % 84,37 olmuştur. 12

4 Öğretmen başına düşen öğrenci sayısı ise ilkokulda 16, ortaokulda 14, lisede ise 12 dir. Türkiye nin en önemli ticaret merkezlerinden biri olan İzmir in coğrafi konumu ve Batı ya yakınlığı ticaretin gelişimi için avantaj yaratmıştır. Limanlar İzmir ekonomisinin gelişiminde önemli bir rol oynamaktadır. Ancak, İzmir Alsancak Limanı mevcut konumuyla hem yük hem yolcu gemilerine yeterli gelmemektedir. İzmir in yük limanının modernize edilmesine ve yeni bir kruvaziyer limanına ihtiyacı bulunmaktadır. İzmir Alsancak Limanı nın kruvaziyer ve yük limanı şeklinde modernize edilmesinin dışında, yapımı devam eden Çandarlı Limanı nın hayata geçirilmesi ile bölgenin en büyük limanı olacağı, dünyanın ise sayılı limanları arasında yer alması öngörülmektedir. Türkiye nin en büyük limanlarından biri olması planlanan Çandarlı Limanı nın tamamlandığında, ülkemizin ve İzmir in yük elleçleme kapasitesini ciddi oranda arttıracağına dikkat çekilmektedir. İzmir in diğer limanları ise dökme yük ve yolcu gemilerine hizmet veren Dikili Limanı, Nemport, Petkim Limanı ve Çeşme deki Ro-Ro ve Feribot Limanıdır. İzmir in dış ticaretinde limanların büyük payı bulunmaktadır yılı gümrük verilerine göre 17,9 milyar dolar ihracat, 17,9 milyar dolar ise ithalat gerçekleştirilmiştir. İzmir de yer alan firmaların vergi kimlik numaralarına göre yapılan hesaplamada ise; İzmir den 2015 yılında 8,3 Milyar TL ihracat, 8,8 Milyar TL ithalat yapılmıştır adet uluslararası sermayeli şirketin Mayıs 2016 itibariyle illere göre dağılımına bakıldığında; İstanbul adet ile birinci sırada yer almaktadır. İstanbul u Antalya (4.829 adet), Ankara (2.768 adet) ve İzmir (2.328 adet) takip etmektedir. Tablo 2: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Faaliyette Bulundukları İllerin Sektörlere Göre Dağılımı Sektörler İstanbul Antalya Ankara İzmir Muğla Tarım, Avcılık, Ormancılık ve Balıkçılık Madencilik ve Taşocakçılığı İmalat Sanayii Gıda Ürünleri,İçecek ve Tütün İmalatı Tekstil Ürünleri İmalatı

5 Kimyasal Madde ve Ürünleri İmalatı AR&GE BÜLTEN B.Y.S. Makine ve Teçhizat İmalatı Motorlu Kara Taşıtı, Römork,Yarı-Römork İm Diğer İmalat Elektrik,Gaz ve Su İnşaat Toptan ve Perakende Ticaret Oteller ve Lokantalar Ulaştırma,Haberleşme ve Depolama Hizmetleri Mali Aracı Kuruluşların Faaliyetleri Gayrimenkul Kiralama ve İş Faaliyetleri Diğer Toplumsal Sosyal ve Kişisel Hizmet Faaliyetleri Toplam Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, Mayıs İzmir'in daha fazla katma değeri yüksek ürün ihraç etmesi, ayrıca ticaret merkezi özelliğini güçlendirmek ve bölge ticaretini arttırmak için de liman kapasitelerinin ve bağlantı yollarının geliştirilmesi gerekmektedir. İzmir de Aliağa, Bornova, Çiğli, Kemalpaşa ve Torbalı ilçelerinde sanayi yatırımları yoğunlaşmıştır. Tekstil ve hazır giyim, gıda, içki, tütün ve yem sanayi önemli işkolları arasındadır. Bunların dışında demir-çelik, petro-kimya, otomotiv, çimento, ayakkabı, gübre, tarım makineleri ve seramik sanayi üretimi de yoğun olarak gerçekleştirilmektedir. İzmir de 2014 yılında alınan yapı ruhsatı sayısı iken, 2015 yılında e ulaşmıştır. Konut satışları ise İzmir de 2015 yılında olmuştur yılının ilk 4 ayında ise konut satışı gerçekleşmiştir. 14

6 İzmir de kişi başına toplam elektrik tüketimi kwh dır yılında kurulan ve yatırım alanında dünyanın en önemli yayınlarından biri olarak kabul edilen Site Selection Magazine dergisinin yapımcısı ve ABD menşeli Conway Inc.'in yaptığı Dünyanın En Rekabetçi Şehirleri Raporu'na (The World s Most Competitive Cities) göre İzmir, 2015 yılında uzay-havacılık, kimya-plastik ve enerji sektörlerinde Doğu Avrupa ve Orta Asya'nın en rekabetçi ilk 5 şehri arasında yer almıştır. Rapora göre İzmir Doğu Avrupa ve Orta Asya'nın; Uzay ve havacılık sektöründe en rekabetçi şehri olurken, Yine aynı Bölgede kimya ve plastik sektöründe en rekabetçi 3. şehir, Enerji sektöründe ise en rekabetçi 3. şehri konumundadır. Raporda; İzmir'in gelecek 5 yılda yüksek büyüme sergileyeceği, Türkiye'nin ikinci en büyük ticaret merkezi olması, Türkiye'nin sanayi üretiminin yüzde 9,3'ünü gerçekleştirmesi, Genç ve dinamik 4 milyonluk nüfusa sahip olması, Socar (4,8 milyar Dolar yatırım), Pratt & Whitney (75 Milyon Dolar yatırım), Deceuninck (28 Milyon Dolar yatırım), Abengoa/Befesa (Endüstriyel atık arıtma ve geri dönüşüm faaliyeti) gibi firmaların büyük ölçekli yatırımlara ev sahipliği yapmasının katkılarıyla öne çıktığı ifade edilmektedir. İzmir in Ege Bölgesi nin nüfusunun % 41 ini, Türkiye nin ise % 5,3 ünü temsil ettiği belirtilmektedir. ABD kaynaklı Brooking Enstitüsü tarafından hazırlanan Global Metro Monitor 2014 raporu da, İzmir i yükselen kentler arasında zirvede göstermektedir. Bu araştırmaya göre; Londra 26, Roma 274, Washington 275, Milano 277, Atina ise 280. konumdadır. İzmir ise 2. sıradadır. Ayrıca bu araştırma, İzmir in potansiyelini tam olarak kullanması halinde neler yapabileceğini de kanıtlar niteliktedir. İzmir de 13 adet Organize Sanayi Bölgesi nin 8 inde (İTOB OSB, Atatürk OSB, Tire OSB, Kemalpaşa OSB, Aliağa Kimya İhtisas ve Karma OSB, İzmir Pancar OSB, Buca Giyim OSB ve Kınık OSB) faal olarak sanayi üretimi gerçekleşmektedir. İzmir de 2 serbest bölge yer almaktadır. Bunlar; Türkiye serbest bölgeleri arasında en fazla dış ticaret hacmine sahip bölgelerden birisi olan Gaziemir de bulunan Ege Serbest Bölgesi (ESBAŞ) ile önceleri sadece deri sektörüne hizmet veren ancak son birkaç yıldır tüm sektörlere kapısını açan Menemen de bulunan İzmir Serbest Bölgesi (İZBAŞ) dir. İzmir de yeni ve ileri teknolojide mal ve hizmet üretmek amacıyla sanayi ve üniversite işbirliğini sağlayan teknoloji bölgelerinin sayısı da günden güne artmaktadır. Odamızın kurucusu olduğu İZMİR BİLİMPARK, Dokuz Eylül Teknoloji Geliştirme Bölgesi (DEPARK), Ege Üniversitesi Teknoloji Geliştirme Bölgesi (İdeEGE) ve Teknopark İzmir ile İzmir de yenilik ve ar-ge faaliyetleri yoğun bir şekilde yürütülmektedir. 15

7 İzmir ekonomisinde tarım, hayvancılık, balıkçılık, denizcilik, toptan perakende ve ticaret, turizm, lojistik ve enerji sektörleri yatırım açısından öne çıkan sektörler arasındadır. Bereketli toprakları, uygun iklim koşulları, zengin su kaynakları ve biyoçeşitliliği ile Türkiye nin en zengin ürün çeşitliliğine sahip kentlerinden biridir. Kentimiz dünyanın çok az bölgesinde görülebilecek müthiş potansiyeli ile incirden tütüne, narenciyeden süt hayvancılığına, zeytinyağından hububata, tıbbi ve aromatik bitkilerden şarapçılığa, çiçekçilikten arı ürünlerine kadar inanılmaz bir çeşitliliği barındırmaktadır. Kentimiz modern tarım yapısıyla öne çıkmaktadır. İzmir, birçok üründe verim ve kalite açısından Türkiye ortalamasının üzerinde değerlere sahiptir. İzmir de verimli ovalarda pamuk, üzüm, zeytin, incir, tütün, sebze-meyve, balık ve hayvansal yan ürünler üretimi yapılmaktadır. Organik tarım ürünlerinin üretimi konusunda da çeşitli çalışmalar sürdürülmektedir. Kentimiz organik tarımda öncü olmaya devam etmektedir. İzmir ihracatta öncü konumda yer almakta olup organik tarımsal ürünlerle iştigal eden pek çok işletmeye ev sahipliği yapmaktadır. Tarım ve tarıma dayalı sanayi ürünleri dış ticarette de önemli bir yere sahiptir. İzmir turizmde sahip olduğu kültürel, tarihi ve coğrafi değerlerini koruma ve kullanma dengesi içinde turizm alternatiflerini geliştirerek çeşitlendirmeye devam etmektedir. Özellikle zengin jeotermal kaynakları ve kaplıcaları ile sağlık turizmi, kongre turizmi ve kruvaziyer turizm gelişmektedir. Odamızın kruvaziyer turizme verdiği önem sayesinde İzmir kruvaziyer turizmde önemli bir başarı yakalamış ve Türkiye ve dünya kruvaziyer sektöründe önemli bir yere sahip olmuştur. Bununla birlikte İzmir de daha fazla uluslararası etkinliğin, fuar ve kongre organizasyonlarının düzenlenmesine yönelik çalışmalar hızlandırılmalıdır. İzmir yenilenebilir enerji konularında oldukça zengindir. Özellikle rüzgar, güneş, jeotermal ve dalga enerjisinden daha fazla yararlanılması, İzmir in ekonomik gelişimine katkı sağlayacaktır. İzmir spor açısından da önemli bir cazibe merkezi olabilir. İzmir in sağlık turizmi, bilişim vadisi, kültür-sanat ve eğlence konularında marka olma potansiyeli bulunmaktadır. İzmir in bu yönü daha çok geliştirilmeli ve İzmir dünyanın her yerinden şifa arayanların akın ettiği bir kent olmalıdır. İzmir den İzmir dışına olan beyin göçü engellenmeli, İzmirli gençler hayallerini gerçekleştirmek için İzmir dışına çıkmak zorunda kalmamalıdır. Kemeraltı-Agora-Kadifekale üçgeninde yer alan eski şehrin daha fazla turist alması sağlanmalıdır. UNESCO Dünya Mirası listesinde yer alan Efes ve Bergama ya daha fazla turist çekilmeli, bu yerlerin daha fazla tanıtımı yapılmalı, İzmir Tarihi Kent Merkezi ve Foça da en kısa sürede UNESCO Dünya Mirasına aday olmalıdır. 16

8 İzmir de yer alan tarihi cami, sinagog ve kiliseler de turizme kazandırılmalıdır. İzmir in özellikle İstanbul Atatürk ve Sabiha Gökçen Havalimanları nda yaşanan yetersiz planlama ve pist bakımları nedeniyle bir aktarma merkezi olma fırsatı bulunmaktadır. İzmir in modern terminalleri ve kapasitesi, kentin ekonomisi ve turizmi ile birleştirilip THY için çok önemli bir merkez haline getirilebilir. Sonuç olarak İzmir, ekonomik büyüklük bakımından Türkiye nin ikinci büyük kentidir ancak kentimiz potansiyelini tam olarak kullanamamaktadır. İzmir in milli ekonomiden ve küresel ekonomiden daha fazla pay alması sağlanmalıdır. İzmir daha çok ihracat yapar, daha çok yabancı ve doğrudan yatırım çeker hale gelmelidir. İzmir yabancı araştırma şirketlerinin raporlarında gün geçtikçe daha fazla sayıda yer almaktadır. Bu durum, İzmir'in yatırımcılara sunduğu fırsatların arttığını göstermektedir. İzmir teşvik sisteminden daha fazla pay alabilirse ve İzmir ihracatçısı yurtdışındaki rakipleriyle eşit koşullarda mücadele edebilirse İzmir in başarıları katlanarak artacaktır. Eğer İzmir in yenilenebilir enerji, kimya-plastik ve uzay-havacılık başta olmak üzere turizm, organik tarım, gıda, içecek ve tarıma dayalı sanayi, hazır giyim, tekstil-konfeksiyon ve lojistik potansiyeli kullanılabilirse İzmir in önü çok açıktır. Bunun için İzmir-İstanbul Otoyolu, İzmir-Ankara Hızlı Tren Hattı, İzmir Çandarlı Limanı ve İzmir in kuzeyi ile güneyini birleştirecek İzmir Körfez Geçiş Projesi gibi ulaştırma yatırımların tamamlanması, İzmir de iş-yatırım ortamının iyileştirilmesi, İzmir de daha çok uluslararası fuar ve kongre düzenlenmesi, İzmir den yurtdışında ana merkezlere doğrudan uçak seferlerinin arttırılması ve İzmir in nitelikli iş gücüne daha fazla iş imkanı yaratılması gerekmektedir. Bu ve benzeri dev yatırımlarla potansiyelini tam olarak ortaya koyduğu zaman İzmir, dünyanın zengin ve en hızlı gelişen kentleri arasındaki yerini pekiştirecektir. 17