METİNLERİ ANLAMADA DOĞRU OKUMANIN ÖNEMİ

Transkript

1 T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRKÇE EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI TÜRKÇE ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI METİNLERİ ANLAMADA DOĞRU OKUMANIN ÖNEMİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Danışman Yard. Doç. Dr. Kâzım KARABÖRK Hazırlayan Dilek TANIGAK Konya, 2006

2 ÖN SÖZ Anlamanın iki yolu vardır: Okumak ve dinlemek. Bu iki işlem doğru yapıldığı taktirde doğru anlama sağlanmış olacaktır. Bu çalışmada okuma üzerinde durulmuştur. Okumada göz hareketleri, ses organları elbette önemlidir ama daha önemlisi noktalama işaretlerine, vurguya, tonlamaya, duraklara dikkat etmek, kelime gruplarını tanımaktır. Çünkü okumada asıl amaç anlamaktır ve bu saydığımız unsurlar da doğru anlamayı sağlayacaktır. Bir metni sesli de sessiz de okusak kelime gruplarına, noktalama işaretlerine, duraklara, vurguya dikkat etmeden okuduğumuz zaman anlayamayız. Şöyle ki; sessiz okumada bu saydığımız unsurlar zihinde yanlış şekillenirse yanlış okuma yapılmış olur ve ortaya yanlış anlam çıkar. Sesli okumada da bunların yanlış seslendirilmesi yine aynı sonucu doğuracaktır. Dolayısıyla ne şekilde okursak okuyalım anlamı yakalayabilmek için doğru okumak gerekmektedir. Sessiz okumada okuyan şahsın metni doğru okuyup okumadığını tespit etmek mümkün olmadığından bu çalışmada metinlerin sesli okunması üzerinde durulmuştur. Çalışmamızda İstiklâl Marşı, Bayrak şiiri, Atatürk ün Gençliğe Hitabesi ve Dede Korkut hikâyeleri gibi bütün okullarda okutulan bazı ortak metinlerin yukarıda değindiğimiz şartlara göre nasıl okunması gerektiği ele alınmıştır. Metinleri meydana getiren her cümle sırasıyla vurgu (kelime, grup, cümle, ahenk vurgusu), tonlama, duraklar, kelime grupları ve noktalama işaretleri açısından incelenmiş ve sonunda bunlara uyularak yapılan bir okumanın ardından ortaya çıkan anlam ele alınmıştır. Anlamı bilinmeyen kelimelerin anlamları anlama bölümlerinde verilmiştir. Ayrıca her metnin sonuna Değerlendirme bölümü eklenmiştir. Doğru okumanın anlamaya etkisini ölçmek için de ilköğretim sekizinci sınıf öğrencileriyle okuma hususunda bir uygulama yapılmıştır. Bunun için Reşat Nuri Güntekin in Gamsızın Ölümü adlı hikâyesi belirli bölümlere ayrılmış ve her bölüm bir öğrenciye okutularak okunan bölümle ilgili her öğrenciye üçer soru sorulmuştur. Çalışmamda bana yol gösteren ve yardımlarını esirgemeyen değerli hocam Yard. Doç. Dr. Kâzım KARABÖRK e teşekkür ederim. Dilek (KOCABAŞ) TANIGAK Konya, 2006 i

3 İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ... i İÇİNDEKİLER...ii İŞARETLER...vii GİRİŞ İSTİKLÂL MARŞI I. KITA Okuma Anlama II. KITA Okuma Anlama III. KITA Okuma Anlama IV. KITA Okuma Anlama V. KITA Okuma Anlama VI. KITA Okuma Anlama VII. KITA Okuma Anlama VIII. KITA Okuma Anlama IX. KITA ii

4 Okuma Anlama X. KITA Okuma Anlama BAYRAK I. BENT Okuma Anlama II. BENT Okuma Anlama III. BENT Okuma IV. BENT Okuma Anlama V. BENT Okuma Anlama VI. BENT Okuma Anlama ATATÜRK ÜN GENÇLİĞE HİTABESİ I. CÜMLE Okuma Anlama II. CÜMLE Okuma Anlama III. CÜMLE Okuma iii

5 Anlama IV. CÜMLE Okuma Anlama V. CÜMLE Okuma Anlama VI. CÜMLE Okuma Anlama VII. CÜMLE Okuma Anlama VIII. CÜMLE Okuma Anlama IX. CÜMLE Okuma Anlama X. CÜMLE Okuma Anlama XI. CÜMLE Okuma Anlama XII. CÜMLE Okuma Anlama XIII. CÜMLE Okuma Anlama iv

6 4. DUHA KOCA OĞLU DELİ DUMRUL DESTANI I. CÜMLE Okuma Anlama II. CÜMLE Okuma Anlama III. CÜMLE Okuma Anlama IV. CÜMLE Okuma Anlama V. CÜMLE Okuma Anlama VI. CÜMLE Okuma Anlama VII. CÜMLE Okuma Anlama VIII. CÜMLE Okuma Anlama IX. CÜMLE Okuma Anlama X. CÜMLE Okuma Anlama XI. CÜMLE v

7 Okuma Anlama XII. CÜMLE Okuma Anlama XIII. CÜMLE Okuma Anlama XIV. CÜMLE Okuma Anlama XV. CÜMLE Okuma Anlama XVI. CÜMLE Okuma Anlama XVII. CÜMLE Okuma Anlama UYGULAMA SONUÇ KAYNAKLAR vi

8 İŞARETLER ^ ahenk vurgusu alçalan tonlama / durak yükselen tonlama vii

9 GİRİŞ OKUMA Okuma, bir yazıyı; sözcükleri, cümleleri, noktalama işaretleri ve öteki ögeleriyle görme, algılama ve kavrama sürecidir. (Kavcar, Oğuzkan 1987 : 37) Okumada baş ve göz hareketlerinin, ses organlarının, anlamı kavramaya yarayan türlü zihin işlevlerinin önemi büyüktür. İyi bir okuma, bütün bu hareketlerin ahenkli bir şekilde işlemesiyle gerçekleşebilir. Okuma alışkanlığının temeli ilkokulda atılır. Çocuklara, okuduklarını doğru ve çabuk anlama ile doğal ve anlamlı okuma gücü ilkokulda kazandırılır. Böylece okulu bitiren öğrencilerin okuma zevk ve alışkanlığı kazanmış olmaları gerekmektedir. SESLİ OKUMA Sesli okuma, gözle algılanıp zihinle kavranan sözcük ya da sözcük kümelerinin konuşma organlarının yardımı ile söylenmesidir. (Kavcar, Oğuzkan 1987 : 39) Çocuk, önce sesli okumayı öğrenir. Sesli okumada asıl amaç, yazının tabii konuşma özelliklerini yansıtacak biçimde seslendirilmesidir. Bu bakımdan parçanın konuşur gibi okunması sağlanmalıdır. Öğretmen buna aykırı bir okumaya göz yummamalıdır. Öğrencilerin konuşur gibi okumalarına yardımcı olmak için onlara kendi konuşmalarını yansıtacak yazılı ödevler verilip bunlar okutulmalıdır. Ayrıca çarşı-pazar konuşmalarını aksettiren yazıları okutmak da onların konuşur gibi okumalarına yardımcı olacaktır. Eğer parça konuşur gibi okunuyorsa tam olarak anlaşılmış demektir. SESSİZ OKUMA Sessiz okuma, ses organlarından herhangi birini hareket ettirmeden, gövde ve baş hareketleri yapmadan, yalnız gözle yapılan okumadır. (Kavcar, Oğuzkan 1987: 39) Sessiz okuma, sesli okumaya göre daha hızlı bir okuma türüdür. Sessiz okuma becerisi tam olarak sesli okumadan sonra kazanılır. 1

10 Bu okuma çeşidinde satırlar parmak veya kalemle takip edilmez. Çünkü bunu yapmak hızı kesecektir. Göz hareketleri azdır. Geri dönme hareketi daha az yapılır. Duraklamalar kısa sürer. Göz, bir hareketle daha çok kelime görür ve daha çok kelime kavranmış olur. Bu yüzden sessiz okuma zamandan tasarruf sağlar, çocuğu kendi kendine çalışmaya alıştırır. Bunun için okulda ve okul dışında çocukların sessiz okumalarına imkânlar hazırlanmalıdır. İlkokulu bitirmiş öğrencilerin sessiz okumada bir hayli ilerlemiş olmaları gerekir. Bir metni okuyup mânâsına intikal etmek için okuyucuda bazı vasıfların bulunması gerektir. Bu vasıflar şunlardır: 1-Lûgatçe zenginliği, 2-Okumada belirli bir sürat, 3-Okunan metinden olguları istihraç etmek (manayı çıkarmak) kabiliyeti, 4-Bir metinde verilen direktifleri takip etmek, 5-Bir metinden genel bir intiba (görüş) kazanmak, 6-Bir metinden genel veya mihverî (ortalama) fikri çıkarmak, 7-Fikirlerin akışını kavramak ve hatırda tutmak kabiliyeti (Baymur 1954 : 86) METİNLERİ ANLAMAK İÇİN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN ŞARTLAR Okumada anlamı yakalamak, hızlı okumaktan öncelikli amacımızdır. Okumada hız ikinci plândadır. Okuma sonunda anlamı tam olarak kavramışsak doğru bir okuma yapmışız demektir. Bir metnin anlaşılması için okurken noktalama işaretlerine, vurguya, tonlamaya, duraklara, kelime gruplarına dikkat etmek gerekir. Ayrıca cümlenin ögelerini bilmek de metni anlamamıza katkı sağlayacaktır. Yukarıda saydığımız şartların üzerinde durulması da yerinde olacaktır. Noktalama işaretleri anlamın yakalanmasında büyük rol oynar. Bunlar her zaman durulacak yerleri göstermez, aynı zamanda kelimeleri, fikir bütünleri olarak toplamaya da yararlar. 2

11 Noktalamaları yerli yerine konmuş bir yazıyı okurken, şu hususlara dikkat edilmelidir: -Noktada: Cümle sonunda nokta olduğu zaman durulmalı ve daha sonraki cümleye söz taşırılmamalıdır. -Virgülde: Virgül, noktadan farklıdır. Virgülde ses çok kesilmemeli, söz hafif duraklanarak daha sonraki sözcüğe bağlanmalıdır. -Noktalı Virgülde: Noktalı virgül, virgüle benzemektedir. Yalnız noktalı virgülde; yazı virgülden biraz daha fazla, noktadan biraz daha az durularak okunmalıdır. -Soru İşaretinde: Soru işaretinde sese sorucu, yanıt isteyici bir ton verilmelidir. -Ünlemde: Ünlemli cümlelerde sese üzüntü, keder, sevinç gibi duyguları, belirtebilecek bir ton verilmeli ve ses biraz yükseltilmelidir. -Parantezde (Ayraçta): Yazı aceleci ve hafif okunmalıdır. -Tırnakta: Tırnak eğer konuşmayı içine alırsa ses değiştirilmeli, anlatıma karışmasını istemediğimiz bir sözcük ya da cümleyi içine alıyorsa, tırnak içindeki sözcük ya da cümlenin başı ile sonu arasında biraz durulmalıdır. -Çizgide: Konuşma çizgisi dediğimiz büyük çizgide konuşmanın değiştiğini göstermek için, konuşmayı içine alan tırnakta olduğu gibi ses değiştirilmelidir. -Üç Noktada: Üç nokta da kullanıldığı yere ve sözün akış biçimine göre, söz ya kesilmeli ya da uzatılmalıdır. (Yardımcı, Tuncer 2000 : 24) Okunan bir parçanın anlaşılması için gerekli olan bir diğer unsur vurguya ve tonlamaya dikkat edilmesidir. Bir kelimenin yanlış vurgulanması anlamını tamamen değiştirecektir. Vurguya dikkat etmek de ilkokul sıralarında kazandırılacak bir davranıştır. Anlamlarına göre cümleleri, cümle içinde kelimeleri doğru vurgulayabilme İlköğretim Türkçe Programı nda dil bilgisinin birinci özel amacıdır. Cümle içinde kelimeleri doğru vurgulayabilmek, sesteş kelimelerin anlamını vurgu ile belirtebilmek, vurgu yoluyla cümlenin türlü anlamlarını gösterebilmek ise bu amaç altında 6., 7. ve 8. sınıf öğrencilerine dil bilgisi bakımından kazandırılacak davranışlar ve alışkanlıklar arasındadır. 3

12 Tonlama, sesli okuma sırasında cümlelerin özelliklerine göre belirli bölümlerde ses tonunun yükselip alçalmasıdır. Böylelikle tonlamaya dikkat etmek de cümlede ifade edilmek istenen fikri, duyguyu, coşkuyu, sevinci, kederi vs. daha da anlaşılır kılacaktır. Okumada uygun yerlerde durak yapmak da metnin anlaşılması için önemlidir. Meselâ, kelime gruplarının içinde durak yapılmamalıdır, özneden sonra ise mutlaka bir durak yapılmalıdır. Özneden sonra virgül kullanılması bu durağı göstermek içindir. Özneden sonra durak yapılmasının bunun için de virgül kullanılmasının önemini aşağıdaki cümlelerle daha iyi anlayabiliriz: -İhtiyar adamın cüzdanını alıp kayıplara karıştı. -İhtiyar, adamın cüzdanını alıp kayıplara karıştı. Birinci cümlede ihtiyar adamın cüzdanı bir kelime grubudur. Bu kelimeler arasında duraklama yapılmaz. Cümlenin öznesi ise o dur. İkinci cümlede ise özne ihtiyar, adamın cüzdanı ise ayrı bir kelime grubudur. Bunlara dikkat edilerek duraklama yapmak, cümledeki anlamı ortaya çıkarmamızı sağlayacaktır. Cümlede anlamı yakalayabilmek için özen gösterilmesi gereken bir diğer husus, kelime gruplarının bilinmesi ve okumada bunların parçalanmadan okunmasıdır. Öğrenciler kelime gruplarını ilk tanımaya başladıklarında bir cümleyi usulüne uygun olarak okumakta zorlanabilirler. Fakat kelime grupları zamanla insan zihninde yer eder ve kişi, cümleleri kendiliğinden kelime gruplarına göre okumaya başlar. Daha büyük bir tehlikeden korkarak, deniz altında nefes almaya çalışan bir adam gibi, tıkandığını duyuyordu, yine susuyordu. Refik Halit Karay ın Eskici adlı hikâyesinden alınan yukarıdaki cümlede altı çizili kısımlar ayrı birer kelime grubudur. O yüzden okuma sırasında bu gruplar bir bütün olarak değerlendirilmelidir. 4

13 Cümlenin ögelerini bilmek ve okumada bunlara dikkat etmek de gereklidir. Bu çalışmada cümle ögelerine, kelime grupları içerisinde değinilmiştir. Çünkü cümlenin ögelerini tanımadan okuma eğitimi yapılamaz. Okuma eğitiminde dil bilgisinin yeri büyüktür. Bunun için buraya kadar sıralanan unsurların, doğru okuma işlemi için öğrenciye iyice açıklanması, kavratılması gerekir. 5

14 Doğru okuma sadece öğrencileri ilgilendiren bir hareket değildir. Günlük hayatta gazete, dergi, kitap okuyan bütün insanların doğru okumayı bilmeleri gerekir. Bu çalışmada, İstiklâl Marşı nın, Bayrak şiirinin, Atatürk'ün Gençliğe Hitabesi nin ve Dede Korkut Hikâyeleri nden alınan bir bölümün nasıl okunması gerektiği ve bu doğru okumanın sonucunda nasıl bir anlamın ortaya çıkacağı şu plân dâhilinde incelenecektir: A) OKUMA 1.Kelime, grup, cümle, ahenk vurgularına uyma 2.Tonlamaya uyma 3.Duraklara uyma 4.Grupların ve cümlelerin bağlanması 5.Noktalama işaretlerine göre okuma B) ANLAMA 1.Şiirin nesre çevrilmesi 2.Okuma işlemine göre ortaya çıkan anlamın açıklanması 6

15 1. İSTİKLÂL MARŞI Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. Çatma, kurban olayım çehreni ey nazlı hilâl! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl; Hakkıdır, Hakk a tapan milletimin, istiklâl. Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim; bendimi çiğner aşarım; Yırtarım dağları, enginlere sığmam taşarım. Garb ın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar; Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, Medeniyyet! dediğin tek dişi kalmış canavar? Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma sakın; Siper et gövdeni; dursun bu hayâsızca akın. Doğacaktır sana vadettiği günler Hakk ın Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın. Bastığın yerleri toprak! diyerek geçme, tanı! Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır atanı. Verme, dünyaları alsan da, bu cennet vatanı. 7

16 Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki fedâ? Şühedâ fışkıracak toprağı sıksan, şühedâ! Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Hüdâ, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüdâ. Ruhumun senden ilâhi, şudur ancak emeli: Değmesin mâbedimin göğsüne nâmahrem eli. Bu ezânlar-ki şehâdetleri dinin temeli- Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli. O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım. Her cerîhamdan, ilâhî boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır rûh-ı mücerret gibi yerden na şım! O zaman yükselerek arşa değer, belki başım. Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl! Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl. Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl: Hakkıdır, hür yaşamış bayrağımın hürriyet; Hakkıdır, Hakk a tapan milletimin, istiklâl. (Ersoy 1989: 485) Mehmet Akif ERSOY 8

17 1.1. I. KITA Okuma Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. İstiklâl Marşı mızın ilk iki mısrasında iki cümle vardır. İlk cümle bir kelimedir. Şiirde daha çok ahenk vurgusu ön plâna çıktığı için bu vurguya daha da dikkat edilmeli ama kelime, grup ve cümle vurgularının da nerelerde olduğu bilinmelidir. Yukarıda ahenk vurgusunu üzerine çeken heceler gösterilmiştir. Birinci mısrada bu şafaklarda yüzen al sancak bir sıfat tamlamasıdır, dolayısıyla bir kelime grubudur. Bu grubun vurgusu yüzen kelimesindeki -zen hecesi üzerindedir. Bu büyük grubun içerisinde ise iki tane küçük grup vardır. Bu şafaklar bir sıfat tamlamasıdır ve grubun vurgusu bu kelimesindedir. Al sancak yine bir sıfat tamlamasıdır ve grubun vurgusu al kelimesi üzerindedir. Küçük gruplardaki bu vurgular da ahengi sağlamak için baskın söylenebilir. İkinci mısrada yurdumun üstünde tüten en son ocak kelime grubu da yine bir sıfat tamlamasıdır ve bu grubun vurgusu tüten kelimesinin -ten hecesindedir Bu grubun içindeki küçük gruplar ise yurdumun üstü (belirtili isim tamlaması) ve en son ocak (sıfat tamlaması) dır. Bu küçük gruplarda da yurdumun kelimesinin -mun ve en heceleri vurgulu hecelerdir. İlk iki mısradaki cümlelerin vurguları yüklemler üzerindedir. (korkma -kork, sönmez -sön ) Ahenk vurguları ise korkma kelimesinin -kork, sönmez kelimesinin -sön, al, sönmeden kelimesinin -sön, ve en heceleri üzerindedir. Bu heceler daha ahenkli, baskılı söylenmelidir. Bu vurgu ile şiirdeki heyecan ön plâna çıkarılmalıdır. Üçüncü mısrada milletimin yıldızı belirtili isim tamlamasıdır. Grubun vurgusu milletimin kelimesinin -min hecesi üzerindedir. 9

18 Dördüncü mısrada ise benim milletim bir iyelik grubudur ve grubun vurgusu benim kelimesinin -nim hecesindedir. Bu heceler dahil oldukları grupların vurgularını üzerlerine çekmektedirler. Bu sebeple grup içerisinde daha baskılı söylenmelidirler. Son iki mısrada cümle vurguları yıldızıdır kelimesinin -zı, parlayacak, kelimesinin -cak, benimdir kelimesinin -nim, ancak kelimesinin -an hecesindedir. Ahenk vurguları ise benim kelimesinin -nim, yıldızıdır kelimesinin -zı, benimdir kelimesinin -nim, milletimindir kelimesinin -min hecesi üzerindedir. Mısralar üzerinde gösterildiği gibi yüklem olan sönmez kelimesinden alçalan, yardımcı yüklem olan sönmeden kelimesinde ise yükselen tonlama vardır. Korkma ise alçalan tonlamayla okunmalıdır. Birinci kıtanın son iki mısrası sıralı birleşik cümledir. Sıralı birleşik cümlelerin ilk cümlelerinde yükselen, son cümlesinde ise alçalan tonlama vardır. Mısralarda işaretlendiği gibi O benim milletimin yıldızıdır., Parlayacak., O benimdir. cümlelerinde yükselen, O benim milletimindir ancak. cümlesinde alçalan tonlama vardır. Tonlamanın getirdiği anlam incelikleri ancak kulakla kavranabilir niteliktedir, yazıya ve tarife sığmaz. (Banguoğlu 2004 : 124) Bunun için okuyucu yukarıda belirtilen tonlamaya uyarak bundan doğacak anlam inceliğini dinleyicilere yansıtabilmelidir. Korkma kelimesinden sonra gelen virgül, burada duraklama yapılacağını göstermektedir. Birinci mısranın sonundaki noktalı virgül ise duraklamanın biraz daha uzun olacağını gösterir. İkinci mısranın sonundaki nokta da aynı şekilde duraklanacağını, cümlenin bittiğini ifade etmektedir. Mısralardaki kelime grupları da parçalanmadan okunmalıdır. Bu şafaklarda yüzen al sancak ve sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak kelime grupları arada durak yhapılmadan okunmalı ve bir bütün olarak değerlendirilmelidir. Üçüncü ve dördüncü mısralardaki yıldızıdır ve benimdir kelimelerinden sonra gelen virgülle buralarda duraklanacağı anlaşılmaktadır. Üçüncü mısra sonundaki noktalı virgül ise virgülden biraz daha fazla durulacağını ve sözün sonraki mısraya taşırılmayacağını gösterir. Kıta sonundaki nokta ise cümlenin bittiğini ve sonraki kıtaya geçmek için bekleneceğini işaret etmektedir. 10

19 Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. İstiklâl Marşı mızın ilk iki mısrası bir bağımsız sıralı cümle teşkil etmektedir. Korkma, öznesi ikinci tekil kişi olan bir cümledir ve virgülle diğer cümleye bağlanmıştır. Sönmez kelimesinin ikinci cümlenin yüklemi olduğunu görüyoruz. Bu şafaklarda yüzen al sancak kelime grubunun bir sıfat tamlaması olduğunu belirtmiştik. Bu sıfat tamlaması özne görevini alarak yükleme bağlanmıştır. Sönmeden kelimesi zarf fiil eki almış bir yardımcı yüklemdir. Yurdumun üstünde tüten en son ocak, bir sıfat tamlamasıdır ve özne olarak yardımcı yükleme bağlıdır. Dolayısıyla bahsettiğimiz bağımsız sıralı cümlenin ikinci cümlesi bir girişik cümledir. Yurdumun üstünde tüten en son ocak sönmeden ifadesi yan cümledir ve zarf tümleci olarak yüklemi sönmez olan temel cümleye bağlanmıştır. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. Yukarıdaki mısraları incelediğimizde dört cümlenin birbirine virgüller ve noktalı virgül ile bağlandığını görürüz. O benim milletimin yıldızıdır. birinci cümledir. Benim milletimin yıldızı bir isim tamlamasıdır. Bu grubun içerisindeki benim milletim iyelik grubudur. Benim milletimin yıldızıdır cümlenin yüklemi görevindedir. Mısra başındaki o ise cümlenin öznesidir. Parlayacak kendi başına bir cümledir. Öznesi ise o dur. Yüklem ek fiilin geniş zamanıyla çekimlenmiş olan benimdir kelimesidir. Bu cümle de virgülle kendisinden sonraki cümleye bağlanmıştır. O benim milletimindir ancak ele aldığımız sıralı birleşik cümlenin en son cümlesidir ve bir devrik cümledir. Benim milletim bir iyelik grubudur. Bu grup önce ilgi 11

20 eki olan -in ekini almış, daha sonra ek fiilin geniş zaman eki olan -dir ekini alarak yüklem görevini üstlenmiştir. Cümlenin öznesi o cümle başında yer almaktadır. ancak ise zarf tümleci olarak en sonda yükleme bağlanmıştır. Yukarıda belirttiğimiz gibi ele aldığımız mısralardaki virgüller ve noktalı virgüller cümleleri birbirlerine bağlamak için kullanılmıştır. Bu işaretlerin olduğu yerlerde duraklanmalı ve cümleler birbirlerine karıştırılmamalıdır. İkinci ve dördüncü mısraların sonundaki nokta işaretlerinde ise sesimize vereceğimiz ifade ile cümlenin bittiğini okuyucuya yansıtacak şekilde durmalıyız. I. KITA Anlama Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. İstiklâl Marşı mızın birinci kıtası şöyle nesre çevrilebilir: Korkma, bu şafaklarda yüzen al sancak, yurdumun üstünde tüten en son ocak sönmeden sönmez. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; o benimdir, o ancak benim milletimindir. Şair birinci kıtada Türk milletine korkma diyerek sesleniyor. Türk milletinin o yıllardaki endişesi bağımsızlığını kaybetme endişesidir. Şair, vatan toprakları üzerindeki en son ocak sönmeden beyaz ay yıldızlı al bayrağın sönmeyeceğini, hep dalgalanacağını ve ona kimsenin el uzatamayacağını ifade ediyor. Bunun için endişe edilmemesini istiyor. 12

21 Şair son iki mısrada, rengini şehitlerimizin kanından alan ve şafaklarda dalgalanan bayrağımızı sonsuza dek parlayacak bir yıldıza benzetmekte ve onun sadece Türk milletine ait olduğunu, başka milletlere ait olamayacağını vurgulamaktadır. 13

22 1.2. II. KITA Okuma Çatma, kurban olayım çehreni ey nazlı hilâl! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl; Hakkıdır, Hakk a tapan milletimin, istiklâl! İstiklâl Marşı mızın ikinci kıtasının ilk mısrası bir cümledir. Kurban olayım yardımcı fiille kurulmuş birleşik fiildir. Grubun vurgusu kurban kelimesinin -ban hecesi üzerindedir. Ey nazlı hilâl! ünlem grubudur, vurgu ey kelimesindedir. Nazlı hilâl ise sıfat tamlamasıdır ve vurgu nazlı kelimesinin -lı hecesi üzerindedir. Bu mısradaki cümle vurgusu çatma kelimesinin -çat hecesindedir. Ahenk vurguları ise yukarıda gösterildiği gibi çatma kelimesinin -çat hecesi ve ey hecesi üzerindedir. İkinci mısra iki cümleden meydana gelmiştir. Kahraman ırkım sıfat tamlamasıdır, vurgu kahraman kelimesinin -man hecesindedir. Aynı mısradaki bu şiddet ve bu celâl sıfat tamlamalarının vurguları ise bu kelimeleri üzerindedir. Mısradaki ilk cümlenin vurgusu bir kelimesinde, ikinci cümlenin vurgusu ise ne kelimesindedir. Ahenk vurguları ise kahraman kelimesinin -man, celâl kelimesinin -lâl hecesinde ve gül, ne kelimeleri üzerindedir. Üçüncü mısrada dökülen kanlarımız grubunun vurgusu dökülen kelimesinin -len hecesindedir. Helâl olmaz kelime grubunun vurgusu ise helâl kelimesinin -lâl hecesindedir. Aynı mısradaki sonra kelimesinde de -son hecesi kelime vurgusunu üzerine alan hecedir. Bu mısradaki cümle vurgusu olmaz kelimesinin -maz hecesi üzerindedir. 14

23 Ahenk vurgusu olmaz kelimesinin -maz, helâl kelimesinin -lâl hecesindedir. Dördüncü mısrada Hakk a tapan milletimin hakkı grubunun vurgusu milletimin kelimesinin -min hecesindedir. Bu gruptaki Hakk a tapan millet grubunda ise vurgu tapan kelimesinin -pan hecesindedir. Hakk a tapan grubunun vurgusu da Hakk a kelimesinin -ka hecesindedir. Bu küçük gruplardaki vurgular, ahengi sağlamak için baskın söylenebilir. Bu mısradaki cümle vurgusu hakkıdır kelimesinin -kı hecesi üzerindedir. Dördüncü mısradaki ahenk vurguları hakkıdır kelimesinin -kı, milletimin, kelimesinin -min, istiklâl kelimesinin -lâl hecesindedir. Kurban olayım cümlesinde ve yüklemi çatma olan diğer cümlede alçalan tonlama vardır. Bu basit cümleler alçalan ses tonuyla okunmalıdır. İkinci mısranın birinci cümlesi basit cümledir ve bu cümlede alçalan tonlama vardır. İkinci cümle ise soru cümlesidir ve yükselen tonlama vardır (Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl?) Girişik cümlelerde fiilimsilerin meydana getirdiği yardımcı yüklemlerde yükselen, temel yüklemde ise alçalan tonlama özelliği vardır. Üçüncü mısrada yardımcı yüklemde ( dökülen ) yükselen, temel yüklemde ( helâl olmaz ) alçalan tonlama vardır. Dördüncü mısrada da yardımcı yüklemde ( tapan ) yükselen, temel yüklemde ( haklıdır ) alçalan tonlama vardır. Belirtilen tonlama özelliklerine dikkat etmek, şiirdeki anlam inceliklerinin ortaya çıkmasında yardımcı olacaktır. İkinci kıtayı duraklar açısından incelersek ilk olarak çatma kelimesinden sonra gelen virgül ile burada duraklanacağını görürüz. Birinci mısrada kurban olayım kelime grubu ayrı bir cümledir. Bu gruptan sonra biraz duraklamak anlayışı kolaylaştırmada yardımcı olacaktır. İkinci mısranın ilk cümlesi ünlem işaretiyle biten kısa bir cümledir. Bu cümlenin sonunda durak yapılmalıdır. Ne bu şiddet, bu celâl? cümlesinde de virgülün olduğu yerde ve cümle bitiminde duraklanmalı, söz diğer mısraya taşırılmamalıdır. 15

24 Üçüncü mısrada -maz (olmaz) hecesindeki ahenkten dolayı hafifçe duraklanabilir. Mısra bitiminde yine duraklama yapılarak dördüncü mısraya geçilmelidir. Hakkıdır kelimesinden sonra duraklama yapılmalı ve Hakk a tapan milletimin ifadesinden sonraki virgül ile tekrar duraklanmalıdır. Mısra sonunda da yine kıtanın bittiğini gösterecek kadar durulmalıdır. Şimdi de ikinci kıtayı grupların ve cümlelerin bağlanması yönünden inceleyelim. Çatma, kurban olayım çehreni ey nazlı hilâl! Bu mısrada nazlı hilâl bir sıfat tamlamasıdır. Ey nazlı hilâl ise bir ünlem grubudur. Herhangi bir cümleye bağlı değildir. Dolayısıyla cümle dışı unsurdur. Çehre önce -n ikinci tekil şahıs iyelik ekini, sonra da yükleme hâl ekini alarak, geçişli bir fiil olan ve emir kipi ikinci tekil şahısla çekimlenen çatma fiiline bağlanmıştır. Kurban olayım yardımcı fiille çekimlenmiş birleşik fiildir. Bu grup mısrada ayrı bir cümle teşkil etmektedir. Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Kahraman ırkım bir sıfat tamlamasıdır. Aldığı yönelme hâl ekiyle gül- fiiline bağlanmıştır. Bir ise bu fiile zarf görevini üstlenerek bağlanmıştır. Böylece Kahraman ırkıma bir gül! bir cümle teşkil etmektedir. Gül cümlenin yüklemi, kahraman ırkıma dolaylı tümelci, bir ise zarf tümleci olarak görev almıştır. İkinci mısradaki ikinci cümle devrik bir soru cümlesidir. Bu şiddet, bu celâl kelime grupları birer sıfat tamlamasıdır ve özne göreviyle -dir eki düşmüş bir yüklem olan ne kelimesine bağlanmışlardır. Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl; Hakkıdır, Hakk a tapan milletimin, istiklâl. Yukarıdaki ilk mısrada helâl ismi, ol- yardımcı fiiline bağlanmıştır. Helâl olmaz bir bütünlük oluşturmakta ve cümlede yüklem görevini üstlenmektedir. Dökül- fiili -en sıfat fiil eki olarak kanlarımız ismine bağlanmış ve sıfat tamlaması oluşturmuştur. Bu grup duraklanmadan okunmalıdır. Yüklemi helâl olmaz olan bu cümlenin öznesi dökülen kanlarımız, dolaylı tümleci sana, zarf tümleci ise sonra dır. 16

25 İncelediğimiz bu girişik cümle noktalı virgülle son mısradaki girişik cümleye bağlanmıştır. Hakk a tapan milletimin hakkıdır ek fiilin geniş zamanı, üçüncü tekil şahısla çekimlenmiş bir gruptur. Bu isim cümlesinin öznesi istiklâl dir. Hakk a tapan sıfat fiil grubudur. bu grup millet ismine bağlanarak sıfat tamlaması meydana getirmiştir. Millet ismi önce birinci tekil şahıs iyelik ekini (-im) daha sonra da ilgi ekini (-in) alarak hakkı kelimesine bağlanmıştır. Böylelikle Hakk a tapan milletimin hakkı belirtili isim tamlaması olmuştur. Bu grup ek fiilin geniş zamanı üçüncü tekil şahısla çekimlenerek yüklem görevini almıştır. Çatma, kurban olayım çehreni ey nazlı hilâl! Bu mısradaki virgül, burada duraklanacağını ve bu duraklama ile yapılması istenen hareketin katiliğini ortaya koymaktadır. Mısra sonundaki ünlem ise mısranın heyecanla, seslenişle ve coşkuyla okunacağını ifade eder. Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Birinci mısradaki coşku devam ediyor. ikinci mısranın ilk cümlesi de ünlemle bitmiş. İkinci cümlenin sonundaki soru işareti ise cümlenin cevap isteyen bir ifade ile bitirilmesi gerektiğini göstermektedir. Bu cümledeki virgül ise bağlama grubu içerisinde kullanılmıştır. Bu şiddet ve bu celâl kelime grupları ardı ardına değil duraklanarak okunmalıdır. Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl; Hakkıdır, Hakk a tapan milletimin, istiklâl. Üçüncü mısrada, sondaki noktalı virgülden başka noktalama işareti yoktur. Bu mısra sonunda da duraklama yapılmalı ve söz diğer mısraya taşırılmamalıdır. Dördüncü mısrada virgüller ile duraklanıp mısra sonundaki nokta ile cümle bitirilmelidir. Burada sesimize vereceğimiz renk ile cümlenin ve kıtanın bittiğini dinleyicilere yansıtabilmeliyiz. 17

26 II. KITA Anlama Çatma, kurban olayım çehreni ey nazlı hilâl! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl; Hakkıdır, Hakk a tapan milletimin, istiklâl. Ey nazlı hilâl! Kurban olayım, çehreni çatma. Kahraman ırkıma bir kere gül! Bu şiddet, bu celâl nedir? Sonra böyle yaparsan senin için dökülen kanlarımız sana helâl olmaz. İstiklâl, Hakk a tapan milletimin hakkıdır. çehre: surat, yüz ırk: millet celâl: kızgınlık, öfke Bu kıtada hitap bayrağadır. Bayraktan çehresini çatmaması, kahraman milletimize gülmesi isteniyor ve ona bu şiddetin ve öfkenin sebebi soruluyor. Eğer böyle devam ederse onun için dökülen kanların ona helâl olmayacağı ifade ediliyor. Bayrak gerçekte cehresini çatamaz. Şair burada bayrakla milleti kastetmiştir. Çünkü bayrak, milleti temsil eder. Yukarıdaki mısralarda Türk milletinin çehresinin çatık olduğu söyleniyor ve milletten gülmesi isteniyor. Şair son mısrada ise istiklâlin Allah a inanan milletimizin hakkı olduğunu belirtiyor. 18

27 1.3. III. KITA Okuma Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim; bendimi çiğner aşarım; Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. İstiklâl Marşı mızın üçüncü kıtasını incelediğimizde kelime gruplarının az olduğunu görürüz. Birinci mısrada ezelden beri bir edat grubudur ve grubun vurgusu ezelden kelimesinin -den hecesindedir. Ahenk vurgusu da bu hecenin şiddetini artırmaktadır. Aynı kelime grubundaki beridir kelimesinin -ri hecesinde de kelime vurgusu vardır ama grup vurgusun yanında ikinci plâna düşmüştür. Birinci mısradaki cümlelerin vurguları hür kelimeleri üzerindedir. Ahenk vurguları ise ezelden kelimesinin -den, yaşadım kelimesinin -şa, yaşarım kelimesinin -şar hecesi ile hür kelimeleri üzerindedir. ikinci mısradaki hangi çılgın sıfat tamlamasıdır. Vurgu hangi kelimesinin -han hecesindedir. Zincir vurmak bir deyimdir ve vurgu zincir kelimesinin -cir hecesindedir. Bu mısradaki ilk cümlede hangi kelimesinin -han hecesi, ikinci cümlede ise şaşarım kelimesinin -şar hecesi cümle vurgularını üzerine çeken hecelerdir. Ahenk vurguları hangi, vuracakmış, şaşarım kelimelerinin -han, -cak, -şar hecelerindedir. Kükremiş sel gibi üçüncü mısradaki edat grubudur ve vurgu sel hecesindedir. Bu grubun içerisindeki kükremiş sel sıfat tamlamasıdır. Bu grubun vurgusu da kükremiş kelimesinin -miş hecesindedir. Aynı mısradaki bendimi kelimesinin -mi hecesinde kelime vurgusu vardır. Üçüncü mısrada ilk cümlenin vurgusu sel kelimesinde, ikinci cümlenin vurgusu 19

28 aşarım kelimesinin -şar hecesindedir. Ahenk vurguları sel kelimesinde ve çiğner, aşarım kelimelerinin -ner ve -şar heceleri üzerindedir. Dördüncü mısrada kelime grubu yoktur. enginlere kelimesinin -re hecesi kelime vurgusunu üzerine çeken hecedir. Cümle vurguları ise yırtarım, sığmam, taşarım kelimelerinin -tar, -mam, ve -şar heceleri üzerindedir. Dördüncü mısrada yırtarım, dağları, sığmam, taşarım kelimelerinin -tar, -rı, -mam, -şar heceleri ahenk vurgusunu üzerine alan hecelerdir. Millî marşımızın üçüncü kıtasını tonlama bakımından inceleyecek olursak birinci mısrada bağımlı sıralı bir cümle görürüz. Sıralı cümlelerin ilk cümlelerinde yükselen son cümlesinde alçalan tonlama vardır. Kıta üzerinde de gösterildiği gibi ilk cümle olan Ben ezelden beridir hür yaşadım. cümlesi yükselen bir ses tonuyla, Hür yaşadım. cümlesi ise alçalan bir ses tonuyla okunmalıdır. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? soru cümlesi yükselen ses tonuyla okunmalıdır. Şaşarım ise basit bir haber cümlesidir ve alçalan tonla söylenir. Üçüncü ve dördüncü mısralar bir sıralı birleşik cümle teşkil etmektedir. Bu mısralardaki ilk cümleler yükselen, son cümle alçalan tonlama ile seslendirilmelidir. Ben ezelden beridir / hür yaşadım, / hür yaşarım. Bu cümle beridir kelimesinden sonra çok az duraklama yapılarak ve virgülden sonra da duraklanarak okunmalıdır. Mısra sonunda ise cümlenin bittiğini gösterecek kadar durak yapılmalıdır. İkinci mısranın ilk cümlesinde özne olan hangi çılgın kelime grubundan sonra kısa bir duraklama yapıldıktan sonra cümle bitiminde tekrar duraklanmalı ve ikinci cümle olan şaşarım. okunmalıdır. Bundan sonra yine duraklanarak söz diğer mısraya taşırılmamalıdır. Kükremiş sel gibiyim; / bendimi çiğner aşarım; Kükremiş sel gibiyim kelime grubudur, durak yapılmadan okunmalıdır. Mısra sonunda ise yine durak yapılmalıdır. 20

29 Yırtarım dağları, / enginlere sığmam / taşarım. Bu mısrada virgül olan yere kadar bir cümle vardır. Bu cümle okunduktan sonra durak yapılmalı ve sığmam kelimesinden sonra tekrar duraklanarak mısra sonunda da cümlenin ve kıtanın bittiğini gösterecek kadar durulmalıdır. Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. İstiklâl Marşı mızın üçüncü kıtasının ilk mısrası bağımlı sıralı bir cümledir. Bu cümleyi oluşturan iki cümle birbirine virgülle bağlanmıştır. Birinci cümlenin yüklemi yaşadım dır. Mısra başındaki ben bu cümleye özne olarak bağlanmıştır. Ezelden beridir bir edat grubudur. Bu gruptaki -dir eki anlamı kuvvetlendirmiştir. Ezelden beridir yükleme zarf tümleci göreviyle bağlanmıştır. Hür ifadesi de yine cümlede zarf tümleci olarak görev almıştır. İkinci cümlenin yüklemi ise yaşarım dır. Öznesi ise ben dir. Hür kelimesi, bu cümleye zarf tümelci göreviyle bağlanmıştır. Bu mısra için sonuç olarak Özne ve zarf tümleci ortaklığı olan bağımlı sıralı bir cümledir. diyebiliriz. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! İkinci mısrada da iki cümle vardır. İlk cümle bir soru cümlesidir ve yüklemi deyim olan zincir vuracakmış tır. Hangi çılgın soru sıfatıyla kurulmuş bir sıfat tamlamasıdır. Bu grup özne görevini alarak yükleme bağlanmıştır. Bana ise cümlede dolaylı tümleç görevindedir. Şaşarım. öznesi ben olan tek kelimelik bir cümledir. Kükremiş sel gibiyim; bendimi çiğner aşarım; Yırtarım dağları, enginlere sığmam taşarım. Bu iki dize bağımlı sıralı bir cümledir. Cümleler birbirlerine noktalı virgüller ve virgül ile bağlanmıştır. Bu sıralı cümleyi meydana getiren ilk cümle Kükremiş sel gibiyim. dir. yukarıda belirttiğimiz gibi bu cümle aynı zamanda başlı başına bir kelime grubudur. Kükremiş sel gibi ifadesi bir edat grubudur. Bu grup ek fiilin geniş zamanı, birinci tekil şahısla çekimlenerek yüklem görevini almıştır. Bu cümlenin öznesi de Ben dir. 21

30 Kükremiş sel gibi grubunun içerisindeki kükremiş sel ifadesinin de sıfat tamlaması olduğunu belirtmiş olalım. Bendimi çiğner aşarım. bahsettiğimiz sıralı cümle zincirinin bir halkasıdır Bu cümlenin yüklemi geniş zaman birinci tekil şahısla çekimlenmiş ve geçişli bir fiil olan aşarım dır. Çiğner kelimesi şahıs eki almadan kullanılmıştır. Cümlede birinci tekil şahıstan bahsedilmektedir. Oysa bu kelime birinci tekil şahıs eki almamıştır. Bu da kelimeye zarf havası katmıştır. Çiğneyip aşarım, çiğneyerek aşarım gibi. Mısra başındaki bend kelimesi ise önce birinci tekil şahıs iyelik ekini (-im), daha sonra yükleme hâl ekini (-i) alarak belirtili nesne göreviyle yükleme bağlanmıştır. Yırtarım dağları. devrik bir cümledir. Yüklem geniş zaman ve birinci tekil şahısla çekimlenmiş olan yırtarım dır. Bu, aynı zamanda geçişli bir fiildir. Dağları kelimesi önce çoğul eki sonra yükleme hâl eki alarak bu yükleme bağlanmıştır. Cümlenin öznesi ben dir. Enginlere sığmam taşarım. aslında iki cümledir ama cümleler arasına herhangi bir noktalama işareti konulmamıştır. Sığmam birinci yüklemdir. Geniş zamanın olumsuz, birinci tekil şahısla çekimlenmiş geçişsiz bir fiildir. Enginlere kelimesi yönelme ekiyle bu yükleme bağlanmış ve dolaylı tümleç olarak cümlede görev almıştır. Taşarım ise geniş zaman birinci tekil şahısla çekimlenmiş ve yüklem olarak görev almış bir fiildir. Ele aldığımız bu bağımlı sıralı cümleyi meydana getiren cümlelerin hepsinin de öznesinin ben olduğunu görüyoruz. Demek ki bu cümle öznesi ortak olan bir sıralı cümledir. Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. mısrasındaki virgül iki cümleyi bağlamak için kullanılmıştır. Burada biraz duraklama yapılmalıdır. Mısra sonundaki nokta ise cümlenin bittiğini gösterdiğine göre bunu ortaya koyacak şekilde duraklanmalıdır. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! mısrasında soru işareti olan yerde sesimize cevap isteyen bir renk vermeli ve soru cümlesini bu şekilde okumalıyız. Sondaki ünlem işareti ise bu tek kelimelik cümlenin (şaşarım) heyecanla coşkuyla okunacağını göstermektedir. Kükremiş sel gibiyim; bendimi çiğner aşarım; Yırtarım dağları, enginlere sığmam taşarım. 22

31 mısralarındaki virgül ve noktalı virgüller cümleleri bağlamak için kullanılmıştır. Bu işaretlerin olduğu yerlerde okuduğumuz bölümlerin ayrı cümleler olduğunu gösterecek şekilde duraklama yapmalıyız. En sonda da nokta ile cümlenin ve kıtanın bittiğini ifade edecek kadar duraklamalıyız. III. KITA Anlama Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim; bendimi çiğner aşarım; Yırtarım dağları, enginlere sığmam taşarım. Ben ezelden beri hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim; bendimi çiğner aşarım; dağları yırtarım, enginlere sığmam, taşarım. ezel: başlangıcı olmayan geçmiş zaman bent: set, engel engin: ucu bucağı görünmeyen genişlik Şair üçüncü kıtada ben ifadesiyle bütün Türk milletini kastetmektedir. Türk milleti başlangıcı olmayan geçmiş zamandan beri özgür yaşamıştır ve bundan sonra da özgür yaşayacaktır. Şair hürriyetine son vermek isteyenleri çılgın olarak görüyor ve onların bu düşüncelerine şaşırıyor. Türk milletini kükremiş sele benzetiyor ve bu selin, önüne konacak engelleri aşacak güçte olduğunu söylüyor. Bu sel, dağları yırtacak ve enginlere sığmayıp taşacak kadar da güçlüdür. Şairin burada anlatmak istediği hiç kimsenin hiçbir zaman Türk milletini esir edemeyeceğidir. 23

32 1.4. IV. KITA Okuma Garb ın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar; Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, Medeniyyet! dediğin tek dişi kalmış canavar? İstiklâl Marşı mızın dördüncü kıtasının ilk iki mısrası şartlı birleşik cümledir. Bunun için bu iki mısra bir arada değerlendirilecektir. Garb ın âfâkı belirtili isim tamlamasıdır. Bu grubun vurgusu garbın kelimesinin -bın hecesindedir. Ahenk vurgusu bu grup vurgusunun şiddetini artırmıştır. Çelik zırhlı duvar bir sıfat tamlamasıdır ve bu grubun vurgusu zırhlı kelimesinin -lı hecesindedir. Ayrıca bu grubun içerisindeki çelik zırh da takısız isim tamlamasıdır ve grubun vurgusu çelik kelimesinin -lik hecesi üzerindedir. Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim bir iyelik grubudur. Bu grubun vurgusu gibi kelimesinin -bi hecesindedir. Bu grup içerisindeki iman dolu göğsüm gibi serhad sıfat tamlamasıdır. Bu grubun vurgusu da yine -bi hecesindedir. İman dolu göğsüm gibi bir edat grubudur. Grubun vurgusu göğsüm kelimesinin -süm hecesindedir. İman dolu göğüs sıfat tamlamasıdır ve bu grubun vurgusu da dolu kelimesinin -lu hecesi üzerindedir. Benim kelimesindeki -nim hecesi vurguyu üzerine çeken hecedir. İncelediğimiz cümlenin vurgusu ise serhaddim kelimesinin -dim hecesindedir. Mısralardaki ahenk vurguları yukarıda gösterildiği gibidir. Altı çizili heceler daha ahenkli, daha baskılı söylenmelidir. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, Medeniyyet! dediğin tek dişi kalmış canavar? Yukarıdaki iki mısra bir bağımsız sıralı cümle ( Ulusun, korkma! ) ve bir soru cümlesinden oluşmaktadır. 24

33 İlk mısrada geçen Böyle bir iman sıfat tamlamasıdır ve grubun vurgusu bir kelimesi üzerindedir. Medeniyyet dediğin tek dişi kalmış canavar yine bir sıfat tamlamasıdır ve grubun vurgusu kalmış kelimesinin -mış hecesindedir. Bu grubun içerisindeki medeniyyet dediğin eksik iyelik grubudur ve vurgu medeniyyet kelimesinin -yet hecesindedir. Tek dişi kalmış sıfat fiil grubudur ve vurgu dişi kelimesinin -şi hecesi üzerindedir. Tek diş ise sıfat tamlamasıdır ve grubun vurgusu tek kelimesi üzerindedir. Yukarıdaki mısralarda bahsettiğimiz cümlelerin vurguları da ulusun kelimesinin -sun, korkma kelimesinin -kork, nasıl kelimesinin -na heceleri üzerindedir. Ahenk vurguları mısralar üzerinde gösterildiği gibidir. Bu heceler daha canlı, daha baskılı söylenerek mısralardaki coşku ve heyecan öne çıkarılmalıdır. Dördüncü kıtayı tonlama bakımından ele alacak olursak tonlama özellikleri yine yukarıda mısralar üzerinde gösterildiği gibidir. Şartlı birleşik cümlelerin şart cümlesinde yükselen, temel cümlesinde alçalan tonlama vardır. Millî marşımızın dördüncü kıtasının ilk iki mısrası da şartla birleşik cümledir. Bu yüzden şart cümlesi olan garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar ifadesi yükselen tonla okunmalı, temel cümle olan Benim İman dolu göğsüm gibi serhaddim var. ifadesi de alçalan tonla okunmalıdır. Ulusun, korkma! bağımsız sıralı cümledir ve ilk cümlesi yükselen, ikinci cümlesi alçalan tonla seslendirilmelidir. Nasıl böyle bir imanı boğar, medeniyyet dediğin tek dişi kalmış canavar? soru cümlesidir ve yukarıda kıta üzerinde gösterildiği gibi yükselen tonla okunmalıdır. Garb ın âfâkını sarmışsa / çelik zırhlı duvar; Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Yukarıdaki ilk mısrada yardımcı yüklemden sonra kısaca durak yapılmalı, mısra sonunda da yine duraklanmalıdır. 25

34 İkinci mısrada yüklemin ( var ) dışındaki kelimeler bir grup oluşturmaktadır. Bu gruptaki kelimeler arasında durak yapılmamalı, mısra sonunda da cümlenin bittiğini gösterecek şekilde duraklanmalıdır. Ulusun, / korkma! / Nasıl böyle bir imanı boğar, Medeniyyet! dediğin / tek dişi kalmış canavar? Bu mısralarda gösterilen yerlerde durak yapılmalıdır. Nasıl böyle bir İmanı boğar? ifadesi duraklanmadan okunmalıdır. Son mısranın tamamının bir kelime grubu olduğunu belirtmiştik. Cümlelerin ve grupların bağlanması konusunu ele alırken de üzerinde durulacağı gibi bu mısrada iki ayrı sıfatın canavar ismine bağlanmasıyla oluşan bir sıfat tamlaması vardır. Burada sıfatların ayrımını gösterebilmek için medeniyyet dediğin ifadesinden sonra durak yapılmalıdır. Mısra sonunda kıtanın bittiğini gösterecek şekilde yine bir durak yapmalıyız. Garb ın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar; Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Dördüncü kıtanın ilk iki mısrasının bir şartlı birleşik cümle olduğunu belirtmiştik. Bahsettiğimiz cümlenin yardımcı yükleminin sarmışsa olduğu görülüyor. Çelik zırh bir takısız isim tamlamasıdır. Bu grup -lı yapım ekini alarak duvar ismine bağlanmış ve grup olarak sıfat görevini almıştır. Böylece çelik zırhlı duvar bir sıfat tamlaması olmuştur. Bu grup yardımcı, yükleme özne göreviyle bağlanmıştır. Garb ın âfâkı bir belirtili isim tamlamasıdır ve bu grup belirtili nesne görevi alarak yardımcı yükleme bağlanmıştır. Böylece yukarıdaki ilk mısranın şartlı birleşik cümlenin yardımcı cümlesini meydana getirdiğini görüyoruz. İkinci mısrada yer alan iman dolu göğüs ifadesi bir sıfat tamlamasıdır. Bu grup gibi edatıyla birleşerek ( iman dolu göğsüm gibi ) edat grubu meydana getirmiştir. Yine bu edat grubu serhad kelimesiyle birleşerek sıfat tamlaması meydana getirmiştir ( İman 26

35 dolu göğsüm gibi serhad ). Son olarak da Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim iyelik grubu, temel yüklem olan var ismine bağlanmış ve özne görevi almıştır. Yukarıda incelediğimiz yardımcı cümle temel cümlenin zarf tümleci durumundadır. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, Medeniyyet! dediğin tek dişi kalmış canavar? Ulusun, korkma! ifadesi bir bağımsız sıralı cümledir, iki tane yüklemden meydana gelmiştir. Birinci cümle ulu- fiilinin emir kipi, üçüncü tekil şahısla çekimlenmesiyle oluşmuştur. İkinci cümle ise kork- fiilinin emir kipinin olumsuzu ve ikinci tekil şahısla çekimlenmesiyle oluşmuştur. İncelediğimiz mısralarda, bağımsız sıralı cümlenin dışında bir de girişik bir soru cümlesi göze çarpıyor. Bu cümlenin yüklemi geniş zaman, üçüncü tekil şahısla çekimlenmiş olan boğar dır. Böyle bir iman bir sıfat tamlamasıdır. İman isim, böyle bir sıfattır. Bu grup ismin -i hâl ekini alarak belirtili nesne göreviyle yükleme bağlanmıştır. İkinci mısrada sıfat fiil ekleri alarak yardımcı yüklem durumuna geçmiş iki fiilimsi görüyoruz. Bunlardan ilki -dik sıfat fiil ekini ve ardından ikinci tekil şahıs iyelik ekini almış olan dediğin ifadesidir. Medeniyyet bu yardımcı yükleme belirtisiz nesne göreviyle bağlanmıştır. İkinci yardımcı yüklem -mış sıfat fiil ekini alan kalmış ifadesidir. Tek diş bir sıfat tamlamasıdır ve üçüncü tekil şahıs iyelik eki (-i) alarak belirtisiz nesne göreviyle kalmış yardımcı yüklemine bağlanmıştır. Bahsettiğimiz yardımcı yüklemler kendilerine bağlanan unsurlarla birlikte sıfat görevini alarak canavar ismine bağlanmış ve sıfat tamlaması oluşturmuştur. Burada dikkat edilmesi gereken bir diğer husus kalmış kelimesindeki -mış ekinin öğrenilen geçmiş zaman değil de sıfat fiil eki olduğunun gözden kaçırılmaması gerektiğidir. Eğer bu kelimeden sonra durak yapacak olursak ona bir yüklem havası katarız ama duraklamadan okunursa canavar ismine bağlı bir sıfat olduğunu ortaya çıkarabiliriz. 27

36 Medeniyyet! dediğin tek dişi kalmış canavar sıfat tamlaması da özne göreviyle temel yüklem olan boğar fiiline bağlanmıştır. Nasıl ise bu cümlenin zarf tümlecidir. Dördüncü kıtanın okunuşunda noktalama işaretlerinin rolünü şöyle ortaya koyabiliriz: Birinci mısranın sonundaki noktalı virgül, burada noktadan daha az, virgülden daha uzun duraklanacağını gösterir. Okuyucu bunu okuma sırasında iyi ayarlamalıdır. İkinci mısranın sonundaki nokta ise cümlenin bittiğini ve durak yapılması gerektiğini göstermektedir. Üçüncü mısrada sıralı cümle arasında kullanılan virgül iki cümleyi bağlamak için kullanılmıştır. Bu cümlelerin sıralandığını göstermek için virgül olan yerde duraklanmalı, ünlem işaretiyle de sese bir coşku, heyecan ifadesi katılmalıdır. ( Ulusun, korkma! ). Mısra sonundaki virgül ile yine duraklama yapılmalı ve dördüncü mısraya geçilmelidir. Medeniyyet kelimesinden sonra gelen ünlem işareti yine bir coşkunun ve heyecanın göstergesidir. Dördüncü mısra sonundaki soru işareti ise soru sorulduğunu ve sesimize soru soran bir ifade vermemiz gerektiğini göstermektedir. IV. KITA Anlama Garb ın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar; Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, Medeniyyet! dediğin tek dişi kalmış canavar? Çelik zırhlı duvar, Garb ın âfâkını sarmışsa eğer, benim de iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! medeniyyet dediğin tek dişi kalmış canavar, böyle bir imanı nasıl boğar? garb: batı âfâk: ufuklar 28

37 serhadd: sınır Şair bu dörtlükte de gerçekleri anlatmaya devam ediyor. Batının ufuklarını çelik zırhlı duvar sarmıştır. Buna karşılık milletin iman dolu göğsü sınır boylarında beklemektedir. Gerçekte de çelik zırhlı duvar ve iman dolu göğüs çarpışmaktadır. Bu, hakikate uymaktadır. Çünkü batı savaşta teknolojik imkânlarını fazlasıyla kullanmaktadır. Türk milleti ise buna karşılık sadece iman dolu bir göğüsle savaşmaktadır. Şair son iki mısrada yine Türk milletine seslenerek Senin imanını boğmak isteyenler, medenî olduklarını iddia eden tek dişi kalmış canavarlardır. Onlar istedikleri kadar ulusunlar, sen endişelenme, senin bu göğsündeki imanı ortadan kaldıramazlar, imanlı göğsüne en ufak bir zarar veremezler. demektedir. 29

38 1.5. V. KITA Okuma Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma sakın; Siper et gövdeni; dursun bu hayâsızca akın. Doğacaktır sana vadettiği günler Hakk ın Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın. İstiklâl Marşı mızın beşinci kıtasının ilk iki mısrası üç cümleden meydana gelmiş bir sıralı cümledir. Bu yüzden birlikte ele alınacaktır. Yurduma, gövdeni ve akın kelimelerinin son heceleri vurguyu üzerine çeken hecelerdir. Siper et yardımcı fiille kurulmuş birleşik fiildir. Grubun vurgusu ise siper kelimesinin -per hecesindedir. Ahenk vurgusu bu hecenin şiddetini artırmıştır. Bu hayâsızca akın bir sıfat tamlamasıdır ve grubun vurgusu hayâsızca kelimesinin -sız hecesindedir. Yine ahenk vurgusu bu hecenin şiddetini artırmaktadır. Birinci mısrada yer alan cümlenin vurgusu uğratma kelimesinin -rat hecesinde, Siper et gövdeni. cümlesinin vurgusu gövdeni kelimesinin -ni hecesinde, üçüncü cümlenin vurgusu ise dursun kelimesinin -sun hecesindedir. İlk iki mısradaki ahenk vurguları yukarıda gösterilen heceler üzerindedir. Bu heceler daha baskılı söylenmelidir. Doğacaktır sana vadettiği günler Hakk ın Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın. Yukarıdaki mısralar bir basit ve bir girişik cümleden meydana gelen sıralı cümledir. Bu mısralardaki günler kelimesinin -ler, bilir kelimesinin -lir, belki kelimesinin -bel hecesi kelime vurgusunu üzerine çeken hecelerdir. 30