BAĞLUM-KAZAN (KB ANKARA) YÖRESİNİN EOSEN STRATİGRAFİSİ ve BENTİK FORAMİNİFERLERİ

Transkript

1 T.C ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ Arzu ERASLAN BAĞLUM-KAZAN (KB ANKARA) YÖRESİNİN EOSEN STRATİGRAFİSİ ve BENTİK FORAMİNİFERLERİ JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ ANA BİLİM DALI 2006 EYLÜL ADANA

2 ÖZ YÜKSEK LİSANS TEZİ BAĞLUM-KAZAN (KB ANKARA) YÖRESİNİN EOSEN STRATİGRAFİSİ ve BENTİK FORAMİNİFERLERİ Arzu ERASLAN ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ ANA BİLİM DALI Danışman : Prof. Dr. Niyazi AVŞAR Yıl : 2006, Sayfa: 62 Jüri : Prof. Dr. Niyazi AVŞAR Prof. Dr. Atike NAZİK Yrd. Doç. Dr. Güldemin DARBAŞ Çalışma alanı Ankara nın kuzeybatısında Kazan ve Bağlum arasında yer almaktadır. Bölgedeki stratigrafik istif Mesozoik yaşlı ofiyolitlerle başlayıp daha sonra Senozoyik yaşlı karbonatlı kayaçlarla devam etmektedir. Bu çalışma; kumtaşı, marn, killi kireçtaşı ve kireçtaşı ardalanmasından oluşan Orhaniye formasyonu içerisinde gerçekleştirilmiştir. Yapılan araştırmada, 3 stratigrafik kesit ölçülerek, bu kesitlere ait fosilli ve ayrışmış tabakalardan 51 örnek alınmıştır. Bu örneklerden 204 adet ince kesit yapılmıştır. Bu ince kesitlerin mikroskopik incelemesi sonucunda sistematik olarak Orta-Geç Lütesiyen i karakterize eden 8 cins ve 14 tür tayin edilmiştir. Bu türlerden; Alveolina elliptica elliptica, A. elliptica nuttalli, A. cf. callosa, A. cf. tenuis, Asterigerina rotula, Orbitolites complanatus, Fabiania cassis, Gyroidinella magna, Sphaerogypsina globula, Assilina exponens, Nummulites aturicus, N. beaumonti, N. millecaput, N. praeaturicus Orta-Geç Lütesiyen tabakaları içerisinde yer almaktadır. Ayrıca tayin edilen bu bentik foraminiferlere dayanılarak Orta Lütesiyen içinde SB- 14 (Orta Lütesiyen -1), SB-15 (Orta Lütesiyen -2) ve Geç Lütesiyen de ise SB-16 biyozonu ayırtlanmıştır. İnceleme alanındaki bentik foraminifer içerikleri ile litolojik özelliklerin değerlendirilmesi sonucu resifal ortamda çökeldiği gözlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Bentik foraminifer, biyostratigrafi, biyozon, Kazan-Bağlum, Lütesiyen. I

3 ABSTRACT MSc THESIS EOCENE STRATIGRAPHY and BENTHIC FORAMINIFERA OF BAĞLUM-KAZAN (NW ANKARA) REGION Arzu ERASLAN DEPARTMENT OF GEOLOGICAL ENGINEERING INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES UNIVERSITY OF ÇUKUROVA Supervisor : Prof.Dr Niyazi AVŞAR Year : 2006, Pages Jury : Prof.Dr Niyazi AVŞAR : Prof.Dr. Atike NAZİK : Yrd. Doç. Dr. Güldemin DARBAŞ The study area is situated in the northwestern part of Ankara, between the Bağlum and Kazan. The oldest unit of study area and its near vicinity is the Mesozoic ophiolites and it is overlaid by Senozoic carbonates. The study has been carried out in the Orhaniye formation which consists of sandstone, marl, intercalating limestone and clayey limestone. During the field work, 3 stratigraphic sections have been mesured where 51 fossiliferous and weathered rock samples have also collected. 204 thin sections have been prepared. As a result of the examination of thin sections under the microscope, 8 genera and 14 species are identified to characterize Middle and Upper Lutetian systematically. Alveolina elliptica elliptica, A. elliptica nuttalli, A. cf. callosa, A. cf. tenuis, Asterigerina rotula, Orbitolites complanatus, Fabiania cassis, Gyroidinella magna, Sphaerogypsina globula, Assilina exponens, Nummulites aturicus, N. beaumonti, N. millecaput and N. praeaturicus are placed within the Middle and Upper Lutetian layers. Based on the identified benthic foraminifera, the biozones, SB 14 and SB 15 of Middle Lutetian and SB 16 of Upper Lutetian, are determined. Due to assesment of lithological characteristics and benthic foraminiferal content, it is concluded that the study area is formed under a reefal environment. Key Words: Benthic foreminifera, biostratigraphy, biozone, Kazan-Bağlum, Lutetian. II

4 TEŞEKKÜR Bu tezin hazırlanmasında bana her türlü yardım ve kolaylığı gösteren Danışman Hocam Sayın Prof. Dr. Niyazi AVŞAR a teşekkür ederim. Ayrıca Ç.Ü. Müh.-Mim. Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Bölüm Başkanımız Sayın Prof. Dr. Fikret İŞLER e yardımlarından dolayı teşekkür ederim. Ayrıca bu çalışmanın hazırlanması esnasında çalışma alanı ile ilgili gerek arazide gerekse eksik verileri sağlamamda yardımcı olan Sayın Hocam Dr. Mehmet DURU ya teşekkür ederim. Her zaman yanımda olan Sayın Hocam Neşat KONAK a teşekkür ederim. Ayrıca bu tezin hazırlanmasında bana olan yardımlarından dolayı Sayın Hocam Feyza DİNÇER e teşekkür ederim. Ayrıca hayatımın her aşamasında üzüntülerimde sevinçlerimde her zaman yanımda olan, maddi ve manevi desteklerini hiçbir zaman esirgemeyen, bu günlere gelmemde büyük katkıları olan sevgili anneciğim ve babacığıma ve canım kardeşim İhsan SELİM e sonsuz teşekkürler. III

5 İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZ... I ABSTRACT... II TEŞEKKÜR... III İÇİNDEKİLER... IV LEVHA.LİSTESİ... VI ŞEKİLLER.DİZİNİ... VII ÇİZELGELER DİZİNİ... VIII 1. GİRİŞ ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR İnceleme Alanı İle İlgili Çalışmalar Tersiyer Bentik Foraminifer Sistematiği İle İlgiliÇalışmalar MATERYAL VE METOD Materyal Metod Literatür Taraması Arazi Çalışmaları Laboratuvar Çalışmaları Yıkama Örnekleri Sert Kaya İnce Kesit Alımları İri Bentik Foraminifer İnce Kesit Alımları Büro Çalışmaları BULGULAR VE TARTIŞMA Kazan ve Yakın Civarının Genel Jeolojisi İnceleme Alanı Litostratigrafisi Dikmendede Tepe formasyonu (Kd) Uzunçarşıdere formasyonu (Tu) Orhaniye formasyonu (To) Parmaklık Tepe formasyonu (Tp) Memlik formasyonu (Tm) IV

6 Yamaç Molozu Alüvyon Paleontolojik Bulgular Bentik Foraminifer Dağılımı Ölçülü Stratigrafik Kesitler Güvenç Köyü Kesiti Dağyaka Köyü Kesiti Orhaniye Köyü Kesiti Biyostratigrafi Bentik Foraminifer Biyostratigrafisi Sığ Bentik (SBZ) Foraminifer Biyozonları Ortamsal Yorum Sistematik Tanımlamalar Bentik Foraminifer Sistematiği SONUÇLAR KAYNAKALAR ÖZGEÇMİŞ CİNS VE TÜR İNDEKSİ EK V

7 LEVHA LİSTESİ SAYFA Levha Levha Levha VI

8 ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 1.1 İnceleme alanı yer bulduru haritası... 1 Şekil 4.1 Orhaniye ve yakın civarının genelleştirilmiş stratigrafik kesiti (Gökten ve ark.1897 den basitleştirilerek alınmıştır) Şekil 4.2 Orhaniye formasyonunun genel görünümü Şekil 4.3 Orhaniye ve yakın civarının jeoloji haritası Şekil 4.4 Orhaniye Köyünün genel görünümü Şekil 4.5 Orhaniye formasyonu kireçtaşlarından genel görünüm Şekil 4.6 Güvenç Köyü kesitinden kireçtaşı görünümü Şekil 4.7 Güvenç Köyü stratigrafi kesiti Şekil 4.8 Dağyaka Köyü stratigrafi kesiti Şekil 4.9 Orhaniye Köyü stratigrafi kesiti Şekil 4.10 İnceleme alanındaki iri bentik foraminiferlerin stratigrafik dağılımı VII

9 ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA Çizelge 4.1. Bentik foraminiferlerin stratigrafik kesitlere göre dağılımı Çizelge 4.2 inceleme alanında tayin edilen Lütesiyen bentik foraminiferlerin Türkiye deki diğer bölgelerle karşılaştırılması Çizelge 4.3 Paleosen-Eosen zaman skalası ve Sığ Bentik Foraminifer Biyozonları (SBZ) arasındaki korelasyon (Berggren ve diğ., 1995)...26 Çizelge 4.4. İnceleme alanında ayırtlanan Sığ Bentik Foraminifer Biyozonları (SBZ) VIII

10 1. GİRİŞ ARZU ERASLAN 1. GİRİŞ Bu araştırma, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü ne bağlı olarak Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı nda Yüksek Lisans Tezi olarak hazırlanmıştır. Çalışma, Ç.Ü. BAP kapsamında MMF YL-38 nolu proje kapsamında tamamlanmıştır. Çalışma Ankara ilinin Kazan-Bağlum arasında yer alan Orhaniye formasyonunda gerçeklerştirilmiştir. Çalışmanın amacı; Ankara Kazan-Bağlum arasındaki yörenin Eosen (Lütesiyen) istifinin bentik foraminifer topluluğunu incelemektir. Yörede bulunan birimlerin litolojik özellikleri, birbirleriyle olan ilişkileri, Eosen yaşlı çökellerin bentik foraminifer içeriği, ortamları ve yaşları jeolojik tarihçesinin ortaya konmasında önem taşımaktadır. Bu amaçlar doğrultusunda hazırlanan tez, 7 bölümden oluşmaktadır. 1

11 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR ARZU ERASLAN 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Daha önce yapılan çalışmalar incelendiğinde, yapılan bu çalışma ile ilgili farklı araştırmacılar tarafından yapılmış birçok çalışmaolduğu görülür. Bu bölüm inceleme alanı ile ilgili çalışmalar ve Tersiyer bentik foraminifer sistematiği ile ilgili çalışmalar olmak üzere iki farklı başlık altında değerlendirilmiştir İnceleme Alanı ile İlgili Çalışmalar Gökten ve ark. (1988), Ankara kuzeybatısında (Bağlum Kazan arası) Geç Kretase-Pliyosen serilerinin stratigrafisi ve tektoniği ile ilgili yapılan araştırmada; Üst Kampaniyen-Mestrihtiyen aralığını temsil eden kumtaşı, fliş, Paleosen yaşlı akarsu-göl kökenli klastikler ve kireçtaşları, Lütesiyen yaşlı sığ deniz kireçtaşları, Üst Eosen-Orta Miyosen aralığında oluşmuş akarsu ve gölsel kökenli tortullar, Pliyosen yaşlı karasal tortul ve volkanitlerden meydana geldiğini ve ayrıca Üst Kretase ile Paleosen arasında açısız bir uyumsuzluk olduğunu belirtmişlerdir. Yazarlar çalışılan bölgeyi stratigrafik ve litolojik özelliklerine göre şu formasyonlara ayırmışlardır; Dikmendede tepe formasyonu (Kd); Birim formasyon mertebesinde ilk kez tanımlanmıştır. Başlıca türbiditik kumtaşı ve onlarla ardalı hemipelajik şeyl ve ince silttaşlarından meydana gelmiştir. Uzunçarşıdere formasyonu (Tu); Birim Kızılçay grubuna gerek yaş gerekse litoloji özellikleri yönünden benzemektedir. Kalınlığı m arasında değişmektedir. Birimde andezitik lav, kırmızı renkli polijenik konglomera ve kumtaşları, beyaz renkli silisleşmeler ve gölsel kireçtaşları yer alır. Orhaniye formasyonu (To); Birim gevşek kumtaşlarıyla başlar, üste doğru silisli olup daha sonra kumtaşına geçer. Parmaklıktepe formasyonu (Tp); Formasyon karasal, alacalı, klastik karakterleriyle ayırtlanır. Gri renkli kireçtaşları içerir. Memlik formasyonu (Tm); Gölsel bir birimdir. Fosil içermeyen birim üstte az kumlu kireçtaşı içerir. Ünalan ve ark. (1976), Haymana-Polatlı (GB Ankara) Üst Kretase-Alt Tersiyer stratigrafisi ve paleocoğrafik evrimi ile ilgili yaptıkları araştırmada bölgede Üst Kretase- Alt Tersiyer yaşlı çökeller olduğunu saptamışlardır. Maestrihtiyen den üste doğru şu formasyonlar ayırtlanmıştır; Haymana Formasyonu; flişlidir. Beyobası Formasyonu; mercanlı kumtaşı ve çakıltaşından oluşur. Çaldağ Formasyonu; algli kireçtaşlarından oluşur. Kırkkavak Formasyonu; algli kireçtaşı ve siyah marnlardan oluşur. Ilgınlık Formasyonu, Eskipolatlı Formasyonu; kumtaşı kireçtaşı bantlı marnlardan oluşmuştur. Çayraz Formasyonu; bol Nummulites li, kumlu kireçtaşlarından oluşur. Beldede Formasyonu; çakıltaşı, marn, kireçtaşı ile özdeştir. Yamak Formasyonu. Akyürek ve ark. (1984), Ankara-Elmadağ-Kalecik dolayının temel jeoloji 2

12 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR ARZU ERASLAN özellikleri ile ilgili yaptıkları çalışmada bölgede Alt Triyas tan Kuvaterner e kadar yaşlardaki kaya birimlerinin yüzeylediğini saptamışlardır. Bölgede şu formasyonlar ayırtlanmıştır; Elmadağ Formasyonu; yeşilşist fasiyesinde metamorfizmaya uğramıştır. Emir Formasyonu; yeşilşist fasiyesinde metamorfizma geçirmiş tortul ve volkanik yapılıdır. Ortaköy Formasyonu; içinde yastık lav yapısı korunmuş volkanitler, radyolaritler ve kireçtaşları mevcuttur. Keçikaya Formasyonu; kumlu kireçtaşı ve kireçtaşından oluşmuştur. Hasanoğlan Formasyonu; Ankara Grubu üzerine taban çakıltaşı ile uyumsuz olarak gelir. Akbayır Formasyonu; Malm-Dogger yaşlı killi kireçtaşından oluşur. Hisarköy Formasyonu; kumtaşı, volkarenit, çakıltaşı ve volkanitlerden oluşur. Karadağ Formasyonu; filiş karakterindedir. Ilıcapınar Formasyonu; Maestrihtiyen yaşlıdır. Samanlık Formasyonu; ortaç türbiditlerinden oluşur. Dizilitaşlar Formasyonu; içinde eş yaşlı resiflerden koparak gelen büyük kireçtaşı olistolitleri vardır. Mahmutlar Formasyonu; şelf, delta, kumsal, kıyı ovası ve alüvyon yelpazesi ortamlarında çökelmiştir, kumtaşı, şeyl ve marndan oluşmuştur. Miskincedere Formasyonu; çakıltaşı, çamurtaşı, kumtaşı, marn ve jipslerden oluşmuştur. Karapınar Formasyonu; çakıltaşı, çamurtaşı ve tüflerden oluşur. Kavaklı Formasyonu; ırmak ve göl çökellidir. Mamak Formasyonu; aglomera ve tüften oluşmuştur. Sirel, (1975), Polatlı (GB Ankara) güneyinin stratigrafisi ile ilgili yaptığı çalışmada bölgede Üst Jura, Paleosen, Eosen ve Neojen yaşlı kaya birimlerini saptamıştır. Çalışılan bölge şu formasyonlardan oluşmuştur. Çaldağ Formastonu; kireçtaşından oluşmuş olup, Protopenoroplis striata, Lapyrinthina sp. ve Clypeina jurassica fosilleri bulunmuştur. Kartal Formasyonu; kırmızı renkli çakıltaşı, kumtaşı, kireçtaşı ve ince linyit seviyelerinden oluşmuştur. Rotalia trochiformis, Dictichoplax biserialis fofilleri mevcuttur. Kırkkavak Formasyonu; kumtaşı, kireçtaşı ve marnlardan oluşmuş olup, Alveolina primaeva, Discocyclina seunesi fosilleri mevcuttur. Eskipolatlı Formasyonu; çakıltaşı, kumlu kireçtaşı, killi kireçtaşı, kumtaşı ve marndan oluşmuştur. Fosil olarak Nummulites planulatus saptanmıştır. Okan, (1982), Elmadağ formasyonunun (Ankara) yaşı ve alt bölümleri ile ilgili yaptığı çalışmada; Elmadağ formasyonunu tek tip bir litoloji birliği göstermesine karşın, sedimantolojik özelliklerine göre üç üyeye ayırtlamıştır. Bunlar; Arabıntaş üyesi, Çakıllıdere üyesi ve Devecioğlu üyesidir. Norman, (1972), Ankara yahşihan bölgesinde Üst Kretase-Alt Tersiyer istifinin stratigrafisi ile ilgili yapmış olduğu çalışmada Üst Kretase- Alt Tersiyer de çalışılan bölgenin batısında türbit akıntılar, olistostromların bulunduğu, doğusunda ise bazik denizaltı lav ve regresyonun görüldüğünü, kırmızı rudit, arenit, lütit, beyaz 3

13 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR ARZU ERASLAN kalker ve jipslerden oluştuğunu belirlemiştir. Gökçen, (1976), Ankara Haymana güneyinin sedimantolojik incelenmesi: stratigrafik birimler ve tektonik adlı çalışmasında, araştırma sahasının Üst Paleozoyik ile Senozoyik sonraları arasında uzanan bir tortul istife sahip olduğunu saptamış olup, bölgeyi sekiz litostratigrafik birime ayırlamıştır. Bunlar; Temirözü Formasyonu; epimetamorfik kumtaşlı, Türbetepe Formasyonu; algli resifal kireçtaşlı, Germük Formasyonu; konglomeratik yapılı, Karlıkdağı Formasyonu; biyoklastik türbiditik, Sarıdere Formasyonu; konglomeratik ve iri taneli proksimal türbiditli, Bahçecik Formasyonu; marnlı, Yamak Formasyonu; türbidit ve olistostromlardan oluşmuştur, Soğulca Formasyonu; kaba tanelidir. 2.2.Tersiyer Bentik Foraminifer Sistematiği ile İlgili Çalışmalar Türkiye de ve Dünya da Tersiyer bentik foraminiferleri ile ilgili olarak birçok çalışma bulunmaktadır. Bunlardan bazıları Avşar (1989, 1991 a-b, 1992 a-b, 1994), Dizer (1953, 1956, 1962, 1965, 1968), Örçen (1986, 1992), Özyeğin (1978), Sirel (1967, 1975, 1976), Sirel ve Gündüz (1976) dır. Dizer (1953, 1956, 1962, 1965, 1968), İstanbul, Kastamonu, Akhisar, Haymana Nummulitlerinin sistematiğini incelemiştir. Sirel (1967, 1975, 1976), ile Polatlı ve Haymana yörelerinden değişik Nummulit türleri tanımlamışlardır. Sirel ve Gündüz (1976), ise Haymana nın kuzeyinde bulunan bölgede Üst Paleosen (İlerdiyen), Alt Eosen (Küiziyen) ve Orta Eosen (Lütesiyen) çökelleri içindeki Nummulites fraasi de la Harpe, N. prelucasi (Douvillé), N. exilis Douvillé, N. aff. silvanus Schaub, N. planulatus (Lamarck), N. subatacicus Douvillé, N. atacicus Leymerie, N. parschi (de la Harpe), N. irregularis (Deshayes), N. globulus Leymerie, N. granifer Douville, N. laevigatus (Bruguière), N. lehneri Schaub, N. pinfoldi Davies, Assilina pustulosa Doncieux, Ass. placentula (Deshayes), Ass. exponens (Sowerby), Ass. spira (de Roissy), Ass. aff. aspera Doncieux, Alveolina cucumiformis Hottinger, A. subtilis Hottinger, A. bayburtensis Sirel, A. çayrasi Dizer, A. canavarii Checchia ve Rispoli türlerinin sistematik tanımlamaları ve stratigrafik dağılımları çalışılmış, ayrıca bölgenin kısaca stratigrafisi verilmiştir. Özyeğin (1978), çalışmasında, Haymana bölgesi güneyinde bulunan Nummulites lerin sistematik tanımlamalarına yervermiştir. Yöreden derlenen Nummulites planulatus (Lamarck), N. rotularius (Deshayes), N. prelucasi (Douvillé), N. aquitanicus (Benoist), N. gallensis (Heim), N. parschi (de la Harpe), N. irregularis (Deshayes), N. distans (Deshayes), N. millecaput (Boubée), N. uranensis (de la Harpe), N. aturicus (Joly ve Leymerie), N. brogniarti (d Archiac ve Haime), N. crassus (Boubée), ve N. perforatus (Montfort), türlerinin kavkı şekli, ağ yapısı, granül, sarılım, bölme şebekesi, ve loca şekilleri ayrıntılı şekilde incelenmiş olup, ayrıca her bir türün Türkiye deki ve Dünya daki dağılımlarına da değinilmiştir 4

14 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR ARZU ERASLAN Örçen (1986), Medik-Ebreme (KB Malatya) dolayında yaptığı doktora çalışmasında Geç-Orta Eosen zaman aralığında Nummulites pinfoldi Davies, N. beaumonti d Archiac ve Haime, N. puschi d Archiac, N. aturicus Joly ve Leymerie, N. perforatus (Montfort), N. prefabianii Varentsov ve Menner, N. fabianii (Prever), N. chavannesi de la Harpe, N. incrassatus de la Harpe türlerinin tanımlarını verir. Avşar (1989), Elazığ yöresinde yaptığı çalışmada, Eosen bentik foraminiferlerinden bahseder. Makalede Geç Lütesiyen-Geç Eosen zaman aralığından Nummulites perforatus (Montfort), N. fabianii (Prever) ve N. striatus (Bruguière) türlerinin tanımlarını vermiştir. Avşar (1991a), ın başka bir araştırmasında Terziköy (Amasya) yöresi Eosen (Lütesiyen) çökellerinde bulunan bazı Nummulites türlerinin sistematik incelemesi yapılmış ve biyostratigrafik özellikleri belirlenmiştir. Bu araştırmaya göre yörede yüzeyleme veren killi kireçtaşları içerisinden Nummulites laevigatus (Bruguière), N. lehnerie Schaub ve N. uranensis (de la Harpe) olmak üzere 3 tür tanımlanmıştır. Avşar (1991b), ın aynı yıl içerisinde yapmış olduğu diğer bir çalışmada Uzunlu (Boğazlıyan-Yozgat) yöresi Eosen (Lütesiyen) birimleri içerisinde yeralan killi kireçtaşlarından Nummulites perforatus (Montfort), N. aturicus Joly ve Leymerie, N. beaumonti d Archiac and Haime ve N. prefabianii Varentsov ve Menner türlerinin sistematik tanımları yapılmış ve stratigrafik yayılımları verilniştir. Avşar (1992a), ın Belcik (Yıldızeli-Sivas) yöresinde yapmış olduğu araştırmada Eosen (Lütesiyen) yaşlı kireçtaşları içerisinden tanımlanan Nummulites millecaput Boubée, N. obtusus (Sowerby), N. perforatus (Montfort), N. aturicus Joly ve Leymerie, N. beaumonti d Archiac ve Haime ve N. gizehensis (Forskal) türlerinin sistematik tanımları verilmiş ve sistematik dağılımları incelenmiştir. Avşar (1992b), Namrun (İçel) yöresinde yaptığı çalışmada, yörenin Paleojen çökelleri içerisinde gözlenen bentik foraminifer faunasının sistematik tanımlamasını yapmıştır. Araştırıcıya göre, yörede bulunan Kumlu-killi kireçtaşları içerisinde Alveolina subpyrenaica Leymerie, A. moussoulensis Hottinger ve A. varians Hottinger; killi kireçtaşlarında A. cf. levantina Hottinger, A. cf. violea Checchia- Rispoli, A. multicanalifera Drobne, Nummulites globulus Leymerie, N. partschi de la Harpe, N. burdigalensis (de la Harpe), Lockhartia conditi (Nuttal) ve L. hunti Ovey ve Eosen yaşlı killi kireçtaşları içinde de A. tenuis Hottinger, A. frumentiformis Schwager, A. stipes Hottinger, A. munieri Hottinger, N. uranensis (de la Harpe), N. lehneri Schaub, A. exponens (Sowerby) ve S. globulus (Reuss) türlerine rastlanmıştır. Aynı araştırıcı (Avşar,1994) Akçadağ-Hasanağa Deresi (B Malatya) dolaylarından Geç Lütesiyen de Nummulites aturicus Joly ve Leymerie, N. beaumonti d Archiac ve Haime, N. perforatus (Montfort), N. prefabianii Varentsov ve Menner türlerinin sistematiğine değinir. Örçen (1992), Gemlik (Bursa) güney-güneydoğusunda yapmış olduğu çalışmasında Küviziyen-Lütesiyen aralığından tanımlanan Nummulites lerin stratigrafik yayılımları ve evrimi ortaya konmuştur. Çalışmada sözü edilen türler Nummulites beaumonti d Archiac, N. millecaput Boubée, N. pinfoldi Davies, N. preaturicus Schaub, N. uranensis (de la Harpe), N. gallensis (Heim), N. planulatus Lamarck, N. burdigalensis de la Harpe ve N. rotularius (Deshayes) olarak verilmiştir. 5

15 3. MATERYAL VE METOD ARZU ERASLAN 3. MATERYAL VE METOD 3.1 Materyal Çalışma alanı Ankara nın kuzeybatısında Kazan ve Bağlum arasında yer almaktadır. Çalışmanın konusunu Dağyaka Köyü batısında, Orhaniye Köyü kuzeydoğusundaki Çal Tepe den ve Güvenç Köyü güneyinde mostra veren Orhaniye formasyonundan yapılan 3 ölçülü stratigrafik kesitten derlenen fosilli ayrışmış ve sert kayaç numuneleri oluşturmaktadır. Bu kesitlerden 51 adet örnek alınmıştır. Bu örneklerden 204 adet ince kesit yapılmıştır. İnceleme alanı İç Anadolu Bölgesi nde yer almaktadır. Kışları soğuk ve kar yağışlı, yazları kurak geçmektedir. Bitki örtüsü maki-bozkırdır. Bölgedeki faylanmadan dolayı sulu tarım ve hayvancılık gelişmiştir. Alandaki volkanik etkinlik Kretase-Lütesiyen aralığında yay-önü özelliği göstermektedir. 3.2 Metod Çalışma genel olarak dört aşamada tamamlanmıştır; literatür taraması, arazi çalışmaları, laboratuvar analizleri ve büro çalışmaları Literatür Taraması Bu araştırma için yapılan literatür taraması, inceleme alanında daha önce yapılan jeolojik çalışmaların derlenmesi ile başlamıştır. Ayrıca, daha önceki araştırmacıların hazırladığı 1/25000 ölçekli jeoloji haritası sağlanmıştır. Arazi çalışmalarında kullanılmak üzere jeolog çekici, pusula, şeritmetre, GPS, fotoğraf makinası, lup, örnek alma torbaları vb. gerekli araçlar temin edildikten sonra arazi çalışmalarına geçilmiştir Arazi Çalışmaları Sahada, özellikle Tersiyer bentiklerini içeren Orhaniye formasyonuna ait Orhaniye Köyü, Dağyaka Köyü ve Güvenç Köyünden üç adet ölçülü stratigrafik kesit alımı gerçeklerştirilmiştir. Ölçülü kesit alımı 280 metre kalınlığındaki Eosen yaşlı Orhaniye formasyonundan yapılmıştır. Ölçülü kesit alımlarında doğrultuya dik gidilerek, tabakaların kalınlıkları şeritmetre yardımıyla ölçülmüştür. Yıkama ve sert kaya örnekleri sistematik bir şekilde alınmıştır. İlgili formasyonlardan yönlü kaya örnekleri, yumuşak litolojiden yıkama örnekleri ile tane fosil içeren noktasal ve sistematik örnek derlenmiştir. 6

16 3. MATERYAL VE METOD ARZU ERASLAN Laboratuvar Çalışmaları Araştırmanın en ağırlıklı kısmını laboratuvar çalışması oluşturmuş olup, örnek hazırlığı/yıkama, yıkanmış örneklerin ayıklanması ile bunlar içerisindeki bentik foraminiferlerin binoküler mikroskop aracılığıyla ayırtlanması ve ince kesit yapımı aşamalarından oluşmuştur Yıkama Örnekleri Sahadan derlenen ayrışmış kumlu killi kayalardan yıkama örnekleri yapılmıştır. Yıkama örneklerinde izlenen yol şu şekildedir. Örneğin yarısı (Yaklaşık gr) beher içerisine konulur. Örneğin üstünü geçecek şekilde %15 lik H 2 O 2 (Hidrojen peroksit) ile beher doldurulur. En az 24 saat bekletilir. Bekletim süresinden sonra süzülür, yıkanır. Fırında ya da sıcak bir ortamda kuruması sağlanır. Örneğin mm den büyük tanelerin incelenebilmesi için 0.125, meşlik eleklerden elenmesi sağlanır. Binoküler mikroskop altında foraminiferler ayıklanmıştır Sert Kaya İnce Kesit Alımları Kireçtaşı ve kumtaşı gibi sert kayaların ince kesitleri Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü ince kesit laboratuvarında hazırlanmıştır. Kesit alımlarında izlenen yol şu şekildedir. Sert kayalar öncelikli olarak laboratuvardaki Petrocat makinasına yerleştirilerek birkaç milimetre kalınlıkta kesilir. Lam üzerine yapışacak yüzeyin bir cam levha üzerinde aşındırıcı demir tozlarıyla pürüzleri giderilir. Benzer şekilde lamın yapışacak yüzeyi de demir tozunda aşındırılır. Isıtıcı yardımıyla kanada balzamı ile örnek hava kalmayacak şekilde cama yapıştırılır. Az bir müddet soğuma sonrasında örneklerin Petrothin makinasında incelmesi sağlanır. Mikroskop altında incelenebilecek kalınlığa getirmek için ise lama yapışmış örnek cam üzerinde ince demir tozları ile iyice aşındırılır ve istenilen kalınlıkta ince kesit alımı sağlanır İri Bentik Foraminifer İnce Kesit Alımları Nummulites, Assilina ve Alveolina gibi mm boyutundaki Eosen bentiklerinin ekvatoryal ve aksiyal incekesit alımları Jeoloji Mühendisliği Bölümü incekesit laboratuarında gerçekleştirilmiştir. Özellikle bu formların tanımlarında ekvatoryal kesitler önem taşımaktadır. Bu nedenle ince kesit yapılmadan önce bireylerin dış yüzey görünümleri not edilerek, kalınlıkları ölçülmüştür. Dış görünümlerin daha net 7

17 3. MATERYAL VE METOD ARZU ERASLAN görünebilmesi amacıyla bazı bireyler çok az bir süre için %10 luk HCl içerisinde bırakılmıştır. Kalınlıkların ölçümünde ise mikrometreden yararlanılmıştır. İnce kesit alımlarında izlenen yol şu şekildedir: her bir bireyin ekvatoryal ince kesiti alınırken, birey cam levha üzerinde demir tozları yardımıyla aşındırılır. İlk locanın görünüp görünmemesi mikroskop altında kontrol edilir. İlk loca göründüğünde, bireyin aşınmış yüzeyi, daha önceden bir tarafı demir tozu ile matlaştırılmış lam üzerine ısıtıcı yardımıyla kanada balzam kullanılarak yapıştırılır. Bir müddet soğumadan sonra aşınmamış diğer kısım Petrothin makinasına konulur ve inceltilir. Mikroskop altında inceleyebilmek ve yüzeyin istenilen kalınlığa indirilebilmesi için cam üzerinde aşındırıcı tozlarla tekrar aşınması sağlanır. Değinilen formların aksiyal incekesitleri de benzer şekilde yapılmıştır Büro Çalışmaları Saha ve laboratuvar çalışmaları sonucu elde edilen verilerin değerlendirilmesi bu aşamada gerçekleştirilmiştir. Çalışma bilgisayar ortamında çizim ve yazım aşamaları ile tamamlanmıştır. 8

18 4. BULGULAR VE TARTIŞMA ARZU ERASLAN 4. BULGULAR VE TARTIŞMA 4.1 İnceleme alanı ve Yakın Civarının Genel Jeolojisi Çalışılan bölgede Mesozoyik ve Senozoyik yaşlı birimler yer almaktadır. Bölgedeki formasyonlar tabandan tavana doğru kısaca şu şekilde özetlenmektedir. Geç Kampaniyen-Maestrihtiyen yaşlı Dikmendede Tepe formasyonu başlıca filiş, kumlu şeyl ardalanmalı ve denizel karakterlidir. Uzunçarşıdere formasyonu; Paleosen yaşlı, karasal klastikli, akarsu ve göl karakterli, mercek şekilli konglomeralı, kumlu, çakıllı, silisleşmiş kireçtaşlı birimdir. Orhaniye formasyonu; bol fosilli, beyaz sarımsı renkli kireçtaşlı, mikro ve makro fosilli, Lütesiyen yaşlı, sığ deniz ve göl karakterlidir. Parmaklıktepe formasyonu; Geç Eosen-Oligosen yaşlı, akarsu, göl, altta denizel karakterlidir. Birimi örgülü akarsu konglomeralı, sarımsı kahve renkli kumtaşları, yer yer silisleşmiş kireçtaşları oluşturmuştur. Memlik formasyonu; Pliyosen yaşlı, akarsu göl karakterli, beyaz renkli kumlu kireçtaşlarıyla, andezit ve siltten oluşmuştur. 9

19 4. BULGULAR VE TARTIŞMA ARZU ERASLAN 10

20 4. BULGULAR VE TARTIŞMA ARZU ERASLAN Şekil 4.2. Orhaniye formasyonunun genel görünümü İnceleme Alanı Litostratigrafisi Bu inceleme, Eosen yaşlı Orhaniye formasyonu içerisinde sürdürülmüştür. Bundan dolayı Orhaniye formasyonunun en geniş mostra verdiği Orhaniye Köyü ve yakın civarlarını kapsayan genel jeoloji haritası şekil 4.3 de ve genel görünümü şekil 4.4 de verilmiştir. Ancak inceleme alanı dışında Paleozoyik, Mesozoyik ve Senozoyik yaşlı formasyonlarda yer almakta olup bu formasyonlara ait açıklamalar kısaca aşağıda verilmiştir Dikmendede Tepe Formasyonu (Kd) Tanım: Ankara nın güneybatısında yer alan aynı yaşlı istiflere benzer fakat bu birim fosilsizdir. Birim Dikmendede Tepe de iyi mostra verdigi için Gökten ve ark. (1988) tarafından Dikmendede Tepe Formasyonu olarak adlandırılmıştır. Tip yer ve tip kesit: Memlik köyü ile Orhaniye köyleri arasında, Dikmendede Tepe, Kürtmezarı Tepe, Keklikdoruğu Tepe, Kızıl Tepe civarında mosra vermektedir. 11

21 4. BULGULAR VE TARTIŞMA ARZU ERASLAN Şekil 4.3. Orhaniye ve yakın civarının jeoloji haritası (Gökten ve ark., 1988 den basitleştirilerek). 12

22 4. BULGULAR VE TARTIŞMA ARZU ERASLAN Şekil 4.4. Orhaniye Köyü genel görünümü. Litoloji özellikleri: Birim türbiditik kumtaşı ve onlarla ardalanmalı hemipelejik şeyl ve ince silttaşından oluşmaktadır. Kumtaşları içerisinde ofiyolitli melanjdan gelmiş bol miktarda malzeme mevcuttur. Alt ve üst sınırları bariz belli olan yerlerde canlı oyulması görülmektedir. Jura yaşlı kireçtaşları köşeli tanelidir, ayrıca ofiyolit ve grovak çakıllıdır. İstifin ortalarına doğru olistostrom düzeylerine rastlanılmaktadır. İstifin üst kısımlarına doğru andezitik lav bulgularına rastlanılmıştır. Kalınlık: Birimin kalınlığı Gökten ve ark. (1988) na göre 540 m olarak ölçülmüştür. Alt ve üst sınır: Birimin altında ofiyolitli melanj vardır ve arada uyumsuzluk mevcuttur. Üst sınırında ise Paleosen karasal serileri ile uyumsuzdur. Fosil topluluğu ve yaşı: Bölgede seyrek lamellibranş iç kalıplarına raslanılmaktadır. Planktonik foraminifer faunasından oldukça fakirdir. Tanınabilen planktonik foraminiferler kristalize haldedir ve bunlardan bazıları; Globotruncana arca, Globotruncana lapparenti ve Globutruncana fornicata dır. Tanımlanan bu formlara göre birimin yaşı Geç Kampaniyen- Mestrihtiyen dir (Gökten ve ark. 1988) Uzunçarşıdere Formasyonu (Tu): Tanım: Birim adını Orhaniye Köyü nün doğusundaki Uzunçarşı Dere den almaktadır. Birim; Gökten ve ark. (1988) tarafından Uzunçarşıdere Formasyonu olarak adlandırılmıştır. 13

23 4. BULGULAR VE TARTIŞMA ARZU ERASLAN Tip yer ve tip kesit: Uzunçarşı Deresinde, Lülük Tepede, doğuda Kızılören ağılı mevkiinde ve Dedeçamı Tepede iyi mostra vermektedir. Litoloji özellikleri: Orhaniye Köyü güneyinde Paleosen in tabanında andezitik lav belirgindir. Bu birim üzerine kırmızı renkli konglomera ve kumtaşları gelmiştir. Üzerine beyaz renkli, yoğun silisleşmelerin gözlendiği gölsel kireçtaşları çökelmiştir. Daha üst kesimlerde kaba taneli konglomera mercekleri ve aralarında da kırmızımsı kumtaşı ve tüfitlere rastlanılmıştır. İstifin üstüne doğru grimsi koyu renkli çamurtaşları mevcuttur, üstüne beyaz renkli kireçtaşları gelmiştir. En üstte grimsi, yeşil renkli çamurtaşları, kahverengi silttaşları, killi kireçtaşları mevcuttur. Kalınlık: Birimin yanal kalınlığı değişken olup, m arasında değişmektedir. (Gökten ve ark. 1988) Alt ve üst sınır: Birim altta Geç Kretase filişiyle uyumsuz, üstte ise Eosen birimiyle geçişlidir. Fosil topluluğu ve yaşı: Birime ait kaya türlerinin hiç birinden yaş tayini yapılamamıştır. İstifin alt düzeylerindeki kireçtaşlarında ostrakod kavkı izlerine rastlanılmıştır. Formasyonun yaşı stratigrafik ilşikilere dayanılarak Monsiyen- İpresiyen olarak verilmiştir (Gökten ve ark. 1988) Orhaniye Formasyonu (To): Tanım: Birim Orhaniye köyü ve çevresinde iyi mostra vermektedir ve adını da buradan almıştır (Gökten ve ark. 1988). Tip yer ve tip kesit: Formasyon Orhaniye Köyü civarı ile birlikte Teşrek yeni adıyla Dağyaka köyü ve Memlik köyü kuzeyindeki Karyağdı Tepeler i civarında yüzeylemektedir. Litoloji özellikleri: Birimin alt seviyelerinde fosilleşmeye rastlanılmamıştır. Ancak üste doğru sarımsı renkli, gevşek yapılı kumtaşlarıyla devam eder ve fosilleşmeler görülmektedir. Daha üst kesimlerde beyazımsı renkli, silisleşmelerin yoğun olduğu, fosilli kesimler yer almaktadır. Üstüne gri renkli, kireç çimentolu kumtaşları gelmektedir. Birim giderek fosilsizleşir ve kırıntılı duruma geçmektedir. Kalınlık: Formasyonun kalınlığı yaklaşık 120 m ölçülmüştür. Gökten ve ark. (1988 ) tarafından yaklaşık 280 m olduğu belirtilmiştir. Alt ve üst sınır: Birim alt sınırı Paleosen, altta kiltaşı, kumtaşı ve konglomera ardalanmalıdır. Üst sınırında ise Geç Eosen-Miyosen yaşlı karasal serilerle geçişlidir. Eosen yaşlı birimler önce alveolinalı marn ve killi kireçtaşı ile başlamaktadır. Fosil topluluğu ve yaşı: Bentik foraminifer ve makrofosillerden oldukça zengindir. En altta iğ şekilli alveolinler, üste doğru yuvarlak şekilli alveolinler ve üstte nummulitler görülür. Tanımlanan fosil toplulukları Lütesiyen zaman aralığını vermiştir. Bu fosiller şunlardır; Mikrofauna: Nummulites laevigatus, (Bruguiere), Nummulites uranensis de la Harpe, Nummulites lehneri Schaub, 14

24 4. BULGULAR VE TARTIŞMA ARZU ERASLAN Nummulites gizehensis (Forskal), Nummulites millecaput Boubee, Nummulites aturicus Joly ve Leymerie, Nummulites perforatus (Montfort), Nummulites brongniarti d Archiac ve Haime, Alveolina frumentiformis Schwager, Alveolina elliptica nuttalli Davies, Alveolina cf. tenuis Hottinger, Alveolina cf. fusiformis Sowerby, Orbitolites complanatus (Lamarck), Fabiania cassis (Oppenheim), Sphaerogypsina globulus (Reuss), Eorupertia magna ( Le Calvez). Makrofauna: Echinolampas heberti Cott., Schizaster cf. vidali Cott., Brissopsis cf. vilplanae Cott., Euspatangus subovatus Cott., Euspatangus gibretensis Cott., Ostrea aff. uncifera Leymerie, Osrea (Alectryonia) aff. ctot-beyi Bellardi, Campanile giganteum Lamark, Velates schimideli Chemnita, Arca (Barbatia) insignis Deshayes Parmaklıktepe formasyonu (Tp): Tanım: Birim adını iyi mostra verdiği Parmaklıktepe den almıştır. (Gökten ve ark. 1988). Geç Eosen-Miyosen yaşlı olan karasal karakterli tortullar, alacalı renkli ve klastik yapılı karakterleriyle alt ve üstündeki ve benzer yaştaki birimlerden ayrılmaktadır. Şekil 4.5. Orhaniye formasyonu kireçtaşlarından genel görünüm. Tip yer ve tip kesit: Formasyon Parmaklık tepe ve Maltepe mevkilerinde iyi mostra vermektedir. Litoloji özellikleri: Birim altta bol Nummulites fosilleri içeren grimsi kumtaşı ile başlamaktadır. Bunların taşınmış oldukları arazi gözlemlerinde bariz belli olmaktadır. Üstüne yeşilimsi, kırmızı renkli kiltaşı, kireçtaşı ardalanması 15

25 4. BULGULAR VE TARTIŞMA ARZU ERASLAN gelmektedir. Kireçtaşlarında silisleşmelere rastlanılmaktadır. Aralarda yuvarlak çakıllı konglomera mercekleri mevcuttur. Üstüne gri kahve renkli kumtaşı ve kiltaşı gelmektedir. Bunları akarsu kökenli konglomeralar izlemektedir. Üzerine beyaz renkli, bol kırıklı, bol silisli kireçtaşları gelmektedir. Kalınlık: Birimin kalınlığı inceleme alanında tam ölçülememekle birlikte, Gökten ve ark. (1988) göre en kalın yerinin 375 m civarında olduğu saptanmıştır. Alt ve üst sınır: Birim altta Lütesiyen yaşlı birimler ile geçişlidir. Üst sınır ise gözlenememektedir. Fosil topluluğu ve yaşı: Birimde yaş alabilinecek fosil topluluğu mevcut değidir. Stratigrafik ilşikilere göre birimin yaşı Geç Eosen-Miyosen olarak tahmin edilmektedir Memlik Formasyonu ( Tm): Tanım: Birim ismini en iyi gözlendiği yer olan Memlik köyünden almıştır (Gökten ve ark., 1988). Birimin diğer formasyonlarla arasında açılı bir uyumsuzluk mevcuttur. Tip yer ve tip kesit: Formasyonun en iyi gözlemlendiği yerler; Memlik köyü, kuzeyi ve güneyindeki Yakacık köyleri arasıdır. Litoloji özellikleri: Birim; konglomera, bej renkli silttaşı, kiltaşı, kumtaşı ve tüfitlerden meydana gelmektedir. Ayrıca tortul birimler içinde büyük andezit blokları da mevcuttur. Kalınlık: Birimin kalınlığı değişken olup, en fazla 70 m ye ulaşmaktadır (Gökten ve ark.,1988). Alt ve üst sınır: Alt sınırında önceki formasyonları açılı uyumsuzlukla örtmektedir. Üst sınırında ise herhangi bir birimle ilişkisi görülmemektedir. Fosil topluluğu ve yaşı: Fosil içermeyen birimin yaşı Pliyosen olarak tahmin edilmektedir Yamaç Molozu İnceleme alanında Üst Kampaniyen Miyosen aralığında tektonik olaylar nedeniyle yamaç molozu ve birikinti konisi bölgenin bir özelliğidir Alüvyon İnceleme alanında dere yataklarında depolanmakta olan güncel alüvyonlar, taraçalar, etek süprüntü depoları ve birikinti konileriyle temsil edilir Paleontolojik Bulgular 16

26 4. BULGULAR VE TARTIŞMA ARZU ERASLAN Orhaniye formasyonu ve çevresinin stratigrafik ve paleoortamsal özelliklerini ortaya koyabilmek amacıyla incelenmiş ve ince kesiti yapılmış 204 birey içerisinde bentik foraminiferlerden 8 cins ve 14 tür tanımlanmıştır. Yapılan ince kesitlerin ölçümleri ve diğer özellikler Ek-1 de verilmiştir Bentik Foraminifer Dağılımı Çalışma alanında bentik foraminiferlerden 8 cins ve 14 tür tanımlanmıştır. Tanımı yapılan bentik foraminiferler Orhaniye Köyü, Dağyaka Köyü ve Günenç Köyü stratigrafik kesitlerinden alınan örneklerde bulunmaktadır. Belirtilen bu stratigrafik kesitlerde saptanan bentik foraminiferler Çizelge 4.1 de verilmiştir. Tanımlanan bu cins ve türlerin isimleri şöyledir; Alveolina elliptica elliptica (Sowerby), A. elliptica nuttalli (Davies), A. cf. callosa (Hottinger), A. tenuis (Hottinger), Orbitolites complanatus (Lamarck), Fabiania cassis (Oppenheim), Asterigerina rotula (Kaufmann), Eorupertia magna (Le Calvez), Sphaerogypsina globula (Hottinger), Assilina exponens (Sowerby), Nummulites aturicus (Joly ve Leymerie) N. beaumonti (d Archiac ve Haime), N. praeaturicus (Schaub), N. millecaput (Boubée). Stratigrafik kesitlerden tayin edilen ve Orta-Geç Lütesiyen yaşını veren bu foraminifer topluluğu Türkiye nin değişik bölgelerinde yapılan çalışmalarla karşılaştırılması yapılmıştır (Çizelge 4.2) Ölçülü Stratigrafik Kesitler İnceleme alanında Paleojen yaşlı birimlerin içermiş olduğu mikrofaunayı incelemek ve bu faunaya göre istifin stratigrafisini ve ortamsal özelliğini ortaya koyabilmek amacıyla 3 adet ölçülü stratigrafik kesit alınmıştır. Bu kesitlere ait açıklamalar aşağıda belirtilmiştir Güvenç Köyü Kesiti Güvenç Köyü ölçülü stratigrafi kesiti 1/ ölçekli Bolu H29 d2 paftasında yeralmaktadır. Kesit Orhaniye formasyonu içinde kalınlığı 105 m olarak ölçülmüştür. Çizelge 4.1. Bentik foraminiferlerin stratigrafik kesitlere göre dağılımı. 17

27 4. BULGULAR VE TARTIŞMA ARZU ERASLAN Bentik Foraminiferler Orhaniye köyü Stratigrafik Kesitler Dağyaka köyü Alveolina elliptica elliptica * * Alveolina elliptica nuttalli * * Alveolina cf. callosa * * * Alveolina cf. tenuis * Orbitolites complanatus * * Fabiania cassis * * * Eorupertia magna * Sphaerogypsina globula * * * Asterigerina rotula * * * Nummulites beaumonti * * * Nummulites millecaput * Nummulites aturicus * * Nummulites praeaturicus * * * Assilina exponens * * Güvenç köyü Ölçülen bu kesitin tabanında orta-kalın tabakalı kireçtaşından oluşan birim bulunmaktadır. Bu birimi açık sarı renkli, bol fosilli, tabakalı kireçtaşı izlemektedir (Şekil 4.4). Bu kesitten sırasıyla; Alveolina elliptica elliptica (Sowerby), Orbitolites complanatus (Lamarck), Asterigerina rotula (Kaufmann), Nummulites aturicus Joly ve Leymerie, N. beaumonti d Archiac ve Haime, N. millecaput Boubée, N. praeaturicus Schaub, Assilina exponens (Sowerby) gibi bentik foraminiferler tayin edilmiştir (Şekil 4.7). 18

28 4. BULGULAR VE TARTIŞMA ARZU ERASLAN Şekil 4.6. Güvenç Köyü Kesitinden kireçtaşı görünümü Dağyaka Köyü Kesiti Dağyaka Köyü ölçülü stratigrafi kesiti 1/ ölçekli Bolu H29 d3 paftasında yeralmaktadır. Bu kesit Orhaniye formasyonu içinde kalınlığı 65 m olarak ölçülmüştür. Ölçülen bu kesit tabanda kireçtaşı-marn ardalanımı ile başlamakta bu birimin üzerine bol Alveolina li killi kireçtaşı gelmektedir. Dağyaka Köyü kesitinde gözlenen Orhaniye formasyonuna ait örneklerin içermiş olduğu bentik foraminifer cins ve türleri şunşardır: Alveolina elliptica elliptica (Sowerby), A. elliptica nuttalli (Davies), A. cf. tenuis (Hottinger), Orbitolites complanatus (Lamarck), Fabiania cassis (Oppenheim), Sphaerogypsina globula (Reuss), Nummulites praeaturicus Schaub (Şekil 4.8) Orhaniye Köyü Kesiti Orhaniye Köyü ölçülü stratigrafi kesiti 1/ ölçekli Bolu H29 d3 paftasında yeralmaktadır. Bu kesit Orhaniye formasyonu içinde kalınlığı 120 m. olarak ölçülmüştür. Ölçülen bu kesit tabanda kumtaşı ile başlamakta bunun üzerine marn gelmektedir, bunu killi kireçtaşı ve marn ardalanmalı fosilli kireçtaşı izlemektedir. Orhaniye Köyü kesitinde gözlenen Orhaniye formasyonuna ait örneklerin içermiş olduğu bentik foraminifer cins ve türleri şunlardır: Alveolina cf. callosa Hottinger, A. elliptica nuttalli (Sowerby), A. cf. tenuis (Hottinger), Orbitolites complanatus (Lamarck), Fabiania cassis (Oppenheim), Eorupertia magna (Le 19

29 4. BULGULAR VE TARTIŞMA ARZU ERASLAN Calvez), Asterigerina rotula (Kaufmann), N. beaumonti d Archiac ve Haime, N. millecaput Boubée, N. praeaturicus Schaub (Şekil 4.9). 20

30 25 Çizelge 4.2 İnceleme alanında tayin edilen Lütesiyen bentik foraminiferlerin Türkiyedeki diğer bölgelerle karşılaştırılması Coğrafik Yer YAŞ LÜTESİYEN Ulukışla (Niğde) Nazik ve Örçen 1989 Nummulites gizehensis Nummulites atacicus Assilina sp. Elazığ Avşar, 1989 Nummulitesp erfaratus Assilina spira Alveolina fusiforms Alveolina elongata Fabiani cassis Silvestriella tetraedra Eorupertina magna Maslinella aff. chapmani Terziköy (Amasya) Avşar, 1991a Alveolina sp. N.laevigatus lehneri Nummulites uranensis Discosyslina sp. Aktinocyclina sp. Sphaerogypsina sp. Boğazlıyan (Yozgat) Avşar,1991 b Nummulites perforatus Nummulites aturicus Nummulites praefabiani Nummulites beaumanti Sphaerogypsina sp. Discocyclina sp. İçel (Namrun) Dinar-Isparta Çamardı (Niğde) Kazan- Bağlum(KB Ankara) Avşar,1992 Yeşilot,2000 Akgünlü, 2003 Bu Çalışma Alveolina munieri Alveolina frumentiformis Alveolina tenuis Alveolina stipes Nummulites lehneri Nummulites uranensis Assilina exponens Sphaerogypsina globulus Fabiania cassis Eorupertina magna Sphaerrogypsina globulus Assilina exponens Nummulites cf. aturicus Nummulites beaumonti Nummulites cf. millecaput Nummulites perforatus Nummulites striatus Nummulites sp. Alveolina aff. obtusa Alveolina obtusa Alveolina gr.callosa Alveolina pinguis Alveolina stercusmuris Alveolina freumentuformis Alveolina gr.leavantina Asterigerina rotula Lockhartia alveolata Assilina exponens Nummulites baumonti Nummulites millecaput Nummulites preauricus Nummulites preadiscorbinus Discocyclina Alveolina elliptica elliptica Alveolina elliptica nuttalli Alveolina cf. callosa Alveolina cf. tenuis Orbitolites complanatus Fabianie cassis Eorupertia manga Sphaerogypsina globula Asterigerina rotula Nummulites beaumonti Nummulites millecaput Nummulites praeaturicus Nummulites aturicus Assilina exponens 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Arzu ERASLAN

31 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Arzu ERASLAN 22

32 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Arzu ERASLAN 23

33 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Arzu ERASLAN 24

34 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Arzu ERASLAN 4.4. Biyostratigrafi İnceleme alanı içerisinde derlenen örneklerde yapılan paleontolojik çalışmalarda bentik foraminiferlerden 8 cins ve 14 tür tanımlanmıştır (Şekil 4.10). Bu fosil topluluğundan 3 adet sığ bentik foraminifer biyozonu ayırtlanmıştır. Bu biyozonların ayrılmasında Serra-Kiel ve ark. (1998 a ve b) nin Tetis Paleosen ve Eosen i için hazırlamış olduğu sığ bentik foraminifer biyozonları esas alınmıştır. Ayrıca, Berggren ve ark. (1995) tarafından hazırlanan Paleosen-Eosen zaman ölçeği ve sığ bentik foraminifer biyozonları (SBZ) arasındaki korelasyonla karşılaştırması yapılmıştır. Şekil 4.10 İnceleme alanındaki iri bentik foraminiferlerin stratigrafik dağılımı Bentik Foraminifer Biyostratigrafisi Sığ Bentik (SBZ) Foraminifer Biyozonları (1). SBZ: 14 Biyozonu (Orta Lütesiyen 1) Bu biyostratigrafik zon Alveolina munieri, Nummulites beneharnensis, N. gratus, N. aspermontis, N. hilarionis, N. stephani, N. boussaci, ve Assilina spira nın 25

35 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Arzu ERASLAN varlığı ile sınırlanmaktadır. Bu biyozonun alt sınırı Samso ve ark. (1994) deki Çizelge 4.3. Paleosen-Eosen zaman skalası ve Sığ Bentik Foraminifer Biyozonları (SBZ) arasındaki korelasyon (Berggren ve ark.,1995). 26

36 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Arzu ERASLAN Çizelge 4.4. İnceleme alanında ayırtlanan Sığ Bentik Foraminifer Biyozonları (SBZ). Yaş Biyozon Bentik Foraminiferler LÜTESİYEN ÜST ORTA 2 ORTA 1 SBZ -16 SBZ-15 SBZ-14 Alveolina elliptica elliptica Orbitolites comlanatus Fabianie cassis Eorupertia manga Sphaerogypsina globula Asterigerina rotula Nummulites beaumonti Nummulites aturicus Assilina exponens Alveolina elliptica elliptica Orbitolites complanatus Fabiania cassis Eorupertia magna Sphaerogypsina globula Asterigerina rotula Nummulites beaumonti Nummulites millecaput Nummulites praeaturicus Assilina exponens Alveolina elliptica elliptica Alveolina elliptica nuttalli Alveolina cf. callosa Alveolina cf. tenuis Orbitolites complanatus Sphaerogypsina globula Asterigerine rotula Nummulites praeaturicus biyostratigrafik verilere, Benthan ve Burbank (1996) daki magnostratigrafik verilere ve Poblet ve ark. (1998) e göre Kron 20r nin üst kısmına yerleşmektedir (Çizelge 4.3). Yaklaşık olarak P10-P11 sınırına uyum sağlamaktadır (Hottinger, 1977). SBZ 14 biyozonu NP 15 in orta kısmına tekabül etmektedir (Kapellos ve Schaub, 1973). İnceleme alanında Orhaniye Köyü, Dağyaka Köyü ve Güvenç Köyler inde yapılan çalışmalar sonucunda SBZ 14 biyozonuna karşılık gelen şu fosiller bulunmuştur (Schaub, 1981): Bunlar sırasıyla; Alveolina elliptica elliptica, Alveolina elliptica nuttalli, Alveolina cf. callosa, Alveolina cf. tennuis, Orbitolites complanatus, Sphaerogypsina globula, Asterigerina rotula, Nummulites praeaturicus dur. (Çizelge 4.4) (2) SBZ: 15 Biyozonu (Orta Lütesiyen 2) Bu biyostratigrafik zon Alveolina prorrecta, Nummulites sordensis, N. cressus, N. millecaput, N. tavertetensis, N. crusafonti ve Orbitoclypeus douvillei chudeoui nin varlığı ile sınırlanmaktadır. Bu biyozonun alt sınırı Samso ve ark. 27

37 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Arzu ERASLAN (1994) de biyostratigrafik verilere, Benthan ve Burbank (1996), deki magnetostratigrafik verilere ve Poblet ve ark. (1998) e göre Kron 20 nin üst kısmında yer almaktadır. SBZ 15 biyozonu NP 15 in en üst kısmından başlar ve NP 16 nın içine kadar erişmektedir (Kopellos ve Schaub, 1973). Bölgede yapılan çalışmada SBZ 15 biyozonuna karşılık gelen şu fosiller tayin edilmiştir. Alveolina elliptica elliptica, Orbitolites complanatus, Fabiania cassis, Eorupertia magna, Sphaerogypsina globula, Asterigerina rotula, Nummulites beaumonti, N. millecaput, Assilina exponens dir. (Çizelge 4.4) (3) SBZ: 16 Biyozonu (Üst Lütesiyen) Bu biyostratigrafik zon Nummulites herbi, N. deshayesi, N. praepuschi, N. aturicus, N. carpenteri, N. puigsecensis, Assilina giganta ve Discocyclina pulcra balatonica nın varlığı ile sınırlanmaktadır. Bu biyozonun alt sınırı Samso ve ark. (1994) de biyostratigrafik verilere, Benthan ve Burbank (1996), deki magnetostratigrafik verilere ve Poblet ve ark. (1998) e göre Kron 19 un içinde yer almaktadır. SBZ 16 biyozonu NP 16 nın içinde yer almaktadır. (Kopellos ve Schaub, 1973). Bölgede yapılan çalışmada SBZ 16 biyozonuna karşılık gelen şu fosiller tayin edilmiştir. Alveolina elliptica elliptica, Orbitolites complanatus, Fabiania cassis, Eorupertia magna, Sphaerogypsina glopbula, Asterigerina rotula, Nummulites praeaturicus, N. aturicus, Assilina exponens dir. (Çizelge 4.4) Ortamsal Yorum Çalışma alanındaki formasyonlardan alınan örnekler üzerinde yapılan çalışmalardan elde edilen sonuçlardan ortaya çıkan ortamsal yorum şöyledir: Dikmendede Tepe ye ait birimde filiş sedimantasyonu hakimdir. Üst yamaç ile abisal düzlük arasında, derin deniz yelpaze sisteminde meydana gelmiştir. Uzunçarşı Dere birimine ait kireçtaşları gölsel bir ortamı simgelemektedir. İstifin üstüne doğru alüvyal yelpaze, örgülü akarsu ve üst kesimlere doğru menderesli nehir ve göl ortamlarında oluşmuş kaya türleri mevcuttur. Orhaniye Köyü ve çevresindeki birimlerdeki fosiller ve litofasiyesler sığ deniz koşullarını simgelemektedir. Üst seviyelerine doğru denizel etkinin yavaş yavaş kaybolup, önce göl ve daha sonra akarsu fasiyesine geçtiği gözlenmiştir. Memlik Köyü ve çevresindeki birimlerin akarsu ve göl ortamı ürünleri olduğu belirlenmiştir (Gökten ve ark., 1988). Orhaniye Köyü, Dağyaka Köyü ve Güvenç Köyü nden alınan kesitlerden elde edilen sonuçlara göre; seri zengin bentik foraminifer ve makrofosillerden oluşan bir fosil faunası içerir. İstifin en alt seviyelerinde iğ şekilli Alveolina lar, üste doğru yuvarlak Alveolina lar, Nummulites ler ve Assilina lar görülmektedir. Orta-Geç Lütesiyen yaş aralığı için karakteristik olan bu bentik foraminiferlere göre, Orhaniye formasyonunun taban kısmının içerdiği alveolinidlerin bolluğu genel olarak resifal ortamda Normal Tuzlulukta Sınırlı Şelf i belirtmektedir. Bilindiği gibi, bu fasiyese ait sedimanlar düşük ortamsal enerjiyi gösterir ve alveolinid kavkıları mikritik sedimanlar içerisinde hafif akıntılar 28

38 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Arzu ERASLAN ile yoğunlaştırılmış ve taşınmışlardır. Diğer taraftan incele alanında alınan kesitlerin üst kısımlarına doğru çıkıldığında, buralarda ayrışmış kumlu-killi kireçtaşlarında ki nummulit grubu içerisinde bulunan fosiller ise resifal ortamda Açık Deniz İç Şelf fasiyesinin varlığına işaret etmektedir. Bu fasiyeste yeralan sığ platformdaki sedimanlar da genellikle merceksi-yassılaşmış ve büyük boy foraminiferler ile küçük bentik foraminiferlerin zengin bir topluluğuna rastlanmaktadır (Hottinger, 1960) Sitematik Tanımlamalar Bentik foraminiferlerin sistematiği Loeblich ve Tappan (1988) den ve Alveolin lerin tanımları ve gruplandırılmasında Hottinger (1974) den yararlanılmıştır Bentik Foraminifer Sistematiği İnceleme alanında 7 familyaya ait 8 cins ve 14 tür tanımlanmıştır. Sistematik tanımlarda sırası ile; Alem : PROTISTA Alt Alem Sınıf : SARCODINA Schmarda : RHIZOPODEA von Siebold Takım : FORAMINIFERIDA Eichwald, 1830 düzenine uyulmuş olup, daha sonraki cins ve tür tanımlarının başlangıcına sadece familya ve cins isimleri yazılmıştır. Aile : ALVEOLINIDAE Ehrenberg Cins : Alveolina d Orbigny, 1826 Alveolina cf. callosa Hottinger, 1960 (Levha 1, Şekil 1-2) 1960 Alveolina callosa Hottinger, s. 160, lev. 14, şek. 18, 19; lev. 15, şek Alveolina callosa Hottinger, Hottinger, s. 43, lev Alveolina callosa Hottinger, Hottinger ve Drobne, lev. 4. Tanımlama: Makrosferik formlar oldukça uzamış silindirik şekillidir. Bu formların eksenel çaplarıı mm., ekvatoryal çapları mm. arasındadır. Uzama indisi ise olarak hesaplanmıştır. Küresel ilk loca mm. çapındadır. Taban tabakalarında çok sayıda ilave locacıklar gözlenmektedir. Stratigrafik Yayılım: Orta Lütesiyen 29

39 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Arzu ERASLAN Bulunduğu Yerler: Orhaniye Köyü kesiti. Alveolina elliptica elliptica (Levha 1, Şekil 3-7) 1840 Fasciolites elliptica Sowerby, lev. 24, şek Alveolina elliptica (Sowerby) var. flosculina Silvestri. Smout, s. 146, lev. 12, şek Alveolina elliptica (Sowerby), Hottinger, s. 146, lev. 12, şek. 4. Tanımlama: Makrosferik formlar büyük, ovalden subsilindiriğe değişen şekilli, çok sayıda sıkıca sarılmış halkalıdır. Kutuplar yuvarlak ve hafifçe bastırılmıştır. Megalosferin çapı mikron arasında değişmektedir. Gelişmiş formlar sıkıca sarılmış ve çok sayıda halkalara sahiptir. Locacıklar üniform yükseklikte, düzenli ve dairesel kesitlidir. Kutuplarda yükseklikleri genişliklerinden hafifçe daha fazladır. İlave locacıkları yoktur. Eksenel çap 0.32 mm, ekvatoryal çap 0.48 mm dir. Uzama indisi mm arasında değişmektedir. Stratigrafik Yayılım: Orta Lütesiyen Bulunduğu Yerler: Orhaniye Köyü kesiti, Dağyaka Köyü kesiti. Alveolina elliptica nuttalli Davies, 1940 (Levha 1, Şekil 8-14) 1940 Alveolina elliptica nuttalli Davies, Davies s , lev. 12, şek Alveolina elliptica (Sowerby) var. flosculina Silvestri, 1939, Smout, s.82-3, lev. 14, şek Alveolina elliptica nuttalli Davies 1940, Hottinger, s.146, lev. 12, şek Alveolina elliptica nuttalli Davies, Dizer, s. 274, lev. 2, şek. 16, Alveolina elliptica nuttalli Davies, Drobne, s. 50, lev.10, şek Tanımlama: Bu form Alveolina elliptica elliptica dan daha kaba bir yapıya sahiptir. Ergin devrelerde spir daha gevşektir ve eksenel yönde daha az locacıklara sahiptir. İlk 1-3 halka sıkıca sarılmış, daha sonraki 1-5 halka değişebilir özellikte olup, eksenel ve 30