T.C. MĠLLÎ EĞĠTĠM BAKANLIĞI MAKĠNE TEKNOLOJĠSĠ HAREKET VE GÜÇ ĠLETME ELEMANLARI 3 521MMI181

Transkript

1 T.C. MĠLLÎ EĞĠTĠM BAKANLIĞI MAKĠNE TEKNOLOJĠSĠ HAREKET VE GÜÇ ĠLETME ELEMANLARI 3 521MMI181 Ankara, 2011

2 Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmıģ bireysel öğrenme materyalidir. Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiģtir. PARA ĠLE SATILMAZ.

3 ĠÇĠNDEKĠLER AÇIKLAMALAR... ii GĠRĠġ... 1 ÖĞRENME FAALĠYETĠ SONSUZ VĠDA VE KARġILIK DĠġLĠSĠ Sonsuz Vida ve KarĢılık DiĢlisinin Tanımı ve Kullanıldığı Yerler Tanımı Sonsuz Vidanın Tanımı Sonsuz Vida KarĢılık DiĢlisi Kullanıldığı Yerler Sonsuz Vida ve KarĢılık DiĢlisini OluĢturan Elemanların Tanımı ve Formülleri Sonsuz Vida ve KarĢılık DiĢlisini OluĢturan Elemanların Tanımı Sonsuz Vida ve KarĢılık DiĢlisi Elemanlarının Hesaplanmasında Kullanılan Formüller Sonsuz Vida ve KarĢılık DiĢlisinin Resimlerle Ġfade Edilmesi Sonsuz Vida ve KarĢılık DiĢlisinde Kullanılan Gerece Göre Helis Açısının Seçimi Ġletim Oranına Göre Ağız Sayısının Tespiti Verilen Değerlere Göre Tüm Elemanların Hesaplanması UYGULAMA FAALĠYETĠ ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ÖĞRENME FAALĠYETĠ ZĠNCĠR DĠġLĠ ÇARKLAR Zincir DiĢli Çarkın Tanımı ve Kullanım Amacının Açıklanması Tanımı ÇeĢitleri Zincir DiĢli Çarkların Diğer DiĢli Çarklara Olan Üstünlükleri Zincir DiĢli Çarkı OluĢturan Elemanların Tanımı ve Formülleri Makaralı ve Kovanlı Zincirlerin Standardında, Ġletilecek Emniyetli Çevresel Yüke Göre Adım ve Tek, Çift, Üç Sıralı Zincir Seçiminin Yapılması Seçilen Zincire Göre Zincir DiĢli Çarkın Tüm Elemanlarının Hesaplanması Zincir DiĢli Çark Çizimi Zincir DiĢli Çarkların Resimlerle Ġfade Edilmesi Zincir DiĢli Yapım Resmi Çizimi Bakla Sayısına Göre Zincir Boyunun Hesaplanması Zincir DiĢli Çarklarında Bölüm Dairesi Çapının (D) Kolay Hesaplama Yöntemi UYGULAMA FAALĠYETĠ ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME MODÜL DEĞERLENDĠRME CEVAP ANAHTARLARI KAYNAKÇA i

4 AÇIKLAMALAR KOD AÇIKLAMALAR 521MMI181 ALAN Makine Teknolojisi DAL/MESLEK Bilgisayar Destekli Makine Ressamlığı MODÜLÜN ADI Hareket ve Güç Ġletme Elemanları 3 Sonsuz vida ve karģılık diģlisi ile zincir diģli çark hesaplarını MODÜLÜN TANIMI yaparak elde edilen verilere göre yapım resimlerini çizme ile ilgili bilgilerin verildiği öğrenme materyalidir. SÜRE 40/24 ÖN KOġUL Hareket ve Güç Ġletme Elemanları I ve II modüllerini almıģ olmak YETERLĠK Sonsuz vida ve karģılık diģlisi zincir diģli çark resmi çizmek Genel Amaç Sonsuz vida ve karģılık diģlisi ile zincir diģli çark hesapları yapabileceksiniz. Ġlgili TS-ISO standartlarından bilgi alabilecek ve elde edilen verilere göre teknolojisine uygun olarak yapım resimlerini çizebileceksiniz. MODÜLÜN AMACI Amaçlar 1. Sonsuz vida ve karģılık diģlisi hesapları yapabilecek ve yapım resimlerini çizebileceksiniz. 2. TS-ISO standart çizgilerinde zincir diģli çark ile ilgili bilgi alabilecek ve yapım resmini çizebileceksiniz. Ortam: Teknik resim çizim ortamı EĞĠTĠM ÖĞRETĠM Donanım: Resim masası, çizim araç gereçleri, tepegöz, data ORTAMLARI VE show, bilgisayar destekli çizim ortamı, örnek sonsuz vida ve DONANIMLARI karģılık diģlisi ile zincir diģli çark sistemleri ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME Modül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra verilen ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen modül sonunda ölçme aracı (çoktan seçmeli test, doğru-yanlıģ testi, boģluk doldurma, eģleģtirme vb.) kullanarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek sizi değerlendirecektir. ii

5 GĠRĠġ GĠRĠġ Sevgili Öğrenci, Bulunduğumuz yüzyılda bilim ve teknoloji her alanda akıl almaz bir hızla geliģmektedir. Endüstrideki geliģmelere ayak uydurabilmek için de temel konuları anlayarak teknolojik geliģmeleri kavrayabilecek ve geliģmelere önemli katkılar sağlayabilecek teknik elemanlara ihtiyaç vardır. Teknik resmin üretimdeki yeri tartıģılamaz. Teknik resimsiz bir üretim olmayacağı gibi teknik resmi en iyi Ģekilde ifade edecek teknik elemanlara da ihtiyaç vardır. Bu modül ile sonsuz vida ve karģılık diģlisi ile zincir diģli çarkların üretimi için gerekli olan teknik resmi eksiksiz bir Ģekilde çizebilmek için gerekli bilgi ve beceriyi kazanacaksınız. 1

6 ÖĞRENME FAALĠYETĠ 1 AMAÇ ÖĞRENME FAALĠYETĠ-1 Sonsuz vida ve karģılık diģlisi hesaplamalarını yapabilecek, elde edilen verilere göre yapım resmini çizebileceksiniz. ARAġTIRMA Ġmal edilmiģ ve yapım resimleri çizilmiģ sonsuz vida ve karģılık diģli inceleyerek örnek resimleri sınıfta arkadaģlarınızla paylaģınız. 1. SONSUZ VĠDA VE KARġILIK DĠġLĠSĠ 1.1. Sonsuz Vida ve KarĢılık DiĢlisinin Tanımı ve Kullanıldığı Yerler Tanımı Eksenleri kesiģmeyen ve dik konumda bulunan miller arasında tek yönlü hareket iletimini sağlayan sistemdir (Resim 1.1). ÇalıĢma sistemi, vidalı birleģtirmelerdeki vidanın döndürülmesiyle somunun doğrusal hareket yapması Ģeklinde düģünülebilir. Sonsuz vida, iki tarafı açık bir trapez vida olup çok ağızlı olarak da yapılabilir. Sonsuz vida karģılık diģlisini çevirir. Resim 1.1: Sonsuz vida ve karģılık diģlisi Sonsuz vidanın 360 (bir tur) dönmesinde çark da sonsuz vidanın ağız sayısına denk gelen diģ kadar dönmüģ olur. KarĢılık diģlisinin bir tam devir dönebilmesi için sonsuz vidalı milin çarkın diģ sayısı kadar döndürülmesi gerekir. Örneğin; diģ sayısı 40 olan diģlinin 1 devir dönebilmesi için sonsuz vidanın 40 tur dönmesi gerekir. 2

7 Sonsuz Vidanın Tanımı Üzerinde profil açısı 30 olan trapez diģ bulunan veya evolvent profilli diģ açılmıģ silindirik vidadır. Vida boyu oldukça kısa olduğundan ve dönme sırasında sonu gelmediği kabul edilerek sonsuz vida denilmiģtir. Vida diģleri, sağ ve sol vida Ģeklinde yapıldığı gibi ağız sayısı 1 ile 8 arasında olabilir. Vida ağız sayısının çok olması verimi yükseltir. Vidalar, çalıģma yerine ve ileteceği kuvvetin durumuna göre miliyle birlikte tek parça olarak yapılabileceği gibi mil ve vida ayrı ayrı üretilerek kamayla birleģtirilebilir. Vidalarda aģınma, karģılık diģlisine göre daha fazla olduğundan genellikle çelikten yapılarak diģ yan yüzeyleri taģlanır (Resim 1.2) Sonsuz Vida KarĢılık DiĢlisi Resim 1.2: Sonsuz vida Sonsuz vida tarafından döndürülen, silindirik yüzeyinde sonsuz vidanın helis açısına uygun açıda evolvent profilli diģleri bulunan diģli çarktır. Helis açısı, gereç cinsine göre 5,5 ile 8,5 arasında ve ağız sayısına göre değiģir. Genellikle bronz ve döküm malzemeden yapılır. ÇalıĢmanın kolaylaģtırılması için karģılık diģlisi, kendisini döndüren sonsuz vidanın çap ve devir sayısına bağlı olarak konkav yan profilli, konveks yan profilli, düz yan profilli ve iki parçalı olarak yapılır (ġekil 1.1). 3

8 Konkav yan profilli Konveks yan profilli Düz yan profilli Ġki parçalı ġekil 1.1: ÇeĢitli karģılık diģli konstrüksiyonları 4

9 Kullanıldığı Yerler Büyük devir oranlarının elde edilmesinde, yükün ağız sayısı ve hızın küçük olduğu yerlerde, çok az kuvvetle çok iģ görülmesi gereken yerlerde kullanılır. Mil eksenleri birbirine dik ve çapraz olan sistemlerde hareket ve kuvvet iletimini sağlar. Vinç, hız kutuları, asansörler, elevatörler, tekstil makineleri, dümen mekanizmaları, takım tezgâhları (divizör ve döner tablalarda), pompalar ve taģıma araçlarında çok kullanılır. ġekil 1.2 de sonsuz vida ve diģlisinin divizörde ġekil 1.3 te ise döner tablada kullanılması gösterilmektedir. ġekil 1.2: Sonsuz vida ve diģlisinin divizördeki ġekil 1.3: Sonsuz vida ve diģlisinin durumu döner tabladaki durumu 1.2. Sonsuz Vida ve KarĢılık DiĢlisini OluĢturan Elemanların Tanımı ve Formülleri Sonsuz Vida ve KarĢılık DiĢlisini OluĢturan Elemanların Tanımı Sonsuz vida elemanları: Sonsuz vidanın diģli çarklarda olduğu gibi üç önemli çapından (diģ üstü çapı, diģ dibi çapı, bölüm dairesi çapı) baģka önemli elemanları aģağıda açıklanmıģ ve ġekil 1.4 te gösterilmiģtir. Ağız sayısı (Z 1 ): Sonsuz vida ağız sayısıdır. DiĢ adımı (p): Vidanın bölüm dairesi çizgisi üzerindeki bir diģ dolusu ile bir diģ boģluğundan oluģan mesafedir. Helis adımı (p z ): DiĢ adımı ile ağız sayısının çarpımına eģittir. Helis adımı, ayrıca vidanın yükselim olarak bir devirde aldığı yoldur yani gerçek adımdır. 5

10 Vida boyu (L): Helis kanalların dönme ekseni üzerindeki uzunluğudur. Sonsuz vida diģlisi elemanları: Sonsuz vida diģlisinin diğer diģlilerde olduğu gibi diģ üstü çapı, diģ dibi çapı ve bölüm dairesi çapına ek olarak diğer önemli elemanları aģağıdaki gibidir. En büyük çap (d A ): En büyük çap, diģli taslağının tornalandığı dıģ çaptır. Profil yarı çapı (r k ): Çarkın diģlerine sonsuz vidayı somun gibi uyumlu kavraması için r k yarıçaplı profil verilir. Pah açısı ( ) : Profilden dolayı diģ uçlarının keskin ve kırılgan olmaması için verilen pah açısıdır. Helis ayar açısı (ß) : tan ß = tan α dır. Çarkın diģlerinin sonsuz vidanın helisine uyması için verilen açıdır (Helis açıları, sonsuz vida ve diģlisinin aynıdır.). ġekil 1.4: Sonsuz vida ve karģılık diģli elemanlarının gösterilmesi 6

11 Sonsuz Vida ve KarĢılık DiĢlisi Elemanlarının Hesaplanmasında Kullanılan Formüller Normal modül SONSUZ VĠDA p m n = n Normal modül DĠġLĠSĠ m n = Normal adım p n = π.m n Normal adım p n = π.m n DiĢ modülü p m m = = n m Alın modülü mt = n cos cos DiĢ adımı.m n p z p p=π.m = Alın adımı p t = n cos z1 cos Helis adımı p z = z 1.p = π.d 1.tanα Helis adımı p h = π.d 2.tanα Ağız sayısı p z n 2 n z 1 = 1 d.z 2 DiĢ sayısı z 2 =.z1 p n n m Helis açısı p n Cosα= p 1 m m p.d 1 p n n z ;tan DiĢli geniģliği B = d a1. + 0,25p n Bölüm dairesi p d çapı 1 = z Bölüm dairesi. tan çapı d 2 = m t.z 2 DiĢ üstü çapı d a1 = d 1 + 2m n DiĢ üstü çapı d a2 = d 2 + 2m n DiĢ dibi çapı d f1 = d 1 2,33m n DiĢ dibi çapı d f2 = d 2 2,33m n DiĢ profil açısı = 30 En büyük çap d A = d a2 + m n Vida uzunluğu L = 2m n ( z 2 1) Profil yarıçapı d d Eksenler arası a = 1 2 Pah açısı 2 DiĢ sayısına göre diģ oturma faktörü 2 d1 r k = m 2 tan = 2f.p n d 1,2p Z f 1,9 2,1 2,3 2,5 2,6 2,8 2,9 Tablo 1.1: Sonsuz vida ve karģılık diģlisi elemanlarının hesaplanmasında kullanılan formüller 1 n n 2 t 7

12 Sonsuz Vida ve KarĢılık DiĢlisinin Resimlerle Ġfade Edilmesi EĢ diģlilerin çiziminde üç yöntem kullanılır: Normal görünüģ (ġekil 1.5) SadeleĢtirilmiĢ görünüģ (ġekil 1.6) Sembol görünüģ (ġekil 1.7) ġekil 1.5: Normal görünüģ ġekil 1.6: SadeleĢtirilmiĢ görünüģ ġekil 1.7: Sembol görünüģ 8

13 1.3. Sonsuz Vida ve KarĢılık DiĢlisinde Kullanılan Gerece Göre Helis Açısının Seçimi Sonsuz vidanın helis açısı, çalıģacağı yerin durumuna göre sağ veya sol helisli olabilir. Ağız sayısı arttıkça verim artar. Vidanın bütün ağızları, çarkın her diģiyle sürekli sürtündüğünden daha çabuk aģınır. Bu nedenle vida gereci çelikten yapılarak sertleģtirilip taģlandıktan sonra kullanılır. Vidalar, çalıģacağı ve ileteceği kuvvetin durumuna göre miliyle beraber tek parça olarak yapıldığı gibi mil ve vida ayrı ayrı üretilip kamayla birbirlerine birleģtirilebilir. KarĢılık diģlisi; düz, helis diģli çark karıģımı bir yapıya sahip olup helis açısı sonsuz vidanın helis açısına bağlıdır ve her ikisinin yönü aynıdır. Çarkın diģ sayısı arttıkça ısınma azalır. Çarkın diģ sayısının 27 nin altında olmaması önerilir. Helis açısı, gereç cinsine göre 5,5-8,5 arasında ve ağız sayısına göre değiģir. Sonsuz vida çarkları tek parça olarak üretildikleri gibi iki parçalı olarak da yapılabilir. Genellikle bronz ve döküm malzemeden yapılır. Tablo 1.2 de sonsuz vida ve karģılık diģlisinin yükleme Ģekline ve uygulama alanına göre yapıldığı gereçler görülmektedir. Sonsuz vida AlaĢımsız çelikler DIN TS 3941 Fe 60 Fe 70 Islah çelikleri (DIN 17200) (TS 2525) Ç 45 Ç Cr Mo 4 42 Cr Mo 4 Sementasyon çelikleri Ç Cr 3 16 Mn Cr 5 SertleĢt irilmiģ ve ıslah edilmiģ Sementasyonla sertleģ tirilmiģ Sonsuz vida karģılık diģlisi Font Perlit dökümü Kalaylı bronzlar Alüminyum alaģımları Plastikler DD-15 DD-20 DD-25 DDK DD-30 DD-35 DDK D-Sn Bz 12 Dz-Sn Bz 17 D-Sn Bz 14 Dz-Sn Bz 14 DK-Al Cu Mg Kokil döküm Yükleme Ģekli DüĢük hız ve az yük DüĢük hız büyük yük Tablo 1.2: Sonsuz vida ve karģılık diģlisi gereçleri Uygulama alanı Sonsuz vida alaģımsız ve ıslah çeliklerinden üretilmiģse takım tezgâhları, genel makine ve kaldırma araçlarında kullanılır. Orta yükler darbe tesiri Sonsuz vida alaģımsız ve ıslah çeliklerinden az üretilmiģse genel Yüksek yük redüktör ve taģıt darbe tesiri çok redüktörlerinde kullanılır. Sonsuz vida sementasyon çeliklerinden, paslanmaya karģı dayanıklı, hafif yüklerde, hafif tasarımlarda, aparatlarda kullanılır. Yüksek hızlar için sonsuz vida sementasyon çeliğinden; karģılık diģlisi, font perlit döküm ve kalaylı bronzdan yapılır. 9

14 1.4. Ġletim Oranına Göre Ağız Sayısının Tespiti Sonsuz vida bir tam tur döndüğünde karģılık diģlisi sonsuz vidanın ağız sayısına denk gelen diģ kadar dönmüģ olur. Yani mil vidası tek ağızlıysa bir devrinde, karģılık diģlisi de bir diģ kadar döner. n1 z 2 Çevirme oranı hesabı; i = formülüyle yapılır. n 2 z1 Ġstenen iletim oranını elde etmek için karģılık diģlisine bağlı olarak ağız sayısı belirlenir Verilen Değerlere Göre Tüm Elemanların Hesaplanması Örnek Bir sonsuz vida sisteminde normal modül m n = 2.5, vida ağız sayısı z 1 = 2 (2 ağızlı) ve bölüm dairesi çapı d 1 = 40 mm karģılık diģlisi diģ sayısı z 2 = 40 olduğuna göre, gerekli olan diğer elemanları hesaplayınız. Helis açısı α = dır. Çözüm Sonsuz vida için hesaplamalar.m Vida diģ adımı: p= n 3,14.2,5. z1 =. 2 = 16,03 mm cos cos11 30 DiĢ üstü çapı: d a1 = d m = ,5 = 45 mm KarĢılık diģlisi için hesaplamalar Bölüm dairesi çapı: d 2 = z 2. m n = 40. 2,5 = 100 mm DiĢ üstü çapı: d a2 = d m n = ,5 = 105 mm DiĢ dibi çapı: d f2 = d 2 2,33.m n = 100 2,33.2,5 = 94,175 mm En büyük çap: d A da 2 + m n = ,5 = 107,5 mm Profil yarıçapı: r k = (d 1 /2) m = (40/2) 2,5 = 17,5 mm Vida uzunluğu: L = 2m n ( z 2 1) = 2.2,5 (7,32) = 36,6 mm Pah açısı: tan = 2f.p n d 1,2p 1 n = ,2.7,85 34,54 = = 0,698 = ,42 49,42 DiĢli geniģliği: B = d a1.sin +0,25p n = 45.0,573+0,25.7,85= 25,78+1,96 = 27,74 mm Eksenler arası mesafe: a = d 1 d 2 = = 70 mm 2

15 DiĢli, tornada hazırlanırken d A çapında iģlenir. Ġki tarafına pahları kırılarak profil yarıçapı 17,5 mm olan özel kalem ile yan yüzeyin ortasından, d a2 çapına profil torna edilir. Böylece çarkın diģ üstü, sonsuz vida diģ dibini kavrayacak Ģekilde kavisli (profilli) hazırlanmıģ olur. α < 15 ise çarkın hesabı düz diģliye göre, α > 15 olursa hesap, helis diģliye göre yapılır. ġekil 1.8: Sonsuz vida ve karģılık diģlisi yapım resmi Yukarıdaki hesaplamalara göre sonsuz vida ve karģılık diģlisi yapım resmi ġekil 1.8 deki gibidir. 11

16 Örnek AĢağıda (ġekil 1.9) bulunan milin 40 mm çaplı kısmına ağız sayısı Z 1 = 1 ve sağ helis yönlü, normal modülü m n = 2, diģ derinliği h = 4,33 mm, helis açısı α = 3 10, diģ profil açısı 40 ve karģılık diģlisi diģ sayısı Z 2 = 50 olan sonsuz vidanın yapım resmini çizerek açıklama tablosunu doldurunuz. DiĢlerin dönme eksenine göre salgı toleransı 0,01 mm dir. ġekil 1.9: Sonsuz vida açılacak mil 12

17 ġekil 1.10: Sonsuz vida yapım resmi ve açıklama tablosu 13

18 UYGULAMA FAALĠYETĠ UYGULAMA FAALĠYETĠ Sonsuz vida ve karģılık diģlisi hesaplamalarını yapınız, elde edilen verilere göre yapım resmini çiziniz. ĠĢlem Basamakları Elemanları hesaplanan sonsuz vidanın bölüm dairesi çapını çiziniz. DiĢ üstü ve diģ dibi çaplarını çiziniz. Helis açısını ölçülendiriniz. Sonsuz vida resmini ölçülendiriniz. Yüzey kalite iģaretlerini çiziniz. Sonsuz vida ve karģılık diģlisine ait eksenler arası referans alarak diģ dibi yarıçapını çiziniz. KarĢılık diģlisinin eksenini referans alarak bölüm dairesi, diģ üstü diģ dibi ve dıģ çaplarını çiziniz. Pah açısını çiziniz. Pah açısını referans alarak diģ boyunu ve diģ geniģliğini çiziniz. KarĢılık diģlisi resmini ölçülendiriniz. Öneriler Açısal değerleri bulmak için trigonometrik cetvel kullanınız. DiĢli çarkı çizerken uygun ölçekte çiziniz. Çizimi yaparken önce ince çizgi ile çiziniz; daha sonra koyulaģtırınız. Sonsuz vida resmini çizerken diģ kısmını kısmi kesit alarak çiziniz. Helis açısını ve yönünü ince çizgi ile çiziniz. Sonsuz vida delikli ve kama kanlı varsa çizimini yaparken standartlarıyla ilgili çizelgeyi kullanınız. Sonsuz vida mil üzerine açılacaksa gerekli yüzey iģaretlerini ve toleranslarını koyunuz. Resim üzerindeki pah ve radyüsleri ölçülendiriniz. Gereksiz ölçülendirmelerden kaçınınız. Tolerans değerlerini ve sembollerini gerekli olan yerlere koyunuz. Açıklama tablosunu antet kurallarına göre çizerek doldurunuz. Yüzey kalite sembollerini ve toleransları resimde gösteriniz. Antedi çizip doldurunuz. 14

19 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği iģaretleyiniz. 1. Sonsuz vidanın daha kaliteli malzemelerden yapılmasının sebebi nedir? A) Yataklara sıkı geçmesi B) Sürtünmenin daha fazla olması C) Hareketin kolay iletilmesi D) Salgılı dönmesi 2. Sonsuz vida ve diģlisini diğer diģli çarklardan ayıran özellik nedir? A) Hareket sadece sonsuz vidadan karģılık diģlisine iletilir. B) Hareket iletim oranı eģittir. C) DiĢli çark eksenleri kesiģir. D) Hiçbiri 3. AĢağıdakilerden hangisi sonsuz vida karģılık diģlisi profil çeģitlerinden değildir? A) Konkav B) Konveks C) Düz profilli D) Eğik profilli DEĞERLENDĠRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karģılaģtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki Uygulamalı Test e geçiniz. 15

20 UYGULAMALI TEST Bir sonsuz vida ve karģılık diģlisi sisteminde sonsuz vida ağız sayısı Z 1 = 2 ve sol helis yönlü, helis açısı α = 6 30, diģ profil açısı 30, maksimum diģ üstü çapı d a1 = 80 mm dir. KarĢılık diģlisi diģ sayısı Z 2 = 48, normal modülü m n = 4 olduğuna gore diģli çarkların diğer elemanlarını hesaplayarak yapım resmini çiziniz ve açıklama tablosunu doldurunuz. KarĢılık diģlisinin göbek delik çapı 40 mm ve kullanılacak kama 12x6x30 mm ölçülerinde A tipi kamadır. Sonsuz vidanın diģleri R a =1,6 m, diğer yüzeyler R a =6,3 m kalitesinde iģlenecektir. Sonsuz vida ve karģılık diģlisinin dönme eksenine göre salgı toleransı 0,01 mm, karģılık diģlisinin alın yüzeyinin delik eksenine göre saldı toleransı 0,025 mm dir. KONTROL LĠSTESĠ Bu faaliyet kapsamında aģağıda listelenen davranıģlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) iģareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. Gerekli hesaplamaları doğru yaptınız mı? 2. Çizim için A4 kâğıdınızı resim masasına kurallara uygun olarak bağladınız mı? 3. A4 kâğıdınızın antet ve çerçeve çizgilerini çizdiniz mi? 4. Resmi kâğıda nasıl yerleģtireceğinizi tasarladınız mı? 5. Çizim için gerekli olan malzemeleri temin ettiniz mi? 6. Çizim için gerekli olan ölçü tablosunu yanınızda bulundurdunuz mu? 7. Resmi çizerken önce eksen çizgilerinden baģladınız mı? 8. Resmi ilk olarak ince çizgi ile çizip daha sonra koyulaģtırdınız mı? 9. Resmi kısmi kesit olarak çizdiniz mi? 10. Kesit alınan bölgeleri taradınız mı? 11. Resmi kurallarına uygun ölçülendirdiniz mi? 12. Gerekli ölçü ve konum toleranslarını koydunuz mu? 13. Anteti ve açıklama tablosunu doldurdunuz mu? 14. Resmi belirtilen süre içerisinde çizdiniz mi? DEĞERLENDĠRME Değerlendirme sonunda Hayır Ģeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 16

21 ÖĞRENME FAALĠYETĠ -2 AMAÇ TS ISO standart çizelgelerinde, zincir diģli çark ile ilgili hesaplamaları yapabilecek, elde edilen verilere göre yapım resmini çizebileceksiniz. ARAġTIRMA Ġmal edilmiģ ve yapım resimleri çizilmiģ zincir diģli çarkları inceleyerek örnek resimleri sınıfta arkadaģlarınızla paylaģınız. 2. ZĠNCĠR DĠġLĠ ÇARKLAR 2.1. Zincir DiĢli Çarkın Tanımı ve Kullanım Amacının Açıklanması Tanımı ÖĞRENME FAALĠYETĠ 2 Eksenleri birbirine paralel, aralarındaki mesafenin orta uzaklıkta olduğu bir milden diğer mile zincirler vasıtasıyla ve kayma olmadan hareket ve güç iletmek için kullanılan diģli çarklara zincir diģli çark denir (Resim 2.1, ġekil 2.1-2). Resim 2.1: Zincir diģli çarklar ġekil 2.1: Zincir diģliler 17

22 ġekil 2.2: Zincir Ģekline göre zincir diģli çark çeģitleri Zincirler, standart parçalardır ve piyasadan hazır olarak alınır. Zincir diģli çarklar ise amaca uygun seçilmiģ zincirlere göre biçimlendirilerek üretilir. ġekil 2.3 ve Resim 2.2 de değiģik zincir çeģitleri görülmektedir. ġekil 2.3: Endüstride kullanılan zincir çeģitleri 18

23 ÇeĢitleri Resim 2.2: Hareket ve güç iletiminde kullanılan zincir örnekleri Kullanıldığı yerlere göre: Güç (transmisyon) zincir diģliler, kuvvet-yük (kaldırma, taģıma) zincir diģlileri. DiĢ profiline göre: Ġnce profili (ġekil 2.4), kalın profilli (ġekil 2.5), seyrek profilli (ġekil2.6), trapez profilli (ġekil 2.7) DiĢ sırasına göre: Tek sıralı, çok sıralı (ġekil 2.8) Gövde yapısına göre: Tek parçalı çok parçalı (ġekil 2.9) Zincir tipine göre: Makaralı (roleli), eklemli (sessiz), baklalı olmak üzere gruplandırılır. ġekil 2.4: Ġnce profilli ġekil 2.5: Kalın profilli 19

24 ġekikl 2.6: Seyrek profilli ġekil 2.7: Tarpez profilli ġekil 2.8: Tek sıralı ve çok sıralı zincir diģliler ġekil 2.9: Tek parçalı ve çok parçalı zincir diģliler 20

25 Zincir diģli çarkın kullanımı sırasında diģli çarka çevresel elastiklik veren lastik burçla birlikte kullanılır (ġekil 2.10). Zincir diģlinin çalıģması sırasında herhangi bir nedenle kilitleme durumuna karģı yaylı emniyet tertibatı kullanılarak sistemin zarar görmesi de engellenebilir (ġekil 2.11). Küçük çaplı diģli çarklar da ise çark mil ile birlikte üretilir (ġekil 2.12). ġekil 2.10: Çevresel elastiklik veren özel çark ġekil 2.11: Kaymalı emniyet kavraması olarak yapılmıģ çark ġekil 2.12: Küçük çaplar için mil ile birlikte yapılmıģ zincir diģli çark 2.2. Zincir DiĢli Çarkların Diğer DiĢli Çarklara Olan Üstünlükleri Zincir diģli çarklar sessiz çalıģır. Mil eksenleri arası mesafe orta uzaklıktadır. Kayma olmadan hareket ve güç iletir. Çevresel hızları 20 m/sn ye kadar çıkabilir. Aynı anda değiģik millere hareket ve güç iletilebilir. 21

26 2.3. Zincir DiĢli Çarkı OluĢturan Elemanların Tanımı ve Formülleri ġekil 2.13: Roleli (makaralı) zincir diģli elemanları 22

27 ĠĢ merkez açısı Adım Bölüm dairesi çapı α p = 180 / 2 p = d. Sinα p p d = sin p d amax = d +1,25p d 1 DiĢ üstü çapı 1,6 d amin = d + p( ( 1 ) d1 z DiĢ dibi çapı d f = d d 1 Min. DiĢ profili Max. DiĢ profili Makara oturma yarıçapı r i1 = 0,505.d 1 r i2 = 0,505d 1 +0,069 3 d 1 Makara oturma açısı α 1 = 140 z z α 2 = 120 DiĢ yanak yarıçapı r e1 = 0,12d 1 (z+2) r e2 = 0,008d 1 (z ) 0,8p DiĢ b DiĢ h max = 0,625p + f1 = 0,93b 1 (tek sıralı) z geniģ- b f1 = 0,91b 1 (iki-üç sıralı) derinliği h min = 0,5.p liği b f1 = 0,88b 1 (çok sıralı) DiĢ yan yarıçapı r x = p DiĢ yan boģluğu b a = 0,1p...1,5p DiĢlerin sıra geniģliği: b f2,b f3 = (sıra sayısı - 1) Pt +b f1 Tablo 2.1: Roleli (makaralı) zincir diģli elemanlarının (güç iletimi için ince profilli) hesaplanmasında kullanılan formüller 23

28 Adımlara göre zincir role (makara) çapları ve iç geniģlikleri Tablo 2.2 den alınacaktır. Adımlara göre zincir role (makara) çapları ve iç geniģlikleri P d 1max b 1max 5 mm 3,2 2,5 6 mm 4 2,8 8 mm 5 3 3/8 6,35 5,72 ½ 7,75; 7,79; 8,51 3,3; 4,88; 6,38; 7,75 5/8 1,16 9,65 ¾ 12,07 11, ,88 17,02 1 ¼ 19,05 19,56 1 ½ 25,4 25,4 1 ¾ 27,94 30, ,21 30,99 2 ½ 39,37 38,1 3 48,26 45,75 3 ½ 53,98 53, ,5 60,96 4 ¼ 72,39 68,58 Tablo 2.2: Adımlara göre zincir role (makara) çapları ve iç geniģlikleri TS

29 ġekil 2.14: Roleli (makaralı) konveyör zincir diģlisi elemanları ( güç iletimi için kalın diģ profilli) 25

30 DiĢ merkez açısı 180 α p = z Adım p = d.sin α p Bölüm dairesi çapı p d = sin DiĢ üstü çapı d a =d + d 1 +1,6h 4 DiĢ dibi çapı d f = d d 1 DiĢ derinliği h = d 1 + 0,8h 4 Makara yuva yarıçapı r i = 0,5d 1 Makara yuva açısı 360 α = 2(90 - ) z DiĢ yanak yarıçapı r e = (0,8 0,2)p DiĢ yan yarıçapı r x = 1,6b DiĢ yan boģluğu b a = 0,25b Yuva boģluğu S min = 0,04p DiĢ geniģliği b fmax = 0,9b 11 1 faturasız b fmax = 0,9(b 1 b 11 ) 1 faturalı Pahlı diģ geniģliği b g = 0,25b f Fatura yarıçapı 180 d g = p. cot h 2 2ra z Tablo 2.3: Röleli (makaralı) konveyör zincir diģlisi elemanlarının formülleri p ġekil 2.15: Roleli (makaralı) blok zincir diģli (güç iletimi için seyrek diģ profilli) elemanları 26

31 DiĢ merkez açısı α = 180 / 2 Role merkez açısı Tan = Bölüm dairesi çapı A d sin DiĢ üstü çapı d a = d + d 1 DiĢ dibi çapı d f = d d 1 Adım p = A + B DiĢ geniģliği B 1 = 0,9b 1 DiĢ üstü geniģliği C = 0,6b 1 B/ A sin cos Tablo 2.4: Röleli (makaralı) blok zincir diģli elemanlarının hesaplanmasında kullanılan formüller 27

32 ġekil 2.16: Eklemli (sessiz) zincir diģlisi elemanları (güç iletimi için trapez profilli) 28

33 Adım Anma Zincir ölçüleri DiĢli ölçüleri P geniģliği b e f g1 g2 i b c f g h i r 25 23, , , ,7 14 7,1 1,8 (1/2 ) , , , ,5 28, ,5 34, , ,9 17,5 8,9 2,5 45 (5/8 ) 50 48,5 53, , , , , , ,7 3,5 55 (3/4 ) , , ,5 71, , ,5 86,5 9, ,2 4,5 80 (1 ) , ,5 72, ,5 84, , , ,4 4,5 110 (1 1/2 ) , , , ,4 4,5 135 (2 ) , Tablo 2.5: Eklemli (sesiz) zincir diģlisi elemanlarının hesaplanmasında kullanılan formüller (güç iletimi için trapez profilli) 29

34 Daha çok kaldırma mekanizmalarında az kuvvetle fazla yük kaldırmak için kullanılan, yuvarlak baklalı kuvvet zincirleri için özel Ģekil ve ölçülerde yapılan diģli çarklardır (ġekil 2.17). ġekil 2.17: Yuvarlak baklalı zincir diģlisi elemanları (kuvvet-yük taģımak için) 30

35 Zincir adım açısı 90 α z = z DiĢli adım açısı 360 α p = z p Bölüm dairesi çapı D o = sin DiĢ derinliği h = 1,5d DiĢli max çapı D k = d o +3d z 2 d cos DiĢli zincir kanalı çapı D 1 = d o b Adım P 18,5 18, Zincir çapı d Zincir geniģliği b Kanal dibi çapı D 2 = D 1 b 2 Zincir oturma yarıçapı r i = 0,5d DiĢ yanak yarıçapı r e = p + 2,5d DiĢ yan yarıçapı r x = d DiĢli geniģliği B = b + 1,57d Zincir yuva geniģliği b 1 = b + 0,38d Zincir kanal geniģliği b 2 = 1,38d Göbek geniģliği b 3 = 0,8B DiĢli disk kalınlığı s = 1,19d Zincir bakla uzunlukları l = p d L = p + d r 1 = 1,6d Tablo 2.6: Yuvarlak baklalı zincir diģlisi elemanlarının (kuvvet-yük taģıma için) hesaplanmasında kullanılan formüller z 2 31

36 2.4. Makaralı ve Kovanlı Zincirlerin Standardında, Ġletilecek Emniyetli Çevresel Yüke Göre Adım ve Tek, Çift, Üç Sıralı Zincir Seçiminin Yapılması Tek, çift ve üç sıralı makaralı zincirlerin boyutları ġekil 2.18 de gösterilmiģtir. Ayrıca gerekli değerler zincir adımlarına göre Tablo 2.7 den alınacaktır. ġekil 2.18: Tek, çift ve üç sıralı makaralı zincirlerin elemanları 32

37 33 Zincir sıra No Adım P b 1 min. b 2 max. b 3 min. d 1 max. d 2 h9 d 3 H11 Pt h 2 max. h 3 max. h 1 min. Kenet tarafı b7 Maks. Mm inch B 06B B 010B 012B 16B 20B 24B 28B 32B 40B 48B 56B 64B 72B ,525 12,7 12,7 12,7 12,7 12,7 12,7 15,875 19,05 25,4 31,75 38,1 44,45 50,8 63,5 76,2 88,9 101,6 114,3 3/8 ½ ½ ½ ½ ½ ½ 5/8 ¾ 1 1 ¼ 1 ½ 1 ¾ 2 2 ½ 3 3 ½ 4 4 ½ 2,5 2,8 3,0 5,72 3,3 2,38 4,88 4,88 6,38 7,75 9,65 11,68 17,02 19,56 25,4 30,99 30,99 38,1 45,72 53,34 60,96 68,58 4,15 4,1 4,77 8,53 5,8 4,6 7,9 8,8 9,07 11,3 13,23 15,62 25,45 29,01 37,92 46,58 45,57 55,75 70,56 81,33 92,02 103,81 4,25 4,2 4,9 8,66 5,93 4,73 8,03 8,93 9,2 11,43 13,41 15,75 25,58 29,14 38,05 46,71 45,7 55,88 70,69 81,46 92,15 103,94 3, ,35 7,75 7,75 7,75 7,75 7,77 8,51 10,16 12,07 15,88 19,05 25,4 27,94 29,21 39,37 48,26 53,98 63,5 72,39 1,49 1,85 2,31 3,28 3,66 3,66 4,09 4,09 3,58 4,45 5,08 5,72 8,28 10,19 14,63 15,9 17,81 22,89 29,24 34,32 39,4 44,48 1,52 1,87 2,36 3,33 3,71 3,71 4,14 4,14 3,63 4,5 5,13 5,77 8,33 10,24 14,68 15,95 17,86 22,94 29,29 34,37 39,45 44, ,64 10, ,92 16,59 19,46 31,88 36,45 48,36 59,56 58,55 72,29 91,21 106,6 119,89 136,27 4,1 5 7,11 8,26 9,91 9,91 10,3 11,15 9,91 11,81 14,73 16,13 21,08 26,42 33,4 37,08 42,29 52,96 63,88 77,85 90,17 103,63 4,1 5 7,11 8,26 9,91 9,91 10,3 11,15 9,91 10,92 13,72 16,13 21,08 26,42 33,4 37,08 42,29 52,96 63,88 77,85 90,17 103,63 4,3 5,2 7,37 8,52 10,17 10,17 10,56 11,41 10,17 12,07 14,99 16,39 21,34 26,68 33,73 37,46 42,72 53,49 64,52 78,64 91,08 104,67 2,5 2,9 3,1 3,3 1,5-1,5 1,5 2 3,9 4,1 4,6 5,4 6,1 6,6 7,4 7,9 10,2 10,5 11, ,3 Tablo 2.7: Tek, çift ve üç sıralı makaralı zincirlerin boyutları

38 Tablo 2.8: Konveyör zincirleri boyutları (TS 35098) 34

39 2.5. Seçilen Zincire Göre Zincir DiĢli Çarkın Tüm Elemanlarının Hesaplanması Örnek DiĢ sayısı z=25 ve adımı p=3/8 olan zincir diģli ile birlikte makaralı zincir kullanılmaktadır. Buna göre zincir diģli elemanlarını hesaplayınız. Çözüm Önce kullanılacak zincirin bazı ölçüleri ve Ģekli belirlenmelidir. Zincir Ģekli: Tek sıra (TS 3578) Makara yarıçapı d 1 =6,35 mm, iç geniģlik b=5,72 mm , 2 z 25 p 9,525 d 76mm sin 0,125 da = d+1,25.p-d 1 = 76+1,25.9,25-6,35 = 81,5 mm r i = 0,505.d 1 = 0,505.6,35 = 3,2 mm α 1 = , 4 z 25 re 1 = 0,12.d 1 (z+2) = 0,12.6,35(25+2) = 20,5 mm bf 1 = 0,93.b 1 = 0,93.5,72 = 5,3 mm r x P = 9 mm b a = 0,1.p =0,1.9,5 1 mm Örnek Adımı p=1/2 (12,7 mm) ve diģ sayısı z=30 olan eklemli zincir diģlinin gerekli hesaplarını yapınız. Verilen adım ve diģ sayısına göre (d) çapı hesaplanır z 30 p 12,7 d 76mm sin 0,1045 da = d-0,006.d = 121,5-0,7 = 120,8 mm h = 8 (Çizelgeden) 35

40 i = 3 r = 3 (Çizelgeden) (Çizelgeden) Örnek DiĢ sayısı z= 20, adımı p=1/2, makara çapı d 1 = 7,75 mm ve zincir iç geniģliği b 1 =6,4 mm olan zincir diģli çarkın diğer elemanlarını hesaplayınız p 9 z 20 p 12,7 d 81,2mm sin sin 9 da = d+1,25.p-d 1 = 76+1,25.12,7-7,75 = 85, mm d f = d-d 1 = 81,2-7,75 = 73,45 mm h = 0,5.p = 0,5.12,7 = 6,35 mm r Ġ = 0,505.d 1 = 0,505.7,75 = 3,91 mm α 1 = , 5 z 20 re 1 = 0,12.d 1 (z+2) = 0,12.7,75(20+2) = 20,46 mm bf 1 = 0,93.b 1 = 0,93.6,4 = 5,95 mm r x P = 12,7 mm b a = 0,1.p =0,1.12,7 1,27 mm 2.6. Zincir DiĢli Çark Çizimi Zincir DiĢli Çarkların Resimlerle Ġfade Edilmesi Zincir diģliler, Normal görünüģ SadeleĢtirilmiĢ görünüģ Sembol görünüģ olarak ġekil 2.19 daki gibi ifade edilir. 36

41 ġekil 2.19: Zincir diģlilerin normal, sadeleģtirilmiģ ve sembol olarak gösterilmesi Zincir DiĢli Yapım Resmi Çizimi 37

42 ġekil 2.20: Zincir diģli çark yapım resmi 38

43 2.7. Bakla Sayısına Göre Zincir Boyunun Hesaplanması Zincir hesabında eksenler arası mesafe önemli yer tutar. Zincir çok uzun ise bir defa dolanıncaya kadar küçük çarkı birçok defa, zincir kısa ise küçük çarkı ancak bir defa çevirir. Bu ise aģınmayla ilgili olarak çalıģma Ģartlarını etkilemektedir. Zincir boyunu ve eksen mesafesini hesaplamak için aģağıdaki formül kullanılır. X a 2. p z 1 z z 2 z1 2 p. a X = Zincir mafsal (bakla) sayısı p = Zincir (diģ) adımı a = Eksenler arası mesafe z 1 = Küçük diģli diģ sayısı z 2 = Büyük diģli diģ sayısı Örnek Eksenler arası a=360 mm, z 1 = 22 ve z 2 = 64 adımı p=12,7 mm olarak verilen diģli çark sisteminde zincir uzunluğunu bakla sayısı cinsinden hesaplayınız. Zincirlerde bakla sayıları daima çift alınmalıdır. Nedeni, boyunlu baklanın kullanılmaması içindir. Boyunlu bakla zincir gücünü %20 zayıflatmaktadır. X , , , , ,58 101, adet Zincir DiĢli Çarklarında Bölüm Dairesi Çapının (D) Kolay Hesaplama Yöntemi p Zincir diģli çarklarda bölüm dairesi çapı: d p. T dır. 180 sin z Burada;

44 1/T = sin 180/z olarak alınmıģtır. Z = 6 ile 110 arasında diģ sayısına sahip çarklar için T değeri hesaplanmıģ ve bir tablo Ģeklinde hazırlanmıģtır (Tablo 2.9). Böylece daha kolay hesaplamalar yapılabilecektir. Tablo 2.9: ÇeĢitli diģ sayılarına göre T değerleri 40

45 UYGULAMA FAALĠYETĠ UYGULAMA FAALĠYETĠ TS ISO standart çizelgelerinde, zincir diģli çark ile ilgili hesaplamaları yapınız, elde edilen verilere göre yapım resmini çiziniz. Elemanları hesaplanan zincir diģli çarkın eksenini referans alarak bölüm dairesi çapını çiziniz. DiĢ üstü çapını çiziniz. DiĢ dibi çapını çiziniz. Maksimum göbek çapını çiziniz. DiĢ geniģliğini çiziniz. DiĢ yan yarıçapını çiziniz. Ara yarıçapını çiziniz. Zincir diģli çarkı ölçülendiriniz. Yüzey iģleme iģaretlerini çiziniz. Antedi çizip doldurunuz. Açısal değerleri bulmak için trigonometrik cetvel kullanınız. DiĢli çarkı çizerken uygun ölçekte çiziniz. Çizimi yaparken önce ince çizgi ile çiziniz ve daha sonra koyulaģtırınız. Zincir diģli resmini çizerken tam kesit alarak çiziniz. Zincir diģlide delik ve kama kanlı varsa çizimini yaparken standartlarıyla ilgili çizelgeyi kullanınız. Zincir diģlide gerekli olan yüzey iģleme iģaretlerini koyunuz. Resim üzerindeki pah ve radyüsleri ölçülendiriniz. Gereksiz ölçülendirmelerden kaçınınız. Tolerans değerlerini ve sembollerini gerekli olan yerlere koyunuz. Açıklama tablosunu antet kurallarına göre çizerek doldurunuz. 41

46 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği iģaretleyiniz. 1. Eksenleri birbirine paralel, aralarındaki mesafenin orta uzaklıkta olduğu bir milden diğer mile zincirler vasıtasıyla ve kayma olmadan hareket ve güç iletmek için kullanılan diģli çarklar hangisidir? A) Düz dili çark B) Helis diģli çark C) Zincir diģli çark D) Kremayer diģli çark 2. AĢağıdakilerden hangisi zincir diģli çarkın avantajlarından değildir? A) Sessiz çalıģır. B) DiĢli eksenleri açılı çalıģabilir. C) Kayma olmadan güç ve hareket iletir. D) Çevresel hızlar 20 m/s çıkabilir. 3. Zincir diģli çarklar neye göre üretilir? A) Kullanılacak zincire göre B) Göbek delik çapına göre C) DiĢli çarklar arası mesafeye göre D) Kullanılacak kamaya göre DEĞERLENDĠRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karģılaģtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki Uygulamalı Test e geçiniz. 42

47 UYGULAMALI TEST Verilen zincir diģlide; z 1 =32, p=3/8, d 1 =6,35 mm ve b 1 =5,72 mm dir. Göbek çapı H8, kama kanal geniģliği D10 toleransında olacaktır. DiĢli göbeği, Ra=0,8 m kalitesinde raybalanacak; diğer yüzeyler Ra=1,6 m kalitesinde iģlenecektir. DiĢlinin raybalanan yüzeyi referans alınarak alın yüzeyin radyal yalpalaması 0,2 mm diģ dibi silindirikliği 0,1 mm toleransında olacaktır. Verilenlere göre zincir diģlinin hesaplamalarını yaparak 1:1 ölçekle yapım resmini çiziniz ve diģli tablosunu doldurunuz. 43

48 KONTROL LĠSTESĠ Bu faaliyet kapsamında aģağıda listelenen davranıģlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) iģareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. Gerekli hesaplamaları doğru yaptınız mı? 2. Çizim için A4 kâğıdınızı resim masasına kurallara uygun olarak bağladınız mı? 3. A4 kâğıdınızın antet ve çerçeve çizgilerini çizdiniz mi? 4. Resmi kâğıda nasıl yerleģtireceğinizi tasarladınız mı? 5. Çizim için gerekli olan malzemeleri temin ettiniz mi? 6. Çizim için gerekli olan ölçü tablosunu yanınızda bulundurdunuz mu? 7. Resmi hangi ölçekle çizeceğinizi kararlaģtırdınız mı? 8. Resmi çizerken önce eksen çizgilerinden baģladınız mı? 9. Resmi ilk olarak ince çizgi ile çizip daha sonra koyulaģtırdınız mı? 10. Resmi tam kesit olarak çizdiniz mi? 11. Kesit alınan bölgeleri taradınız mı? 12. Resmi kurallarına uygun ölçülendirdiniz mi? 13. Gerekli ölçü ve konum toleranslarını koydunuz mu? 14. Anteti ve açıklama tablosunu doldurdunuz mu? 15. Resmi belirtilen süre içinde çizdiniz mi? DEĞERLENDĠRME Değerlendirme sonunda Hayır Ģeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Modül Değerlendirme ye geçiniz. 44

49 MODÜL DEĞERLENDĠRME MODÜL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği iģaretleyiniz. 1. Sonsuz vida diģlisinde yapım resimleri genellikle hangi kesit görünüģ ile çizilir? A) Yarım kesit görünüģ B) Tam kesit görünüģ C) Kısmi kesit görünüģ D) Kademeli kesit görünüģ 2. Sonsuz vida ve karģılık diģlisi yapım resmi çizilirken bölüm dairesi çapları hangi çizgi türü ile çizilir? A) Ġnce düz çizgi B) Kesik çizgi C) Kalın düz çizgi D) Noktalı kesik çizgi 3. AĢağıdakilerden hangisi diģ profiline göre zincir diģli çark çeģidi değildir? A) Trapez profilli B) Seyrek profilli C) Kalın profilli D) Üçgen profilli 4. Zincirlerde bakla sayısının çift alınmasının sebebi nedir? A) Boyunlu bakla kullanmamak ve verimi düģürmemek B) AĢınmayı arttırdığı için C) Zincir eksenlerini ayarlamak için D) Yüksek hızda çalıģmadıkları için DEĞERLENDĠRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karģılaģtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize baģvurunuz. 45

50 CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALĠYETĠ-1 ĠN CEVAP ANAHTARI 1 B 2 A 3 D ÖĞRENME FAALĠYETĠ-2 NĠN CEVAP ANAHTARI 1 C 2 B 3 A MODÜL DEĞERLENDĠRMENĠN CEVAP ANAHTARI 1 C 2 D 3 D 4 A 46

51 KAYNAKÇA KAYNAKÇA EFEOĞLU Mustafa, Mehmet KONAR, Yüksek KARATAġ, Makine Ressamlığı Atölye Teknoloji II, Truva-Ġstanbul, ÖZKARA Hamdi, Tesviye-Makine Meslek Resmi III, Ankara,