LASTİKLERDE YÜK VE HIZ ENDEKSİ UYGULAMALARI

Transkript

1 LASTİKLERDE YÜK VE HIZ ENDEKSİ UYGULAMALARI Dünya ekonomisinde nakliye sektörü hızla gelişip büyürken, TBR lastiklerinden beklentilerde yükselmekte. Nakliye firmaları hangi sektörün taşımacılığını yaparlarsa yapsınlar artan rekabet şartlarında daha çok yükü daha kısa zamanda ve en düşük maliyetlerle taşımayı hedefliyor. Uzun yol taşımacıları treyler hacmini genişleterek daha büyük hacimlere sağlamaya çalışırken çareyi daha düşük yükseklikte dorse lastiklerinde arıyorlar. Hafriyat ve dekabaj firmaları kamyonların taşıma hacmini ve sefer sıklığını artırmak için tonaja, kesiğe daha dayanıklı lastiklere ihtiyaç duyuyor. Lastiklerden beklenen performans ölçütlerinden en önde gelen ilk iki unsur Hız ve Yük taşıma kapasitesi olarak belirlenebilir. Zira Lastiğin Hız ve Yük kapasitesi aracın çalışma şartlarına uygun değilse lastiğin ömrünü tamamlaması başka bir deyişle lastik çalışması dahi mümkün olmayacaktır. Lastiklerin sağlayacağı maksimum yük ve hava basıncı değerleri lastiklerin yanağında ebat bilgilerinin hemen arkasından koyulan işaretlerde belirtilir.

2 Lastiklerin üzerinde iki farklı hız seviyesi için iki çeşit yük taşıma seviyesi tekli ve çiftli kullanımlar için ayrı bir alternatif olarak belirtilir. 154/150 M 154 ; Tekli kullanımda, 3750 Kg ( 8270 LBS ) yük taşıma kapasitesini 150 ; Eşli kullanımda, 3250 Kg ( 7385 LBS) yük taşıma kapasitesini M ; ise 130 Km/Saat sürat sınırını işaret etmektedir L Lastik için belirtilen yük/hız endeksine ek olarak alternatif bir yük endeksi de ayrıca bir daire içerisinde gösterilir. Yukarıdaki resimde yuvarlak içersinde alternatif kullanım belirtilmiştir. Burada dikkat edilmesi gereken husus hız endeksi azaltıldığında lastiklere daha yüksek bir taşıma kapasitesinin daha düşük bir sürat için yüklenebilmesidir. Yukarıdaki lastik için 156 Tekli kullanımda, 4000 Kg yük taşıma kapasitesini 150 Eşli kullanımda, 3250 Kg yük taşıma kapasitesini L ise 120 Km/Saat sürat sınırını işaret etmektedir. Lastik üreticisi tekli kullanımda, şayet hız 130 Km/Saat den 120 Km/Saatte düşürülürse çiftli kullanımda yük kapasitesinin 3750 Kg dan 4000 Kg çıkartılabileceğini belirtmiştir. Burada hemen aklımıza şöyle bir soru gelebilir. Tek başına 3750 Kg olarak gösterilen yük kapasitesi eşli kullanımlarda daha düşük, 3250 Kg olarak belirtiliyor? Veya Hız endeki düşürüldüğünde neden ekli kullanımın yük kapasitesi artırılmıyor? Her iki sorunun da cevabı aslında aynıdır. Eşli kullanılan lastikler yol ve sürüş şartlarından dolayı bazı zamanlar tek başlarına yükü göğüslemek zorunda kalır, yani çok kısa bir süre içinde olsa eşli lastiklerden sadece bir tanesi yere basar, işte bu zaman aralığında yere basan lastik tüm yükü taşır. Bu nedenle eşli kullanımların yük endeksi daha düşüktür ve alternatif hız endekinde de sabit tutulur. LASTİKLERDE YÜKÜ HAVA TAŞIR;

3 Lastiklerin işaret edilen yük kapasitesini taşıya bilmesi için belirtilen şişirme basıncına muhakkak sahip olması gerekmektedir. Yukarıdaki örnek lastiğin üzerinde yazan maksimum yük ve hava basıncı açıklaması görülmektedir. 154; Tekli kullanımda, 3750 Kg ( 8270 LBS ) 120 PSI 150; Eşli kullanımda, 3250 Kg ( 7385 LBS) 120 PSI Aşağıda yük ve hız endeksi tablolarında yük ve hız endekslerinin karşılığı olan kg ve Km değerlerini inceleyebilirsiniz. YÜK ENDEKSİ HIZ ENDEKSİ ENDEKS YÜK ENDEKS YÜK ENDEKS YÜK SEMBOL HIZ (KG) (KG) (KG) (KM/S) A A A A A A A A B C D E F G J K L M N P Q R S T H V 240

4 W VR > ZR > Nakliye sektöründe rekabet kuralları en düşük maliyetlerle daha kısa zamanda daha çok yükü taşımak üzerine kurulduğundan genellikle lastikler taşıma kapasitelerinin üzerinde yük taşımak zorunda kalırlar. Özellikle Ağır nakliyat, hafriyat ve dekabaj taşımacılarının araçların yüklü kantar ağırlıklarından aks ve lastik başına düşen yükler hesaplandığında lastiğin yük kapasitesinin aşıldığı görülür. Hız ve Yük parametreleri lastik kapasitesine ters oranlı etki ettiğinden bu aşırı yük durumunda hızın azaltılması ve lastiklerdeki hava basıncının artırılması gerekir. Lastik şişirme basıncının %10 dan daha fazla şişirilmesi her zaman riski bir işlemdir. Lastiğin hava basıncının artırılması bir taraftan taşıma kapasitesini yükseltirken diğer taraftan lastiğin gümlemesine de sebep olacak bir tehlike oluşturur. Şayet çalışma şartları lastiklerin taşıma kapasitesi belirtilen yük/hız endekslerinin üzerinde bir kullanımı zorunlu kılıyorsa bu durumda lastiğin maximum yük taşıma kapasitesinin hangi hız Sınırında ve şişirme basıncında sağlanacağı teknik olarak hesaplanmalıdır. Uygulamanın şekline göre lastiklerin taşıma kapasitelerinin artırılmasında aşağıdaki kriterler uygulanır. Ancak bu işleme geçmeden hem belirmek gerekir ki TBR lastiklerine hava basma işlemi bir şişirme kafesi içerisinde yapılmalıdır. Lastik şişirilirken meydana gelen lastik gümlemeleri ölümcül kazalardır, hele ki lastiğe üreticinin belirttiği max şişirme basıncının üzerinde bir hava basılacaksa bu lastiğin şişirme esnasında gümleme riski iyice artmış olacaktır.

5 Lastik şişirme basıncını artırıp hızı azaltarak yük taşıma kapasitesini artırmak zorunlu ise bu durumda 3 kurala kesinlikle uymak gerekir. 1- Yarı treyler ve treyler de 65 Km/saat üzerindeki hızlarda yük artışı uygulamayınız 2-40 Km/saat e kadar eşli kullanım yük kapasitesi tekli kullanım yük kapasitesinin iki katıdır., 3-Tekerlek dingilleri şaseye süspansiyonsuz sabitlenmiş ise 40 Km nin üzerindeki hızlarda ek yüke izin verilmez. Lastiklerin yük taşıma kapasitelerinin şişirme basıncını artırarak ve aracın hızının azaltılarak ne ölçüde yükseltilebileceği aşağıdaki teknik tablodan incelene bilir. AĞIR VAISTA LASTİKLERİNDE TEKLİ KULLANIMDA HIZ VE BASINÇ VE YÜK KATSAYISI TABLOSU HIZ SEMBOLLERİ F=80 G=90 J=100 K=110 L=120 M=130 BASINÇ KATSAYISI MAKSİMUM ARAÇ HIZI YÜK KATSAYISI ,02 1,02 1,02 1, ,04 1,04 1,04 1,04 1, ,03 1,06 1,06 1,06 1,06 1,06 1, ,05 1,07 1,07 1,07 1,07 1,07 1,02 65 (A) 1,08 1,09 1,09 1,09 1,09 1,09 1, ,10 1,10 1,10 1,10 1,10 1,10 1, ,11 1,11 1,11 1,11 1,11 1,11 1, ,12 1,12 1,12 1,12 1,12 1,12 1, ,13 1,13 1,13 1,13 1,13 1,13 1,09 40 (B) ( C ) 1,15 1,15 1,15 1,15 1,15 1,15 1,1 35 1,19 1,19 1,19 1,19 1,19 1,19 1, ,25 1,25 1,25 1,25 1,25 1,25 1, ,35 1,35 1,35 1,35 1,35 1,35 1, ,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1, ,65 1,65 1,65 1,65 1,65 1,65 1, ,8 1,8 1,8 1,8 1,8 1,8 1,3 5 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 1,4 STATİK- 0 Km 2,85 2,85 2,85 2,85 2,85 2,85 1,4 A- Yarı treyler ve treyler de 65 Km/saat üzerindeki hızlarda yük artışı uygulamayınız B- 40 Km/saat e kadar çifli kullanım yük kapasitesi tekli kullanım yük kapasitesinin iki katıdır., Tekerlek dingilleri şaseye süspansiyonsuz sabitlenmi ise 40 Km nin üzerindeki hızlarda ek yüke izin verilmez.

6 Yukarıdaki tablo incelendiğinde ortaya çıkan özet sonuç aşağıdaki gibi olacaktır. Öncelikle yukarıdaki tablonun tekli kullanım için olduğuna dikkat edilmelidir. 1-Aracın ortalama hızı 65 Km/h ye düşürüldüğünde ortalama %9 luk bir yük artışı lastik havalarında %5 lik bir artışla mümkün. 2-Araç hızı ortalama hızı 40 Km/h ye düşürüldüğünde ortalama %15 lik bir yük artışı lastik havalarında % 11 lik bir artışla mümkün. 3- Araç hızı ortalama hızı 5 Km/h ye düşürüldüğünde ortalama % 2,1 lik bir yük artışı lastik havalarında % 14 lik bir artışla mümkün. Yukarıdaki özet sonuçlarda da görüldüğü gibi lastiklerin üzerinde belirtile yük ve hız endeksleri çok özel durum ve uygulamalar dışında değiştirilememekte, araç hızı 40 Km/h düşürüldüğünde dahi yük kapasitesinin ancak %11 kadar artırılabildiği dikkat çekicidir. Bu hesaplamalar yapılırken aks başına düşen yük miktarları ve aşağıdaki kısıtlamalar göz önüne alınmalıdır. 1- Treyler ve yarı treylerde 65 Km/saat üzerinde yük artışı yapılamaz. 2- Süspansiyonsuz dingillerde 40 Km/saat üzerinde yük artışı yapılamaz., Bazı durumlarda araç 40 Km/saat in altıda seyrederken lastikler aksta eşli olarak kullanılacaktır. Böyle bir durunda lastiğin eşli yük kapasitesi tekli yük kapasitesinin 2 katı olarak hesaplanır.