RILINDASI DOREHEQJA E ISMAIL QEMALIT HISTORI. Dokumentet mbi akuzat e Rusisë, Francës dhe Anglisë

Transkript

1 allegato a Basilicata Mezzogiorno inserto di Basilicatanet.it Reg N 268/1999 Tribunale di Potenza. Editore: Regione Basilicata - Via V. Verrastro Potenza. Direttore: Giovanni Rivelli HISTORI MARREVESHJET ME AUSTRIAKET NE KEMBIM TE NJOHJES SE QEVERISE SE VLORES... Suplementi i së dielës te SHQIPTARJA.com rilindasi@gmail.com Na ndiqni edhe online Viti iti II - Nr:37 E diel, 23 shtator 2012 Kryeredaktore: Admirina PEÇI DOREHEQJA E ISMAIL QEMALIT Dokumentet mbi akuzat e Rusisë, Francës dhe Anglisë Prof. Dr.. Valentina Duka F itorja e plotë e shteteve ball kanike ndaj ushtrisë os mane në konfliktin ballkanik, armëpushimi i nënshkruar midis aleatëve ballkanike dhe qeverisë osmane, më 3 dhjetor 1912, e çoi Ballkanin në rikompozimin e kufijve të shteteve përbërëse të tij. Pikërisht për të diskutuar për Ballkanin dhe të ardhmen e tij, më 17 dhjetor 1912, u mblodh në Londër Konferenca e Ambasadorëve të Fuqive të Mëdha, nën kryesinë e ministrit të Jashtëm anglez, Eduard Grej. Fuqitë e tjera të mëdha, si; Franca, Rusia, Gjermania, Italia dhe Austro-Hungaria, u përfaqësuan në këtë Konferencë me ambasadorët e tyre të atashuar në Londër. Në përgjithësi, Fuqitë e Mëdha, të mbledhura në Konferencën e Ambasadorëve, nuk e njohën Qeverinë e Vlorës si përfaqësuese të ligjshme të kombit shqiptar, por Hassler, përpjekjet për të sjellë në Shqipëri armët e Skënderbeut Dokumentet e Arkivit të shtetit, që zbulojnë tentativën për të sjellë në Shqipërinë e 1924-ës, armët e Skënderbeut. Nga propozimi i kapitenit Hassler tek letërkëmbimet e mëvonshme Frederik Stamati K apiteni Hubert Hässler, njëkohë sish edhe inxhinier, ishte një njeri tepër i praktik. Nga ato që kishte dëgjar dhe që kishte lexuar në shtyp, e kuptoi menjëherë dobësinë e madhe të shqiptarëve për të patur në muzeumet e tyre armët e Skënderbeut. I nisur nga ideja e mundësimit mendoi ta bënte një përpjekje. Pse jo, kur të tjerë të paraqitur si princa, apo pasardhës të sajuar, apo të vërtetë të Skënderbeut pretendonin mbretërinë? Kështu ai i u vu punës për të sjellë në Shqipëri armët e Skënderbeut. Gjithësesi synimi i tij ishte shumë më modest dhe me gjasa për tu pranuar. Fillimisht ai u paraqit në Ministrinë e Punëve të Jashtme, ku bëri një propozim. Se si shkoi kjo punë, kuptohet lehtësisht në se do të lexohet një shkresë që Ministria i dërgon kosullatës shqiprate në Vienë, e që ruhet në Arkivin e Shtetit. Ja se «farë shkruan:. MINISTRIA E PUNEVET TË JASHTME Prot. Nr. E. II- 2029/I SHKURTIM Mbi armet e Skenderbeut qe ndodhen ne Vjen Për Konsullatë Vjene Nisur më: 19. VII. 24 T iranë, më 16- VII 1924 Zoti Konsull, Disa ditë ma pare ardhi në Ministri Zoti Ing. Hässler i cili na tha se... faqe Festa në nder të Shën Mërisë së Kostandinopojës të ardhur nga Lindja E marta e javës së zbritjes së Shpirtit të Shenjtë dhe e marta e dytë e muajit gusht janë dy data shumë të rëndësishme për këtë popull shumë të devotshëm ndaj Shën Mërisë së Kostandinopojës faqe 20 E Ismail Qemali len! Është një mar rëzi! Pse po qan? Nuk ka gjë që të bëhet dhe të mos zhbëhet. Unë jam ende i lirë e edhe ti do të jesh e tillë." E përqafoi. Fytyra e saj ishte si një lule e lagur nga prekja e buzëve të tij, ndërsa gjithë tmerret e tyre të kota po treteshin si fantazma në agim. E vetmja gjë që e habiste në ato çaste ishte qëndrimi në këmbë për pesë minuta për të diskutuar me të nga njëri skaj i dhomës në tjetrin, ndërsa po të prekeshin, gjithçka thjeshtohej. Këto janë pak rreshta nga romani i Edith Wharton "Mosha e pafajësisë", botuar në shqip nga "Pegi me përkthimin mbreslënës të Amik Kasoruhos. edhe në këtë drejtim kishte qëndrime të ndryshme. P.sh., Italia dhe Austro-Hungaria mendonin se qeveria e Vlorës mund të shërbente si një bërthamë për organizimin e shtetit shqiptar. Këtë qëndrim nuk e pritën mirë Rusia, Franca dhe Anglia. Këto shtete e konsideronin qeverinë e Ismail Qemalit, si "fëmijë të paligjshëm të diplomacisë austriake dhe italiane". Qeveria e Përkohshme e Vlorës nuk ishte dakord me vendimet e Konferencës së Londrës në raport me Shqipërinë, por ajo ishte e detyruar t'i zbatonte ato, ndaj e konsideroi detyrë imediate të luftonte për vendosjen e kontrollit të saj në të gjithë atë territor të njohur si Shqipëri prej kësaj Konference. Por edhe kjo detyrë nuk ishte e lehtë. Vetëm një pjesë e vogël rreth Vlorës dhe Beratit i bindej qeverisë së Vlorës, pjesa më e madhe e Shqipërisë së Jugut mbahej ende e pushtuar prej ushtrisë greke, Shkodra... vijon në faqen Edith Wharton Kasoruho sjell në shqip "Moshën e pafajësisë" Ky roman i Edith Wharton është përshkrimi i gjallë i dramës së një njeriu të përçarë midis pasionit të tij dhe nderit, familjes e presionit shoqëror Nëse do ta përshkruanim me një fjali, ky roman është përshkrimi i gjallë i dramës së një njeriu të përçarë midis pasionit të tij dhe nderit, familjes e presionit shoqëror. "Mosha e pafajësisë" është romani i 12-të i Edith Wharton, i botuar në Romani fitoi çmimin "Pulitzer" në 1921 dhe u konsiderua për një kohë të gjatë si "ndjesa" që shkrimtarja i kërkoi shoqërisë amerikane për librin e saj të mëparshëm "The House of Mirth". * * * Historia e romanit "Mosha e pafajësisë" përqendrohet rreth jetës së një çifti të sapofejuar të shoqërisë së lartë njujorkeze. Një grua.. faqe 19

2 14 E diel, 23 shtator 2012 SUPLEMENT HISTORI JAVOR I VJETORI PAVARËSIA ARËSIA Prof. Dr.. Valentina Duka Si e tradhtuan Myfit Bej Libohova dhe Syrja Vlora Në vazhdim të diskutimeve të përditshme të KNK-së për çështjet e përmendura më sipër, në mbështetje të idesë së shumicës së anëtarëve të tij për mosnjohjen si qeveri kombëtare të qeverisë së Vlorës dhe as të përzgjedhjes së delegatit shqiptar prej saj, u ekspozua edhe Esat Toptani i cili lëvizi fuqishëm politikisht dhe diplomatikisht. Lëvizjet e tij bile edhe ushtarake për të shkëputur zona shqiptare nga influenca e qeverisë së Vlorës, si dhe lidhja e më e madhe e Ismail Qemalit me qeverinë austriake, bëri që përfaqësuesi italian në KNK, ndryshe nga më parë, të shfaqte shenja lëkundjeje dhe të ishte më shumë kundër se sa pro dhënies së statusit kombëtar qeverisë së Vlorës. Pas rreth dy javë diskutimesh të zjarrta në mbledhjet e përditshme të KNK, më 27 tetor 1913, përfaqësuesit e Bllokut Qendror në të, si ai austriak dhe gjerman por edhe përfaqësuesi italian (Italia akoma ishte e pa pozicionuar plotësisht në këtë kohë në raport me blloqet e krijuara), kur panë se vendimet e mëparshme të Komisionit për mënyrën e përzgjedhjes së delegatit shqiptar nuk po funksiononin dhe debatet shterpe po vazhdonin, propozuan idenë e re të përzgjedhjes së tij nga KNK-ja, me kusht që kjo e fundit të mos kundërshtonte emërimin si përfaqësues i Shqipërisë në KNK të Myfit Bej Libohovës, Ministër i Punëve të Jashtme në Qeverinë e Vlorës. Delegatët e Antantës në Komision si përfaqësuesi anglez, francez dhe rus, nuk i kënaqi kandidatura e Libohovës, sepse sipas tyre, pavarësisht se ai ishte një njeri i shkolluar dhe fliste shumë mirë frëngjisht, ishte ministër i qeverisë së Vlorës, çka do të zemëronte autoritetet e tjera lokale, dhe jo vetëm kaq, por ai konsiderohej prej tyre edhe si agjent i paguar i Austrisë. Por për shkak të zgjatjes së procesit të përzgjedhjes së delegatit shqiptar, si dhe frika nga propozimi i ndonjë alternative më të keqe në raport me interesat e tyre në Shqipëri, përfaqësuesit e Antantës në KNK, u detyruan të pranonin propozimin e mësipërm. Vendimin përfundimtar për zgjedhjen e Myfit Libohovës si delegatin shqiptar në KNK, Komisioni e mori më 30 tetor 1913, pasi përfaqësuesit e gjashtë Fuqive të Mëdha në të, u konvijon nga faqja 13...ndodhej nën një administrim ndërkombëtar, Shqipëria e Veriut ishte nën sundimin e bajraktarëve të Veriut, ndërsa pas 12 tetor 1913, Shqipëria e Mesme bie në duart e Esat Toptanit i cili shpalli në Durrës formimin e Pleqësisë së Shqipërisë së Mesme. Pavarësisht nga disa përparime të qeverisë së Vlorës, tërësia e rrethanave të vështira ofroi një truall pjellor për propagandën armiqësore ndaj saj. Ismail Qemali, i thyer në moshe, çka e pengonte të vepronte me guxim dhe vendosmëri, në përgjithësi nuk gëzonte mbështetjen e krahinave të Shqipërisë së Mesme dhe të Veriut. Në këto rrethana të vështira për të, arritën në Shqipëri në tetor të vitit 1913, komisionet ndërkombëtare, të caktuara nga Konferenca e Ambasadorëve e Londrës për të realizuar në terrenin real shqiptar vendimet e kësaj konference. Komisioni i përcaktimit të Kufirit Jugor e filloi punën në Manastir, ai i Kufirit Verior në Shkodër dhe Komisioni Ndërkombëtar i Kontrollit në Vlorë. Që në mbledhjet e para komisionet u bënë arenë e një lufte të ashpër midis përfaqësueseve të Bllokut Qendror dhe të atyre të Antantës, qëndrime shpesh të kundërta në raport me të ardhmen e Shqipërisë. Ardhjen e Komisionit Ndërkombëtar të Kontrollit (KNK) në Vlorë, që sipas vendimeve të Konferencës së Londrës të 29 korrikut 1913, do të mbikëqyrte veprimtarinë e administratës civile dhe asaj financiare të Shqipërisë e që do të përbëhej nga delegatët që do të përfaqësonin gjashtë Fuqitë e Mëdha, si dhe prej një delegati që do të përfaqësonte Shqipërinë, qeveria e Vlorës realisht nuk e priti mirë, sepse ajo shikonte tek ky institucion sfidantin e vet më të fuqishëm. Prapaskenat e Komisionit Ndërkombëtar të Kontrollit Çështja kryesore e cila u kthye në një mollë sherri midis KNK-së dhe Ismail Qemalit, duke filluar nga tetori i 1913 dhe që vazhdoi deri sa ai dha dorëheqjen, ishte çështja e legjitimiteti kombëtar të qeverisë së Vlorës Më 16 tetor 1913, pasi arritën në Vlorë, të gjashtë përfaqësuesit e Komisionit Ndërkombëtar të Kontrollit, pra përfaqësuesi anglez, austriak, gjerman, italian, francez dhe ai rus, u mblodhën në ambientet e bashkisë së qytetit, pa e informuar zyrtarisht Ismail Qemalin, për të zhvilluar mbledhjen e parë të tij. Pasi u morën vesh për mënyrën e drejtimi të Komisionit (me rotacion mujor sipas rendit alfabetik të shteteve pjesëmarrëse në të) delegati italian, ngriti çështjen delikate të njohjes formale të qeverisë së Vlorës nga ana e Komisionit. Ndërsa përfaqësuesi austriak, kërkoi që ata t i drejtoheshin me anë të një letre Ismail Qemalit, ku t`i bënin me dije fillimin nga puna të Komisionit, si dhe t`i kërkonin atij emërimin e delegatit shqiptar në KNK. Kjo kërkesë e përfaqësuesit austriak shkaktoi tërmet në mbledhje. Delegati anglez, Hari Lemb, theksonte se ata nuk mund ta njihnin qeverinë e Ismail Qemalit si autoritet kombëtar, sepse sipas tij, pushteti i saj ishte gjeografikisht dhe politikisht i kufizuar ISMAIL QEMALI Pse e dha dorëheqjen nga Qeveria e Vlorës Ismail Qemali Qeveria e Vlorës, molla e sherrit të Ismail Qemalit me Komisionin Ndërkombëtar të Kontrollit. Marrëveshjet me austriakët në këmbim të njohjes së saj. Tradhtitë brenda kabinetit të qeverisë së re dhe si e tillë nuk mund të kishte të drejtë të zgjidhte delegatin shqiptar i cili i zgjedhur prej saj, nuk do të përfaqësonte gjithë shqiptarët. Me anë të një telegrami, përfaqësuesi anglez në KNK, drejtuar ministrit të jashtëm anglez Sër Eduart Grejit, nga Vlora më 19 tetor 1913, i bënte me dije se pavarësisht nga kërkesa e përfaqësuesit austriak në KNK, për ta njohur qeverinë e Vlorës si qeveri kombëtare, unë si përfaqësuesi i Anglisë, por edhe përfaqësuesit e Francës dhe Rusisë mendonin se Qeveria e Vlorës mund të njihej vetëm si një autoritet lokal me të njëjtin status që duhej të siguronin edhe autoritetet e tjera lokale të Shqipërisë së Jugut, Veriut dhe asaj të Mesme. Greji në përgjigjen e tij shprehej " Jam dakord me ju në çështjen e njohjes së Qeverisë Provizore". Përplasjet Pas rreth dy javë diskutimesh të zjarrta në mbledhjet e përditshme të KNK, më 27 tetor 1913, përfaqësuesit e Bllokut Qendror në të, si ai austriak dhe gjerman por edhe përfaqësuesi italian (Italia akoma ishte e pa pozicionuar plotësisht në këtë kohë në raport me blloqet e krijuara), kur panë se vendimet e mëparshme të Komisionit për mënyrën e përzgjedhjes së delegatit shqiptar nuk po funksiononin dhe debatet shterpe po vazhdonin, propozuan idenë e re të përzgjedhjes së tij nga KNK-ja, me kusht që kjo e fundit të mos kundërshtonte emërimin si përfaqësues i Shqipërisë në KNK të Myfit Bej Libohovës, Ministër i Punëve të Jashtme në Qeverinë e Vlorës Në këto kushte, pasi nuk u morën vesh për çështjen e njohjes së qeverisë së Vlorës si autoritet kombëtar, anëtarët e Komisionit vendosën që delegati shqiptar në KNK të zgjidhej nga vetë ky institucion i cili do të seleksiononte një nga gjashtë emrat që autoritetet lokale në Vlorë, Durrës dhe Shkodër do ti dërgonin atij. Në qoftë se kjo metodë nuk do të funksiononte atëherë u vendos me këmbëngulje të anëtarit austriak, që t i mbetej Qeverisë Provizore të Ismail Qemalit të propozonte kandidaturën. Në fakt sipas Lembit, pra përfaqësuesit anglez në Komision, qeveria Austriake dëshironte që si përfaqësues i Shqipërisë në KNK të ishte Syrja Bej Vlora politikan i njohur i kësaj kohe, vëllai i ish Vezirit të Madh të Perandorisë Osmane në vitet , Ferid Pashë Vlora, ndërsa Eqerem Bej Libohova përfaqësues edhe ky aktiv i elitës politike shqiptare të kohës, të zgjidhej Guvernator i Shkodrës, një çështje tjetër kjo e diskutueshme në mbledhjet e KNK-së, në raport me kompetencat e qeverisë së Ismail Qemalit. Hari Lembi, mendonte gjithashtu se, Ismail Qemali, personalisht nuk i mbështeste kandidaturat e mësipërme, sepse i shikonte ata si rivalë politikë, por pranimi i tyre ishte pjesë e një marrëveshje të tij me qeverinë austriake në këmbim të njohjes së qeverisë së Vlorës si qeveri kombëtare.

3 SUPLEMENT JAVOR I HISTORI E diel, 23 shtator sultuan dhe siguruan miratimin e qeverive respektive. Nga dokumentet angleze që kemi konsultuar, kuptohet qartë gjithashtu se kandidatura e Libohovës si delegat i shtatë i KNK-së, nuk është mirëpritur nga shumë nacionalistë shqiptarë bile edhe nga vetë Ismail Qemali. Kur atij ju komunikua vendimi i KNK-së për përzgjedhjen e Libohovës si përfaqësuesi i Shqipërisë në të, nga presidenti i radhës i KNK-së ai i ishte përgjigjur " Si do qoftë nuk kam rrugë tjetër veç se ta pranoj". Arsyeja kryesore që i çoi austriakët të zgjidhnin Myfit Libohovën, si anëtar të KNK-së, duke hequr dorë edhe nga më i preferuari i tyre Syrja Bej Vlora, të cilit për të mos i mbetur qejfi i akorduan në këtë kohë dekoratën më të lartë të shtetit të tyre " Urdhrin e Franc Jozefit", sipas të gjitha gjasave mendonin anglezët, ishte fakti se Libohova, mund të shërbente edhe si një udhë lidhës midis Ismal Qemalit dhe Esat Toptanit dy nga politikanët më me influencë të kohës, pavarësisht se për arsye që nuk janë objekti ynë i studimit ata nuk u pajtuam më kurrë. Përveç mënyrës së zgjedhjes së delegatit shqiptar në KNK, mosmarrëveshjet e saj dhe sidomos të krahut të Antantës në të, me Ismail Qemalin, ishin edhe për çështje të tjera të cilat u diskutuan gjerësisht në mbledhjet e Komisionit. Një nga ato çështje, ishte fakti që kishte të bënte me qeverisjen e Shkodrës, e ndodhur nën drejtimin e forcave ushtarake ndërkombëtare që pas largimit të ushtarëve malazezë. Debate të mëdha në Komision pati për faktin se kush do të emëronte guvernatorin civil të qytetit të Shkodrës e pa përcaktuar mirë në vendimet e Konferencës së Londrës, kompetencë që Komisioni përsëri vendosi të mos ia linte Ismail Qemalit, për të njëjtën arsye se ai nuk dëshironte ta konsideronte qeverinë e tij si qeveri kombëtare shqiptare. Debate ne mbledhjet e gjata të KNKsë pati edhe për sa i takon organizimit të forcave ushtarake shqiptare. Meqenëse Suedia, që ishte rekomanduar nga Konferenca e Londrës, nuk pranoi të merrej me organizimin e forcave ushtarake shqiptare, organizimi i saj iu besua oficerëve holandezë. Delegati austriak në Komision, kërkoi që oficerët holandezë të vendoseshin nën komandën e Ministrisë së Luftës të qeverisë së Ismail Qemalit, propozim i cili nuk u pranua sidomos nga përfaqësuesit anglezë, francezë dhe rusë në Komision. Korrespodenca me Lembin dhe Grejin Në një korrespodencë të Lembit me Greijn më 2 nëntor 1913, theksohej fakti se xhandarmëria shqiptare nuk do të funksiononte vetëm në Vlorë por edhe në Durrës, Shkodër dhe pastaj në të gjithë vendin, si e tillë ajo nuk mund të ishte nën sovranitetin e qeverisë së Ismail Qemalit e cila qeveriste vetëm në një trekëndësh shumë të kufizuar të territorit shqiptar. Arsyeja e dytë, sipas delegatit anglez, lidhej edhe me faktin tjetër shumë të rëndësishëm se Ministër i Luftës i qeverisë së Vlorës ishte Mehmet Pashë Tetova i cili së bashku me Hasan Prishtinën ndodheshin në qeveri "për të krijuar përshtypjen se ajo kishte edhe mbështetjen e shqiptarëve të Kosovës", fakt që sipas delegatit anglez, e komplikonte akoma më shumë situatën. Në këto rrethana jo vetëm përfaqësuesi anglez por edhe delegatët e tjerë që përfaqësonin vendet e Antantës, si ai francez dhe rus, propozonin krijimin e një departamenti të pavarur i cili do të drejtonte nën garancinë e KNK-së, xhandarmërinë shqiptare deri sa të vinte princi në Shqipëri. Në dhjetor të vitit 1913 filluan të krijohen repartet e para të xhandarmërisë shqiptare të cilat sipas vendimit të Komisionit u vendosën nën drejtimin e tij. Çështje tjetër që u diskutua gjatë në mbledhjet e KNK-së ishte edhe marrëveshja që qeveria e Vlorës nënshkroi me dy banka të huaja një vjeneze dhe një italiane, më 4 tetor 1914, për krijimin e Bankës Kombëtare Shqiptare. Me gjithë përpjekjet e palëve nënshkruese, Banka nuk u konkretizua. Krijimi i saj u kundërshtua si nga rrethe të ndryshme brenda vendit, të nisur nga interesa kombëtarë por edhe ekonomikë, ashtu edhe nga fuqitë e Antantës të përfaqësuara secila prej tyre në KNK, të cilat kërkonin që Shqipëria të mos ishte nën kontrollin financiar vetëm të dy shteteve të huaja, por të 6 Fuqive të Mëdha ashtu siç ishte vendosur në Konferencën e Ambasadorëve. Përfaqësuesit anglez, francez dhe rus në KNK, kërkuan krijimin e një banke ku gjashtë Fuqitë e Mëdha të përfaqësoheshin me kapitale të barabarta. Edhe vetë Ismail Q ishte skeptik ndaj iniciativës austro-italiane për krijimin e Bankës Shqiptare, iniciativë që u mbështet fuqishëm edhe për arsye personale nga Libohova në mbledhjet e Komisionit. Në një takim konfidencial të Ismail Qemalit me përfaqësuesin anglez, francez dhe rus në Komision, në shtëpinë e tij më 5 nëntor 1913, takim i kërkuar nga këta të fundit për t íu ankuar atij për ekzistencën e këshilltarëve austriakë dhe italianë në kabinetin e tij, e cila përbënte shkelje të vendimeve të Konferencës së Ambasadorëve, Ismail Qemali, jo vetëm që i kishte dhënë atyre një kopje në gjuhën frënge të marrëveshjes së bankës, por sipas Lembit, në mënyrë të sinqertë i kishte shprehur shqetësimin e tij për të mos u bërë viktimë e monopolit të ndonjë fuqie të vetme Evropiane ( fjala ishte për Austrinë dhe Italinë V.D). Grindja e Ismail Qemalit me qeverinë italiane për Portin e Durrësit Në këtë kontekst duhet të shpjegohet gjithashtu edhe qëndrimi negativ i Ismail Qemalit ndaj kërkesave të qeverisë Italiane për t ja dhënë në koncesion firmave italiane Portin e Durrësit, Vlorës dhe të Sarandës, qëndrime këto që e çuan Ismail Qemalin në humbjen e mbështetjes së Italisë por edhe të Austrisë, Të dyja qeveritë së bashku filluan të komplotonin ndaj tij dhe jo vetëm kaq, por edhe të mendonin ta detyronin të dilte në pension duke projektuar krijimin e një qeverie të re nën drejtimin e Omer Pashë Vrionit( latifondist nga Fieri) së bashku me Esat Pashë Toptanin. Por duke filluar nga mesi i nëntorit, Ismail Qemali, nuk e kishte shumë të qëndrueshme situatën edhe brenda kabinet i tij. Dikush po kontribuonte për ta minuar atë edhe nga brenda. Myfit Libohova ish ministër i jashtëm i qeverisë së tij, u largua për të zënë vendin e delegatit shqiptar në KNK, Hasan Prishtina, ministër i Bujqësisë dhe Lef Nosi ministër i Post-Telegrafëve ishin larguar nga Vlora dhe vendosur në veri në pritje të ndonjë pozicioni të ri politik pas ardhjes së princit. Ajo që e dëmtoi më shumë qeverisjen e tij ishte largimi për "arsye familjare" i Vehdi Dibrës kryetar i Pleqësisë së dalë nga Kuvendi i Vlorës, njeri me shumë influencë në Shqipërinë verilindore. Pas disa javësh edhe Mehmet pashë Drralla, Ministër i Luftës, një nga më besnikët e tij, ishte larguar nga Vlora për tu vendosur edhe ky tashmë në Durrës në pritje të princit dhe të koalicioneve të reja politike. Kjo situatë e vështirë si brenda qeverisë ashtu edhe jashtë saj e çoi Ismail Qemalin ta konsideronte seriozisht, në nëntor 1913, idenë e dorëheqjes. Në fakt ai u këshillua nga Porti i Durrësit më 1913 Foto: De Longh 1-Vjetori i shpalljes së Pavarësisë Lemb, përfaqësuesi anglez në KNK, që të mos e hidhte këtë hap i detyruar nga ndonjë presion i brendshëm apo edhe nga ndonjë anëtar i veçuar i Fuqive të Mëdha, pa u konsultuar me KNK-në. Si ia zbuluan Ismail Qemalit komplotin me turqit I ndodhur në mes të dy zjarreve, nga njëra anë largimet e një pas njëshme të ministrave me influencë nga qeveri e tij,dhe zëvendësimi i tyre i detyruar me njerëz anonimë, humbja e mbështetjes Italiane dhe sidomos të aleatit strategjik siç ishte Austria, mungesa e mbështetjes të shteteve të Antantës, bënë që Ismail Qemali ta konsideronte seriozisht lidhjen me aleancës turko-bullgare. Kjo aleancë që ishte krijuar pas përfundimit të Konferencës së Ambasadorëve, u kundërvihej aleancave të tjera ballkanike si ato greko-serbe - malazeze. Fillimisht, Ismail Qemali ishte skeptik për seriozitetin dhe forcën e aleancës bullgare-turke, por pas bisedave dhe premtimeve të oficeri turk me origjinë shqiptare B.Grebeneja në emër të qeverisë xhonturke se në rast fitoreje do të njihnin Shqipërinë e pavarur, së cilës do t'i rikthehej Kosova dhe Çamëria, pas premtimit se me ta do të ishte më e sigurt karriera e tij politike, si dhe pas bisedave me konsullin bullgar në Vlorë, pranoi t'i lejonte qeverisë turke të sillte fshehurazi në Shqipëri armë dhe forca ushtarake të cilat do të përdoreshin kundër Serbisë. Kjo marrëveshje nuk mbeti e fshehtë. KNK-ja, e informuar nga agjentët e saj, por edhe nga kundërshtarët politikë të Ismail Qemalit, si Myfit Libohova dhe Syrja Vlora, mori menjëherë masa për të penguar përhapjen e komplotit. Me zbulimin e komplotit, qeveria e Vlorës mori shumë kredite negative, si në arenën e brendshme, ashtu edhe në atë të jashtme. Kjo e detyroi Ismail Qemalin të jepte dorëheqjen më 22 janar Pas ditën e kësaj dite, ai u thirr në zyrat e KNK dhe iu komunikua në emër të Fuqive të Mëdha pranimi formal i kësaj dorëheqjeje. Me dorëheqjen e tij, KNK-ja e suprimoi krejtësisht qeverinë e Vlorës dhe në vend të saj krijoi një drejtori të përgjithshme me kompetenca të kufizuara. Shënim: (Titujt dhe mestitujt janë redaksionalë. Titulli në origjinal është "Ismail Qemali dhe institucionet ndërkombëtare që vepronin në Shqipëri gjatë vitit 1913")

4 SUPLEMENT 16 ARKIV E diel, 23 shtator 2012 JAVOR I DOKUMENTET RELIKET Frederik Stamati K apiteni Hubert Hässler, njëkohësish edhe inxhinier, ishte një njeri tepër i praktik. Nga ato që kishte dëgjar dhe që kishte lexuar në shtyp, e kuptoi menjëherë dobësinë e madhe të shqiptarëve për të patur në muzeumet e tyre armët e Skënderbeut. I nisur nga ideja e mundësimit mendoi ta bënte një përpjekje. Pse jo, kur të tjerë të paraqitur si princa, apo pasardhës të sajuar, apo të vërtetë të Skënderbeut pretendonin mbretërinë? Kështu ai i u vu punës për të sjellë në Shqipëri armët e Skënderbeut. Gjithësesi synimi i tij ishte shumë më modest dhe me gjasa për tu pranuar. Fillimisht ai u paraqit në Ministrinë e Punëve të Jashtme, ku bëri një propozim. Se si shkoi kjo punë, kuptohet lehtësisht në se do të lexohet një shkresë që Ministria i dërgon kosullatës shqiptare në Vienë, e që ruhet në Arkivin e Shtetit. Ja se «farë shkruan:. MINISTRIA E PUNEVET TË JASHTME Prot. Nr. E. II- 2029/I SHKURTIM Mbi armet e Skenderbeut qe ndodhen ne Vjen Për Konsullatë Vjene Nisur më: 19. VII. 24 T iranë, më 16- VII 1924 Zoti Konsull, Disa ditë ma pare ardhi në Ministri Zoti Ing. Hässler i cili na tha se paska posibilitet, jo gjendjen shpirtnore e zotnis, se.(nuk lexohet, F. S.). Qeveritari Austris, qe t i dhurohen muzeumit Shqiptar Arma e Skenderbeut qi gjenden ne thesarin Mbretnuer ose ne Muze te tjere. Me duket se asht fjala per tri cope shpata Elmi dhe sqyti. Kryepari asht mire te njohim dokumentat q i perkasin autektikenise te ketyre armeve. Ne mundet te kemi kopit e tyre ose nji shkurtim, ju lutem te na dergoni. Te me shkrueni mendimin tuaj «menyra qysh mund kryet kjo pune. * * * Tre muaj më vonë Konsullata e Shqipërisë në Vienë i dërgoi një letër Sulejman Delvinës, në atë kohë ministër i jashtëm. Konsullata e Shqipnisë Vjenë VIII N 188/III (Reservat) Landë: Ad akt N. 1. II-2029/1, datë 19. VII Vjenë, më 20 Tetuer 1924 Zotit Sulejman Delvina, Ministër i Punvet të Jashtme në Tiranë. Para pakë kohe u paraqit për visitë urimi në zyrë t onë z. Ing. Kapiten Hubert Hässler. Ndër KAPITENI HUBERT HASSLER Përpjekjet për të sjellë në Shqipëri armët e Skënderbeut Armet e Skenderbeut, fotografuar nga autori i shkrimit Frederik Stamati tjera më foli edhe për hapat qi kishte bânum deri tashti për nxjerrjen e helmit e të dy shpatave të heroit t onë Skandërbegut, qi gjinden në muze të këtushëm. Mbassi shkresa e paraqitun prej të sipër përmendunit âsht e shkurtë e jo fort e kjartë, po e shof t arsyeshme t j a bashkangjes nji sqyrtim, ashtu si mas fjalimit qi kam pasun gojas me të. Ad N 1 e 2: Për nxjerrjen e helmit e të dy shpatave të Skanderbegut duhet nji ligjë. Koha pra qi kishte me ngjatë nxjerrja âsht mjafi e gjatë; d.m.th. ajo kohë qi lypset për formimin e nji ligje. Pasë kësaj qeverija e Austrisë për Prej dokumentave duket qartas se më 1578 armët e Skanderbegut arqiduku Ferdinandi i Tirolit apo i ka ble apo i ja kanë falë. Ky ka qenë në atë kohë një përmbledhës i armëve Sa për posibilitetin e faljes të armëve muzeut tonë më duket mjaft i randë, po sido qoftë unë mbassi kur (këtu vjen një pjesë që nuk mund të lexohet, F. S.) kët punë kam me shkruemun përmbi mënyrën se qysh munt të provohet këjo punë paraqitjen e kësaj ligje kërkon do kondita qi kapërcejn kuptimin e shkresës dërgue prej Z. s J. me datë 19. VII N E-II 2092/I; d.m.th. insigniet nuk do të jenë nji dhuratë, porse do të kenë ballas edhe prej anës s onë nji shpërblim si falje nderi. Z. Ing. Hässler ka paraqit si falje nderi pa u lidh aspak- (vetëm si mendim) këto sende: 1)Nji «mim në pare ari sa peshon helmi i Skandërbegut. Tue kenë qi helmi peshon 2-3 kg. ky «mim âsht prej Fr. ar. 2)nji kon«esjon për eksportim të duhanit jashtë Shqipnisë apo ndonji kon«esjon tjetër kështu qi të ngjallen përsëri marrëdhânjet tregtare ndërmjet t Austrisë e të Shqipnisë.- Tue marrë para sysh rândësinë e madhe qi kanë për kombin t onë insigniet e Skandërbegut, mue privatisht- sado qi gjindena në nji krisë financjare, kondita e parë nuk më duket e rândë. Për konditën e dytë, monopoli për të cilin flet Z. Hässler, mbas fjalve të tija paraqitet kështu: nji shoqni austriake me pasë në Shqipni nji monopol exportacioni për duhan kështu qi këjo shoqni të mundet me e mbyll nevojën qi ka regjia e Austrisë për duhan. Fjala monopol ka në vedi nji kuptim qi exportacjoni për shoqnina të tjera apo për privatë do t ishte fare i ndalun. Për këtë nuk jam në gjendje me i parapa të mirat e të këqijat, qi mund të rrjedhin për vendin t onë prej këti monopoli exportacjoni, vetëm jam i mendimit qi po kje se dâmet janë të mëdhaja për vendin

5 SUPLEMENT JAVOR I REPLIKE E diel, 23 shtator FOTOT DOKUMENT t onë, mos t i jepet nji përgjigje negative, porse t i paraqitet nji ofert në nji formë tjetër apo ndonji kon«esjon tjetër, kështu qi edhe prej anës s onë të tregohet «iltas dishiri me i njallë marrëdhanjet tregtare e politike, kështu qi marrëveshtja për të nxjerrunit e insignevet të Skanderbegut të rrijë gjithnji në kâmbë. Ad N 3. Prej anës së qeverisë, e vetëm Shqipnisë në shej miqsie, mos të kalojn në ndonji kohë «qetsie në duer private, apo në ndonji vend të huej.- Për këtë jam gjegjë z. Hässler se këto insigne do tu mbashin si nji gjâ shejte në të cilat s do guzojë kurrkush me vû dorë. Pra mendimi âsht qi për rojën e tyne t ishte nji vend i posatshëm; si b. f. nji kapelë apo tyrbe, e jo në museum kombtar. Insignet e Skandërbegut lypset qi të kenë për shtetin t onë atë rândësi të naltë e shejte të bashkimit kombtar si ka b. f. Kunora e Sh. Shtjefën për Ungari apo Kunora e Hekurit për Itali. Ad 4: Për rojën e tyne do t ishte mirë nji gardë nderit e zgjedhun ndër ushtarë mâ të zotët e mâ të ndërshmit. Ad 5: Tue kenë qi në traktatin e paqit âsht e ndalueme të shpërdamit e thesarit të muzeut, e tue kenë qi ministrija e jashtme dro qi mos të krijohet me dhânjen e helmit e të shpatavet të Skanderbegut nji prejudicë, kështu zyret administrative të muzeut janë tue u këshillue për këtë punë e kanë shpresë me i kalue të tanë të vështirat tue u bazue në rândësinë e madhe qi kanë insignet e Skandërbegut për vendin tonë. Ad 6: Për broshurën qi do të shkruhet prej ronjësit (Custos) të muzeut, z. Drejtor Gross, jam vû në marrë veshje me tê, po ky nuk mujti edhe me m i diftue shpenzimet qi do t u bâshin për këtë broshyrë. Përve«kësaj âsht nevoja e nji shpërblimit të vogël për mundin e drejtorit në fjalë. Mbassi të kem marrë prej ti nji përgjegje të fundit mbi këtë pikë, do të rapportoj pa vonesë. Ad 7: Z. Hässler lutet prej anës Çdo të premte Lounge Bar, me çmime 200L Lounge Drink, Çdo të shtune Karaoke Night me Kelly, Blerina dhe Graciela Çdo ditë një menu e pasur me gatime shtepie dhe Italiane. Çdo ditë Menu ofertë 500Lku është e përfshirë një pjatë e parë, pjatë mishi ose gatime shtëpie, dhe një pije. Catering të shpejtë në shtëpinë tuaj RRUGA "MUSTAFA MATOHITI", PËRBALLË PALLATIT ME BIRRILA Cel Këto dokumente janë të vetmit që munda të gjej në Arkivin e Shtetit për nismën e kapitenit Hässler, e cila merret me mend sesi përfundoi t atyne zotnive me të cilët âsht në marrë veshtje, qi raporti mos të dali jashtë qarkut të këshillit ministruer, për arsye se në qoftë se u muer vesht prej qarqevet opozicjonare të qeverisë së këtushme, «eshtja mund të marri nji rrjedhje qi mos të jetë në favor t onë.- Ad 8: Vonesa e raportit të Z. Hässler rrjedh për arsye se Kryeministri Dr. Seipel nuk ndodhej këtu dhe sepse qeverija e këtushme ishte tepër e nxanun me vendimet qi ishin marrë në lidhje të kombëvet,- Ad 9: Z. Hässler gjindet në marrë veshtje të plotë me mue. Mbas instrukcjoneve qi do të marr prej Z, s J., Zoti Ministër, do të bâj hapat të tjerë bashkë me Z. Hâssler për me i dhanë «ashtjes nji përfundim të mirë.- Mbasi «eshtja paraqitet me rândësi të posatshme, si ide të bashkimit të plotë të kombit tonë, rreth insignavet të Skanderbegut, jam i sigurtë se ndihma e Z. s J., Zoti Ministër, do të m a lehtësojë, sa âsht e mundun rrugën, për me j a mrritë këti qellimi shpejt. Pranoni ju lutem, Zoti Ministër, nderimet e mija të posatshme. Konsulli (Vula dhe firma) Bushati Këto dokumente janë të vetmit që munda të gjej në Arkivin e Shtetit për nismën e kapitenit Hässler, e cila merret me mend se si përfundoi. Por me sa duket, disa ditë përpara këtyre ngjarjeve, ka patur një tjetër përpjekje të diskutueshme, e cila kuptohet nga një letër e konsullit Pekmezi, drejtuar Ministrisë së Jashtme, lidhur me armët e Skënderbeut. Ai shkruan; Në qoftë se Ministrija e naltë më nep lejë kam shpresë, se mundem me ja mbush mendjen zotit drejtor, (është fjala për drejtorin e Muzeut të Armëve të Vienës, Dr. Gross. F. S.), për nji shpërblim të vogël për me na ba aj vet nji raport të gjatë përmbi dokumentat e armëvet të Skanderbegut qi ndodhen në muzet të naltpermendun. Prej dokumentave duket qartas se më 1578 armët e Skanderbegut arqiduku Ferdinandi i Tirolit apo i ka ble apo i ja kanë falë. Ky ka qenë në atë kohë një përmbledhës i armëve Sa për posibilitetin e faljes të armëve muzeut tonë më duket mjaft i randë, po sido qoftë unë mbassi kur (këtu vjen një pjesë që nuk mund të lexohet, F. S.) kët punë kam me shkruemun përmbi mënyrën se qysh munt të provohet këjo punë. Sod më të shumt e njerëzve Kompetent nuk gjinden këtu. Mbetet me nder Konsulli: Pekmezi (firma) Të gjitha këto dokumente ndodhen në arkivin e Shtetit. Fondi 151. Viti Dosja 448. RASTI I LASGUSH PORADECIT Flamuri i ruajtur në Fondin Etnografik, Qendra e Studimeve Albanologjike, ku shkruhet; SOQÈRÍA E SQIPÈTAREVÈT DRITA PÈR MÈSIM NÈ SQIP FILUARÈ NÈ BUCUREST 1884 SÈ NDREUT 16 Përmasat 158x117 cm Edhe e shkrimtarët e mëdhenj gabojnë. Ariola PRIFTI Foto historike: Shoqëria Drita rreth vitit Detaj i flamurit të shkëputur nga foto historike. Në të dallojmë të shkruar; SOQERIA E SQIPETAREVET DRITA SOCHERIA E MESIMIT SCHIPE.... BUCUREST *) Qendra e Studimeve Albanologjike dërsa lexoja një shkrim të Ngazetës Shqiptarja.com, në suplemtin e saj Rilindasi, egzaktësisht Nr. 32 të datës 12/08/ Titulli i saj ishte; Nikolla Naço në pendën e Lasgushit. Monografia e rrallë për patriotin që sakrifikoi për Shqipërinë. Shkrim i shkruar prej Lasgush Poradecit në Graz, Një fatos i veteranisë shqiptare: Fytyra Urdhëronjëse dhe Aktiviteti Heroik i Kryeveteranit NI- KOLL. N. NAÇO-KORÇA. (Nënë shenjën e Pelerinatës së Gjakut). Vendosa të bëj një replikë të vogël shkrimit të një shkrimtari të papërsëritshëm shqiptar, të madhit Lasgush Poradeci, i cili nga pakujdesia apo nga ritualiteti i përhershëm gabon tek sa përshkruan flamurin e Shoqërisë Drita të Bukureshtit. Në paragrafin e III të gazetës (shkruar me shkronja romake A.P), në emër të Nikolla Naços shkruan; Më 16 Dhjetor 1884 themelon më vete të parën Shoqëri të Mësimit Shqip Drita në Bukuresht; pastaj, qindis me argjend dhe flori flamurin e saj, të cilit i dhuron për simbol shkabën dykrerake. Më lejoni të ndërhyjë dhe të hedh poshtë këtë përshkrim të të madhit Poradeci, pasi flamurin e Shoqërisë Drita të cilin ai përshkruan, ne e ruajmë sot në Fondet Etnografike të Qendres së Studimeve Albanologjike. I kam dedikuar personalisht një shkrim të detajuar këtij flamuri, në Nr.5689 të Gazetës Shqiptare të datës 03/07/2012. Përsëris se flamuri, të cilin ruajm aktualisht në fondet tona duhet të ketë qënë një nga kopjet e flamurit origjinal të përgatitur në vitin 1884 me rastin e themelimit të kësaj shoqërie. Siç shikohet edhe në fotot e mëposhtme shqiponja është një dhe jo dykrerake. Po e mbyll këtë shkrim duke përmendur një ndër aforizmat më të njohura të Johann Wolfgang Goethe; Të gabosh është njerëzore, të falësh është hyjnore...

6 18 E diel, 23 shtator 2012 SUPLEMENT BIBLIOTEKE JAVOR I LIBRI RECENSA Prof. Dr.. Etleva Lala H LIMAN VAROSHI Libri i prof. dr.. Liman Varoshit: Europeizmi si histori mendimi paraqet një risi dhe një vlerë tepër të veçantë, e cila si e tillë përbën një befasi të jashtëzakon- shme si për nga përmbajtja ashtu edhe për nga cilësia dhe tematika e trajtuar... Qëmtimi me kujdes, ballafa- qimi kritik me burime rele- vante, vlerësimi racional dhe paraqitja logjike me një gjuhë të rrjedhshme e të pastër,, të bëjnë që të të vijë keq kur përfundon së lexuari librin, gjë që nuk ndodh shpesh me libra të kësaj natyre Liman Varoshi Historia e mendimit dhe europeizmi histori dhe mendim, pra e kaluar e afërt dhe zhvillim filozofik, autori nuk bën dallim ose favorizim thelbësor në favor të njërës apo tjetrës, por besnikërisht realizon qëllimin e vënë vetes për një trajtim profesionalisht të thellë sipas një selektimi të paramenduar mirë, të një materiali sa të shumëllojtë aq edhe voluminoz të një tërësie jashtëzakonisht të gjërë hapësinore, por të kufizuar në kohë, për rreth një shekull, që e rendit autorin Varoshi si njërin prej studiuesve më serioz të kësaj periudhe, ndërsa veprën e tij Europeizmi si histori mendimi, si një ndër botimet më të sukseshme të kësaj fushe, të paktën për këtë vit. Prof. Varoshi i kushton kujdes të veçantë studimit të fushës dhe problematikës ekonomike dhe veçanërisht asaj monetare e cila ilustrohet me shembuj të shumtë, teori të ndryshme të kohës por edhe me praktika ndërkombëtare të cilat autori i zbërthen me mjeshtri duke krijuar një tërësi komplekse mjaft të kapshme për specialistët e fushave përkatëse në veçanti dhe lexuesin e interemosdoshme jo vetëm për të gjithë ata që merren me këtë fushë por edhe për lexuesin e kultivuar, e sidomos për studentët universitarë dhe ata të studimeve pasuniversi- istoriografia bashkëko hore shqiptare po pasuro het kohëve të fundit me vepra të reja të një niveli të lartë shkencor, të pa frikë të krahasueshme me botime të një niveli të lartë ndërkombëtare si për nga cilësia përmbajtësore ashtu edhe për nga serioziteti i studimit, metodologjisë kërkimore dhe thellësisë së gjykimeve profesioanle. Edhe pse pothuasje dëshmitarë të ngjarjeve e zhvillimeve ndërkombëtare në përgjithësi dhe atyre evropiane, ballkanike dhe shqiptare në veçanti, kjo nuk i pengon autorët seriozë, me përgatitje të lartë profesionale që të kenë qëndrime korrekte, gjykime të paanshme dhe ide të qëndrueshme të cilat i përballojnë vitet dhe bëhen dëshmi e largpamësisë dhe analizave të sakta dhe të palëkundshme. Të studiosh një libër me temë për Europën sot nuk është ndonjë risi e veçantë, kur dihet se brenda një viti libra me tema të tillë botohen me dhjetra, e megjithatë libri i prof. dr. Liman Varoshit: Europeizmi si histori mendimi paraqet një risi dhe një vlerë tepër të veçantë, e cila si e tillë përbën një befasi të jashtëzakonshme si për nga përmbajtja ashtu edhe për nga cilësia dhe tematika e trajtuar. I shkruar me një sqimë të hollë, me një kujdes të posaçëm, me një përkushtim të madh, kjo vepër, është pa frikë ndër botimet më të arritura të kësaj fushe, jo të botuar nga autorë shqiptarë bashkëkohorë, por edhe nga ata europianë e botërorë. Një pohim të tillë e mbështesim në radhë të parë duke u bazuar në trajtimin e guximshëm dhe mjaft të arsyeshëm të lëndës burimore, të dokumenteve dhe të literaturës së shfrytëzuar, por edhe të qëndrimeve të logjikshme shumë interesante për ato ngjarje e zhvillime që janë ende të freskëta dhe të pashlyera në kujtesën tonë, si dëshmitarë të përjetimit të tyre. Qëmtimi me kujdes, ballafaqimi kritik me burime relevante, vlerësimi racional dhe paraqitja logjike me një gjuhë të rrjedhshme e të pastër, të bëjnë që të të vijë keq kur përfundon së lexuari librin, gjë që nuk ndodh shpesh me libra të kësaj natyre. Ky libër të hap sytë për ta parë botën që na rrethon ndryshe nga çfarë e shohim çdo ditë. Konceptualisht i përgatitur sipas metodës kronologjike, duke filluar përgjatë gjithë shekullit XX, përkatësisht nga fillimi i këtij shekulli deri në vitet e nëntëdhjeta të tij, autori me një përqendrim thelbësor trajton zhvillimet e mëdha të shteteve kryesore me fuqi ndërkombëtare duke u kthyer në retrospektivë për një historik të shkurtër të secilit veç e veç, pastaj të gjitha këto me një mjeshtri të jashtëzakonshme i përmbledh në një tërësi konceptuale që është një nga momentet më të bukura të studimit Europeizmi si histori mendimi. Shtjellimi i shtresëzuar i një rrëfimi shkencor sipas modaliteteve bashkëkohore kritike të monografive të specializuara të historisë bashkëkohore, e bën studiuesin e lexuesin që me padurim të lexojë faqe pas faqe një rrëfim në dukje të parë narrativ, të thjeshtë, por që në brendësi të tij ka brumë, të dhëna dhe informacione të shumta shkencore, statistikore dhe të tjera që janë të dotare si të historisë, shkencave politike, juridike, ekonomike, të marrëdhënieve ndërkombëtare etj. Strukturalisht i ndërtuar sipas binomit të paralelizmit qëndror:

7 SUPLEMENT JAVOR I BIBLIOTEKE E diel, 23 shtator suar në përgjithësi. Thellimi i analizave në planet makroekonomike sipas zhvillimeve politike të ndikuara nga faktorët ndërkombëtar me një theks të veçantë në zhvlerësimet e dollarit, kishin, sipas autorit, si pasojë paralajmërimin e krizave të thella, të cilat edhe pse në raste të caktuara tentohej të tejkaloheshin ato ripërsëriteshin në forma më të fuqishme duke shkaktuar çrregullime të shumta në sferat ekonomike dhe tregun e përgjithshëm ndërkombëtar në përgjithsi, ndërsa në veçanti në Sistemin Monetar Ndërkombëtar. Lëkundjet e njëpasnjëshme të dollarit bënë që në vitin 1973 të regjistrohet një zhverësim i ri i tij në masën 10% duke çrregulluar kështu edhe funksionimin e Sistemit Monetar Ndërkombëtar që ishte paralajmëruar që në vitin 1965 pas zhvlerësimit të dollarit që i mundësoi Francës statusin e një fuqie të madhe në rrafshin global. E gjithë sa u tha më lart, sot vlen për një paralelizëm komparativ për euron dhe zhvillimet e tij, problemet për përballimin e ekzistencës së tij, etj. Në fund të viteve '70 të shek XX, pushtetin në Gjermani e kishte koalicioni social-liberal të cilin e drejtonte Helmut Schmidt. Schmidt ishte i ndërgjegjshëm se drejtimi i suksesshëm i vendit nënkuptonte përballimin e sfidave në kohën e rënies së ekonomisë botërore, krizës së naftës dhe terrorit që ushtronte fraksioni ushtarak i Ushtrisë së Kuqe. Duke u ndodhur para kësaj situate Schmidt së bashku me presidentin françez Valery Giscard D'Estaing ranë dakord për implementimin e sistemit monetar europian dhe krijimin e njësisë monetare europiane (EKU) më 1 janar të vitit Natyrisht që të dy ishin të bindur për problemet me të cilat do të përballeshin qofshin ato të brendshme në shtetet e tyre apo të jashtme në shtetet anëtare, me rastin e eliminimit të monedhës kombëtare, e cila për shumë persona ishte edhe njëri ndër simbolet më të rëndësishme identifikuese kombëtare e shtetërore. Për koinçidencë, sapo kishim përfunduar shkrimin e këtij recensioni, na ra në dorë numri i fundit i revistës prestigjioze gjermane "Der Spiegel" i datës 10 shtator 2012 (nr. 37), ku në faqet , redaktorët e kësaj reviste Georg Mascolo dhe Romain Leick kishin bërë një intervistë me dy figurat kryesore për implementimin e euros më 1 janar Në këtë intervistë të zhvilluar në Hamburg, Helmut Schmidt 93 vjeç dhe Valéry Giscard d'estaing 86 vjeç, bisedojnë për problemet e krizës së euros, probleme këto të trajtura edhe nga prof. dr. Liman Varoshi. E kemi thënë edhe më lartë se konkluzionet e tij janë të qëndrueshme dhe të sakta me një vizion të qartë për të ardhëm, dhe pohimet e dy burrështetasve gjermanë dhe françezë, më së miri e ilustrojnë largpamësinë e tij. Libri Europeizmi si histori mendimi, është i ndarë në tre kapituj. Kapitulli i parë Demokracitë LIBRI I RI E len! Është një mar rëzi! Pse po qan? Nuk ka gjë që të bëhet dhe të mos zhbëhet. Unë jam ende i lirë e edhe ti do të jesh e tillë." E përqafoi. Fytyra e saj ishte si një lule e lagur nga prekja e buzëve të tij, ndërsa gjithë tmerret e tyre të kota po treteshin si fantazma në agim. E vetmja gjë që e habiste në ato çaste ishte qëndrimi në këmbë për pesë minuta për të diskutuar me të nga njëri skaj i dhomës në tjetrin, ndërsa po të prekeshin, gjithçka thjeshtohej. Këto janë pak rreshta nga romani i Edith Wharton "Mosha e pafajësisë", botuar në shqip nga "Pegi me përkthimin mbreslënës të Amik Kasoruhos. Nëse do ta përshkruanim me një fjali, ky roman është përshkrimi i gjallë i dramës së një njeriu të përçarë midis pasionit të tij dhe nderit, familjes e presionit shoqëror. "Mosha e pafajësisë" është romani i 12-të i Edith Wharton, i botuar në Romani fitoi çmimin "Pulitzer" në 1921 dhe u konsiderua për një kohë të gjatë si "ndjesa" që shkrimtarja i kërkoi shoqërisë amerikane për librin e saj të mëparshëm "The House of Mirth". perëndimore përgjatë procesit të rindërtimit pas Luftës së Dytë Botërore paraqet zhvillimet ndërkombëtare në fushat ekonomike, politike, sociale, monetare, si dhe sferat e marrëdhënieve ndërkombëtare me gjithë komplikueshmërinë dhe prapaskenat e tyre. Ky kapitull ndahet në katër nënkapituj të veçantë, që bashkarisht përbëjnë një tërësi ku autori merret me fuqitë kryesore botërore ndërkombëtare si SHBA-të, Republikën Federale Gjermane, pastaj me Anglinë, Francën, Italinë, Spanjën, Holandën, etj, për të përfunduar Edith Wharton EDITH WHARTON Kasoruho sjell në shqip "Moshën e pafajësisë" * * * Historia e romanit "Mosha e pafajësisë" përqendrohet rreth jetës së një çifti të sapofejuar të shoqërisë së lartë njujorkeze. Një grua e re dhe e bukur, por e damkosur nga një skandal bashkëshortor i mëparshëm, hyn në jetën e tyre. Lumturia e çiftit "të përkryer në sytë e të gjithëve" fillon të lëkundet. Romani hedh një hije dyshimi mbi moralin dhe strukturën e shoqërisë së viteve të fundit të shekullit të 19-të në Neë York. Ai përmban një përshkrim të detajuar e të këndshëm të zakoneve të shoqërisë së lartë. Kjo gjuhë e dëlirë, së bashku me dramën sociale, përfituan për Wharton-in çmimin "Pulitzer", i pari për një femër deri atëherë. Titulli ironizon mirësjelljen e qelibartë të shoqërisë njujorkeze, të krahasuar me intrigat e saj të brendshme. Fitues i çmimit "Pulitzer" në vitin 1921, libri është kthyer tri herë në film dhe një herë në vepër teatrale. Libri është përkthyer në pothuajse të gjitha gjuhët e botës. "Ky libër na tregoi një Znj. Wharton në nivelet e saj më të larta, me një njohje të thellë të shoqërisë së bllokuar të rinisë së saj: një grup njerëzish që nuk kuptojnë asgjë që tejkalon rrethin e tyre të ngushtë shoqëror", shkruan The Neë York Times në 1937 në nekrologjinë e Edith Wharton-it. Mbi autoren Edith Wharton, në 75 vitet e saj botoi tridhjetë e tetë libra, duke përfshirë këtu shumë të polemizuarin "The House of Mirth" dhe të madhërishmen histori dashurie "Ethan Frome". Megjithatë, reputacioni i saj u ndërtua më shumë me Krijimin dhe institucionalizimin e Bashkimit Europian. Në kapitullin e dytë me një titull signifikativ: Demokracitë perëndimore dhe Detanta, vë në pah horizontin e gjerë të njohjes të problemeve globale nga ana e autorit i cili trajton faktorët që kushtëzuan rritjen ekonomike perëndimore, me një përqëndrim të veçantë në SHB gjatë kohës së Kenedy-it dhe Nixon-it, për t'i ndërlidhur këto me problemet me të cilat ballafaqohej BE përballë sfidave të zgjerimit, probleme këto të ndërlidhura me detantën (zbutjen) e zhvillimeve të përshpejtuara të marrëdhënieve ndërkombëtare. Kapitulli i tretë është një studim përmbyllës i dy kapitujve të parë, si në rrafshin horizontal të politikave monetare të shteteve si SHBA, Angli, Francë, Gjermani e Itali poashtu edhe në rrafshin vertikal të zhvillimeve të hovshme të të ashtuquajturit revolucion multimedial i shoqërisë post-industriale. Në fund, libri ka një epilog që është në shqip dhe anglisht. Jemi të mendimit se ky libër do të duhej të përkthej në gjuhë të ndryshme si anglisht, frengjisht e italisht, etj., për të treguar se studimet shqiptare dhe autorët e tyre janë të një niveli të barabartë me autorët Mosha e pafajësisë Titulli në origjinal: The age of innocence Autorë: Edith Wharton Përktheu: Amik Kasoruho Tipologjia: Roman Data e botimit: Shtator 2012 Numri i faqeve: 414 Çmimi: 900 lekë mbi arritjet e saj si reportere e jetës në Bulevardin e Pestë ("Fifth Avenue") të Nju Jorkut, ku, shoqëria e lartë nga e cila ajo rridhte, fshihte pasurinë dhe dinjitetin e saj pas fasadës prej guri të errët. ndërkombëtarë të kësaj fushe, respektivisht të historisë bashkohore me të gjitha disiplinat dhe zhvillimet kohore. Në fund të librit është renditur literatura dhe burimet kryesore bibliografike të shfrytëzuara nga studiuesi prof. dr. Liman Varoshi, zëra këto të botuar në harkun kohor nga 1992 deri më Kjo e dhënë është mjaft e rëndësishme, sepse tregon hapur se prof. dr. Liman Varoshi ka ndjekur me kujdes të veçantë të gjithë literaturën më bashkëkohore të mundshme të botuar rreth kësaj problematike.

8 20 E diel, 23 shtator 2012 SUPLEMENT SPECIALE JAVOR I TRADIT RADITA VLERA GINESTRA 10 GUSHT 2012 Festa në nder të Shën Mërisë së Kostandinopojës të ardhur nga Lindja Lorenzo Zolfo Ç do vit në Ginestra - një qendër e vogël me pak më shumë se 700 banorë, e themeluar në 1478 nga Francesco Jura, kryeluftëtar i emigrantëve shqiptarë nga Shkodra që kishin braktisur vendin e tyre pas humbjes me turqit - përsëritet festa në nder të Shën Mërisë së Kostandinopojës. E marta e javës së zbritjes së Shpirtit të Shenjtë dhe e marta e dytë e muajit gusht janë dy data shumë të rëndësishme për këtë popull shumë të devotshëm ndaj Shën Mërisë së Kostandinopojës. Shqiptarët që themeleuan këtë fshat ndërtuan edhe një kishë që ia dedikuan Shën Mërisë së Kostandinopojës: në krah të portretit të saj janë disa ushtarë që simbolizojnë mbërritjen e tyre dhe të shenjtores në Ginestra. Tradita popullore thotë se Shën Mëria iu shfaq në ëndërr një fshatari të cilit i tregoi me gisht vendin ku do të gjente pamjen e saj të pikturuar. Ai njeri shkoi tek vendi në fjalë së bashku me të tjerë dhe pasi kërkuan gjetën portretin e saj mbi një lis. Kisha u ndërtua dhe besimtarët shqiptarë, një të djelë maji, gjetën mbi altar një pikturë shumë të bukur me pamjen e Shën Mërisë së Kostandinopojës të cilën ata e njihnin. Nga ajo e djelë e parë maji festohet çdo vit dita e Shën Mërisë së Kostandinopojës. Për të rikujtuar këtë ngjarje, që festohet të martën e javës së zbritjes së Shpirtit të Shenjtë, deri në vitet 80, prindërit e fëmijëve të vegjël deri në 3 vjeç, zgjidhnin tre burra e tre gra; këta kalonin fëmijën me rradhë për tre herë përreth disa degëve të lidhura lisi. Më pas i blinin dhe dhuronin lojëra. Në kishën derikuar Shën Mërisë së Kostandinopojës dhe në atë të Shën Nikollës nga viti 1468 deri në 1627 meshat celebroheshin me ritin greko-ortodoks pasi popullsia ishte mikse me italianë dhe shqiptarë e këta të fundit, në popullin e kthyer dygjuhësh, ishin më të shumtë; shpesh lindnin diskutime dhe Peshkopi i Melfit, Monsinjor Diodato Scaglia, me qëllim që të evitonte abuzimet dhe sidomos grindjet, hoqi ritin grekoortodoks dhe e zëvendësoi me atë latin. Në fshat ruhet ende gjuha arbëresh por po humb gjurmën primitive. Institucionet, shkolla, sporteli gjuhësor bashkiak dhe shoqata vendase, përmes një aksioni të përbashkët, mund ta shpëtojnë këtë trashëgim kulturor nga zhdukja. Festa e Shërë Mërisë e Kostantinopolit e ardhurë ka oriendi. Storja Lorenzo Zolfo ga vjet tek katundi i vogelj i Zhurës N(vetëm 700 vetë), i fundartur ka Francesco Zhura, kreikomandadi i aljbëreshëvet të shkretë të Shkodërës, të pështuarë ka ktundi i tyre pas disfatës kundër turqt, festohet Shërë Mëria e Kostantinopolit. Të marrën e Pendekostës e të marrën e dytë e muaj gustit janë dy data të rënda, për këtë popull aq i dhënë Shërë Mërisë sa të parët albëreshë të Zhurës i dedikartin një kapelje: më vërtetë ka anët e figuravet janë suljdet që simbolexharnjën motin kur erdhtin bashkë me Shërë Mërinë. Tradhita thot se Shërë Mëria i duall në ënderrë një njeriu i çiljit i buthtoi vendin ku ish figura e saj e ljyerë. Ai burri vate tek ai vendi bashkë me të tjerërt e pas që kërkoi e gjet mbi një ljis i but. Kapeljen e stistin të dhënuritë shkodranë, një menatë maji, e pljotë me diell, gjen mbi autarit kuadrin të shkiljqiem të Shërë Mërisë që njihin më parë. Për të kuljtonjën këtë storje ditën e festës, të marrën e Pandekostës, njera vitrat 80, prindët e kriaturavet i tre miuajish zgjedhën tre burra e tri gra, një nga herë e për tri herë, shkonjën krieturat rrorro degavet të lisit. Pëstaj bljenjën e rrigalonjën xhukatulj që ia thonë në djalekt i cumpar de lu vscid. Tek kljisha e Shërë Mërisë e tek ajo e Shën Nikollës që në 1468 njera në 1627 thuhei mesha me ritin grek-ortodos pse katundi kish aljbëreshë të përzierë me ljëtinj e këta u kishin bërë më shumë se ata, zëhshin çdo herë e Veskuvi i Melfit, Monsignor Donato Scaglia, për të nxirnej abuze, supersticjuna që ndain katundin në vend të ritin grek vu ritin ljëtir. Tek hora qëndron gljuha aljbëreshe,po ajo biret pak epak me motin që shkon. Istitucjunat, skolla, lo sportello linguistik i comunit, e La Pro Loco, së bashku mënd te salvonjën këtë petk kulturje që humbet. Përktheu: Pietro Abitante Barile, tradita në piatë me Tumact me Tulez Lorenzo Zolfo arile është një fshat që ka pë Bsuar kolonizime të ndryshme shqiptarësh duke nisur nga viti 1477 dhe ruan ende tradita gjuhësore e kulturore arbëreshe. Në mes të shtatorit u zhvillua një aktivitet, i organizuar nga shoqatat vendase, që merr emrin e pjatës tipike të trashëguar ndër shekuj: Tumact me Tulez ose thënë ndryshe tagliatelle me thërime buke të skuqura në lëng arrash, sardele e domate. Aktiviteti ka si qëllim rivlerësimin e manastirit karmelitan Padre Minozzi, një strukturë e rekuperuar me ndihmën e Administratës Komunale që lëngonte në një gjendje të braktisur. Por, si përgatitet Tumact me Tulez? Përbërësit për 4/6 persona: 1 kg miell gruri, uje i freskët, pak kripë; pas brumosjes shtypeni mirë me një okllai (mundësisht prej druri) dhe krijoni një petë. Priteni në shirita dhe vendoseni të ziejë në një tenxhere me ujë të bollshëm, mundësisht me zjarr druri. Nga ana tjetër përgatisni thërmija buke të skuqura dhe copëza arrash të freskëta. Kur fletëzat e brumit të kenë zier, hidhini në një pjatë dhe shtoini me një lugë të vogël përzierjen me thërmijat kërcitëse dhe arrat. Servireni pjatën të ngrohtë dhe ju bëftë mirë!. Barili: Tumacët me dërrudhazë Lorenzo Zolfo arili është një horë që pësoi kolonozime Btë ndryshe tue zënë fil ka viti 1477 e i ruanë adhe tradhitat linguistike e kulturore ajlbëreshe. Në mest të vjeshtit, organixartur ka La Pro- Loco u bë festa Il piatto tipico zakon i ljasht: Tumacët me dërrudhazë do me thënë Tagliatelle con mollica di pane të diganisura me ljëng arrje, alixha e pumbadhore. Festa bëhet për të rivalutartur e për të valorixartur Il Convento Carmelitano Padre Minozzi, një strutur e rekuperarturë bashkë me comuni pse kish qëndruar i shkret. Po si bëhen tumacët me drrudhazë: Ingredjende: një kil miell, ujë të ngrit, një çikëzë krip. Një herë të shkanuar, brumit shtipet me drugen druri e bëhet fljetëzë si le lagane oraziane. Ato zihen te tigeljia me shumë ujë e mbi zjarmit. Ndramenka diganisen, mbë një anë, drrudhazitë bukje për sa duhet te furri e arra të shkoqura. Kur fljetëza është gati e zierë vëhet tek taljuret e dertohet me ljuga drruzazë bukje e arrje. Duanë sërvirtur të ngrohta e mirë ju bëftë! Përktheu: Pietro Abitante