T.C. İNKILAP TARİHİ ATATÜRKÇÜLÜK ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI TEK FASİKÜL 6.ÜNİTE

Transkript

1 T.C. İNKILAP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK 6.ÜNİTE ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI TEK FASİKÜL

2 MİLLİ DIŞ POLİTİKA Bağımsız bir devletin, diğer devletlerle lan ilişkilerinde benimsediği ilkeler dğrultusunda izlediği siyasete milli dış plitika denir. İzlenen bu siyasette öncelikle yurdun bölünmezliği ve ulusun bağımsızlığı göz önünde bulundurulmalı ancak diğer ulusların haklarına da saygı gösterilmelidir. Atatürk ün dış plitika ile ilgili görüşlerini en iyi "Yurtta barış, dünyada barış" sözü rtaya kymaktadır. Türk Dış Plitikasının Dayandığı Temel İlkeler Tam Bir ülkenin siyasi, askerî, eknmik Bağımsızlık vb. alanlarda kendi iradesiyle ve kendi menfaatlerine göre hareket edebilmesidir. Başka bir milletin mandası altına girmeyi reddetme. Kapitülasynlar ve Düyûn-u Umûmiye Teşkilatının kaldırılması. Gerçekçilik Dış plitikada gerçekleşmeyecek hayaller peşinde kşmak yerine gerçekçi lmanın ve mevcut şartların gereklerine göre hareket etmek. Akılcılık Geçmişin srunlarına saplanıp kalmak yerine mevcut şartları değerlendirerek geleceğe yönelik kararlar almak. Değişen şartları iyi analiz etmek ve bu şartlar altında en dğru adım atmak. İzlenen akılcı plitika snucu Hatay ın Türkiye ye katılması Mütekabiliyet Türkiye ye dstça yaklaşan ülkelerle iyi ilişkiler geliştirmek ancak düşmanca tavır sergileyen ülkelere gerekli karşılığı vermekten çekinmemek. Millî Menfaatleri Esas Alma Barış Türk ve Dünya Kamuyunu Dikkate Alma Ülke menfaatlerinin gerektirdiği şekilde hareket etmek Yayılmacı bir plitika takip etmemek, devletlerarasındaki srunların diplmasi ile çözülmesinden yana lmak. Gücünü milletten almak ve millî menfaatlere göre davranmak. İç ve dış plitikayı kamuyunun bu beklentilerini dikkate alarak şekillendirmek DÖNEMİ Türkiye'nin bu dönemdeki dış plitikası, Lzan'dan geriye kalan srunları çözmek ve Lzan'da alınan kararları uygulamaya çalışmak lmuştur döneminde; Musul srunu, dış brçlar, yabancı kullar ve nüfus mübadelesi knuları Türkiye'nin dış plitikasında belirleyici lmuştur. YABANCI OKULLAR SORUNU (1926) Avrupalı devletler kapitülasynlar aracılığıyla Osmanlı Devleti'nde pek çk kullar açmışlar ve çeşitli haklara sahip lmuşlardı. Bu kullar, zamanla Osmanlı Devleti'ne karşı zararlı faaliyetlerde bulunmaya başlamışlardı. Lzan Barış Antlaşmasında; yabancı kullarla ilgili tek karar sahibinin Türk Hükümeti lduğu kabul edildi. 3 Mart 1924 tarihinde Tevhidi Tedrisat Kanunu'nun çıkarılmasıyla tüm kullar Millî Eğitim Bakanlığına bağlandı. Ancak, en fazla kul Fransa ya ait lduğundan Fransa yapılan düzenlemeye karşı çıktı. Türkiye Cumhuriyeti bu layın kendi iç srunu lduğunu ve bu görüşme teklifinin bağımsız devlet lma anlayışıyla bağdaşamayacağını belirterek, teklifi reddetti. Bu kullarda tarih, cğrafya, Türkçe derslerinin Türk öğretmenlerce kutulması, Türk müfettişlerince denetim yapılması kararlaştırıldı. Böylece yabancı kullar srunu kesin larak çözümlendi ve bu kulların tamamı Milli Eğitim Bakanlığı ilkelerine bağlı hale getirildi. (1926) IRAK SINIRI VE MUSUL SORUNU(1926) Lzan da Musul srunu çözüme kavuşturulamamıştı. Türkiye, Musul halkının çğunluğunun Türk lmasından dlayı Musul'un kendisine bırakılmasını istiyrdu. İngiltere ise bölgenin zengin petrl yataklarına sahip lması ve eknmik çıkarları nedeniyle Musul u bırakmak istemiyrdu. Lzan'da Musul srununun iki taraf arasında yapılacak karşılıklı görüşmelerle halledilmesine Zeki DOĞAN Ssyal Bilgiler Öğretmeni ssyalciniz.wrdpres.cm Sayfa 1

3 karar verilmişti. Ancak ikili görüşmeler sırasında bir çözüm sağlanamayınca, Türkiye durumu Milletler Cemiyetine götürdü. İngiltere'nin uzlaşmaz tutumu üzerine Türkiye bölgeye müdahale kararı aldı, fakat Şeyh Sait İsyanının çıkması Türkiye nin müdahalesini engelledi. Türkiye, Şeyh Sait isyanıyla uğraştığı için gerekli askeri müdahalede bulunamadı. Yrum: Şeyh Sait İsyanı nedeniyle Musul a askeri müdahalede bulunulamaması, iç srunların dış plitikayı lumsuz etkilediğinin göstergesidir. 5 Haziran 1926'da Türkiye ile İngiltere arasında Ankara Antlaşması imzalandı. Musul, İngiliz mandası altındaki Irak'a verildi. Musul'un petrl gelirlerinin % 10'u yirmi beş yıllığına Türkiye'ye verildi. Türkiye beş yüz bin İngiliz sterlini karşılığı bu hakkından vazgeçmiştir. Yrum: Musul srunu Misakı Milliye aykırı larak çözülmüştür. Misakı Milliden taviz verilmiştir. Musul daki Türkleri kruyucu kararlar alınamamıştır. DIŞ BORÇLAR SORUNU Lzan Antlaşmasında Osmanlı Devletinden kalan brçların paylaşılması ve ödenmesi kararlaştırılmıştı ancak alacaklılar arasında en fazla alacağı lan Fransa srun çıkardı. Türkiye'den alacağı en fazla lan Fransa, brçların altın larak ödenmesini istediyse de Türkiye brçların kağıt para ve Fransız frangı larak ödenmesini kabul ettirdi. Türkiye brçlarını 1954'e kadar ödedi. Bilgi: 1929'da başlayan ve tüm dünyada etkili lan eknmik bunalım, Türkiye'nin brçlarını geç ödemesine neden lmuştur. Bu srunun Milletler Cemiyeti ve Lahey Adalet Divanı'nda çözümlenememesi üzerine Türkiye ile Yunanistan arasında 10 Haziran 1930'da bir antlaşma yapıldı. Buna göre İstanbul Rumlarının ve Batı Trakya Türklerinin yerleşme tarihlerine bakılmaksızın yerlerinde kalmaları kabul edildi. Diğer yerlerdeki Türk ve Rumlar yer değiştirecekti. Böylece bu srun da çözümlenmiş ve Türk - Yunan ilişkileri 1954 yılına kadar sürecek iyi bir döneme girmiştir. Yrum: Yunanistan ile 1930 dan snra başlayan iyi ilişkiler 1934 te Balkan Antantı nın kurulmasında etkili lmuştur yılında rtaya çıkan Kıbrıs srunu, Türk- Yunan ilişkilerinin yeniden bzulmasına neden lmuştur DÖNEMİ Bu dönemde yeni bir dünya savaşı tehlikesine karşı önlemler alınmıştır. 1929'da başlayan dünya eknmik bunalımı, liberal plitikalara karşı tepkilere neden lmuş, triter (baskıcı) rejimler güçlenmiştir. (Kmünizm, Faşizm, Nazizm gibi) Almanya ve İtalya'nın saldırgan plitikaları Türkiye'nin dış güvenliğini tehlikeye düşürmüş ve ittifak arayışlarına yöneltmiştir. Bu nedenle Türkiye bu dönemde büyük devletler ile yakın siyasi ilişkiler kurmuş, Bölgesel ve uluslararası paktlara katılarak dünya barışına katkıda bulunmuş ve kendi güvenliğini ve gücünü de artırmıştır. TÜRKİYE'NİN MİLLETLER CEMİYETİ'NE GİRMESİ (1932) NÜFUS MÜBADELESİ /DEĞİŞİMİ (1930) Nüfus mübadelesi Yunanistan ile Türkiye arasında srun lmuştur. Lzan Antlaşması'na göre İstanbul Rumlarıyla Batı Trakya Türkleri hariç diğer Türk ve Rumların yer değiştirmesi kararlaştırılmıştı. Ancak Yunanistan ın özellikle İstanbul'da daha çk Rum bulundurmak istemesi iki ülke arasında srun ldu. Milletler Cemiyeti, Wilsn İlkeleri gereğince uluslararası srunları barışçı yllarla çözmek için Paris Barış Knferansında alınan kararla kurulmuştur. Ancak, Milletler Cemiyetinin İngiltere nin etkisi altında kalarak, kuruluş amacına uygun davranmaması ve büyük devletlerin çıkarlarını kruyan bir kurum haline gelmesi Türkiye nin bu kuruluşa üye lmasını geciktirdi. Zeki DOĞAN Ssyal Bilgiler Öğretmeni ssyalciniz.wrdpres.cm Sayfa 2

4 İlerleyen yıllarda II. Dünya Savaşı tehlikesinin belirmeye başlaması üzerine Türkiye, dünya barışına verdiği önemi göstermek ve yurtta sulh, cihanda sulh ilkesini gerçekleştirmek amacıyla Milletler Cemiyeti ne üye ldu. (18 Temmuz 1932) 1930'lu yıllarda Almanya'nın hızla silahlanması, İtalya'nın Habeşistan'ı işgal etmesi ve Japnya'nın da Mançurya'ya saldırması üzerine Türkiye, Milletler Cemiyetine başvurarak Bğazların durumunun yeniden belirlenmesini istedi. BALKAN ANTANTI (9 Şubat 1934) Antant: Devletlerarasında bir ya da birkaç antlaşmanın imzalanmasıyla yapılan ittifak. I. Dünya Savaşı'ndan snra imzalanan antlaşmalar kalıcı bir barış sağlayamamıştı. Avrupa'da silahlanma yarışı tüm hızıyla sürmekte, Almanya ile İtalya nın yayılmacı plitikaları Balkanları ve Orta Dğu'yu tehdit etmekteydi. Milletler Cemiyeti büyük devletlerin etkisinde lduğundan devletlerarası anlaşmazlıkları çözmede etkisiz kalıyrdu. Bu gelişmeler üzerine Türkiye, Yunanistan, Yugslavya ve Rmanya arasında Balkan Antantı imzalandı. Bu antlaşmayla Balkan ülkeleri karşılıklı larak sınırlarını güvenlik altına almayı ve çıkabilecek tehlikeleri birlikte önlemeyi amaçlamışlardır. Arnavutluk, İtalya'dan çekindiği için bu antanta katılmamış ve tarafsız kalmıştır. II. Dünya Savaşı'nın çıkması üzerine Balkan Antantı dağılmıştır. Bilgi: Bulgaristan Balkanlardaki emellerinden dlayı ittifaka katılmadı. ( II. Balkan Savaşında kaybettiği yerleri geri almak istemesi) Türkiye, Balkan Antantı'nı imzalayarak batı sınırlarını güvenlik altına almıştır. Türkiye'nin isteği ile İsviçre'nin Mntrö şehrinde bir knferans tplandı. Knferansa Türkiye, Yunanistan, İngiltere, Fransa, Svyet Rusya, Yugslavya ve Japnya katıldı. Knferans snunda Türkiye'nin bğazlardaki hakimiyeti kabul edildi. Mntrö Bğazlar Sözleşmesine göre; Bğazlar Kmisynu kaldırılarak bütün görev ve yetkileri Türk Devleti ne bırakıldı. Türkiye'nin Bğazlarda asker bulundurması kabul edildi. Ticaret gemilerinin geçişi serbest bırakıldı, savaş gemilerinin geçişi Türkiye nin isteğine bırakıldı. Türkiye savaşa girerse veya savaş tehlikesiyle karşı karşıya kalırsa, Bğazları istediği gibi açıp kapayabilecekti. Yrum: Türkiye Bğazlar üzerinde kesin egemenlik sağlamıştır. Bğazlar srunu çözüme kavuşmuştur. Türkiye'nin Akdeniz'deki güvenliği artmıştır. Bğazlar Srunu, Misakı Milliye uygun bir şekilde çözülmüştür. SADABAT PAKTI (8 TEMMUZ 1937) Pakt: Birkaç devlet arasında yapılan antlaşma MONTRÖ BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ (20 TEMMUZ 1936) Lzan'da, Bğazlar srunu Türkiye'nin aleyhine çözümlenmiş, tam egemenlik hakkı verilmemişti. Çünkü Lzan Barış Antlaşması'nda Bğazların yönetiminin Türkiye'nin başkanlığını yapacağı uluslararası bir Bğazlar Kmisynuna verilmesi ve Bğazların her iki yakasında asker bulundurmaması, Türkiye'nin Bğazlar üzerindeki egemenlik haklarını sınırlandırmaktaydı yılında İtalya nın Habeşistan'a saldırması, Akdeniz ve Ortadğu güvenliğinin tehlikeye düşmesine neden lmuştu. Bu yüzden Balkan Antantı'na benzer bir antlaşmanın Orta Dğu'da da gerçekleştirilmesi için faaliyetlere başlanmıştır. Bu amaçla Türkiye nin öncülüğünde Türkiye, İran, Irak ve Afganistan arasında Sadabat Paktı imzalanmıştır. Zeki DOĞAN Ssyal Bilgiler Öğretmeni ssyalciniz.wrdpres.cm Sayfa 3

5 Bu antlaşmaya göre üye ülkeler; Karşılıklı larak birbirlerinin sınırlarına saygılı lmayı, Birbirlerinin iç işlerine karışmamayı, Ortak çıkarlar dğrultusunda hareket ederek dstluk ve iş birliğini geliştirmeyi kabul etmiştir. Bilgi: Misakı Milli'ye katılan sn tprak Hatay'dır. Suriye sınırımız bugünkü şeklini almıştır. Bilgi: Türkiye, Sadabat Paktı ile yaklaşan II. Dünya Savaşı öncesinde dğu sınırlarını güvence altına almış ldu. HATAY SORUNU Suriye, kmşularıyla lan sınır srunları nedeniyle bu pakta katılmamıştır yılında TBMM ile Fransa arasında imzalanan Ankara Antlaşması yla Hatay, Fransa mandasındaki Suriye ye bırakılmıştı. Burada yaşayan Türklere geniş haklar tanınmış ve bölgede özerk bir yönetim uygulanmıştı. Ancak Hatay'ın Türk tprakları dışında kalması, Misakı Millî den taviz verildiği anlamına gelmekteydi. Zeki DOĞAN - Ssyal Bilgiler Öğretmeni ssyalciniz.wrdpress.cm NOT: Ders ntlarımız ftkpiye uygundur. Ticari amaçlı kullanılmaması ve kaynak gösterilerek paylaşılması rica lunur. Atatürk, Hatay'ın anavatana katılması için çalışmış ve çeşitli girişimlerde bulunmuş, 1923 te Adana'da yaptığı bir knuşmada, "Kırk asırlık Türk yurdu, düşman elinde esir kalamaz." diyerek ileride Hatay'ın ana vatana katılacağının müjdesini vermişti. Fransa 1936 yılında Suriye'deki manda yönetimine sn verdi ve buralardan çekildi. Ancak Hatay'ın durumu belirsizliğini krudu. Bunun üzerine Türkiye, Milletler Cemiyetine başvurarak srunun çözülmesini istedi. Türkiye ile Fransa arasında yapılan ikili görüşmelerde, "Hatay'ın geleceğini buradaki halkın belirlemesi" ilkesi kabul edildi. Bunun üzerine seçimler yapıldı ve Hatay Bağımsız Cumhuriyeti kuruldu. (2 Eylül 1938) Bağımsız Hatay Cumhuriyeti'nin ilk devlet başkanlığını Tayfur Sökmen yaptı. Hatay Millet Meclisi, 29 Haziran 1939'da y birliği ile Türkiye'ye bağlanmaya karar verdi. Zeki DOĞAN Ssyal Bilgiler Öğretmeni ssyalciniz.wrdpres.cm Sayfa 4