Diz Osteoartritli Hastalarda Huzursuz Bacak Sendromu Sıklığı ve Tanı Kriterleri

Transkript

1 ORİJİNAL ARAŞTIRMA Diz Osteoartritli Hastalarda Huzursuz Bacak Sendromu Sıklığı ve Tanı Kriterleri Nuri ÇETİN, a Abdullah YOLDAŞ, b Sevgi İkbali AFŞAR, a Sacide Nur SARAÇGİL COŞAR a a Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon AD, Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi, Ankara b Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Kliniği, Turan&Turan Kemik, Kas, Eklem Sağlığı Merkezi, Bursa Ge liş Ta ri hi/re ce i ved: Ka bul Ta ri hi/ac cep ted: Ya zış ma Ad re si/cor res pon den ce: Sevgi İkbali AFŞAR Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi, Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon AD, Ankara, TÜRKİYE/TURKEY ikbaliafsar@hotmail.com ÖZET Amaç: Diz osteoartriti (OA) olan hastalarda huzursuz bacak sendromu (HBS) sıklığını araştırmak ve diz OA ya bağlı HBS benzeri durumlar ile HBS ayırımını yapabilmek için yöntemler geliştirmektir. Gereç ve Yöntemler: Çalışmaya 106 diz OA lı (yaş ortalaması 68,02±9,78 yıl, %81 kadın) ve 67 kontrol (yaş ortalaması 59,70±11,46 yıl, %72 kadın) olmak üzere toplam 173 kişi alındı. Katılımcıların tamamına Uluslararası HBS Çalışma Grubu nun (UHBSÇG) HBS tanı kriterleri sorgulaması yapıldı. Ardından, HBS saptanan hastalar UHBSÇG şiddet derecelendirme skalası ile HBS semptomlarının şiddeti açısından değerlendirildi. Diz OA grubunda HBS tanısı alan ve mekanik ağrıları ile istirahatte olan semptomları aynı olan hastalar HBS OA grubunu, farklı olan hastalar ise gerçek HBS grubunu oluşturdu. Bulgular: UHBSÇG tanı kriterlerine göre HBS tanısı alanlar diz OA grubunda 22 (%20,8), kontrol grubunda 13 (%19,4) kişiydi. Ancak OA grubunda gerçek HBS olanlar 9 (%41), HBS OA olanlar 10 (%46) kişiydi. Gerçek HBS prevelansı, OA grubu ile kontrol grubu arasında istatistiksel olarak benzer bulundu (p=0,112). HBS OA grubu ile gerçek HBS grubu arasında fizik muayene, radyolojik evrelendirme ve WOMAC skorları arasında anlamlı fark bulunamadı. Sonuç: UHBSÇG HBS tanı kriterleri HBS benzeri durumları dışlamak için yeterli durmamaktadır. UHBSÇG HBS tanı kriterlerine özellikle osteoartritik ağrılara bağlı HBS benzeri durumları dışlamak için ek sorular eklenmelidir. HBS benzeri semptomları olan diz OA hastalarında gerçek HBS sıklığını değerlendirecek yeni çalışmalara ihtiyaç vardır. Anahtar Kelimeler: Diz osteoartriti, huzursuz bacak sendromu, HBS tanı ve sıklığı ABSTRACT Objective: We aimed to investigate frequency of the restless legs syndrome (RLS) in patients with knee osteoarthritis (OA) and to develop methods to make the distinction with RLS and knee OA connected similar situations of RLS. Material and Methods: The study enrolled a total of 173 people, including 106 knee OA (mean age 68.02±9.78 years, 81% women) and 67 controls (mean age 5.70±11.46 years, 72% women). All participants were asked to fullfill the International RLS Study Group (IRLSSG) diagnostic criteria questions. Then RLS diagnosed patients were evaluated for the severity of RLS symptoms with the IRLSSG severity rating scale. The patients whose mechanical pain was the same with symptoms at rest constituted RLS OA group, the others constituted true RLS group. Results: RLS was diagnosed in 22 (20,8%) subjects in knee OA group and 13 (19,4%) subjects in control group according to the IRLSSG criteria (p=0.829). However, 9 (41%) of them in knee OA group has true RLS, 10 (46%) of them has RLS OA. The prevalence of true RLS among OA group and the control group were statistically similar (P= 0,112). There was no difference in radiologic grades and WOMAC scores between true RLS and RLS OA groups. Conclusion: IRLSSG RLS diagnostic criteria for RLS can not sufficient to exclude similar situations of RLS. Questions should be added to IRLSSG criteria to exclude RLS like conditions especially osteoarthritis pain. New studies are needed to assess the true frequency of RLS with RLS-like symptoms in knee OA patients. Key Words: Knee osteoarthritis; restless legs syndrome; RLS diagnosis and prevelans Copyright 2015 by Türk Tıbbi Rehabilitasyon Kurumu Derneği Ro ma tol Tıp Re hab 2015;26(3):63-9 Romatol Tıp Rehab 2015;26(3) 63

2 Nuri ÇETİN ve ark. DİZ OSTEOARTRİTLİ HASTALARDA HUZURSUZ BACAK SENDROMU SIKLIĞI VE TANI KRİTERLERİ uzursuz Bacak Sendromu (HBS); genellikle bacaklarda ve vücudun diğer bölümlerinde dizestezilerin eşlik ettiği, bacakları hareket ettirme dürtüsü ile karakterize sensorimotor bir bozukluktur. 1 Bacakları hareket ettirmekle veya kalkıp gezinmekle semptomlarda azalma meydana gelir. Semptomlar istirahatte ortaya çıkar, geceleri daha yoğundur. HBS uyku bozukluğuna yol açarak, yaşam kalitesi, mental durum ve kognitif fonksiyonları olumsuz etkiler. 2 HBS etiyopatogenezinde beyinde dopaminerjik sistem bozukluğu ve demir eksikliği suçlanmaktadır. 3,4 Uluslararası Huzursuz Bacak Sendromu Çalışma Grubu (UHBSÇG) tarafından 1995 yılında HBS tanı kriterleri belirlenmiştir. 5 Bu kriterler 2002 de tekrar düzenlenmiştir. HBS tanısını klinik olarak koymak için UHBSÇG nin önerdiği dört temel klinik kriterin hepsinin karşılanması gerekmektedir. Bununla birlikte şüpheli vakalarda HBS tanısını destekleyici kriterler önerilmiştir. Bunlar; aile hikâyesi, dopaminerjik tedaviye yanıt ve periyodik bacak hareketlerinin bulunmasıdır. 6 HBS prevalansı erişkin populasyonda %6-15 arasında değişmektedir. 1 Türkiye de yapılan bir çalışmada %3,19 olarak bildirilmiştir. 7 Son yıllarda, UHBSÇG tanı kriterlerini kullanarak HBS prevalansını değişik popülasyonlarda araştıran bir çok çalışma yapılmıştır Ancak bu çalışmalar genellikle benzer popülasyonlarda, geçerliliği kanıtlanmamış anketler kullanılarak yapılmıştır. Tanısal materyallerin duyarlılığı (etkilenen bireyleri saptama becerisi) ve özgüllüğü (etkilenmemiş bireyleri dışlama becerisi) bilinmemektedir. Bu dört tanısal kriterin araştırma anketlerinde kullanılan yegane kriter olmasından dolayı, duyarlılık, özgüllük ve pozitif öngörüsel değerlerin bilinmesinin oldukça önemli olduğu gözükmektedir. Düşük öngörüsel değerleri olan tanısal materyaller HBS nin popülasyon prevalansını tahmin etmede, medikal ve sosyal etkilerini saptamada önemli hatalara yol açabilir. Ayrıca yanlış HBS tanısı konulan bireyler terapötik ve patofizyolojik çalışmalara alınabilir ve çalışma sonuçlarını etkileyebilirler. 13 HBS ayırıcı tanısında artrit kaynaklı bacak ağrıları da yer almaktadır. Ancak HBS tanı kriterleri HBS yi taklit eden diz osteoartriti (OA) gibi diğer hastalıkları ayırt etmede yetersiz gözükmektedir. 13 Diz OA da ağrı inflamatuvar hastalıkların tersine genellikle uzun mesafe yürüme gibi yük bindiren hareketlerde artar ve istirahatte azalır. Ancak bazı durumlarda hastalarda istirahat ağrıları, özellikle gece ağrıları görülebilir. 14 Hastalar gece ağrıları nedeni ile bacakların pozisyonunu değiştirme veya kalkıp gezinme ihtiyacı hissedebilir. Bu durumdaki hastalar HBS tanı kriterlerinin tamamını karşıladığından yanlış olarak HBS tanısı alabilirler. Bu hastaların gece semptomlarının gerçekten HBS ye mi bağlı, yoksa OA kaynaklı ağrıya mı bağlı olduğunun ayırımını yapmak oldukça zordur. Bu çalışmanın amacı diz OA sı olan hastalarda gerçek HBS sıklığını araştırmak ve diz OA ya bağlı HBS benzeri durum ile gerçek HBS ayırımını yapabilmek için yöntemler geliştirmektir. GEREÇ VE YÖNTEMLER Araştırmamız, Başkent Üniversitesi Ayaş Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezi nde yatarak fizik tedavi alan 173 hasta üzerinde yapıldı. Son dönem böbrek yetmezliği, demir eksikliği anemisi ve polinöropatisi ve diz protezi olan hastalar çalışmaya dahil edilmedi. HBS ile olası ilişkileri nedeni ile Parkinson Hastalığı ve lomber radikülopatisi olan hastalar da çalışma dışı bırakıldı. Çalışmaya katılmayı kabul eden ve American College of Rheumatology (ACR) kriterlerine göre diz OA tanısı alan 106 hasta çalışmaya alındı. Kontrol grubunu ise başka tanılarla fizik tedavi almakta olan 67 hasta oluşturdu. Tüm katılımcılardan detaylı anamnez alındı. Her iki gruba rutin hemogram ve biyokimya (açlık kan şekeri, BUN, kreatinin, AST, ALT, sodyum, potasyum, kalsiyum, fosfor, alkalen fosfataz) tetkikleri yapıldı ve tüm değerler Ankara Başkent Üniversitesi Hastanesi Biyokimya Laboratuvarı nda değerlendirildi. Ardından katılımcıların tamamına UHBSÇG HBS tanı kriterleri sorgulaması yapıldı (Tablo 1). Hastalara anket yazılı olarak verilip kendilerinin doldurmaları ve anlamadıkları yerlerde soru sorabilecekleri söylendi. Dört sorunun tamamına evet cevabı verenlere HBS tanısı konuldu. 64 Romatol Tıp Rehab 2015;26(3)

3 DİZ OSTEOARTRİTLİ HASTALARDA HUZURSUZ BACAK SENDROMU SIKLIĞI VE TANI KRİTERLERİ Nuri ÇETİN ve ark. TABLO 1: HBS tanı kriterleri. Kesin gerekli kriterler 1. Dizestezilerin eşlik ettiği hareket ettirme dürtüsü 2. İstirahatle semptomların başlaması veya alevlenmesi 3. Hareketle rahatlama 4. Geceleri gündüze göre semptomların daha fazla olası Destekleyici kriterler 1. Aile hikayesi 2. Dopaminerjik tedaviye cevap 3. Periyodik bacak hareketleri İlişkili klinik durumlar 1. Doğal klinik seyir 2. Uyku bozukluğu 3. Normal fizik muayene/medikal değerlendirme HBS saptanan hastalar UHBSÇG şiddet derecelendirme skalası ile HBS semptomlarının şiddeti açısından değerlendirildi (Ek 1). UHBSÇG şiddet derecelendirme skalası 10 sorudan oluşmaktaydı. Her bir sorudaki HBS şiddet değerleri, HBS nin etkisi olmaması (0 puan) ya da çok şiddetli HBS (4 puan) olarak derecelendirildi. Böylece tüm skor aralığı 0 ve 40 arasında değişen bir toplam skor elde edilmesi hedeflendi. Elde edilen skor 1-10 aralığında ise hafif, orta, şiddetli, çok şiddetli HBS olarak gruplandırıldı. Diz OA tanısı olan hastalara genel fizik muayeneyi takiben diz eklem muayenesi yapıldı. Bulgular hasta formuna kaydedildi. EK 1: UHBSÇG şiddet derecelendirme skalası (1) Huzursuz bacak sendromunun bacak ve kollarınızda yarattığı rahatsızlığı genel olarak nasıl derecelendirirsiniz? 2) Huzursuz bacak sendromuna bağlı oluşan gezinme ihtiyacınızı genel olarak nasıl derecelendirirsiniz? 3) Genel olarak, gezinmekten ne kadar fayda gördünüz? (4) Hiç (3) Hafif (2) Orta (1) Tam veya tama yakın rahatlama (0) Hiç HBS semptomu olmadı 4) Huzursuz bacak sendromuna bağlı uyku bozukluğunuz ne kadar şiddetliydi? 5) Huzursuz bacak sendromuna bağlı olarak gün içinde oluşan yorgunluk veya uykusuzluğunuz ne kadar şiddetliydi? 6) Genel olarak huzursuz bacak sendromunun şiddeti ne kadardı? 7) Huzursuz bacak sendromuna bağlı şikayetleriniz ne kadar sıklıkla oldu? (4) Çok sık (haftada 6-7 kez) (3) Sık (haftada 4-5 kez) (2) Bazen (haftada 2-3 kez) (1) Arada sırada (haftada 1 kez) (0) Hiç 8) Huzursuz bacak sendromuna bağlı şikayetleriniz başladığında günde kaç saat sürerdi? (4) Çok uzun (günde 8 saatten fazla) (3) Uzun (günde 3 8 saat) (2) Orta (günde 1 3 saat) (1) Kısa (günde 1 saatten az) 9) Genel olarak HBS nun tatmin edici bir aile, ev, sosyal, okul veya iş yaşamı sürdürme gibi günlük işlerinizi gerçekleştirme kabiliyetiniz üzerindeki etkisi ne kadar şiddetli idi? 10) HBS şikâyetlerinizden kaynaklanan öfke, can sıkıntısı, üzüntü, endişe veya huzursuzluk gibi ruh hali değişimleriniz ne kadar şiddetli idi? Toplam puan: Skorlama kriterleri: 1-10 hafif, orta, şiddetli, çok şiddetli. Romatol Tıp Rehab 2015;26(3) 65

4 Nuri ÇETİN ve ark. DİZ OSTEOARTRİTLİ HASTALARDA HUZURSUZ BACAK SENDROMU SIKLIĞI VE TANI KRİTERLERİ Çalışma Helsinki Bildirgesi 2008 prensiplerine uygun olarak yapıldı, üniversitemiz etik kurulu tarafından onaylandı ve çalışmaya katılan hastalardan aydınlatılmış rıza formu alındı. İSTATİKSEL YÖNTEM Çalışmada istatistiksel analizler SPSS (Statistical Package for Social Sciences) for Windows 13.0 programı kullanılarak yapıldı. Veriler ortalama ± standart sapma, ortanca (min-max) ve yüzdelikler olarak verildi. Olgulara ait verilerin normallik kontrolleri Kolmogorov-Smirnov testi ile yapıldı. Normal dağılım gösteren verilerin karşılaştırmasında Student t testi, normal dağılım göstermeyen verilerin karşılaştırmasında Mann Whitney U testi kullanıldı. Kategorisel verilerin karşılaştırılmasında ise Ki-Kare testi ve Fisher Exact Ki-Kare testi kullanıldı. Anlamlılık %95 güven aralığında P<0,05 değerleri istatistiksel olarak anlamlı kabul edildi. TABLO 2: Hastaların demografik özellikleri. OA grubu Kontrol grubu p değeri Yaş (yıl) 68,02 ± 9,78 59,70 ± 11,46 0,000* Cinsiyet Kadın 86 (%81,1) 48 (%71,6) 0,147 Erkek 20 (%18,9) 19 (%28,4) VKİ (kg/m²) 30,89 ± 5,91 29,92 ± 5,37 0,285 Eğitim durumu Okuryazar değil 11 (%10,5) 3 (%4,5)) İlkokul-lise 72 (%68,6) 46 (%68,7) 0,159 Yüksekokul 22 (%21,0) 18 (%26,9) OA Osteoartrit; VKİ:Vücut kitle indeksi. BULGULAR Çalışmaya 106 diz OA ve 67 kontrol olmak üzere toplam 173 hasta alındı. OA grubu 86 kadın ve 20 erkek, kontrol grubu ise 48 kadın ve 19 erkekten oluşuyordu. OA grubunun yaş ortalaması 68,02± 9,78 yıl, kontrol grubunun yaş ortalaması ise 59,70±11,46 yıl idi. Hastaların yaş, cinsiyet, vücut kitle indeksi (VKİ) ve eğitim durumu ortalama ve standart sapmaları gruplara göre Tablo 2 de gösterilmiştir. UHBSÇG tanı kriterleri sorgulamasında tarama sorusu olan ilk soruya hastaların %65,3 ü evet cevabı verdi. UHBSÇG tanı kriterlerindeki sorulara evet cevabı verenler Şekil 1 de gösterilmiştir. UHBSÇG tanı kriterlerinin tamamına evet diyerek HBS tanısı alanlar OA grubunda 22 (%20,8), kontrol grubunda 13 (%19,4) kişiydi. HBS prevelansı açısından OA ve kontrol grubunda istatistiksel olarak anlamlı bir fark yoktu (p=0,829). UHBSÇG tanı kriterleri ile HBS tanısı alan OA hastalarına mekanik ağrıları ile istirahatte tarif ettikleri HBS semptomlarının aynı olup olmadığı soruldu. Aynı cevabı veren hastalar, HBS semptomlarının diz OA ya bağlı olduğu düşünülerek HBS OA grubuna alındı. Mekanik ağrıları ve HBS semptomları farklı olan hastalar ise gerçek HBS grubunu oluşturdu. Ayrıca HBS tanı kriterleri ile ŞEKİL 1: Hastaların UHBSÇG tanı kriterleri sorularına evet cevabı verme sıklığı (%). Açıklamalar; UHBSÇG: Uluslararası Huzursuz Bacak Sendromu Çalışma Grubu. HBS tanısı alan hastalara açık uçlu sorular sorularak HBS semptomlarını tarif etmeleri istendi. Eğer hasta kramp, pozisyonel rahatsızlık veya hipnik jerk tarifliyor ise ayrı gruplandırıldı. HBS ve HBS yi taklit eden hastalıkların dağılımı Şekil 2 de gösterilmiştir. OA grubunda gerçek HBS 9 (%8,5), HBS OA 10 (%9,4), HBS kramp 1 (%0,9), HBS hipnik jerk 1 (%0,9), HBS pozisyonel 1 (%0,9) hastada, kontrol grubunda ise gerçek HBS 11 (%16,4), HBS kramp 1 (%1,5), HBS pozisyonel 1 (%1,5) hastada saptandı. Gerçek HBS prevelansı açısından karşılaştırıldığında OA grubu ile kontrol grubu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmadı (p=0,112). Gerçek HBS, 173 hastanın 20 sinde (%11,56) saptandı. Diz OA olan hastalarda gerçek HBS olanlar ile HBS OA olan grubun demografik özellikler, fizik muayene bulguları, radyolojik evre ve fonksiyonel durumları açısından karşılaştırılmasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmadı (Tablo 3, 4). 66 Romatol Tıp Rehab 2015;26(3)

5 DİZ OSTEOARTRİTLİ HASTALARDA HUZURSUZ BACAK SENDROMU SIKLIĞI VE TANI KRİTERLERİ Nuri ÇETİN ve ark. ŞEKİL 2: Osteoartrit ve kontrol grubunda HBS ve HBS yi taklit eden hastalıkların sıklığı (%). Açıklamalar; HBS: Huzursuz Bacak Sendromu. Gerçek HBS saptanan 9 hastanın 7 sinde (%78) HBS semptomları UHBSÇG HBS şiddet skalasına göre hafif-orta şiddette idi. TARTIŞMA HBS ve OA yaşlanan popülasyonda oldukça sık görülür. Tanıları klinik olarak konulur, OA tanısı radyoloji ile desteklenebilir ancak şart değildir. Hastalar sıklıkla HBS semptomlarını tanımlamada güçlük çekerler; tarif edilen semptomlar arasında ağrı olması diz OA dan ayırımını güçleştirmektedir. Hening ve ark, tedavi almayı gerektirecek derecede şiddetli HBS semptomları olan hastaların %22 sinin daha önceleri artrit tanısı ile takip edildiklerini bildirmişlerdir. 15 Fibromyalji, skleroderma, sjögren sendromu, romatoid artrit gibi romatizmal hastalıklarda da HBS nin sık görüldüğü gösterilmiştir Ancak diz OA da HBS birlikteliği ile ilgili çalışmalar oldukça sınırlıdır. Salih ve ark., romatoid artritli hastalarda OA veya seronegatif artriti olanların kontrol grubuna göre HBS nin prevelansının daha yüksek olduğunu göstermişlerdir (%25 e %4). 19 Taylor ve ark. yapmış oldukları çalışmada romatoid artritli hastalarda UHBSÇG HBS tanı kriterlerini kullanarak HBS tanısı alanların romatoid artrit grubunda %27,7, OA grubunda %24,4 olduğunu bildirmişlerdir. 20 Görüldüğü üzere, romatizmal hastalıklarla HBS ilişkisini araştıran çalışmalarda OA grubu kontrol grubu olarak kullanılmış, ancak klinik ve radyolojik özellikleri yapılan bu çalışmalarda belirtilmemiştir. Bu özellikleri göz önüne alarak yaptığımız çalışmamızda, diz OA da UHBSÇG tanı kriterlerini kullanarak HBS prevalansını Taylor ve ark.nın çalışmasına benzer şekilde yüksek bulduk (%20,6). Klinikte HBS için mevcut tedavileri başlamadan önce, HBS yi taklit eden hastalıklar dışlanarak, tanının doğru olduğundan emin olunmalıdır. Bilimsel araştırmalarda ve klinik çalışmalarda test sonuçlarına etkisinden dolayı yanlış pozitif olguların çıkarılmasına ihtiyaç vardır. HBS ile ilgili çalışmalarda 2002 den itibaren UHBSÇG nin önerdiği klinik tanı kriterleri yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. UHBSÇG, HBS tanısını koymak için 4 temel kriterin varlığının doğrulanmasını ve HBS TABLO 3: Diz OA hastalarında gerçek HBS ile HBS OA gruplarının demografik özellikler, diz ağrısı süresi, fizik muayene bulguları açısından karşılaştırılması. Gerçek HBS (n=9) HBS OA (n=10) p değeri Demografik özellikler Yaş 62,88 ± 8,16 67,20 ± 11,52 0,365 Cinsiyet Kadın 9 (%100) 9 (%90) 0,330 Erkek 0 (%0) 1 (%10) VKİ 30,28 ± 5,64 29,82 ± 4,99 0,851 Diz ağrısı süresi (yıl) 10,11 ± 5,64 7,80 ± 5,47 0,378 Fizik muayene EHA da kısıtlılık 3 (%33,3) 4 (%40) 0,764 Deformite 3 (%33,3) 5 (%50) 0,463 Pes anserin hassasiyeti 6 (%66,7) 7 (%70) 0,876 Yürüme mesafesi <1 km 4 (%44,4) 8 (%80) 0,109 Kramp >1/hafta 8 (%88,9) 9 (%90) 0,937 OA: Osteoartrit; HBS:Huzursuz bacak sendromu; VKİ:Vücut kitle indeksi; EHA: Eklem hareket açıklığı. Romatol Tıp Rehab 2015;26(3) 67

6 Nuri ÇETİN ve ark. DİZ OSTEOARTRİTLİ HASTALARDA HUZURSUZ BACAK SENDROMU SIKLIĞI VE TANI KRİTERLERİ TABLO 4: Diz OA hastalarında gerçek HBS ile HBS OA gruplarının radyolojik evreleri ve WOMAC skorlarının karşılaştırılması. Gerçek HBS HBS OA p değeri WOMAC WOMAC ağrı 7,00 ± 3,24 7,50 ± 4,11 0,742 WOMAC tutukluk 2,44 ± 1,66 2,50 ± 1,71 0,934 WOMAC fonksiyon 26,66 ± 12,11 32,70 ± 12,82 0,307 WOMAC toplam 36,11 ± 14,53 42,90 ± 17,35 0,371 Kellgren-Lawrence Evre 1 2 (%22,2) 3 (%30) Evre 2 3 (%33,3) 3 (%30) 0,420 Evre 3 4 (%44,4) 2 (%20) Evre 4 0 (%0) 2 (%20) OA: Osteoartrit; HBS: Huzursuz bacak sendromu; WOMAC: Western Ontario and Mac- Master osteoartrit indeks. benzeri durumların dışlanmasını önermektedir. Ancak yapılan klinik araştırmalarda ve bilimsel çalışmalarda UHBSÇG nin önerdiği 4 temel kriteri karşılayan hastalara HBS tanısı konulmuş, HBS benzeri durumlar dikkate alınmamıştır. UHBSÇG HBS tanı kriterleri, HBS benzeri durumları dışlamak için yeterli gözükmemektedir. Hening ve ark., toplumda sık olarak görülen kramp, pozisyonel rahatsızlık ve artrit kaynaklı ağrıların UHBSÇG tanı kriterlerinin tamamını karşılayarak, HBS yi taklit edebileceklerini göstermişlerdir. Yaptıkları çalışmada hastalardan semptomlarını lokalize etmelerini istemişler, eğer hasta hassas ve ağrılı olan bir eklemi gösteriyorsa, HBS benzeri semptomlarının artrit kaynaklı ağrıdan kaynaklandığını düşünmek gerektiğini önermişlerdir. 13 Ancak bu durumda, yaşlanan toplumda oldukça sık olarak görülen ve diz ekleminde hassasiyet ve ağrının eşlik ettiği diz OA olan hastalarda gerçek HBS gelişemeyeceği veya gerçek HBS olan hastalarda diz OA geliştiğinde HBS semptomlarının artrit nedenli olduğu sonucu çıkmaktadır. İstirahat ağrısı olan OA hastalarında, bir kaç fleksiyon-ekstansiyon hareketi veya kısa süreli yürüme gibi hareketler ile ağrıda azalma meydana gelebilir (HBS tanı kriterlerini karşılayabilirler), ancak yürüme süresi uzadıkça mekanik ağrıları ortaya çıkar. Gerçek HBS olan hastalarda hareket süresince semptomlarda azalma olması UHBSÇG HBS tanı kriterlerindendir. Uzun süren hareketlerle HBS semptomlarının artması beklenmez. Çalışmamızda HBS semptomları ile diz OA ya bağlı ağrıyı ayırt edebilmek amacıyla hastalara merdiven inip/çıkarken veya yürümekle olan diz ağrısı ile istirahatte olan bacaklardaki huzursuzluk şikayetiniz aynı mı? sorusu soruldu. Bu sorunun amacı OA da görülen mekanik ağrılar ile HBS semptomlarının aynı olup olmadığını araştırmaktı. Hastalar soruya hemen hemen aynı, neredeyse aynı veya tamamıyla farklı cevapları verdiler. Tamamıyla farklı cevabı veren hastalarda HBS semptomlarının gerçek HBS ye bağlı olduğunu düşünerek gerçek HBS grubunu oluşturduk. Çalışmamızda UHBSÇG HBS tanı kriterlerinin tamamına evet diyen hastaların yarısından fazlası gerçekten HBS olmayıp HBS benzeri durumlardan oluşmaktaydı. Bir başka deyişle UHBSÇG HBS tanı kriterlerinin tamamına evet diyen hastaların ancak %41 inde gerçek HBS saptandı. Hening ve ark., HBS tanısı olan hastaların aile bireyleri ile yaptıkları bir çalışmada UHBSÇG HBS tanı kriterlerini sağlayan hastaların %24 ünde HBS benzeri durumların olduğunu göstermişlerdir. 13 Gerçek HBS ile HBS OA grubunu klinik özellikler, fonksiyonel durum, fizik muayene ve radyolojik değerlendirme açısından karşılaştırdığımızda iki grup arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunamadı. Bu durumda hastaların gerçekten HBS olup olmadığını anlamak mevcut tanısal yöntemlerle mümkün gözükmemektedir. Ancak gerçek HBS olan hastalar bu ayırımı sübjektif olarak yapabilirler. HBS OA olan hastalar ise HBS semptomları ile OA semptomlarını ayırt edemeyebilirler. Çalışmamızda gerçek HBS olan hastalarda UHBSÇG HBS şiddet skalasına göre semptomlar genellikle hafif-orta şiddette bulundu. HBS OA grubunda ise semptomlar genellikle şiddetli idi. Orta yaş ve üzeri popülasyonda şiddetli HBS semptomları olan hastalarda HBS semptomlarının diz OA ya bağlı olma olasılığı oldukça yüksek gözükmektedir. HBS benzeri durumları dışladığımızda gerçek HBS prevalansını %11,56 olarak bulduk. SONUÇ UHBSÇG HBS tanı kriterleri HBS benzeri durumları dışlamak için yeterli görünmemektedir. Tamamıyla 68 Romatol Tıp Rehab 2015;26(3)

7 DİZ OSTEOARTRİTLİ HASTALARDA HUZURSUZ BACAK SENDROMU SIKLIĞI VE TANI KRİTERLERİ Nuri ÇETİN ve ark. subjektif değerlendirmeye dayanan ve sadece 4 sorudan oluşan tanı kriterleri HBS tanısı için yeterli değildir. HBS tanısında 4 temel kriterin sağlanması ilk aşama olup, kesin tanı için HBS benzeri durumların dikkatli bir şekilde değerlendirilmesi gerekir. Klinik çalışmalar için tanı kriterlerine HBS benzeri durumları saptamak için ek sorular eklenmelidir. Hastaya mekanik ağrıları ile HBS semptomlarının aynı olup olmadığını sormak OA nın neden olduğu HBS benzeri durumu ayırt etmek için yeterli olabilir. Gerçek HBS ile HBS OA ayırımı klinik, fizik muayene, fonksiyonel durum ve radyolojik değerlendirme ile mümkün gözükmemektedir. Ayırımı ancak hasta tarafından yapılabilir. HBS benzeri semptomları olan diz OA hastalarının polisomnografik değerlendirmeleri gerçek HBS ile ayırımında faydalı olabilir. HBS benzeri semptomları olan diz OA hastalarında gerçek HBS sıklığını ve içerdiği kas gruplarını değerlendirecek çalışmalara ihtiyaç vardır. 1. Restless Legs Syndrome Foundation. RLS Medical Bulletin 2005, Erişim: RLSMB2005pf.pdf. Erişim tarihi: 01/09/ Merlino G, Valente M, Serafini A, Gigli GL. Restless legs syndrome: diagnosis, epidemiology, classification and consequences. Neurol Sci 2007;28 Suppl 1:S Turjanski N. Striatal dopaminergic function in restless legs syndrome: 18F-dopa and 11Craclopride PET studies. Neurology 1999;52(5): Sun ER. Iron and restless legs syndrome. Sleep 1998;21(4): Walters AS. Toward a better definition of the restless legs syndrome. The International Restless Legs Syndrome Study Group. Mov Disord 1995;10(5): Allen RP, Picchietti D, Hening WA, Trenkwalder C, Walters AS, Montplaisi J; Restless Legs Syndrome Diagnosis and Epidemiology workshop at the National Institutes of Health; International Restless Legs Syndrome Study Group. Restless legs syndrome: diagnostic criteria, special considerations, and epidemiology. A report from the restless legs syndrome diagnosis and epidemiology workshop at the National Institutes of Health. Sleep Med 2003;4(2): Sevim S. Unexpectedly low prevalence and unusual characteristics of RLS in Mersin, Turkey. Neurology 2003;61(11): KAYNAKLAR 8. Berger K, Luedemann J, Trenkwalder C, John U, Kessler C. Sex and the risk of restless legs syndrome in the general population. Arch Intern Med 2004;164(2): Allen RP, Walters AS, Montplaisir J, Hening W, Myers A, Bell TJ, et al. Restless legs syndrome prevalence and impact: REST general population study. Arch Intern Med 2005;165 (11): Bjorvatn B, Leissner L, Ulfberg J, Gyring J, Karlsborg M, Regeur L, et al. Prevalence, severity and risk factors of restless legs syndrome in the general adult population in two Scandinavian countries. Sleep Med 2005;6(4): Vogl FD, Pichler I, Adel S, Pinggera GK, Bracco S, De Grandi A, et al. Restless legs syndrome: epidemiological and clinicogenetic study in a South Tyrolean population isolate. Mov Disord 2006;21(8): Cho YW, Shin WC, Yun CH, Hong SB, Kim JH, Allen RP, et al. Eidemiology of restless legs syndrome in Korean adults. Sleep 2008;31(2): Hening WA, Allen RP, Washburn M, Lesage SR, Earley CJ. The four diagnostic criteria for Restless Legs Syndrome are unable to exclude confounding conditions ("mimics"). Sleep Med 2009;10(9): Hooper MH, Holderbaum D, Moskowitz RW. Clinical and Laboratory Findings in Osteoarthritis. In: Kopman WJ, Larry WM, eds. Arthritis & Allied Conditions. 15 th ed. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; p Hening W, Walters AS, Allen RP, Montplaisir J, Myers A, Ferini-Strambi L. Impact, diagnosis and treatment of restless legs syndrome (RLS) in a primary care population: the REST (RLS epidemiology, symptoms, and treatment) primary care study. Sleep Med 2004;5(3): Yunus MB, Aldag JC. Restless legs syndrome and leg cramps in fibromyalgia syndrome: a controlled study. BMJ 1996;312(7042): Prado GF, Allen RP, Trevisani VM, Toscano VG, Earley CJ. Sleep disruption on systemic sclerosis (scleroderma) patients: clinical and polysomnographic findings. Sleep Med 2002;3(4): Gudbjornsson B, Broman JE, Hetta J, Hallgren R. Sleep disturbances in patients with primary Sjogren s syndrome. Br J Rheumatol 1993;32(12): Salih AM, Gray RE, Mills KR, Webley M. A clinical, serological and neurophysiological study of restless legs syndrome in rheumatoid arthritis. Br J Rheumatol 1994;33(1): Taylor-Gjevre RM, Gjevre JA, Skomro R, Nair B. Restless legs syndrome in a rheumatoid arthritis patient cohort. J Clin Rheumatol 2009;15(1):12-5. Romatol Tıp Rehab 2015;26(3) 69