Tekstil ve Moda Tasarımında Renk Kavramına Yeni Yaklaşımlar: Termokromik Boyalar

Transkript

1 Tekstil ve Moda Tasarımında Renk Kavramına Yeni Yaklaşımlar: Termokromik Boyalar Derya Meriç*, Mustafa Erdem Üreyen, Anadolu Üniversitesi, Mimarlık ve tasarım Fakültesi, Moda tasarımı Bölümü, Eskişehir, Türkiye Özet: Renk tekstil ve moda tasarımında önemli bir role sahip olan temel kavramlardan biridir. Geçmişten günümüze, renk kavramının tekstil ve moda tasarımındaki etkilerine dair tekstil sanatçılarının ve moda tasarımcılarının çalışmalarında da gözlemlenebilen birçok örnek bulunmaktadır. Bununla birlikte renk kullanımı sezon etkileri, eğilimler, toplumsal değişinler ve teknolojik gelişmeler gibi birçok etkiyle çeşitlilik göstermektedir. Günümüzde teknolojik gelişmelerin tekstil ve moda endüstrisinde güçlü bir etkisi vardır. Termokromik malzemelerin gelişiminin tekstil üzerindeki etkileri renk kullanım senaryolarındaki değişimlere örnek olabilecek etkilerden biridir. Bu çalışmada termokromik boyaların özelliklerine ve kullanım alanlarına değinilmektedir. Bu kapsamda termokromik boyaların tekstil ve moda tasarımındaki potansiyellerine odaklanılan bu çalışmada, çeşitli tasarımcıların çalışmaları üzerinden termokromik etkinin tekstile yansımaları örneklendirilmektedir. Anahtar Kelimeler: Akıllı Tekstiller, Akıllı Giysiler, Renk, Kromik Etki, Termokromik Boyalar * Sorumlu yazar: deryameric@anadolu.edu.tr 1.Giriş: Bu bildiride tekstil ve moda tasarımında renk kavramının teknolojik gelişmeler doğrultusunda yeni malzemeler ve bu malzemelerin kullanım teknikleri ile yorumlanışı irdelenmektedir. Prototip ürünler ile başlayan bu süreçlerin işlevsellikleri ile ön plana çıkan ürünlerden, bir moda tasarımı objesi olarak yorumlanma örnekleri incelenmiştir. Çalışmada malzemelerin beraberinde getirdiği potansiyelin, günümüz teknolojik yaklaşımlarının etkileri ile paralellik gösterdiği noktalara değinilmektedir. Ağırlıklı olarak termokromik etki gösteren tekstil malzemeler üzerinden örnekler değerlendirilerek renk kullanımının yeni yorumlanma biçimleri incelenmiştir. 2.Tekstil ve Moda Tasarımında Renk Kullanımı: Renk kavramının tekstil ve moda tasarımında anlatımsal olarak kullanımının örnekleri çeşitli dönem tekstil ve moda tasarımı çalışmalarında karşımıza çıkmaktadır. Paul Klee nin; modern tasarım anlayışının temellerinin atıldığı Bauhaus okulundaki tekstil uygulamaları, Mondrian ın kübizm etkisi ile düz çizgiler ve saf renkler gibi en basit öğelerle kurmak istediği tablolarının [1] bunun yansıması olarak Yves Saint Laurent in tasarımlarında Mondrian elbisesi ile ikonlaşması [2] ve daha birçok örnek bu kapsam altında incelenebilir. Ayrıca, Miro nun dokumalarındaki kırmızı, sarı, mavi gibi ana renkleri kullandığı kompozisyonların, resimlerinde olan fovist ve kübist yaklaşımlarla paralellik göstermesine değinilebilir [3]. Kullandığı pilise detayları ve üç boyutlu formları ile giysi tasarımında

2 renk kullanımına hareket ve değişkenlik bakış açısını getiren Issey Miyake ise, tasarımda renk kavramına yenilikçi bir bakış açısı getirmiştir (Şekil.1). (a) (b) (c) (d) Şekil.1 a) Paul Klee nin color study çalışması, b) Miro nun dokumaları, c) Mondrian tabloları ve YSL Mondrian dress örneği, d) Issey Miyake nin çalışmalarından bir örnek 3. Akıllı Tekstil Malzemelerinde Renk Etkisi: 3.1 Kromik Etki ve Termokromik Boyalar: Çağımızın beraberinde getirdiği teknolojik ilerlemeler tekstil malzemelerinin gelişiminde de büyük rol oynamıştır. Geleneksel tekstillerin yanı sıra işlevsel özelliklerle de ön plana çıkan teknik tekstilleri takiben akıllı tekstil kavramı ortaya çıkmış geliştirilen yeni malzemeler yeni potansiyelleri doğurmuştur. Uzun yıllardır seramik, gözlük camı, pencere gibi alanlarda kullanılan ve dış etki ile renk değiştiren kromik malzemeler son yıllarda akıllı tekstil malzemelerinde de kullanım alanı bulmaktadırlar. Kromik özelliğe sahip akıllı malzemeler, bir dış etki nedeniyle molekül yapılarındaki kimyasal bağların kırılması ya da değişmesi sonucu ortaya çıkan elektron eşitlenmelerindeki değişimlerin yansıtma, emme, yayma, iletme gibi optik modifikasyonlara sebebiyet verdiği malzemelerdir [4]. Termokromik (ısı ile renk değiştiren), Fotokromik (ışık ile renk değiştiren), Hidrokromik (sıvı ile renk değiştiren), Elektrokromik (elektrik ile renk değiştiren), Piezokromik (mekanik etki ile renk değiştiren), Biyokromik (biyolojik etkiler ile renk değiştiren) gibi birçok çeşidinin olmasıyla birlikte [4] tekstil uygulamalarında çoğunlukla termokromik, fotokromik ve hidrokromik malzemeler kullanılmaktadır. Belirli bir sıcaklıkta renk değiştiren termokromik boyaların esas olarak iki tipi bulunmaktadır. Bunlar sıvı kristal ve leyko boyalardır. Bu iki boya arasındaki en temel farklılık leyko boyaların tek renk geçişine sahip olması, sıvı kristal boyaların ise tanımlı bir renk paleti üzerinden geçiş yapabilmeleridir. Öte yandan sıvı kristal boyaların ısıl kararlılıklarının kötü olması, uygulama işleminin zor olması, bazı durumlarda toksik etki gösterebilmeleri olumsuz yönleridir. Bu çalışmada özellikle termokromik malzemeler üzerinden kromik malzemelerin çalışma prensipleri ve bu malzemelerin tekstil ve moda tasarımındaki edinebileceği potansiyel alan örnekler üzerinden incelenmeye çalışılmıştır.

3 3.2 Termokromik Boyaların Tekstil ve Moda Tasarımında Kullanım Alanları: Malzeme ve konsept ürün geliştirme odaklı, tasarım grupları çalışmaları ve araştırma projelerinde termokromik boyaların kullanımı yaygın olmakla birlikte [5], akıllı giysilerin de temel hedefini oluşturan işlevsellik kavramıyla çeşitli ürün tasarımlarına dönüşmüş örnekler de mevcuttur [6-7] (Şekil.2). Günümüz örnekleri incelendiğinde ise termokromik özellikli, kitle üretimine uygun ve günlük kullanıma uyarlanabilir tasarımlarla karşılaşmak mümkündür (Şekil.3). (a) (b) (c) Şekil.2 a) Leyko termokromik boya baskı çalışmaları b) Termokromik boya ile desenlendirilen hasta ateşini ölçen maske tasarımı c) Bebeklerde vücut sıcaklığını gözlemleyebilmek için geliştirilmiş giysi tasarımı Şekil.3 Termokromik özellikli üst giyim örnekleri Termokromik tekstil ve moda tasarımı ürünlerinin kullanım senaryolarının geliştirilmesi ile ürün kullanıcı ve ürün çevre etkileşimi potansiyelleri doğmuş böylece tasarlanan ürünlerde kullanımda çevre ve kullanıcı ile etkileşim içinde olma duyarlılığı ön plana çıkmaya başlamıştır. Dinamik tekstil desenleri tanımını getiren Linda Worbin in termokromik boyaları kullanarak tasarladığı çalışmaları bu bağlamda incelemek adına özgün çalışmalar içermektedir [80] (Şekil.4). Ayrıca termokromik tekstil malzeme ile kullanıcı arasındaki etkileşime örnek olabilecek çalışmalar arasında Joanna Berzowska nın tasarımı [9] olan dokunma eylemine referans veren spotted dresses çalışması ve J. Mayer H. tasarımı kullanıcının vücut sıcaklığı ile iz bıraktığı Lie yatak çarşafları da sıralanabilir [10] (Şekil.5).

4 Şekil.4 Linda Worbin in çalışmalarından örnekler (üst) Fabrication Bag (orta) Rather Boring (alt) Grafitti Cloth (a) (b) Şekil.5 a) Joanna Berzowska tasarımı Spotted Dresses b) J. Mayer H. tasarımı Lie yatak çarşafı 4. Sonuç: Gelişen teknolojiler ve bunun doğrultusunda ortaya çıkan yenilikçi malzeme yaklaşımları tekstil ve moda tasarımı alanlarında yeni potansiyeller doğurmakta ve yeni bakış açılarının oluşumu ile yaratıcı ürünlerin geliştirilmesine olanak sağlamaktadır. Tekstil ve moda tasarımcısının önemli bir aktarım aracı olan renk ise özellikle kromik malzemelerin gelişimi ile yeni potansiyeller doğurmuş ve yeni bakış açılarına zemin hazırlamıştır. Gelişim sürecinde çoğunlukla malzeme odaklı tasarlanan ve ürünleştirilen termokromik tekstiller, teknolojik ilerlemeler doğrultusunda işlevsellik odaklı bazı uygulamalara da örnek olmaktadırlar. Uyarı veya veri göstergesi, vücut termometresi gibi kullanımlar termokromik boyaların akıllı uygulamalarına örnek olarak gösterilebilirler. Ayrıca malzeme karakteristiğinin bir getirisi olarak dış etkilere karşı tepki gösterebilen bu akıllı malzemeler, ürün çevre ve kullanıcı etkileşimi bazında tekstil tasarımı ve moda endüstrisinde farklı ve yenilikçi olanaklar sağlayabilecek bir potansiyele sahiptir.

5 5. Kaynakça: [1] Gombrich, E. H. Sanatın öyküsü (The Story of Art), Remzi Kitabevi, Çin, (2004) [2] Sarı, S. & Kodaman, L. Yves Saint Laurent Giysilerinde Piet Mondrian Etkisi, Akdeniz Sanat Dergisi, Vol. 4 (2012) No.7, pp [3] Bayburtlu, I. Giyilebilir Sanatta Örme ve Dokuma Yapıların Estetik Yeri, T.C. Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Tekstil Anasanat Dalı, Sanatta Yeterlik Tezi, İstanbul, (2015) [4] Ferrara, M. & Bengisu, M. Intelligent design with chromogenic materials, Journal of the International Colour Association, Vol. 13 (2014), pp [5] Kooroshnia, M. Leuco Dye-Based Thermochromic Inks: Recipes As a Guide for Designing Textile Surfaces, 13 th AUTEX World Textile Conference, Dresden, Germany, May 22 nd to 24 th [6] Zainzinger, E. Fasihonable color changing flu-masks, Available from Accessed: [7] Anon. Available from Accessed: [8] Worbin, L. Designing Dynamic Textile Patterns, Chalmers University of Technology Department of Computer Science and Engineering, PhD Thesis, Gothenburg, Sweden, (2010). [9] Berzowska, J. Personal technologies: memory and intimacy through physical computing, AI & Soc, Vol. 20 (2006), pp [10] Mayer, H. Lie Bed Sheets, Available from Accessed:

6 A New Approach to the Color Concept in Textile and Fashion Design: Thermochromic Dyes Derya Meriç*, Mustafa Erdem Üreyen, Anadolu University, Faculty of Architecture & Design, Fashion Design Department, Eskişehir, Turkey Abstract: Color is one of the fundamental concepts and has an important role in textile and fashion design. From past to present, there are lots of examples about the effects of color concept on textile and fashion design. They can be observed from the textile artists and fashion designers works. Besides, usage of color varies from time to time with effects of seasons, trends, social transformations, technological developments and etc. Nowadays, technological developments have a strong effect on textiles and fashion industries. Smart materials and their potentials brought a new vision on design. Effects of development of thermochromic materials in textiles are among examples of the changing in scenarios of color applications. In conclusion, the properties of thermochromic dyes and their application areas will be highlighted and presented in this case. This paper will focus on the potentials of thermochromic dyes on textile and fashion design, and some examples of designers works, which use the potential of thermochromic effects in their works. Keywords: Smart Textiles, Smart Clothes, Color, Chromic Effect, Thermochromic Dyes * Corresponding author: deryameric@anadolu.edu.tr 1. Introduction: According to the new technologies in materials and their application techniques, interpretation of color concept in textiles and fashion design are studied in this paper. Examples of the processes which started with prototypes and continued with products focused on functionality are analyzed as a fashion design object criticism. In the study, the analogy between potentials brought by new materials and impacts of today s technological approaches is mentioned. The new interpretation forms of color applications are analyzed through textile materials which mainly shows thermochromic effects. 2. Color Applications in Textile and Fashion Design: Representational examples of the color applications in textile and fashion design can be observed in textile and fashion design works of various times. Textile works of Paul Klee in Bauhaus school where the fundamentals of modern design have been established, Mondrian s paintings which he desired to create with straight lines and pure colors under the effect of cubism [1] and as a reflection Yves Saint Laurent s iconic Mondrian dress [2] and many more can be analyzed in this context. Besides the analogy between compositions of Miro in which he used primary colors such as red, yellow, blue red, yellow and fovist and cubist approaches should also be mentioned [3]. The pleating

7 details and 3D form applications of Issey Miyake are also interesting examples of an innovative approach of the color applications in clothes design according to dynamism and variability (Figure.1). (a) (b) (c) (d) Figure.1 a) Color Study of Paul Klee, b) An example from weavings of Miro, c) Mondrian paintings and YSL Mondrian Dress d)an example of Issey Miyake s designs 3. Color Effects in Smart Textile Materials: 3.1 Effects of Chromism and Thermochromic Dyes: Latest technological advances have played a major role in the development of new textile materials. Smart textiles emerged in our life following the technical textiles which are manufactured for the functional properties that led to new potential application areas. Chromic materials change, radiate or erase color with external influences. For many years chromic materials have been used for several products such as paints, eyeglasses, windows and tiles. In recent years chromic materials have found a usage area in the smart textile applications. In many cases, chromism is based on a change caused by the stimulus in the electron states of molecules like cleavage of the chemical bonds with a consequent modification of optical properties such as reflectance, absorption, emission or transmission. Chromic materials can be classified by influential stimuli like thermochromic (change with temperature), photochromic (change with light), solvatochromic (change with liquid) electrochromic (change with electricity), piezochromic (change with pressure) etc. Photochromic, thermochromic and hydrochromic materials are mostly used in textiles and apparel products. Thermochromic materials change their color at particular temperatures. Two types of thermochromic dyes have been used in textiles, the liquid crystal type and leuco-dyes. Liquid crystal thermochromic materials have certain disadvantages such as poor thermal stability, difficult processing conditions and in some cases they have toxic effects on human body. In this work working principles and properties of chromic materials, particularly thermochromic materials are investigated, current examples are examined and application possibilities on textile and fashion design are discussed. 3.2 Application Areas of Thermochromic Dyes in Textile and Fashion Design: In addition to the frequent applications of thermochromic dyes in design group studies and research projects that focus on material development and conceptual product design [5], there are also

8 examples focused on functionalism concept [6-7] that is the fundamental aim of smart textiles (Figure.2). Even, it is able to observe daily use design products that have thermochromic properties and ability to mass production (Figure.3). (a) (b) (c) Figure.2 a) leuco-dye therhocromic printings b) Mask design with thermochromic patterns to measure patients temperature c) Baby clothes design to measure body temperature Figure.3 Thermochromic clothes examples Recent developments in the application scenarios of thermochromic textile and fashion design products have caused a potential relationship with product, user, and environment and the precision of interactions between user, product, and environment has become a significant point at design products. Linda Worbin, who makes the definition of dynamic textile patterns, has unique works designed with thermochromic dyes that are proper examples to analyze according to the context [8] (Figure.4). Otherwise, Spotted dress project that refers to touching designed by Joanna Berzowska [9] and Lie bedsheets that has changeable patterns according to the user body heat, designed by J. Mayer H. could be the other enlightening examples for interaction between thermochromic textiles and user [10] (Figure.5).

9 Figure.4 Examples from works of Linda Worbin (top) Fabrication Bag (center) Rather Boring (bottom) Graffiti Cloth (a) (b) Figure.5 a) Spotted Dresses designed by Joanna Berzowska b) Lie bed sheets designed by J. Mayer H. 4. Conclusion: According to the technological developments and innovative material approaches, new potentials and viewpoints have emerged in textile and fashion design and they encourage developments innovative products. Especially with the impact of development in chromic materials, color, that is an important expression tool of textile and fashion designer, provides new potentials lead up to new viewpoints. Thermochromic materials that are firstly developed with generally a material based focus in development processes, turns out to be significant examples of some functional based applications due to the technological developments. Warning or data indicators, body thermometers and etc. can be viewed as examples to thermochromic dye applications. Also, with unique characteristics of these materials that react to external influences, they have a potential to ensure innovative opportunities to textile and fashion industry on the basis of interaction with product, user, and environment. 5. References: [1] Gombrich, E. H. Sanatın öyküsü (The Story of Art), Remzi Kitabevi, Çin, (2004) [2] Sarı, S. & Kodaman, L. Yves Saint Laurent Giysilerinde Piet Mondrian Etkisi, Akdeniz Sanat Dergisi, Vol. 4 (2012) No.7, pp [3] Bayburtlu, I. Giyilebilir Sanatta Örme ve Dokuma Yapıların Estetik Yeri, T.C. Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Tekstil Anasanat Dalı, Sanatta Yeterlik Tezi, İstanbul, (2015) [4] Ferrara, M. & Bengisu, M. Intelligent design with chromogenic materials, Journal of the International Colour Association, Vol. 13 (2014), pp [5] Kooroshnia, M. Leuco Dye-Based Thermochromic Inks: Recipes As a Guide for Designing Textile Surfaces, 13 th AUTEX World Textile Conference, Dresden, Germany, May 22 nd to 24 th [6] Zainzinger, E. Fasihonable color changing flu-masks, Available from Accessed:

10 [7] Anon. Available from Accessed: [8] Worbin, L. Designing Dynamic Textile Patterns, Chalmers University of Technology Department of Computer Science and Engineering, PhD Thesis, Gothenburg, Sweden, (2010). [9] Berzowska, J. Personal technologies: memory and intimacy through physical computing, AI & Soc, Vol. 20 (2006), pp [10] Mayer, H. Lie Bed Sheets, Available from Accessed: