Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi The Journal Of Social Sciences Institute

Transkript

1 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi The Journal Of Social Sciences Institute VAN YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ DERGİSİ THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES INSTITUTE ISSN: DERGİMİZ DergiPark AKADEMİK Tübitak DergiPark akademik TARAFINDAN TARANMAKTADIR ULUSLARARASI HAKEMLİ DERGİDİR YIL/YEAR: 2017 SAYI/NUMBER: 36

2 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi The Journal Of Social Sciences Institute Hakemli Dergi, Yıl 2017 Sayı:36 Peer-Reviewed Journal, Year:2017 Issue: 36 VAN YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ DERGİSİ THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES INSTITUTE Sahibi/Owner Sosyal Bilimler Enstitüsü Adına Doç. Dr. Bekir KOÇLAR Editörler/Editors Doç. Dr. Bekir KOÇLAR Öğr. Gör. Kemal TEMİZER Tercüme ve Dil Editörleri/Translation and Language Editors Prof. Dr. M. Şirin ÇIKAR (Arapça) Doç. Dr. Cavid QASIMOV (Rusça) Yrd. Doç. Dr. Aydın GÖRMEZ (İngilizce) Yrd. Doç. Dr. Süleyman ERATALAY (Almanca) Yrd. Doç. Dr. Mustafa SOLMAZ (Fransızca) Yayın Kurulu/Editorial Board Prof. Dr. Abed Elrahim Azzam Mohammad MARASHDEH, Jadara Üniversitesi, Ürdün Prof. Dr. Ali J. Al-ALLAQ, el-ain Üniversitesi, Birleşik Arap Emirlikleri Prof. Dr. Alfina SİBGATULLİNA- Russian Academy of Sciences- Rusya Prof. Dr. Azmi SÜSLÜ-Ankara Üniversitesi Prof. Dr. Bayram KODAMAN-Süleyman Demirel Üniversitesi Prof. Dr. Faruq MAWASİ, Al Qasimi Academy, Filistin. Prof. Dr. Ivan BALTA-University of Osije- Hırvatistan Prof. Dr. Hasan ÇİÇEK- Prof. Dr. Medhat Saad Mohamed ELGAYAAR, Zagazig Üniversitesi, Mısır Prof. Dr. M. Şirin ÇIKAR- Prof. Dr. Munjid Mustafa BAHJAT, International Islamic University, Malaysia. Prof. Dr. Necmettin ALKAN-Karadeniz Teknik Üniversitesi Prof. Dr. Nimetullah HAFIZ-Balkan Tarihi Araştırmaları Merkezi-Kosova Prof. Dr. Öztürk EMİROĞLU-Varşova Yunus Emre Enstitüsü-Polonya Prof. Dr. Recai KARAHAN, Prof. Dr. Salim CÖHCE İnönü Üniversitesi Prof. Dr. Samı Alı JABBAR, Basra Üniversitesi-Irak Prof. Dr. Serbo RASTODER-University of Montenegro-Karadağ Prof. Dr. Süleyman Turduyeviç KAYIPOV-Sincan Pedagoji Üniversitesi-Çin Doç. Dr. Bekir KOÇLAR- Doç. Dr. Tamer BALCI - The University of Texas-ABD Doç. Dr. Vitaliy POZNAHİREV, Russian Academy of Sciences- Rusya Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ Yrd. Doç. Dr. Ertuğrul ÇAVDAR, Dr. Salih Ahmad ABDULVEHHAB-Ezher Üniversitesi-Mısır

3 Danışma Kurulu/Advisory Board Prof. Dr. Alfina SİBGATULLİNA Prof. Dr. Ali Fuat DOĞU Prof. Dr. Azmi SÜSLÜ Prof. Dr. Bayram KODAMAN Prof. Dr. S. Cem ŞAKTANLI Prof. Dr. Cesur PEVLEVAN Prof. Dr. Hasan BABACAN Prof. Dr. Ivan BALTA Prof. Dr. Metin AYIŞIĞI Prof. Dr. Mehmet AYGÜN Prof. Dr. Necdet HAYTA Prof. Dr. Nimetullah HAFIZ Prof. Dr. Rafet ÇAVUŞOĞLU Prof. Dr. Reha SAYDAN Prof. Dr. Salim CÖHCE Prof. Dr. Serbo RASTODER Prof. Dr. Süleyman Turduyeviç KAYIPOV Prof. Dr. Zeki TAŞTAN Doç. Dr. A. Menaf TURAN Doç. Dr. B. Cercis TANRITANIR Doç. Dr. Ferit İZCİ Doç. Dr. M. Akif ARVAS Doç. Dr. Suvat PARİN Doç. Dr. Tamer BALCI Doç. Dr. Tuncay ÖĞÜN Doç. Dr. Zafer KANBEROĞLU Sekreterya/Secretary Ahmet KÖKLÜ Murat ÇABAZ Dizgi-Baskı/Print-Compasition Baranoğlu Ofset Matbaacılık: (0432) VAN Yazışma Adresi/Correspondence Address Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ Sosyal Bilimler Enstitüsü/VAN Tel: /2002- Fax: İleti Adresi: Baskı Yılı/Date of Publication 2017

4 İÇİNDEKİLER / CONTENTS ARKEOLOJİ/ARCHAEOLOGY Arş. Gör. Dr. Sabahattin ERDOĞAN Minua (Şamram) Kanalı ve Tariria Bahçesi İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme An Evaluation on the Relationship Between Minua (şamram) Canal and Tariria Garden 11 DİL VE EDEBİYAT/LANGUAGE AND LITERATURE Yrd. Doç. Dr. Fırat YILDIZ Iris Murdoch'ın Kesik Bir Baş'ında ve Oğuz Atay'ın Tutunamayanlar'ında Yanılsama Illusion in Iris Murdoch's a Severed Head and Oguz Atay's Tutunamayanlar 25 Yrd. Doç. Dr. Metin EREN Van Gölü Havzası Masallarının Estetik Biçimlenmesinde Kalıp, Tekrar ve Anlatıcı Formula, Repetition and Narrator In Aesthetics Forming of Van Lake Basin Folk Tales 33 Yrd. Doç. Dr. Soner İŞİMTEKİN Furûğ Ferruhzâd ve Sylvia Plath'ın Şiirlerinde Kullanılan Esenliksiz Kelimeler Üzerine On Dysphoric Words Used by Forugh Farrokhzad and Sylvia Plath in Their Poems 55 FELSEFE/ PHILOSOPHY Prof. Dr. Hasan ÇİÇEK Milliyetçilik Karşıtı Söylem: Mevlana ve Habermas Discourse Against Nationalism: Rumi and Habermas 77 İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER/ ECONOMIC AND ADMINISTRATIVE SCIENCES Doç. Dr. M. Akif ARVAS Arş. Gör. Mustafa TORUSDAĞ Causality Relationship Between Imports, Exports and Economic Growth: An Evaluation in Terms of Turkey and Five European Countries 89 Öğr. Üyesi Serpil SEVİMLİ DENİZ Doç. Dr. H. Eray ÇELİK Trb2 Bölgesinde Kümelenme Potansiyeli Olan Sektörlerin Belirlenmesi Determination of Sectors Which Clustered Potential in Trb2 Region 109 Öğr. Gör. Ayhan CESUR Öğr. Gör. Mehmet Sadık ÇOBAN Gerilla Pazarlama Guerrilla Marketing 119 İLAHİYAT / TEOLOGIE Prof. Dr. M. Şirin ÇIKAR Modern Arap Romanında Türkiye İmajı: Subhi Fehmavi Örneği The Image of Turkey in Modern Arab Novel: Suphi Fehmavi Example 133

5 Yrd. Doç. Dr. Mahmut DÜNDAR Eyyubi Dönemi Mısır Medreseleri Egyptian Madrasas in Ayyubid Era Egyptian Madrasas in Ayyubid Era 145 SANAT TARİH/ HISTORY ART Yrd. Doç. Dr. Ercan ÇALIŞ Alanya Atatürk Evi ve Müzesi'nde Sergilenen Bir Grup Madeni Takı A Group of Metal Jewellery Displayed in Alanya Atatürk House and Museum 177 Yrd. Doç. Dr. Oktay BAŞAK Öğr. Gör. Ahmet BODAKÇİ Mardin Mezar Taşlarından Lahit Formunda İki Örnek Two Samples in Sarcophagus Form from Mardin Gravestones 195 SOSYOLOJİ/ SOCIOLOGY Yrd. Doç. Dr. Mustafa GÜNERİGÖK Geç Modern Çağda Dinsel Bireycilik ve Kimlik Religious Individualism and Identity in the Late Modern Age 225 TARİH/ HISTORY Prof. Dr. Serpil SÜRMELİ Lozan Konferansı Sırasında Türk Gazeteciler ve İzlenimleri Turkish Journalists and Their Impressions During the Lausanne Conference 249 Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ Cumhuriyet'in İlk Yıllarında Bitlis'teki Eğitim Durumuna Bir Bakış In the Early Years of the Republic a Look at the Educational Situation in Bitlis 279 Yrd. Doç. Dr. Rahmi TEKİN XVII. Yüzyıldamüslim-Gayrimüslim İlişkileri (İstanbul Örneği) XVII. Müslim-gayrimüslim Relations in the Century (İstanbul Sample) 299 Yrd. Doç. Dr. Ömer OBUZ Fikrin Mürekkeple Sınavı: Mahmut Soydan'ın Kaleminden Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ile Serbest Cumhuriyet Fırkası Examination With Inkof Idea: From Mahmut Soydan's Pen Progressive Republic Party and Free Republican Party 313 Yrd. Doç. Dr. Pelin İSKENDER KILIÇ Schneider Efendi: Osmanlı Hizmetinde Bir Levanten Schneider Efendi: A Levantine in Ottoman Service 329 Arş. Gör. Vural ÖNTÜRK Gaznelilerde Bir Şehzade Düşmanı: Hâcibü'l-Hüccâb Tuğrul Bozan An Princes Enemy of the Ghaznavids: Hâjibu'l-hujjâb Toghril Bozan 345 Yrd. Doç. Dr. Güneş ŞAHİN Dr. Öğrencisi Rıdvan SÜSLÜ Ferit Melen'in Maliye Bakanlığı Günlerine Bir Bakış An Overview of the Office Days of Former Minister Ferit Melen in the Ministry of Finance 361 Yayın İlkeleri ve Yazım Kuralları 393

6 36. SAYI HAKEMLERİ / REVIEWERS OF THE 36 TH ISSUE Prof. Dr. Metin AYIŞIĞI Prof. Dr. Mehmet AYGÜN Prof. Dr. Mehmet Şirin ÇIKAR Prof. Dr. Zeki TAŞTAN Doç. Dr. Abdullah DUMAN Doç. Dr. Bekir KOÇLAR Doç. Dr. Hatice KALKAN Doç. Dr. M. Akif ARVAS Doç. Dr. Cengiz ATLI Doç. Dr. Gülsen BAŞ Doç. Dr. Selma BAŞ Doç. Dr. Zafer KANBEROĞLU Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ Yrd. Doç. Dr. Abdulhadi TİMURTAŞ Yrd. Doç. Dr. Abdulkadir GÜMÜŞ Yrd. Doç. Dr. Abdullah OĞRAK Yrd. Doç. Dr. Aydın GÖRMEZ Yrd. Doç. Dr. Ayşe ERTUŞ Yrd. Doç. Dr. Ahmet OĞUZ Yrd. Doç. Dr. Ahmet GÖKÇEN Yrd. Doç. Dr. Bedrettin BASUĞUY Yrd. Doç. Dr. Bilcan GÖKÇE Yrd. Doç. Dr. Bora YILMAZ Yrd. Doç. Dr. Emine CİHANGİR Yrd. Doç. Dr. Fırat YILDIZ Yrd. Doç. Dr. Gülşen TORUSDAĞ Yrd. Doç. Dr. Güneş ŞAHİN Yrd. Doç. Dr. Haktan SEVİNÇ Yrd. Doç. Dr. Haluk YERGİN Yrd. Doç. Dr. Hamit AKTÜRK Yrd. Doç. Dr. Mahmut DÜNDAR Yrd. Doç. Dr. Mehmet KULAZ Yrd. Doç. Dr. Metin EREN Yrd. Doç. Dr. Nevzat KELEŞ Yrd. Doç. Dr. Ömer TOKUŞ Yrd. Doç. Dr. Ömer OBUZ Yrd. Doç. Dr. Recep DEMİR Yrd. Doç. Dr. Raşit KOÇ Yrd. Doç. Dr. Tahir ZORKUL Yrd. Doç. Dr. Tahsin KORKUT Yrd. Doç. Dr. Veysi SEVİNÇLİ Yrd. Doç. Dr. Yunus KAPLAN Namık Kemal Üniversitesi Iğdır Üniversitesi Hakkâri Üniversitesi Karabük Üniversitesi Muş Alparslan Üniversitesi Bingöl Üniversitesi Iğdır Üniversitesi Namık Kemal Üniversitesi Bingöl Üniversitesi Bingöl Üniversitesi

7 HAKEMLERİMİZ / REFEREES Prof. Dr. Ahmet BURAN Fırat Üniversitesi Prof. Dr. Abed Elrahim Azzam Mohammad MARASHDEH, Jadara Üniversitesi, Ürdün Prof. Dr. Ali J. Al-ALLAQ, el-ain Üniversitesi, Birleşik Arap Emirlikleri Prof. Dr. Azmi SÜSLÜ Ankara Üniversitesi Prof. Dr. Ali Fuat DOĞU Prof. Dr. Alfina SİBGATULLİNA Russian Academy of Sciences-Rusya Prof. Dr. Bayram KODAMAN Süleyman Demirel Üniversitesi Prof. Dr. Bedri SARICA Pamukkale Üniversitesi Prof. Dr. B. Kemal YEŞİLBURSA Uludağ Üniversitesi Prof. Dr. Cesur PEHLEVAN Prof. Dr. Erdal AYDOĞAN Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Faruk ALAEDDİNOĞLU Prof. Dr. Faruq MAWASİ, Al Qasimi Academy, Filistin. Prof. Dr. Ivan BALTA University of Osije- Hırvatistan Prof. Dr. Medhat Saad Mohamed ELGAYAAR, Zagazig Üniversitesi, Mısır Prof. Dr. Munjid Mustafa BAHJAT, International Islamic University, Malaysia. Prof. Dr. Nimetullah HAFIZ Balkan Tarihi Araştırmaları Merkezi-Kosova Prof. Dr. Salim CÖHCE İnönü Üniversitesi Prof. Dr. S. Esin DAYI Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Gülay ÖĞÜN BEZER Marmara Üniversitesi Prof. Dr. Hasan BABACAN M. Akif Ersoy Üniversitesi Prof. Dr. İbrahim ÖZCOŞAR Mardin Artuklu Üniversitesi Prof. Dr. İsa YÜCEER Bitlis Eren Üniversitesi Prof. Dr. M. Salih ARI Prof. Dr. M. Şirin ÇIKAR Prof. Dr. Mehmet AYGÜN Prof. Dr. Mehmet KUBAT İnönü Üniversitesi Prof. Dr. Metin AYIŞIĞI Prof. Dr. Necdet HAYTA Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Necmettin ALKAN Karadeniz Teknik Üniversitesi Prof. Dr. Nevzat TARTI Akdeniz Üniversitesi Prof. Dr. Öztürk EMİROĞLU Varşova Yunus Emre Enstitüsü-Polonya Prof. Dr. Rafet ÇAVUŞOĞLU Prof. Dr. Recai KARAHAN Prof. Dr. Reha SAYDAN Prof. Dr. Resul ÖZTÜRK Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Samı Alı JABBAR, Basra Üniversitesi-Irak Prof. Dr. Serbo RASTODER University of Montenegro-Karadağ Prof. Dr. Serpil SÜRMELİ On Dokuz Mayıs Üniversitesi Prof. Dr. Selahattin SÖNMEZSOY Prof. Dr. Süleyman Turduyeviç KAYIPOV Sincan Pedagoji Üniversitesi-Çin Prof. Dr. Şakir GÖZÜTOK Prof. Dr. Şenol ÇELİK Balıkesir Üniversitesi Prof. Dr. Yakup CİVELEK Bartın Üniversitesi Prof. Dr. Zeki TAŞTAN Doç. Dr. Abdullah DUMAN Doç. Dr. Abdulmecit CANATAK Doç. Dr. Adnan ÇEVİK Sıtkı Koçman Üniversitesi Doç. Dr. Bekir KOÇLAR

8 HAKEMLERİMİZ / REFEREES Doç. Dr. Cem KAHYA Doç. Dr. Cengiz ATLI Doç. Dr. Gülsen BAŞ Doç. Dr. İsmail EYYUPOĞLU Doç. Dr. Menaf TURAN Doç. Dr. Mehmet DEMİRTAŞ Doç. Dr. Mehmet PINAR Doç. Dr. Melih ERZEN Doç. Dr. M. Salih MERCAN Doç. Dr. M. Akif ARVAS Doç. Dr. Murat ÖZTÜRK Doç. Dr. Mustafa SARICA Doç. Dr. Nihat ŞİMŞEK Doç. Dr. Özer KÜPELİ Doç. Dr. Sabri AZGÜN Doç. Dr. Selma BAŞ Doç. Dr. Tamer BALCI Doç. Dr. Tuncay ÖĞÜN Doç. Dr. Vecihi SÖNMEZ Doç. Dr. Zafer KANBEROĞLU Doç. Dr. Zekeriya NAS Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ Yrd. Doç. Dr. Abdullah OĞRAK Yrd. Doç. Dr. Abdulhadi TİMURTAŞ Yrd. Doç. Dr. Abdurrahim TUFANTOZ Yrd. Doç. Dr. Ahmet EYİM Yrd. Doç. Dr. Aysun YARALI AKKAYA Yrd. Doç. Dr. Arif GEZER Yrd. Doç. Dr. Aydın GÖRMEZ Yrd. Doç. Dr. Bülent ALAN Yrd. Doç. Dr. E. Yaşar DEMİRCİ Yrd. Doç. Dr. Ercan ÇAĞLAYAN Yrd. Doç. Dr. Ercan ÇALIŞ Yrd. Doç. Dr. Ertuğrul ÇAVDAR Yrd. Doç. Dr. Erkan AFŞAR Yrd. Doç. Dr. Fatih GENCER Yrd. Doç. Dr. Ferit İZCİ Yrd. Doç. Dr. Fırat YILDIZ Yrd. Doç. Dr. Güneş ŞAHİN Yrd. Doç. Dr. Mehmet KULAZ Yrd. Doç. Dr. Mehmet TOP Yrd. Doç. Dr. Metin YILDIZ Yrd. Doç. Dr. M. Halil ERZEN Yrd. Doç. Dr. M. Nuri KARDAŞ Yrd. Doç. Dr. Nevzat KELEŞ Yrd. Doç. Dr. Nilgün BİLİCİ Yrd. Doç. Dr. Oktay BAŞAK Yrd. Doç. Dr. Osman AYTEKİN Yrd. Doç. Dr. Ömer DEMİRBAĞ Bayburt Üniversitesi Iğdır Üniversitesi Atatürk Üniversitesi Bitlis Eren Üniversitesi Bitlis Eren Üniversitesi Pamukkale Üniversitesi Gaziantep Üniversitesi Kâtip Çelebi Üniversitesi Atatürk Üniversitesi The University of Texas-ABD Sıtkı Koçman Üniversitesi Mardin Artuklu Üniversitesi Muş Alparslan Üniversitesi Bitlis Eren Üniversitesi Atatürk Üniversitesi

9 HAKEMLERİMİZ / REFEREES Yrd. Doç. Dr. Ramazan ÖZMEN Yrd. Doç. Dr. Rahmi TEKİN Yrd. Doç. Dr. Raşit KOÇ Yrd. Doç. Dr. Recep DEMİR Yrd. Doç. Dr. Sait EBİNÇ Yrd. Doç. Dr. Sevda ERATALAY Yrd. Doç. Dr. Veysi SEVİNÇLİ Yrd. Doç. Dr. Yalçın KARACA Yrd. Doç. Dr. Yasin DOĞAN Dr. Salih Ahmad ABDULVEHHAB Kafkas Üniversitesi Ezher Üniversitesi-Mısır

10 10 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi

11 The Journal of Social Sciences Institute 11 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, The Journal of Social Sciences Institute Sayı/Issue:36 Sayfa / Page: ISSN: VAN/TURKEY Makale Bilgisi / Article Info Geliş/Received: Kabul/Accepted: MİNUA (ŞAMRAM) KANALI VE TARİRİA BAHÇESİ İLİŞKİSİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME AN EVALUATION ON THE RELATIONSHIP BETWEEN MINUA (ŞAMRAM) CANAL AND TARİRİA GARDEN Arş. Gör. Dr. Sabahattin ERDOĞAN Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü sabahattinerdogan@yyu.edu.tr Öz Minua Kanalı ve Tariria Bahçesi, Urartu kralı Minua ya ait iki büyük krali projedir. Çalışmamızda her iki yapı ve aralarındaki ilişki üzerinde durulacaktır. Minua Kanalı, Gürpınar İlçesi Yukarı Kaymaz (Mejingir) köyünde çıkan suyu yapay bir toprak kanal aracılığı ile Van Ovasına kadar ulaştırmaktadır. Başlangıçta Kavurma Mahallesine kadar gelen kanal, burada Kurubaş Deresine dökülerek son bulmaktaydı. Tuşpa kayalıklarına kadar devam etmemesi oldukça önemlidir. Bahçe ise günümüz Edremit ilçesine bağlı Kadembas mevkiinde, Minua Kanalının hemen yanında yer almaktadır. Bu iki krali yapının konum olarak başkentten bir hayli uzakta tercih edilmesi önemli bir detaydır. Fiziki olarak bir arada bulunmaları kadar yapılış amaçları da aralarındaki ilişkiyi vurgulamaktadır. Kanalın Tuşpa kayalıklarına kadar devam etmemesi içme suyu amaçlı olarak açılmadığının kanıtı olarak gösterilebilir. Ayrıca yazıtlarda Tanrı Haldi adına yaptırdım ifadesinin dışında kutsallık ifadesi de bulunmamaktadır. Tuşpa kayalıkları çevresinde bahçe yapmaya müsait pek çok alan olmasına rağmen, Edremit ve özellikle de Kadembas ın tercih edilmesi Tariria bahçesi ile Minua Kanalı arasındaki ilişkiyi gösteren en önemli sebeplerdendir. Anahtar Kelimeler: Urartu Sulama Faaliyetleri, Minua (Şamram) Kanalı, Urartu Bahçeleri, Tariria Bahçesi,

12 12 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Abstract Minua canal and Tariria garden are two big king projects by Urartian king Minua. This study focuses on these constructions and their relations with each other. Minua canal transfers the water emerging in Yukarı Kaymaz (Mejingir) village in Gürpınar district to the Van Plain by means of an artificial earthen canal. The channel originally extended to the Kavurma district, where it ended up pouring into Kurubaş Stream. It is very important it did not run until Tushpa cliffs. The garden is located in Kadembas of Edremit district, just beside the Minua Canal. It s an important detail to realize that these constructions were built far from the capital. The aim for their constructions, as much as their structural togetherness, puts emphasize on their relationships. The canal not running until the Tushpa cliffs can be seen as a proof that the purpose of the canal is not only for drinking water. In addition, there is no statement of sanctity except for the inscription I made it for the God Haldi. Although there are many areas available for gardening around the Tushpa cliffs, it is Edremit and Kadembas in particular chosen for the gardening, which is one of the most important reasons to show the relationship between the Tariria garden and the Minua Canal. Keywords: Urartian Irrigation Activities, Minua (Şamram) Canal, Urartian Gardens, Tariria Garden Giriş Gelişkin bir imar düzeyine sahip Urartu Devleti nin bağ, bahçe ve tarım ile ilişkili olarak baraj, kanal ve göletlerden oluşan sulama faaliyetlerini fazlasıyla önemsedikleri bilinen bir olgudur 1. (Öğün, 1970: 16,19: Erdoğan, 2006: 10-15; Avcı, 2016: 56-58). Urartu Devletin yayıldığı geniş coğrafya, zorlu topoğrafya ve olumsuz iklim koşulları ile göze çarpmaktadır. Tüm bu olumsuzluklara rağmen sulama tesislerinin, artan nüfusun su ihtiyacını karşılamaya yönelik olduğu düşünülmektedir. Yapılış amaçları bir tarafa, yazılı kaynaklardan anlayabildiğimiz kadarıyla da sulama tesisleri inşa etmek, Urartu kralları için bir gelenek olmuş ve hatta bununla da çok övünmüşlerdir (Öğün, 1970: 17-18). Hemen her kralın, sulama ile ilgili bir faaliyetine rastlayabilmekteyiz. Bu krallar arasında ilk akla gelen ise Kral Minua dır. Urartu tarihine damgasını vurmuş Minua, siyasi başarılar kadar imar faaliyetleriyle de adından sıkça söz ettirmiştir. Bu imar faaliyetlerinin içinde sulama tesisleri önemli bir yer tutmaktadır. Arkeolojik veri ve çivi yazılı kitabelere göre kral a ait Van, Erciş, Muradiye ve Malazgirt olmak üzere farklı bölgelerde 1 Makale, bu makalenin yazarı tarafından Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı nda tamamlanan Minua (Şamram) Kanalı ve Urartu Bahçeleri, adlı Yüksek Lisans Tezi verilerinin yeniden değerlendirilmesi sonucunda hazırlanmıştır.

13 The Journal of Social Sciences Institute 13 yapılmış birçok sulama faaliyeti bulunmaktadır (Zimansky, 1985: 66; Burney, 1972: 182). Krala ait bildiğimiz 22 adet yazılı vesika vardır 2. Van bölgesindeki en önemli yapıtlardan biri, ünlü Minua (Şamram) kanalıdır (HChI 29 a-e, 30 a-i). Yörenin en büyük su kaynağı olan Şamram suyu, Gürpınar ilçesi Yukarı Kaymaz (Mejingir) köyünde, yüksek bir kayalığın altından çıkmaktadır (Resim 1). Kaynaktan çıkan su, yapay bir kanal ile Van a sevk edilmektedir. İnşa edildiği ilk günden günümüze kadar kanal üzerinde birçok müdahalenin yapıldığı anlaşılmaktadır. İlk yapıldığında Kurubaş Çayı na döküldüğü anlaşılan kanal, DSİ tarafından Van ın sulanmayan bölgelerinin sulanması ve yağış sularının drenajını sağlaması amacıyla Akköprü (Engusner) deresine kadar uzatılmıştır. Uzunluğu başlangıçta yaklaşık 48 km olan kanal, yapılan değişikliklerin ardından uzunluğu DSİ verilerine göre 52,800 km ye ulaşmıştır. Cumhuriyet in ilk yıllarından itibaren Şamram kanalı ve suyu ile ilgili ıslah, tamir ve yeniden yapım çalışmalarının yapıldığını bilmekteyiz (Kardaş, 2015: , 341, ; Kardaş, 2012: , 311, 387) ve 1967 yıllarında DSİ, tarafından kanal belirli yerlerde güzergâhı değiştirilmiş ve ihtiyaç duyulan kısımlar ise beton ile kaplanmıştır (Erdoğan, 2006: 19, dn 2). Urartular, Tuşpa kayalığı ve çevresinde ihtiyaç duyulmadığı için kanalı uzatmamışlardır (Öğün, 1970: 20). Aşağı Kaymaz Köyünde Engil Çayının üzerinden köprü yardımı ile geçtikten sonra batıya doğru yönlendirilmiştir. Toprağa açılmış bir hendek içinde, stabilize eski Van-Hakkâri karayoluna paralel bir şekilde Van a doğru akmaktadır. (Öğün, 1970, 30). Eski karayolunun Urartular döneminde kullanılıp kullanılmadığı bilinmez. Ancak yol ile kanal güzergâhını belirleyen mühendislerin bunu göz önüne almış olmaları muhtemeldir. Çayırbaşı (Keravanis) Köyünün çıkışına denk gelen, kanalın yaklaşık ilk 23 km si topraktır (Resim 2). Bu noktadan itibaren kanalın yatağı yer yer değiştirilerek orijinal yapısına müdahaleler yapılmıştır. Orijinal yapının korunduğu Çayırbaşı 2 Sulama ile ilgili yazıt sayısı 25 olarak belirtilmektedir (Öğün, 1970; 18). Son çalışmalar bu sayının 22 adet olduğu üzerinedir. (HChI. No. 29a-e, 30a-i, 31-35, 37, 38, 40, 75, 79; Payne, 2006: ) 3 İsmet İnönü tarafından görevlendirilen mühendislerin 1935 yılında hazırladıkları ve Atatürk e sundukları raporda kanalın tamir edilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Daha sonra 18 Ağustos 1936 da kararnâme ile çıkarılan ödenek ile 1936 ve 1937 yıllarında Şamram Kanalı nın yıkılan kısımları onarılmış ve sel sularıyla dolan kısımlar temizlenmiştir Van Depremi nden sonra Van a gelen İsmet İnönü, Şamram Kanalını onararak açılmasını sağlamıştır yılında büyük miktar para harcanarak 52 km uzunluğundaki Şamram kanalı tamamen yapılmış ve işletmeye açılmıştır. 18 köy ile Van merkezindeki arazilerin bu su ile sulanması sağlanmıştı.

14 14 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Köyünden sonra ise kanal, beton ile kaplanmıştır. Eski Minua kanalı, kimi yerlerde toprağa, kimi yerlerde de kalkerden oluşan yumuşak ana kayaya açılmıştır. Köprüler (Gem) Çayırbaşı, Gölkaşı (Meşgelek), Bakımlı İşhanikom ve Kadembas bölgelerinde kayalık zemine açılan kanal izleri takip edilebilmektedir (Resim 8). Söz konusu alanlar jeolojik olarak traverten özelliği gösteren kayaç yapısına sahiptirler (Kuvanç 2017: 140). Kanal Gülo boğazından sonra kuzeye dönerek Van Gölü kıyısına paralel bir şekilde Kadembas yönüne doğru ilerler. Kanal, bahçe yazıtlarının bulunduğu Kadembas tan sonra kuzey yönüne devam ederek Edremit (Sarmansuyu) ilçesinden geçer. Edremit yüksek ağaçları ve geniş meyve bahçeleri ile Van Bölgesinin en yeşil yerlerinden biridir. Kanalın, bu mevkiden döküldüğü son nokta olan Akköprü (Engusner) deresine kadar olan bölümü beton ile kaplanmıştır. Kanal, Edremit ilçesinden sonra Urartu yerleşimine sahne olmuş Zivistan (Elmalık) Köyünden geçerek Kurubaş Deresine, oradan da Van ın batı mahallelerinden geçerek İskele Mahallesinde son bularak Akköprü Deresine dökülmektedir (Harita 1). Kanalın orijinal olarak günümüze ulaşabilmiş yapılarından biri de destek duvarlarıdır. Duvarlar suyun kolay akması için gerekli eğimi sağlamanın yanında kanalı statik olarak da desteklemektedir. Arazinin elverişli olmayan çukur ve engebeli kısımlarına yapılan destek duvarlarının yüksekliği kimi yerlerde m ye kadar ulaşabilmektedir. Kuru duvar tekniğinde iri blok taşlarla inşa edilen duvarlar, zemin seviyesinde daha genişken yukarıya doğru eğimli bir şekilde giderek daralmaktadır. Duvarlarda çevredeki doğal traverten kayaçların kullanıldığı anlaşılmaktadır. Destek duvarlarının bulunduğu alanlar ile yukarıda da isimleri verilen traverten oluşumların bulunduğu alanlar hemen hemen paralellik göstermektedir. Son dönem araştırmaları ile tespit edilebilen Bakımlı ve Kadembas taş ocakları kanalın hemen yanında yer almaktadırlar (Kuvanç 2017: 140). Arazinin yapısına bağlı olarak Gölkaşı, Bakımlı ve özellikle de Kadembas bölgelerindeki set duvarları daha yüksektirler. Konut yapımına bağlı olarak tahrip edilmiş Edremit merkezindeki destek duvarları da yine arazinin yapısına bağlı olarak daha alçaktır. Gölkaşı Köyünde kanal kaya bir yatakta akmasına rağmen ihtiyaca binaen bu kısımda duvarlar ile güçlendirilmiştir (Öğün 1970: 33). Gülo Boğazı mevkiinde suyun bir diğer suyun üzerinden atlatıldığı köprü de aynı şekilde destek duvarlar ile desteklenmiştir. Kanalın en önemli noktalarından olan Kadembas bölgesi set duvarları, diğer bölgelerde yer alan set duvarlarına nazaran daha yüksek ve daha özenli bir yapıya sahiptir (Resim 6). Traverten

15 The Journal of Social Sciences Institute 15 taş duvarların mevcut yüksekliği ortalama 12 m civarındadır. Kanal ile mevcut duvar arasında 5 6 m lik bir mesafe vardır. Buradaki taşlar yıkılmış ya da sökülmüştür. Bu durum göz önüne alındığında duvarın yüksekliği m. yaklaşmaktadır (Öğün, 1970: 34). Kanal yatağı burada da değiştirilmiştir. Eski ve yeni yatak çoğu yerde yan yana görülebilmektedir. (Resim 7) Eski kanal yatağında kimi yerlerin toprağa kimi yerlerin de kayaya açıldığı gözlenmektedir (Resim 8). Kadembas bölgesinde bölgenin önemini vurgulayan 5 adet Urartu yazıtı vardır. Kanalın vurgulanması gereken önemli özelliklerinden biri de köprü benzeri yapılarıdır. Kaynaktan çıktıktan sonra kuzeye Aşağı Kaymaz köyüne doğru gelen kaynak suyu burada beton bir köprü yardımıyla Engil (Hoşap) deresinin üzerinden geçirilmektedir. Mevcut beton köprü yapılmadan önce suyun ahşap bir köprünün üzerinden geçirildiği aktarılmaktadır. (Öğün 1970: 30; Garbrecht 1980: 308). Bu ahşap köprünün Urartu döneminde de var olup olmadığı kesin değildir (Resim 3). Ancak beton köprü ayaklarının bulunduğu noktada, iri kyklopik taşlardan oluşmuş taş dizisi dikkat çekmektedir. Büyük oranda yıkılmış olan duvar tek, yer yer de üst üste iki taş sırasından oluşmaktadır. Duvar, başlangıç noktasından köprü ayağının bulunduğu noktaya doğru, çayın akış istikametine yatay (çapraz) bir şekilde uzanmaktadır. Urartu karakteri taşıyan bu duvarın, bilinçli olarak Hoşap Çayının yatağını daralttığı anlaşılmaktadır. Daraltma işlemi Minua suyunun Hoşap Çayına dökülmesini engellemeye yönelik taş veya muhtemel ahşap? bir Urartu köprünün varlığını kanıtlamaktadır. Gülo Boğazı mevkiinde de benzeri bir durum ile karşılaşılmaktadır. Kanal beton bir köprü aracılığı ile küçük bir dere görünümünde olan Hırsız Deresi nin üzerinden atlamaktadır. Mevsimsel olarak yaz aylarında kuruyan Hırsız Deresi nin debisi, bahar aylarında artmaktadır. Bahar aylarındaki muhtemel su taşkınlarını önlemek amacıyla planlanmış olmalıdır. Aşağı Kaymaz Köyü ndeki gibi dereyi ahşap bir köprü ile geçtiği ifade edilmektedir (Öğün, 1970: 33). Ancak derenin bahar aylarındaki durumu düşünüldüğünde ahşap köprüden çok taşlarla inşa edilmiş bir köprünün varlığı daha olası durmaktadır. Güzergâh üzerinde arkeolojik bulgular veren önemli merkezler bulunmaktadır. Kanal sırasıyla Arkboyu, Köprüler (Gem) ve Çayırbaşı (Keravanis) Gölkaşı (Meşgelek), Bakımlı İşhanikom, Kadembas, Edremit, Elmalı (Zıvistan) Köylerinden geçmektedir. Söz konusu merkezlerde Urartu dışında Ortaçağ a ait izlere de rastlanılmaktadır. Arkboyu, Köprüler ve Çayırbaşı köylerine kadar

16 16 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi olan bölümde kanalın orijinal yatağında aktığı görülmektedir. Henüz beton kaplı olmayan bu bölüm içinde ki bazı noktalarda Yakın dönem ve Ortaçağ dönemlerine ait kimi müdahalelere rastlanılmaktadır (Resim 11, 12). Çayırbaşı köyünde, kanalın kuzeyinde bulunan Aktepe yükseltisinin güney eteklerinde yapı kalıntıları ile birlikte bir Ortaçağ Hristiyan mezarlığı bulunmaktadır. Konum olarak hakim bir noktada bulunan duvar işçiliği açısından Demir çağı özelliği gösteren yapı veya yerleşimin kanal ile ilişkili olarak planlandığı düşünülebilir. Kanal güzergâhı üzerinde yer alan Kız Taşı nın (Edremit Kalesi) yaklaşık 500 m güney ve güneydoğusunda dikdörtgen planlı, büyük bir yapı kalıntısı ile birlikte Ortaçağ mezarlığı bulunmaktadır. Kanalın güneyinde bulunan yapı, kyklopik büyük taşlarla inşa edilmiştir. Planı ve büyüklüğü ile Çayırbaşı Köyü örneğine benzemektedir. Arkeolojik bulguların şüphesiz en önemlilerinden biri de kanala kimlik kazandıran çivi yazılı kitabelerdir. Biri bahçe yazıtı olmak üzere yazıtların 15 tanesi Minua nın en büyük eserlerinden olan Minua Kanalı ile ilişkilidir. Bir birinin aynısı olan yazıtların 5 tanesi 14 satır, 1 tanesi 9 satır, 3 tanesi 4 satır ve geri kalan 5 tanesi 3 satırdır (HChI 29 c; Payne, 2006: ; CTU I, A ). Yazıtların dağılımına bakıldığında sırasıyla Aşağı Kaymaz, Bakımlı, Kadembas ve Edremit merkezlerinde yoğunlaştıkları anlaşılmaktadır. Aşağı Kaymaz köyünde köprünün yaklaşık 100 m. batısında, kanaldan 15 m. yükseklikte ana kayaya işlenmiş bir Urartu yazıtı bulunmaktadır (Resim 2). Kanalı görecek bir yere konuma sahip, yarısı kırık 14 satırlık yazıt ilk inşa yazıtı olarak kabul görmektedir (HChI 29 c; Öğün, 1970: 30; Belli, 1997: 12). İşpuini nin oğlu Minua, Tanrı Haldi nin gücü sayesinde bu kanalı açtı. Adı Minua kanlı (dır). Tanrı Haldi nin büyüklüğüyle, Minua, güçlü kral, büyük kral, Bianili ülkesinin kralı, Tuşpa şehrinin kralı, Tuşpa şehrinin hükümdarı(dır). Minua der ki: Her kim bu yazıtı tahrip ederse, her kim suç işlerse, her kim bir başkasına bunları yaptırırsa, her kim değişik bir şey derse, Ben bu kanalı açtım. Tanrı Haldi, Tanrı Teişeba, Tanrı Şivini ( ve bütün) tanrılar onu güneşin altından yok etsinler (Payne, 2006: ) Tüm yazıtların içeriği aynıdır. Daha kısa olan yazıtların genellikle beddua kısmı eksiktir. Yazıtların dikkat çeken özelliği, kanal açma işi ile Kral Minua adının vurgulanmasıdır. Bununla olasılıkla bu büyük Krali eserin öneminin vurgulanması ile birlikte yazıtların tahrip edilmesi veya kaybolmasının önüne geçilmek istenmesidir.

17 The Journal of Social Sciences Institute 17 Kadembas bölgesinde bölgenin önemini vurgulayan 5 adet Urartu yazıtı bulunmaktadır. Yazıt sayısının çokluğu buranın bilinçli olarak seçildiğini göstermektedir. İlk yazıt (HChI 29 a; Payne, 2006: 5.2.9) (Resim 5), yöre halkı tarafından Devdamı olarak bilinen ortalama m. yüksekliğindeki kayalıkların eteğinde ve kanalın hemen üstünde büyük bir kaya üzerinde yer alır. 14 satır olan yazıt, başlangıç yazıtının tekrarıdır. Yazıtlar ekseriyetle kanalın altında bir kaya üzerinde veya destek duvarı içinde yer alırken, bu yazıtta başlangıç yazıtı gibi kanalın üstünde ve dikkatlerin en çok yoğunlaştığı yere dikilmişlerdir. Hemen önünde, kanalın destek duvarlarının altında Tariria bahçesi yer almaktadır. Tariria bahçesi yazıtı ile söz konusu yazıt 90 derece olacak şekilde aynı doğrultudadır. Bu durumun rastlantı olması pek olası değildir. Bahçe yeri olarak buranın seçilmesi kanalın bahçenin yakınından geçmesi ve bu iki yapının krala veya krallığa ait olduğunu gösteren yazıtların varlığı tüm bunların birbiri ile ilişkili olduğunu gösterir. Plajları, mesire yerleri ile ünlü Edremit ilçesi kanalın nimetlerinden en fazla yararlanan yerlerden biridir. İlçe sınırları içinde 4 kanal yazıtı bulunmaktadır (Erdoğan, 2006: 23, dn 25). Kanalın altında ve ortalama m. kuzeyinde bahçe içinde bulduğumuz yazıtlar önemli olmalıdır (Salvini, 2001: 304). Kanala ait ve üç satırdan oluşan inşa yazıtlarından birinin (HChI 30 e) 5 m güneydoğusunda ana kayaya işlenmiş on dört satırlık çivi yazılı ikinci bir yazıt daha bulunmaktadır. Diğer taraftan her iki yazıtı bir birine bağlayan ana kayaya oyulmuş muhtemel bir kaya koridoru mevcuttur. Üç satırlık ilk yazıtın kuzeyinde 2,20 m. yüksekliğinde 1,10 m. genişliğinde ve 6 m. uzunluğunda olan koridorun zemini, yüksek olmayan bir rampayı andırmaktadır. Yazıtların bulunduğu alan, Kadembas ta olduğu gibi teraslarla oluşturulmuştur. Yazıtların ikisi de bir birine yakın ve farklı teraslarda bulunur. Teraslardan ve dolayısıyla yazıtlardan bir diğerine geçiş bu koridor vasıtası ile olmaktadır. Bu alanın işlevi konusunda net bir şeyler söylemek zordur. Fakat kanala ait iki yazıt ve bunları birbirine bağlayan muhtemel bir kaya koridorunun varlığı, buraya kutsal veya krallığa ait özel bir alan olabildiğini söylememize olanak sağlıyor. Diğer taraftan koridor olarak nitelediğimiz alanın insan elinden çıkmış olması yanında, doğal bir yarık olma ihtimali de vardır. Durum böyle olsa bile buranın özel veya kutsal bir alan olma olasılığı bir hayli yüksektir. Kanalın başladığı Aşağı Kaymaz Köyünden itibaren kanal çevresi bağlar, bahçeler ve bereketli arazilerle doludur. Kanal güzergâhı üzerindeki en önemli merkezler Kadembas ve Edremit tir. Kadembas ta kanalla ilişkili olarak bir bahçe yazıtı

18 18 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi bulunmaktadır.(hchi 40; Payne, 2006: ; CTU I, A 5A-1) Kral Minua nın kızı veya karısı için yaptırdığı bir bahçe (Taririahinili) yazıtıdır (Resim 9). Bu bağ Minua nın kızı (karısı) Tariria nın (dır). Adı Taririahinili(dir). Yazılı, kitabe Aydemir Bişkin e ait büyük bir bahçe içinde yer almaktadır. İki kez tekrar edilen 4 satırlık yazıt kanal destek duvarı önünde bağımsız, mono blok bir kaya kütlesi üzerine yazılmıştır. Kadembas kademeli olarak göl seviyesine inen üç tarafı kapalı, korunaklı yapay teraslardan oluşmaktadır. Günün büyük bir bölümünde güneş gören Kadembas ın sadece Van Gölüne bakan batı yönü açıktır. Ayrıcalıklı konumuna ilaveten verimli bir toprağa da sahiptir. Söz konusu bu özellikler, krali bir bahçenin bu alanda tercih edilmesi için yeterli sebeplerdendir. (Resim 10). Kadembas ta bulunan Tariria bahçesi gibi pek çok Urartu bahçesi, kanal boyunca yapılmış olabilir. Edremit te Baydaşlar bahçesinde iki kanal yazıtı bulunmaktadır. Hemen yanlarında koridora benzer yapay bir kaya oluşumu yer almaktadır. Yazıtları birbirine bağladığı düşünülen bu göreli kaya koridoru, buranın bir bahçe veya özel bir alan olduğunu gösterir niteliktedir. Urartular tarafından fazlasıyla önemsenen bağ ve bahçeler dinlenme ve kutsallık gibi farklı amaçlara yöneliktir (Sevin, 2000). Tanrı Haldi için kutsal bir alan olan bağ ve bahçelerde dini törenler de yapılmaktaydı. Yazılı kaynaklardan anladığımız kadarıyla bu törenler ekim ve hasat zamanlarında olmaktaydı. Minua ya ait Karatavuk yazıtı bu konuda önemli bilgiler sunmaktadır (HChI 41). Egemen olan Tanrı Haldi ye Minua _İspuini oğlu bu yazıtı diktirdi(?). Tanrı Haldi nin kapılarını yaptırdığı zaman (ayrıca)görkemli bir kale yaptırdı (ve ona)tanrı Haldi nin şehri adını saptadı. Bu Bağı diktirdi, bir bahçe diktirdi. Adı Minua nın bağı (dır)tanrı Haldi nin büyüklüğü ile Minua _İspuini oğlu, güçlü kral, Bianili ülkesinin kralı, Tuşpa şehrinin hükümdarı(dır). Minua der ki: Bağ tesule olduğu zaman Tanırı Haldi ye 1 boğa (ve) 3 koyun kurban olarak sunulsun (ve) Tanrı Haldi nin kapılarında törenler (dizlendiği) gibi, aynı şekilde yazıtın önünde dizlensinler. Bağ kurulması áhule olduğu zaman, bir bayram(?) Tanrı Haldi için, Tanrı Haldi nin kapıları önünde (ve) bir bayram(?) Tanrı Arubani için(ile) bir bayram(?) Tanrı Haldi için yazıtın önünde dizlensin(?)20. Yazıtın önemi bağ ve bahçe dikimi ile birlikte törenlerin adlarını ve zamanlarını da öğrenmekteyiz. Tesule zamanı ile bahar aylarında yapılan ekim ve budama zamanı Ahule zamanı ile de

19 The Journal of Social Sciences Institute 19 bağbozumu zamanlarının kastedilmiş olduğunu anlamaktayız (Erdoğan, 2006: 37). Yine aynı yazıtta bu dönemlere denk gelen törenlerin Haldi kapıları ile yazıtların önlerinde yapılmasını öğrenmekteyiz. Haldi kapıları (tapınak?) önünde yapılan törenler, olasılıkla bağ bahçe yazıtları önünde de gerçekleştirilmekteydi. Kadembas taki Tariria Bahçesi yazıtının önü, Tanrı Haldi için yapılan tören ve şenliklerin düzenlendiği yer olabilir (Erdoğan, 2006: 48). Urartu kralları nüfusun ihtiyacının karşılaması ve büyük öneme sahip bahçelerin sulanması için kanallar açmışlardır. Bu yüzden Şamram kanalı ile Kadembas ta ki Tariria bahçesi ve Edremit teki Baydaşlar a ait arazide yer alan muhtemel bahçe örnekleri bir biri ile ilişkili olarak durmaktadır. Bilinen örneklere göre Doğu Anadolu Bölgesinde ilk kez Urartu ile başlayan bahçe geleneği, tarihi kaynaklar ve arkeolojik verilere göre çağlar boyunca devam etmiş, günümüze kadar ulaşmıştır. Bozulsa da henüz bu özelliğini yitirmemiş olan Van için bahçe şehir sıfatını kullanabiliriz. Urartu ve Assur krallarının birinci ağızdan anlattıkları Urartu bahçeleri, antik çağlardan sonra da Khoroneli Moses (Khorenatsi, 1987: Book I, 16) Öğün, 1970: 35-37; Belli, 1995: 13), Evliya Çelebi (Seyahatname, 1986: 558, v.d.), Lynch (Lynch, 1901: ) Kazım Karabekir (Karabekir, 1987: 347) gibi yöreye gelen tarihçi, gezgin, diplomat ve devlet adamlarının anlatımlarında yer almıştır. Günümüz Van bahçeleri Urartu bahçe geleneğinin bir devamı olarak değerlendirilebilir. Üzüm bağları, meyve ve sebze bahçeleri, gölgelik veren koruluklar ve bostanlarla karakterize edilen bahçeler günümüzde yer yer bu özelliğini kaybetse de Van hep bir bahçe şehir sıfatı ile birlikte anılmıştır. Minua Kanalı ve Tariria Bahçesi nin konumları, üzerinde durulması gereken önemli bir detaydır. Her iki krali yapı Tuşpa şehir merkezinden uzakta Gürpınar ve Edremit ilçelerinde yer almaktadırlar. Bahçe ve kanal ilişkisi düşünüldüğünde fiziki açıdan bir arada bulunmaları başlı başına yeterli olmaktadır. Ancak diğer olası nedenler üzerinde de durmakta fayda vardır. Minua kanalının Engil (Hoşap) kanalının üzerinden atlatılmasına gerek yoktur. İstenilseydi eğer Hoşap suyu Minua Kanalı güzergâhını takip edebilirdi. Fakat bu tercih edilmemiştir. Bunun olası sebeplerinden biri kaynağından temiz olarak çıkan suyun içme suyu olarak kullanılmasıdır. Bu durumda suyun Van Ovasına kadar uzatılması gerekmekteydi. Ancak bildiğimiz kadarıyla Minua kanalı günümüz Kavurma Mahallesi civarına kadar gelip Kurubaş deresine dökülmekteydi. (Öğün, 1970: 20) Bir diğer olası sebep suya atfedilen kutsallık olabilir. Ancak kanal yazıtlarında kanalı Tanrı adına yaptırdım ifadelerinin dışında bunu destekleyecek somut

20 20 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi her hangi bir kanıt bulunmamaktadır. Bir diğer olası sebep kanal güzergâhı üzerinde yer alan Tariria bahçesidir. Bahçenin varlığı da bu açıdan da önemlidir. İlaveten en belirgin olarak güç ve gösteriş ifadesi olarak Assur ile boy ölçülmesi veya daha baskın olarak yine aynı kaygılarla Tariria Bahçesi ile ilintili olmasıdır. Kaynakça Avcı, C. (2016). The Balance Between the Urban and the Rural in the Urartian Heartland, Colloquium Anatolicum 15, İstanbul. Belli, O. (1995) Yıldır Çalışan Sulama Kanalı, Tarih ve Medeniyet, 13, İstanbul, Belli, O. (1997). Doğu Anadolu Sulama Kanalları, İstanbul, Arkeoloji ve Sanat Yayınları. Burney, C. (1972). Urartian Irrigation Works, Anatolien Studies, XXII, Ankara, CTU. Salvini M., Corpus dei Testi Urartei. Le İscrizioni su Pietra e Roccia, Vol. I-III, DocAs VIII/1-3, 2008, Roma. Erdoğan, S. (2006). Minua (Şamram) Kanalı ve Urartu Bahçeleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van. Garbrecht, G. (1980) The Water Supply System At Tuşpa (Urartu), World Archaeology, II 3, HChI König, F.W. Handbuch Der Chaldischen Inschriften, I-II, Graz, Kardaş, A. (2012) Cumhuriyet Dönemi'nde Van Gölü Havzası'nda (Van-Bitlis-Muş) Yapılan Kamu Harcamaları ve Yatırımlar ( ) Atatürk Üniversitesi Atatarük İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Basılmış Doktora Tezi, Erzurum, Kardaş, A. (2015) Cumhuriyet Dönemi'nde Van Gölü Havzası'nda Yapılan Kamu Harcamaları ve Yatırımlar ( ) Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara. Karabekir, K. (1987). Kazım Karabekir, İstiklal Harbimiz, İstanbul Khorenatsi M., (1987). History of the Armeians, (Çev., Robert W. Thomson), Harward University Press, London. Kuvanç R. (2017) Urartu Mimarisinde Malzeme ve Teknik, Yayınlanmamış Doktora Tezi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van. Lynch, H.F.B. (1901) Armenia, Travels and Studies,II London.

21 The Journal of Social Sciences Institute 21 Öğün, B. (1970) Van da Urartu Sulama Tesisleri ve Şamram (Semiramis) Kanalı, Anadolu Matbaası, Ankara. Payne, M. (2006) Urartu Çiviyazılı Belgeler Kataloğu, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul. Sevin V. (2000) Urartu Bahçeleri, Belleten, 240, Ankara, Salvini, M. (2001) About A New Corpus of Urartian Inscriptions, Studı Mıceneı Ed Egeo-Anatolıcı, XLIII/2, Roma, Seyehatname (1986). Evliya Çelebi Seyahatnamesi, III-IV, (Sade. Tevfik Temelkuran- Necati Aktaş), İstanbul, Zimansky, P. E. (1985) Ecology and Empire: The Structure of The Urartian State, Chicago.

22 22 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi RESİMLER Harita 1- Minua (Şamram) Kanalı ve Kanal üzerindeki yazıtların konumu

23 The Journal of Social Sciences Institute 23 Resim kaynağı 1- Şamram Suyu Resim 2- Aşağı Kaymaz, Minua Kanalı yazıtı Resim 3- Minua Kanalı, Hoşap Çayı üzerinden geçerken Resim 4- Aşağı Kaymaz, Toprağa açılmış kanal Resim 5- Kadembas, Minua Kanalı yazıtı Resim 6- Kadembas, kanal destek duvarları

24 24 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Resim 7- Kadembas, eski ve yeni kanal Resim 8- Kadembas, kayaya oyulmuş eski kanal Resim 9- Kadembas, Taririahinili yazıtı Resim 10- Taririahinili yazıtı ve Urartu Bahçesi Resim 11- Arkboyu Köyü Resim 12- Köprüler Köyü