ÜREME ve GELİŞME ÜN TE 18

Transkript

1 ÜN TE 18

2 Üreme bütü türler içi ortak özelliktir. Üreme de amaç esli devamıı sağlamaktır. Üreme E eysiz E eyli 1) Eşeysiz Üreme: Mitoz hâkimiyeti vardır. Oluşa calı ata calıı ayısı olur. Geetik yapı değişmez. Geetik yapı acak mutasyola değişir. Değişe çevre şartlarıa karşı uyumları zayıftır. Adaptasyo yeteeği güçlü ola geleri değişmede kalması sağlar. Bir hücrelilerde, bazı memelilerde, bazı bitkilerde ve bazı hayvalarda görülür. a) Bölüerek Çoğalma: Bir hücrelilerde görülür. Örek: Amip; amipte eie ya da boyua olabilir. Örek: Öglea b) Tomurcuklaarak Çoğalma: Örek: Matarlarda bira mayası Örek: Hayvalar alemii omurgasızlar şubeside Hidra Örek: Bira mayası Çekirdek Oluşa hücreler birlikte de yaşayabilir ya da ayrı ayrı yaşayabilir. 469

3 c) Vejetatif Çoğalma : Bazı bitkilerde görüle eşeysiz üreme şeklidir. Örek: Çilek, patates, gözyaşı bitkisi Örek: Patatesi üzerideki gözeekleri buluduğu bölgede iki parçaya kesilerek uygu toprağa gömüldüğüde geetik yapısı ayı iki tae patates bitkisi gelişir. d) Çelikleme : Bazı bitkilerde görüle eşeysiz üreme şeklidir. Örek: Asma, gül, kavak, vs. Açıklama: Bitkide kopartıla geç dal parçası emli toprakta kökledirilerek ata bitkii ayısı elde edilir. Açıklama: Bazı bitkilerde de aşılama yötemiyle ata bitkii ayısı elde edilir. e) Rejeerasyo (Yeileme) : Bazı calılarda oarım, bazı calılarda da üreme şeklidir. Örek: Kertekelede kopa kuyruğu yerie yeisii yapılması. Örek: Deiz yıldızıda kopa parçalarda yei deiz yıldızıı oluşması. f) Sporla Çoğalma: Mayoz soucu oluşa sporlar uygu ortamda mitoz lerle çoğalarak birbiri ile ayı ola calılar oluşturulur. Örek: Sıtma paraziti (Plasmodium malaria) Örek: Karayosuu Spor aa Mayoz Sporlar Mitoz Cal Cal E eysiz üreme Açıklama: Plazmodium malaria, aofel adlı sivrisieği dişilerii tükürük bezide taşıır. 470

4 Sıtma paraziti taşıya aofel isaı ısırdığıda parazit ka plazmasıa geçer. Ka plazmasıda ka yapım yerlerie (karaciğer dalak kırmızı kemik iliği) geçe parazitler burada gelişmelerii tamamlayarak ka plazmasıa gelirler. Mooploid () yapıdaki parazitler alyuvar içeriside çoğalır (eşeysiz üreme). Alyuvar içeriside öce flizotlaşır sora merozoitler oluşur. Alyuvar içeriside çoğala parazitler alyuvarı patlamasıa ede olur. Parazitler alyuvar içeriside çoğalırke vücut sıcaklığı artar. Sıtmalı isalarda vücut sıcaklığı öbetler halide artar ve düfler. Sıtmalı isaı aofel cisi sivrisiek ısırırsa, sıtma parazitleri sivrisieği bağırsak epitelie geçerek gametleşir. Bağırsak epitelide birleşe gametler zigotu oluşturur. Zigot mayoz geçirerek sporlar oluşur. Sporlar tekrar parazite döüşerek tükürük bezie yerleşir. (sivrisieklerde eşeyli üremesi gerçekleşir) Örek: Plazmodium malaria (sıtma paraziti) Mooploid yapıdadır. Alyuvar i içide çoğalır. Üreme dögüsüde eşeysiz ve eşeyli üreme birbirii takip eder. (döl almaflı = metageez) ¾ Aofel cisi dişi sivrisiekleri tükrük bezide taşıır. sa s rd da Di i aofel S tma paraziti isa ka plazmas a geçer Parazitka yap m yerleride geli ir Geli e parazitka plazmas a geçerek alyuvar içeriside ço al r (e eysiz üreme) Sivrisie i tükrük bezi Sporlar Zigotmayoz geçirir Di i aofeli ba rsa a gele gametositler gametle erek birle irler ve zigotu olu turur S tmal isa di i aofel s r rsa Parazitleri baz lar ö gametlere döü ür Alyuvar hücreleri parçala r, parazitler ka plazmas a geçer Sıtmalı isada vücut sıcaklığı öbetler halide yükselir ve düşer. Vücut s cakl ,5-37 Zama 471

5 EŞEYLİ ÜREME Geelide mayoz ve dölleme görülür. Oluşa calılar ata calıda farklıdır. Hermafrodit olarak çoğalalar (kedi kedii dölleyeler) hariç iki ata hakimiyeti vardır. ¾ Calıları değişe çevre şartlarıa uyum yapma şasları artar. a) Kojugasyo (Kavuşma) : 1. Bakterilerde Kojugasyo: Tek yölüdür. Geetik materyali vere erkek, ala ise dişi kabul edilir. Bakterilerde cisiyet kavramı yoktur. Fakat bu taımlama bir bezetmedir. ¾ Bir bakteride fertilite (F ) adlı protei varsa aktarıcı, fertilite (F ) yoksa alıcıdır. ¾ Alıcı ola bakteri aldığı (F ) proteii ile aktarıcı kouma geçebilir. Amaç: Geetik çeşitliliği artırmaktır. Sayısal artış olmaz. Mayoz ve dölleme olmaz. Bakterilerde birii geetik yapısı değişir. Bakterilerdeki sayısal artış eşeysiz üreme ile olur. F + F A T B C R P D S A T B C R P D S A T B C R P D S A A T B B D C R C S D P A A T B B D C R C S D P 472

6 2) Paramesyumda Kojugasyo: Çift yölüdür. Çekirdek aktarımı vardır. Çekirdek mayoz si görülür. ¾ Sayısal artış olur. AaBb Küçük çekirdek Büyük çekirdek aabb Sitoplazmik köprü kurulur AaBb aabb Küçük çekirdek mayoz geçirir. AB Ab ab ab ab ab ab ab ab ab ab ab Kojugasyo ab ab ab ab Küçük çekirdekler edomitoz geçirir. ab ab Küçük çekirdeklerde üçer taesi erir. Küçük çekirdekler kaya r. aabb aabb Paramesyumlar birbiride ayr l r. aabb aabb Küçük çekirdekler üç defa edomitoz geçirir. Geetik yap s ata cal da farkl sekiz tae paramesyum olu ur. Küçük çekideklerde dörder taesi çekirdek si olmada DNA replikasyou ile büyük çekirde e döü ür Büyük çekirdekler erimeye ba lar. 473

7 b) İzogami: Yumurta ve sperm hücreleri şekil ve büyüklük bakımıda bezer. Yumurta ve sperm hücrelerii her ikisi de hareketlidir. Yumurta ve sperm geetiksel olarak farklıdır. Örek: Zigot Mayoz Sporlar Ulotrix (Ye il alglerde) Ulotrix (Ye il alglerde) Sperm Mitoz Yumurta Mitoz c) Aizogami: Yumurta ile sperm şekil ve büyüklük bakımıda farklılaşmaya başlar. Yumurta deki hareketlilik azalır. Sperm küçük ve hareketlidir. Yumurta ve sperm geetiksel olarak farklıd r. Örek: Chlamidomoas (Yeşil alglerde) d) Oogami: Yumurta büyük ve hareketsiz, sperm küçük ve hareketlidir. Evrimsel olarak e gelişmiş üreme şeklidir. Metageez: Eşeyli ve eşeysiz üremei birbirii takip etmesie deir. Örek: Bazı matarlar, Sıtma parazitleri, Karayosuları, Eğrelti otları Örek: Karayosularıda üreme dögüsü Sporofit Spor kesesi Spor aa Zigot Mayoz E eyli üreme E eyli üreme Dölleme Yh (Arkegoyum) Di i orga Di i orga Di i gametofit Di i gametofit Sporlar Sh Erkek orga Erkek orga (Ateridyum) Erkek gametofit Erkek gametofit Mitoz Sh Yh Zigot Sporofit Erkek karayosuu Di i karayosuu Di i karayosuu Di i Asalak ya ar karayosuu 474

8 Örek: Eğrelti otlarıda üreme dögüsü 2 Zigot Sporofit 2 Spor kesesi 2 Spor aa 2 Mayoz Sporlar Yh Sh Di iorga (Arkegoyum) Erkek orga (Ateridyum) Gametofit Mitoz e) Parteogeez: Dölleme olmaksızı yumurta de calı oluşmasıdır. Örek: Bal arılarıda erkek arıı oluşumu. Kraliçe Arı İşçi Arı Erkek Arı 2 2 Üreme ve Yöetim Kısırdır Kraliçe arıyı döllemekle görevlidir. Kovadaki hayatı sürmesi içi her türlü işi yaparlar. Kraliçe ar 2 Mayoz Yh Yh Yh Yh Erkek ar Mitoz Sh Sh Erkek ar mitoz Erkek ar 2 Zigot 2 yeterli besi yetersiz besi Kraliçe çi Modifikasyo Cisiyeti belirlemeside kraliçe arı etkilidir. İşçi ya da kraliçe olmada beslemei rolü vardır. ¾ Yumurta hücreleri dölleme olmaksızı mitoz lerle hücre sayısıı artırırsa erkek arı oluşur. Oluşa erkek arıları geetik yapısı birbiride farklıdır. Nedei yumurta hücrelerii birbiride farklı olmasıdır. Açıklama: Bazı kertekelelerde parteogeezle üreme görülür. Kurbağa yumurtaları da dışarıda uyartı ile özelliği kazadırılarak yavru oluşturulabilir. (Deeysel parteogeez) f) Hermafroditlik: Bir calıda dişi ve erkek üreme orgaı birlikte buluuyorsa o calıya hermafrodit deir. Birçok hermafrodit calı kedi kedii döllemek istememesii edei geetik çeşitliliği artırarak değişe çevre şartlarıa karşı uyum gücüü artırmaktır. Hermafroditler kedi kedilerii döllememek içi farklı zamalarda yumurta ve sperm yaparlar. Hermafroditler kedi kedilerii dölledikleri zama da bile ata calı ile ayı olmazlar edei yumurta ve spermi mayoz soucu oluşmasıdır. 475

9 ÜREME ve GELİŞME OMURGALILARDA EŞEYLİ ÜREME Omurgalılarda üreme sistemi ile boşaltım sistemi bağlatılıdır. Bua ürogeital sistem deir. Omurgalılar: - Bal klar Sidirim art - Kurba alar Tek aç kl k (Kloak) at l r. Üreme - Sürügeler Bo alt m art - Ku lar Sidirim art Çift aç kl k - Memeliler at l r. Üreme ile bo alt m art Not: Üreme ile boşaltım artığı memelileri dişileride ayrı ayrı aç kl klarda atılır. Balık, kurbağa, sürüge ve kufllar erkekleride sperm kaalı wolf kaalıdır. Wolf kaalıı memelilerdeki karşılığı vas deferestir. Balık ve kurbağaları erkekleride boşaltım kaalı olmadığı içi böbreklerde oluşa azotlu artıklar wolf kaalı ile kloak a gelir. Balık, kurbağa, sürüge ve kuşları dişileride müller kaalı vardır. Balık ve kurbağalarda müller kaalı gelişmemiştir. Müller kaalıda yumurta akı ve kabuğu yapılır. Balık ve kurbağaları yumurtaları kabuksuzdur. Müller kaalıı memelilerdeki karşılığı fallopi tüpüdür. DÖLLENME D dölleme ç dölleme 1. Dış Dölleme: Birçok balıkta ve kurbağalarda görülür. Yumurta ve sperm sulara bol miktarda bırakılır. Yumurta ve sperm sulara yakı ve ayı zamada bırakılır. Yumurta ve sperm az hareketli sulara bırakılır. Çiftleşme orgaları gelişmemiştir. Amaç: Dölleme şas artırmaktır. 2. İç Dölleme: Sürügelerde iç dölleme dış gelişme görülür. (Bazı sürügeler hariç) Kuşlarda iç dölleme dış gelişme görülür. Memeliler Gagal Keseli Plasetal Gagalı memelilerde iç dölleme dış gelişme görülür. Keseli memelilerde iç dölleme kısme iç, kısme de dış gelişme görülür. Plasetalı memelilerde iç dölleme iç gelişme görülür. İç döllemede yumurta sayısı az yumurta başıa düşe sperm sayısı fazla olduğu içi ilgili yumurtaı dölleme şası artar. 476

10 İNSANDA ÜREME SİSTEMİ 1) Erkek Üreme Sistemi: Erkeklerde sperm yapım yeri testislerdeki semiifer tüpçüklerdir. ¾ Semiifer tüpçüklerii duvarıı sertoli destek hücreleri ve germ hücreleri döşer. Sertoli hücreleri spermleri besler ve hormoal etkileşimii sağlar. Sertoli hücreleri üzeride iki hormo etkilidir. Bu hormolar FSH ve Testosterodur. ¾ Leydig hücreleri kolesterolde testostero setezler. Kolesterol ise ya dolaşım sistemide gelir ya da kedi içeriside üretilir. Leydig hücreleri üzeride LH hormou etkilidir. Spermleri hareket ve olguluk kazadığı kaal epididimis kaalıdır. Sperm kaalı vas deferestir. Sperm depo yeri vas deferesteki ampula bölümüdür. Spermleri dışarı atıldığı sıvı semial sıvıdır. ¾ Semial sıvı oluşumuda görevli yapılar: Prostat bezi Cowper bezi Semial kesecikler Mesae (idrar torbas ) Kas k kemi i Peis Üreter Rektum Semial kesecik Prostat bezi Vas deferes (sperm kaal ) Aüs Mesae Üreter Semial kesecik Testis Üretra Epididimis Testis torbas Prostat bezi Vas deferes (sperm kaal ) Peis Epididimis Testis Üretra Testisler doğumda itibare vücut dışıda olmak zorudadır. Nedei vücut sıcaklığı sperm yapımı içi yüksektir. 477

11 DNA: Sperm aa Sperm yap m Replikasyo DNA: Biricil Spermatosit Mayoz I Ya DNA: kicil Spermatosit Mayoz II DNA: Spermatid Sperma Plazma zar Boyu Orta bölüm Ba Yh Zigot Kuyruk Mitokodri Setriol Çekirdek Akrozom (+) Kemotaksi ( ) Kemotaksi NOT : Akrozom yumurta i delici ezim içerir. Bir yumurtayı bir tae sperm döller. Zoa pellucida Yumurta dölledikte sora yumurta etrafıdaki zoa pellucida adlı bir örtü sertleşir. Bu sayede spermleri yumurtaya girişi egelleir. 478

12 Erkek üreme sistemie etki ede hormolar : Hipotalamus RF Hipofiz FSH (FUH) Testisler LH Testisler Semiifer tüpcüklerii geli mesii ve sperm yap m sa lar. Spermleri hareket ve olguluk kazamas sa lar. Geri bildirim Testostero salg s Erkeklere özgü karakterleri ortaya ç kmas sa lar. ( kicil e ey karakterler) Geri bildirim Hipofiz Testis Testostero LH DİŞİ ÜREME SİSTEMİ ¾ Yumurta yapım yeri ovaryum ¾ Yumurtaı döllemesi içi atıldığı yer fallopi tüpü ¾ Döllemiş yumurtaı gelişim yeri uterus ¾ Uterusu içii döşeye tabakaya edometrium tabakası deir. Adet dögüsüde edometrium tabakası kalılaşır. Fallopi tüpü Ovaryum Fibriller Fallopi tüpü Uterus Uterus Ovaryum drar torbas (mesae) Kas k kemi i Üretra Rektum Vagia Vagia Klitoris Aüs 479

13 YUMURTA YAPIMI : DNA: Yumurta aa Yumurta yap m Replikasyo DNA: Biricil Oosit Mayoz I Ya DNA: kicil Oosit Birici kutup Mayoz II Ootit DNA: Yumurta kici kutup hücreleri : Yeterli sitoplazma olmad içi ölürler Mestruasyo Peryodu: Ovaryumda meydaa gele değişmeler uterusta da değişmelere ede olur. Bu olaya mestruasyo peryodu (adet dögüsü) deir. Mestruasyo peryodu Folikül Evresi (10 15 gü) Ovulasyo (1 gü) Korpus luteum (sar cisimcik) (9 10 gü) Mestruasyo (3 5 gü) 1. Folikül Evresi: Hipotalamus RF Folikül hücreleri olgula r Hipofiz Ovaryum Hipofiz Mayoz ba lar Yumurta yap l r FSH Östroje FSH (FUH) Ovaryum Östroje hormouu salg s artar Mitoz artar Uterus Sügerimsi kal la ma ba lar K lcalla ma artar Mukus salg s artar 480

14 Yorum I Ergelik döemie ulaşmamış geç dişi maymuu kaıa FSH ejekte edilirse FSH ovaryuma etki ederek ovaryumda değişmelere ede olur. Ovaryumu ağırlığı artar. Ovaryumda östroje salgısı başlar. Östrojede uterusta değişmeye ede olur. Kiflide dişilik özellikleri artmaya başlar. Yorum II Ergelik döemie ulaşmamış geç dişi maymuu kaıa östroje verilirse, uterusta değişmeler başlar, dişilik özellikleri artmaya başlar. Yorum III Ergelik döemie ulaşmış dişiye folikül evresii başıda maksimum düzeyde östroje verilirse, hipofizi === FSH salgısı azal r ya da durur. Uterusta kalılaşma artmaya başlar. 2. Ovulasyo Evresi: Yumurtaı döllemesi içi ovaryumda fallopi tüpüe atılmasıa deir. Ovulasyo evresii gerçekleşmesi içi hipofizi salgıladığı lüteileştirici hormou (LH) maksimum olması gerekir. Hipotalamus RF Hipofiz FSH azal r LH maksimum Östroje salg s azal r Ovaryum Progestero salg s artar Yumurta fallopi tüpüe at l r Folikül hücrelerii içie ya içerikli hormolar dolmaya ba lar Uterus Kal la ma devam eder 481

15 3. Korpus Luteum: Hipofizi FSH salgısı miimuma düşer. LH salgısı azalmaya başlar. Ovaryumdaki folikül hücrelerii içi yağ içerikli hormola dolar. Bu edele sarımtırak görüürler. Ovaryumu progestero salgısı maksimum olur. Uterustaki kalılaşma tamamlaır. Hipotalamus RF Hipofiz Ovaryum Hipofiz LH Progestero FSH miimum LH azal r Ovaryum Progestro salg s maksimum Uterus Kal la ma tamamla r 4. Mestruasyo (Adet Kaaması): Dölleme olsu ya da olması yumurta uterusa gelir. Dölleme olmuşsa reseptör hücreler buu algılarlar. Hormo düzelemesi değiştirilir. Özellikle LTH salgısı artar. Dölleme olmamışsa Hipofizi LH salgısı miimuma düşer LH ı ovaryuma etkisi miimum olur. Ovaryumdaki korpus luteum hücreleri parçalaır. Progestero salgısı miimuma düşer Uterusa etki miimum olur. Uterusta oluşa geçici doku ve döllememiş yumurta kaama ile birlikte atılır. Meapoz: İsada dişiler ortalama yaşları arasıda yumurta oluşumu ve mestruasyo özelliklerii kaybederler. Meapoz döemie girerke yumurtalıklar hipofizi FSH ve LH hormolarıa karşı duyarlılıklarıı kaybederler. Ovaryumum östroje setezi azalır. İsalarda meapoza girme evrimsel açıda öemlidir. Meapoza gire kadıı çocuklarıa ve torularıa ilgisi artar. Bu sayede geleri taşıya esilleri hayatta kalma şalarıı artırdığı düşüülmektedir. Not: Hamileliği solarıa doğru hipotalamusu ürettiği ve hipofizi arka lobuda salgılaa oksitosi salgısı artar. Oksitosi hormou: Uterustaki kasılmaları artırarak aeyi doğuma hazırlar, doğumda sora da ae memesideki basıcı artırarak sütü dışarı çıkmasıa yardım eder. 482

16 Not: Doğumda sora belirli süre östroje ve progestero hormo salgısı maksimum düzeyde devam eder. Bu sayede hipofizi FSH ve LH hormo salgısı baskılaır. Hipotalamus RF Hipofiz FSH FSH azal r LH maksimum FSH miumum LH azal r LH miimum Ovaryum Östroje Östroje azal r Progestero artar Progestero maksimum Progestero miimum Uterus Folikül evresi Ovulasyo Korpus luteum Mestruasyo Tablodaki boşluklara hormoları etkisiyle meydaa gelecek değişmeleri yazıız. Kadaki FSH ve LH Kadaki östroje veprogestero Folikül Ovulasyo Güler evresi evresi Folikül evresi Korpus luteum evresi Güler Uterus kal l Korpus luteum Güler Doğum kotrol hapları yüksek düzeyde östroje içerir. Bu edele hipofizi FSH salgısı baskılaır yumurta yapımı gerçekleşmez. 483

17 HAYVANLARDA GELİŞME Gelişme: Zigotta ergi fert oluşucaya kadar geçe sürece deir. Geli me Hücre si Büyüme Farkl la ma (Geleri aktif ve pasifli ii de i mesi) olmak üzere üç kademede gerçekleşir. a) Hücre Bölümesi: Döllemiş yumurta i sitoplazmaca zegi ola üst kutbuda başlar (aimal kutup) ve alt kutupta (vejetatif) solaır. Bu durum yumurta tipie bağlıdır. Bölüme soucu meydaa gele yavru hücrelere blastomer adı verilir. Blastomerler sitoplazmik köprülerle birbirie bağlıdır. Çeşitli hayva yumurtaları sitoplazma ve vitellüs miktarı bakımıda farklı oldukları içi lerde farklı şekillerde olmaktadır. Yumurta Tipleri: 1. Oligolecithal Yumurtalar: 2. Mezolecithal Yumurtalar: éé éé Vitellüs (lecithal) azdır. Vitellüs yumurta içide eşit dağılır. Örek: Gagalı memeliler hariç diğer memeliler. éé éé Vitellüs miktarı orta düzeydedir. Vitellüs yumurta içide eşit dağılım göstermez. Örek: Kurbağalar. 3. Polilecithal Yumurtalar: 4. Cetrolecithal Yumurtalar: éé éé Vitellüsü çok ola yumurtalardır. Vitellüs yumurta içeriside eşit dağılmamıştır. Örek: Sürügeler - kaatlılar balıklar éé Vitellüs yumurtaı ortasıa toplamıştır. Örek: Böcek yumurtaları Total Bölüme Yumurta tüm olarak ye katılır. Eşit ya da eşit olmaya blastomerler meydaa gelir. Örek: Memeliler - Kurbağalar Bölüme Şekilleri Bölgesel Bölüme Yumurta belirli bölgede gösterir. Yumurtaı büyük bir kısmı ye katılmaz. Örek: Balık - Sürüge - Kuşlar b) Büyüme: Embriyo ağırlığıı döllemiş yumurta ağırlığıda fazla olduğu döemdir. Balık ve kurbağalarda embriyo dışarıda besi almaya başladığıda görülür. Sürüge ve kuşlarda embriyo yumurta gelişimii tamamladıkta sora görülür. Plasetalı memelilerde embriyo uterusa yerleştikte sora görülür. 484

18 c) Farklılaşma: Geetik yapı değişmez, geleri aktif pasifliği değişir. Bu sayede özelleşme ortaya çıkar. ¾ Gelişme dört kademede gerçekleşir. Segmetasyo : Mitoz lerle hücre sayısı artarke hücre hacmi azal r. Morula : Hücreleri üzüm salkımı şeklide olduğu döem. Blastula : İç kısımdaki embriyoik hücrelerde bazılarıı ölmesiyle (programlı hücre ölümü) karı boşluğuu oluştuğu evre. Gastrula : Embriyoik tabakaları oluştuğu evre. Dört blastomer ki blastomer Sekiz blastomer Zigot Blastosöl Meze im hücreleri Morula Blastula Edoderme döü ecek hücreler Mezoderm Ektoderm Gastula bo lu u Ektoderm Edoderm Mezoderm Gastula olu umu Arketero Blastopor Edoderm Süger ve söleterelerde embriyoik gelişme gastrula evreside kalmıştır. Bu edele mezoderm tabakası yoktur. Solucalarda itibare mezeflim hücreleride mezoderm tabakası ve bua bağlı olarak sölom boşlukları oluşur. Zigot oluşumu ve morula evresie kadar geçe embriyoik gelişim fallopi tüpüde, morulada itibare embriyoik gelişme uterusta gerçekleşir. 485

19 Balık Kurbağa Sürüge Kuş Memeli Zigot oluşumu Dış ortam Dış ortam İç ortam İç ortam İç ortam Segmatasyo Dış ortam Dış ortam Dış ortam Dış ortam İç ortam (Gagalı memeli hariç) Morula Dış ortam Dış ortam Dış ortam Dış ortam İç ortam (Gagalı memeli hariç) Blastula Dış ortam Dış ortam Dış ortam Dış ortam İç ortam (Gagalı memeli hariç) Gastrula Dış ortam Dış ortam Dış ortam Dış ortam İç ortam (Gagalı memeli hariç) Hücre si Not: Embriyo gelişimi sırasıda programlı hücre ölümleri gerçekleşir. Hücre hareketi Hücreler aras etkile im Farkl la ma Orgaogeez Notakord (sırt ipliği) arketero yukarısıa dek gele bölgede yoğulaşmış ola dorsal (sırt) mezodermde oluşur. Notakordu heme yukarısıdaki ektodermde öral plaka gelişir. Nöral plaka kedi üzeride içeriye doğru kıvrılmaya başlayarak öral tüpü oluşturur. Nöral tüpte de siir sistemi oluşur. Sistemler Cal Embriyoik İdüksiyo: Hücreleri, embriyoik tabakalarıı ve orgaları etkileşimi soucu geleri aktif ve pasifliğii değişmesidir. Ektoderm Edoderm Mezoderm Siir sistemi + Deri ve epidermal oluşumlar + Duyu orgaları + Ağız boşluğu ve ilgili oluşumlar + Sidirim sistemi _ + _ Soluum sistemi _ + _ Dolaşım sistemi + Üreme sistemi + Boşaltım sistemi + İskelet ve kas sistemi + Hipofiz bezi + Troid bezi + İdrar kesesi ve üretra + İlk oluşa doku siir dokudur. (Nörülasyo) 486

20 Örek: Spema deeyi I. DENEY : S rt ektodermi Embriyou s rt taraf da ç kar la ektoderm uygu ortam artlar a kosa da siir dokuya döü mez Yapıla işlem: Ektoderm çıkarılıyor. Özel bir sıvıya koularak calı kalması sağlaıyor. Mezoderm Gözlem: Ektodermde tek başıa siir sistemi oluşmuyor. Embriyoda da siir sistemi oluşmuyor. Semeder embriyosu S rt ektodermi bulumaya embriyoda siir sistemi geli mez Yorum: Siir sistemii oluşması içi ektoderm şarttır. II. DENEY : S rt ektodermi S rt mezodermi ç kar l yor Ektoderm, mezodermi ç kar lmas da sora yerie yerle tirilir Yapıla işlem: Ektoderm katlaıyor. Üst (sırt = dorsal = arka) mezoderm çıkarılıyor. Gözlem: Siir sistemi oluşmuyor. Semeder embriyosu S rt mezodermi bulumaya embriyoda siir sistemi geli mez Yorum: Siir sistemii oluşması içi üst mezodermde gereklidir. III. DENEY : 1. Embriyo S rt ektodermi S rt mezodermi a) 1. embriyou s rt mezodermi ç kar l r. S rt bölgeside olu a siir sistemi 2. Embriyo Kar mezodermi Kar bölgeside olu a siir sistemi b) 2. embriyou kar mezodermi ç kar l r. c) 1. embriyoda ç kar la s rt mezodermi, 2. embriyoda ç kar la kar mezodermii yerie koulur. d) 2. embriyou kar ektodermi yerie geri yerle tirilir. e) Souçta hem s rtta hem de kar da iki siir sistemi geli mi embriyo olu ur. Yorum: Siir sistemii oluşması içi üst mezodermi ektodermi etkilemesi şarttır. 487

21 Örek: Gözü oluşumu; Ö beyide ileriye doğru iki tae şişkilik oluşur. Bu şişkilik baş ektodermie değdiği zama içeriye doğru bir çökütü meydaa gelir. (göz çukuru = optik kadeh) optik çukur oluşurke göz merceği şekillemeye başlar. Göz merceği de göz keseciğii, göz çaağı deile iki tabakalı yapıya döüşmesie yardım eder. Çaak hücreleride farklılaşarak görmeye yardımcı ola reseptör ve siir hücrelerii oluşturur. Geli e beyi Optik kese Optik kese Optik sap Optik çukur Olu a mercek Olu a retia Mercek Olu a korea Ektoderm Not: Hormolar farklılaşmış dokuu tüm karakterlerie bürümesie yardım ederek gelişmede etkili rol oyar. Not: Fetusta 4. ayda itibare deriyi örte ice ve yumuşak yapılı, laugo adı verile kıllar oluşmaya başlar. Doğuma yakı zamada bu kılları büyük bir kısmı kaybolur. Bu kıllar bebeği hassas cildii içidi buluduğu sıvıda korur. Hücre göçüü idüksiyou: Farklı gelişe iki orgaı hücreleri birbiride ayrıştırılıyor ve yaşamları içi uygu sıvı ortamıa karıştırılarak kouluyor. Bir süre sora hücrelerde sitoplazmik yalac ayaklar oluşarak hücrelerle temas ediyorlar. Kedi dokusua ait hücreyle temas edeler bağlatıyı kuvvetledirirke kedi dokusua ait olmaya hücreyle temas kurulduğuda heme birbirleride uzaklaştıkları gözleiyor. Kurbağaları gelişimide başkalaş m görülür. Böcekleri birçoğuu gelişimide başkalaşım görülür. Nedei yumurtada yeterli vitellüsü olmamasıdır. Böceklerde Geliflim : Larva Pupa Ergi SÜRÜNGEN VE KUfiLARDA EMBR YON K ÖRTÜLER Amiyo kesesi Koryo zar Embriyo Yumurta kabu u Hava bo lu u Allatoyis Yumurta sar s Kireç kabuk : Müller kaalıda yapılır. Kireç kabuğu beyaz ya da açık kahveregi olması tavuğu ırkıyla alakalıdır. Balık kurbağa ve memelilerde (gagalı memeli hariç) kireç kabuk yoktur. 488

22 Korio zarı: Gaz alışverişii sağlar ve embriyoik zarları sarar. Amio zarı: Embriyoyu sara zardır. Balık ve kurbağalarda bulumaz. Amio sıvısı: Embriyoyu emli tutar ve sarsıtılara karşı korur. Allatois: Azotlu boşaltım atıklarıı depo yeridir. Embriyo büyüdükçe büyür. Korio zarı ile birlikte gaz alışverişide de görev alır. Balık ve kurbağalarda allatois yoktur. Memelilerde (gagalı memeliler hariç) körelmiştir. Memelilerde plaseta allatoisi görevii azotlu artığı uzaklaştırarak yerie getirir. Vitellüs: Embriyoyu besleye besi dokudur. Vitellüs miktarı omurgalılarda azda çoğa doğru; Memeli < Kurbağa < Balık < Sürüge < Kuş Plaseta : Korio ile uterus mukozasıı birbirie kayaşmasıda meydaa gelmiş yavru ile ae arasıda metabolik ve hormoal ilişkiyi sağlaya aktif bir dokudur. Açıklama : Amiotik sıvı testi ae karıdaki çocuklarda kromozom sayısıı azlığıı ya da fazlalığıı tespit etmek içi yapıla bir testtir. Kromozom sayısıdaki azlık ya da fazlalık ae karıda alıa amio sıvısı içideki bebeğe ait hücrelerde mitoz i metafaz evreside kromozom şekillerie bakılarak tespit edilir. Plasetaı Görevleri: 1. Metabolizma orgaı olarak görev görür. Aei kaı bebeği damarları içeriside dolaşmaz. Ae karıdaki bebeği mide, bağırsak, kalı bağırsak gibi yerleri aktif olarak çalışmaz. Ae ka Embriyo ka Glikoz Amioasit Ya asidi Vitami Mieral Gliserol Su Plaseta NH 3 Üre Ürikasit 489

23 2.Soluum orgaı olarak görev yapar. O 2 Ae Bebek CO 2 Ae karıdaki bebeği akciğeri çalışmaz. Embriyoda dola m Ba bölgeside gele toplardamar Akci er Üst aa toplardamar Alt aa toplardamar ah damar Akci er toplardamar Akci er atardamar Aort : Kirli ka : Temiz ka : Kar k ka Karaci er üstü toplardamar Karaci er ce ba rsak atardamar Kap toplardamar Böbrek toplardamar Böbrekler Böbrek atardamar Dokularda gele kirli ka Göbek ba toplardamar Plaseta Göbek ba atardamar O 2 CO 2 490

24 3. Vitami depolar. Plaseta B C D ve E vitamileri içi geçirgedir. A vitamii plasetada provitami A halide geçebilir. Bu vitamiler hücre metabolizmasıı düzelemek içi plasetada depo edilirler. 4. Bazı atikorları yavruya geçirirler. Aei ürettiği bazı atikorları yavruya geçmesii sağlarlar. Ae karıdaki bebekte bağışıklık sistemi gelişmemiştir. Ba kl k sistemi Ya 5. Hormo salgılar. Plasetada östroje, progestero gibi hormolar ovaryuma takviye içi üretilir. Amaç hamileliği devamıı ve süt bezlerii gelişimii sağlama. Ç FT ve TEK YUMURTA K ZL : 1. Çift Yumurta İkizleri : yumurta sperm zigot mitoz İki ayrı yumurta i iki ayrı sperm tarafıda döllemesi soucu oluşur. Geetik yapıları farklıdır. Ayrı yumurta ikizleride plaseta farklıdır. Her bebeği gelişimide görevli ola göbek bağı bebeğe özgüdür. 491

25 2. Tek Yumurta İkizleri : yumurta sperm zigot mitoz blastomer mitoz Bir yumurtaı, bir sperm tarafıda döllemesi soucu oluşa zigotu mitoz si soucu oluşa blastomerleri birbiride ayrılarak gelişmesi soucu oluşa çocuklara deir. Geetik yapıları ayıdır. Çevresel etkiye bağlı boy, kilo, te regi gibi özellekleri farklılık gösterebilir. Örek : E üçüzlük Örek : XAilesi YAilesi yumurta sperm yumurta sperm yumurta sperm zigot zigot zigot mitoz mitoz mitoz mitoz T C M L mitoz mitoz k z Tile M evleiyor erkek C ile L evleiyor Çocuklar Çocuklar R B R ile B geetik olarak farkl d r. Çükü T ile C i M ile L i mayoz soucu olu turduklar gametler geetik olarak farkl d r. R ve B geetik olarak karde say l r. Nedei : Ebeveyleri geetik olarak ay olmas d r. 492