Ak ll Toplum Olma Yolunda Ulusal Bilgi Stratejisi ve Bilgi Ortakl

Transkript

1 Ak ll Toplum Olma Yolunda Ulusal Bilgi Stratejisi ve Bilgi Ortakl Mustafa SA SAN* Bilgi toplumu aflamas na ulaflm fl ülkeler, art k ulusal bilgi stratejilerini oluflturmak durumundad rlar. Bilginin, sürekli katlanarak büyümesi ve bilgi patlamas n n oluflmas yla birlikte kontrol alt na al nmas da zorlaflm flt r. Ülkelerin bu zor durumdan kurtulabilmeleri ve globalleflen dünyaya ayak uydurabilmeleri için ulusal bilgi ortakl na kat l m, ak ll bir toplum olma yolunda at lan ad mlardan ilkidir. Bu nedenle, bir ülkedeki is - tihbarat faaliyetleri, ulusal bilgi altyap s,bilginin süreklili i ancak bilgi/biliflim sektörleri içerisinde de erlendirilerek ülkele - rin ulusal ç karlar do rultusunda gerçekleflebilir. Bunu da baflarm fl ülkeler ak ll bir toplum olman n bilincinde hareket et - mektedirler. Information societies should constitute their national information strategy. It has become diffucult to get information under control because of the increase in the amount of information at an increasing degree or to it put differently, information explosion. Participation in the nation - al information common for rescuing the states from this predicament and catching up with the globalizing world is the first step on the way toward creating a smart nation. For this reason, intelligence activities, national information infrastructure and the continuity of information can only be realized if to be assessed within information/informatics sec - tors.the states that have been successful in this regard are acting with the consciousness of already being a smart nation. Girifl Bir ülkede ulusal bir bilgi stratejisi oluflturman n ve toplumu üretici k lman n yolu, o ülkenin bilgi/biliflim sektörlerine yat r m yapmakla mümkündür. Bu sektörlere yat r m için ülkedeki bilginin nereden bafllayarak üretildi ine ve nas l pazarland - na bak lmal d r. Bu nedenle bilgi/biliflim sektörünü anlayabilmek için ulusal düzeydeki bilginin altyap s n irdelemek gerekmektedir. Bilgi/biliflim sektörlerinden neyin kastedildi ini bilmek için ise, bu sektörler aras ndaki fark n aç klanmas önemlidir. Ulusal bilgi stratejisini anlayabilmek için, ülke çap nda gerçeklefltirilen yerel ve bölgesel bazdaki bilgi ortakl klar n n incelenmesi gerekir. "Bu bilgi ortakl klar, ülkenin güvenli i için ulusal bilgi topla- 87 Stratejik Analiz, Cilt 2, Say 18, Ekim 2001 * ASAM, Dokümantasyon ve Enformasyon Merkezi, Bilgi Uzman. E-posta: msagsan@avsam.org

2 Ak ll Toplum Olma Yolunda ma faaliyetlerine nas l yans r?" ve "Ulusal istihbarat topluluklar buna paralel olarak ne gibi de iflikliklere u ram flt r?" gibi sorular n cevaplar n n bulunmas gerekir. Ulusal bilgi stratejisini anlayabilmek için öncelikle ulusal bilgi altyap s n bilmek gerekmektedir. 1 Ulusal Bilgi Altyap s Bir ülkenin bilgi altyap s, o ülkedeki mevcut bilgi kaynaklar n n depolanmas n n, ifllenmesinin ve hizmete sunulmas n n sa lanmas fleklinde yorumlanmaktad r. Ayr ca, bilgi altyap s, o ülkedeki teknolojilerin bilgi kaynaklar na nas l yans d n bilgi sistemlerini de kullanarak araflt rmaya çal fl rlar. Yani, bir ülkedeki mevcut bilginin ifllenmesine, depolanmas na, bir yerden bir yere iletilmesine ve bu bilgilere gerekti inde eriflilmesine olanak sa layan teknolojileri içermektedir. Ulusal bilgi altyap s o ülkedeki bilgi otoyollar ndan oluflmaktad r. Bilgi otoyolu ise, bir ülkenin üniversitelerine, kütüphanelerine, araflt rma laboratuarlar na, iflyerlerine, hastanelerine ve evlerine bak r, koaksiyel veya fiber optik kablolarla, uydu veya yay n yoluyla veri, ses ve görüntü türü bilgiler tafl yan; donan m, yaz l m ve standartlardan oluflan iletiflim sistemleri 1 fleklinde tan mlanmaktad r. Sonuç olarak ulusal bilgi altyap s, ülkenin tümünün kablolarla döflenerek a lar arac l ile bir iletiflim sistemi kurmaya yönelik çal flmalarda bulunmaktad r. Ayr ca ulusal bilgi otoyolunun teknik altyap s ndan faydalanarak bilgi kaynaklar n n ve bilgi sistemlerinin hizmete sunulmas görevini üstlenmektedir. Ulusal bilgi altyap lar n oluflturan ülkeler, bu do al süreç içerisinde bir tak m avantajlara sahip olmufl durumdad rlar ki bunlar afla da flu flekilde s ralayabiliriz: "a) ülkenin ekonomik aç dan büyümesine ve verimlili inin artmas na neden olur, b) yeni istihdam olanaklar do ar, c) araflt rma ve gelifltirme kurumlar n n verimi artarak mikroelektronik, haberleflme ve yaz l m teknolojileri gibi kritik teknolojilerde liderlik sa lan r, Information Superhighway: Issues Affecting Development. (Report to the Congress GAO/RCED ), Washington, D.C., U.S. General Accounting Office, 1994, s. 12. ç) yarat lacak uygun ortamla sermaye ve beyin gücü ülkede tutulur, d) her alandaki hizmet sektörü daha kaliteli ve daha ucuz hale gelir, e) yaflam boyu ö renen, e itimli, ülkedeki ve dünyadaki geliflmelerden haberdar yurttafllar n yetifltirilme olana oluflur, g) daha verimli ve daha kaliteli kamu hizmeti sa layan bir devlet organizasyonu kurulur." 2 Ulusal bilgi altyap lar n oluflturan ülkeler, resmi düzeydeki bilgilerini saptayarak denetim alt na alm fllard r. Bu sayede ulusal bilgi stratejisinin oluflturulmas nda bir araç olan kamu bilgilerinin iflbirli- i çerçevesinde (ulusal bilgi ortakl ) bilginin halk n istifadesine aç lmas n gerçeklefltirmifller ve kamu kurulufllar iflbirli ini etkin bir flekilde kolayca uygulayabilmifllerdir. Bilgi altyap s, bilginin ifllenmesi ve da t m için biliflim ve iletiflim olanaklar ile desteklenen ya da desteklenmeyen bilgi kaynaklar, bilgi hizmetleri ve bilgi sistemlerinden oluflmaktad r. 3 Yani, bu üç unsur bilgi altyap s n n oluflmas na zemin haz rlamaktad r Bilgi Kaynaklar Bilgi kaynaklar, yaz l, say sal veya ses biçimlerinde, geleneksel olan ya da olmayan ortamlar üzerinde bulunan verilerden oluflmaktad r. Ulusal bilgi altyap s içerisinde, bilgi kaynaklar ile ilgili dikkat edilmesi gereken nokta; bunlar n ülke düzeyinde nas l derlenmesi gerekti i konusunda hedef ve yollar belirlemektedir. Örne in, hangi tür bilgi kayna n n, ülkenin güvenli i ve savunmas aç s ndan önemli oldu unun bilinmesi flartt r. Ayr - ca, bilgi kaynaklar derlenirken, bunlar n gizlilik veya aç kl k derecesinin bulunup bulunmad, ülkenin ulusal ç karlar na ters düflüp düflmedi i de gözden geçirilmelidir. Bilgi altyap s n n oluflturulmas nda bilgi kaynaklar n n bir de kullan lma rolü bulunmaktad r. M. Tayfun Gülle, Türk Bilim Politikas Ve Ulusal Enformasyon Sistemi: Geliflmekte Olan Ülkeler Aç s ndan Sosyolojik Bir Yaklafl m" Kütüphane-Enformasyon-Arfliv Alan nda Yeni Tek - nolojiler ve TÜRKMARC Sempozyumu Bildirileriiçinde ss , stanbul: Türk Kütüphaneciler Derne i stanbul fiubesi, 1991, s. 99. Bülent Y lmaz, Ulusal Bilgi Politikas : Kuramsal Bir Yaklafl m 33. Kütüphane Haftas Bildirileri içinde (ss ). Ankara: Türk Kütüphanecileri Derne i, 1997, s. 21.

3 Çünkü, derlenen bir kaynak kullan ma aç lmadan yani paylafl lmadan bafll bafl na bir anlam ifade etmemekte ve ülke için faydal olmamaktad r. Bu nedenle ülkenin güvenli ini sarsmayacak ulusal bilgi kaynaklar çeflitli düzeylerde kullan ma aç labilir ve ülke için faydal duruma getirilebilir. Ulusal bilgi kaynaklar n n etkin bir flekilde kullan lmas n n ve en üst düzeyde verim sa lanmas n n temelinde, bilgi hizmetlerinin sunulmas nda hangi yolun izlenmesi gerekti i yatmaktad r. 4 Bilgi kaynaklar - n n çeflitli düzeylerde hizmete sunulmas demek ise, o ülkede bilgiyi üreten ve da tan tüzel kiflilerin resmi ünvanlar ile resmi makamlar kastedilmektedir. Bilgi stratejisinin oluflturulmas nda, bilgi kaynaklar n n yönetimi de son derece önemlidir. Fakat bilgi kaynaklar n n yönetiminden önce kaç tür bilgi kayna n n oldu u aç klanmal ve bu kaynaklara göre yönetim biçimleri oluflturulmal d r. Bunlardan birincisi aç k bilgi kaynaklar d r ki bu; ço u zaman aç k kaynaklardan (kamu taraf ndan gizli say lmayan) elde edilen bilgilerdir. Ham veri niteli- inde say lan bu tür kaynaklar için, zaman zaman yan lt c l k aç s ndan ulusal güvenli in koruyucusu pozisyonunda yer alabilece i yönünde görüfller bulunmaktad r. Bir di er bilgi kayna ise, devletlerin ulusal güvenli ini tehdit edici durumda olan kapal bilgi kaynaklar d r ki bu da geleneksel ve spesifik olarak yap lan istihbarat çal flmalar n içermektedir. Örne in bir ülkenin savunmas nda kullan lan teknolojik bilgilerin üst düzeyde gizli tutulmas, ulusal güvenlik aç s ndan son derece önemlidir. flte bu iki tür bilgi kayna karfl s nda ülkeler, bilgi kaynaklar n yönetmek için iki amac gerçeklefltirmeye çal fl rlar. Bunlardan en genel olan bilgi teknolojileri ve bu teknolojilerle desteklenen bilgi sistemleri arac l ile ülkenin de erini yükseltmek; di eri ise do ru bilgiyi en uygun zamanda ve biçimde karar al c ya yani kullan c ya sunabilmektir. 5 Yani, teknoloji kullan m bilgi kaynaklar yönetimini kolaylaflt rm fl ve derlenmifl bilgi kaynaklar - na eriflimi h zland rm flt r. Bu nedenle, ulusal bilgi stratejisi oluflturmufl ülkelerin örgütlerinde kullan - lan bilgi kaynaklar n n büyük bir k sm bilgisayar ortam nda ya da veri tabanlar nda saklanmaktad r. Bugün kalk nm fll n ölçüleri içerisinde, bir ülkenin sermaye birikimi, beyin potansiyeli, fiziksel altyap s ve temel sanayiinin durumu ile birlikte bilgi hizmetleri de geliflmifl sektörler içerisinde istenilen noktaya gelmifltir. Nitekim, bilgi kaynaklar n n etkin yönetilmesinde teknoloji kullan m n n gereklili ini Türksel Kaya Bensghir, "Bilgi Teknolojileri ve Örgütsel De iflim" adl kitab nda flu flekilde ifade etmifltir: "Bilgi gereksinimi hangi örgütsel düzeyle ilgili olursa olsun, bilgisayar ortam nda tutulan bilgi kaynaklar, yöneticilerin etkin kararlar almas nda gerek zaman gerekse maliyetten tasarruflar sa lar." 6 2. Bilgi Hizmetleri Bilginin sa lanmas, düzenlenmesi ve yay m ile ilgili kamu ve özel sektörde bulunan çeflitli türdeki sistem ve a lard r. Bunlar veri bankalar, veri tabanlar, kütüphane sistemleri, kütüphane hizmetleri, dokümantasyon merkezleri ve hizmetleri, arflivler ve istatistiksel hizmetlerle 7 bunlar n kablolarla ba lant l kurulmufl olan fleklidir. Bilgi patlamas ile birlikte, bilgi hizmetleri istenen bilgiyi ihtiyaç duyulan noktaya zaman nda ulaflt rma görevini üstlenmifltir. Bilgiyi depolama ve iletme ortamlar ndaki geliflmeler, bilgi hizmetlerinin bir sektör olarak ekonomik yap içerisinde yer almas n sa lam flt r. Bugün kalk nm fll n ölçüleri içerisinde, bir ülkenin sermaye birikimi, beyin potansiyeli, fiziksel altyap s ve temel sanayiinin durumu ile birlikte bilgi hizmetleri de geliflmifl sektörler içerisinde istenilen noktaya gelmifltir. 3. Bilgi Sistemleri Mehmet Toplu, Ulusal Bilgi A lar nda MARC Format n n Önemi ve Yararlar Kütüphane-Enformasyon-Arfliv Alan nda Yeni Teknolojiler ve TÜRKMARC Sempozyumu Bildirileri içinde ss , stanbul: Türk Kütüphaneciler Derne i stanbul fiubesi, 1991, s Larry Long, Management Information System, (New Jersey: Prentice-Hall, 1989), ss Bilgi sistemleri ile karfl l kl etkileflime sahip bilgisayara dayal ya da dayal olmayan biçimlerdeki 6 7 Türksel Kaya Bensghir, Bilgi Teknolojileri ve Örgütsel De i - flim, Ankara, Türkiye ve Ortado u Amme daresi Enstitüsü, 1996, s.25. Bülent Y lmaz, ss

4 Ak ll Toplum Olma Yolunda bilgi birimlerinin bilefliminden oluflan sistemlerdir. nsan ve bilgi teknolojileri iflbirli i ile bilgi toplama, iflleme, gönderme ve saklama ifllevlerini yürütebilmek için tasarlanm fl yap lard r. Bilgi sistemi, bilgi altyap s n n temelini teflkil etmektedir. Çünkü, ortak bir amaç etraf nda evrensel bilgi birikimi ve üretiminin uluslararas iflbirli i, iflbölümü, ortak katk ve çal flma ile denetim alt na al nmas n ve bilginin bütün toplumlar ve bireylere eflit koflullarda paylafl m n sa lamaktad r. 8 Bu nedenle bilgi sistemleri, ulusal bilgi ortakl na da do rudan do ruya katk da bulunmakta ve bu ortakl n teknolojik altyap s n gelifltirme yönünde yard mc olmaktad r. Bilgi sistemlerinde teknolojik altyap oluflturulurken baz hususlara dikkat etmek gere i vard r. Bu hususlar H.C. Lucas flu flekilde vermektedir Sisteme hangi verilerin dahil edilece ini iyi bilmek (Aç k bilgi mi yoksa kapal bilgi mi?), 2- Verileri, karar verici için anlaml bilgilere çeviren insangücü, programlar ve yönetsel süreçlerle desteklemek. Bilgi hizmetlerini gerçeklefltirebilmek ve bilgi kaynaklar n kullan c lara h zl ve ekonomik bir biçimde sunmak için dünyadaki bütün bilgi sistemleri ortak bir amaç etraf nda bütünleflmektedirler. Ulusal bilgi ortakl n n bir di er ad olan bu giriflim ile herhangi bir ülke, yeni bilgiler üretmekte, üretti i bilgiden yararlanma olana bulmakta ve bu bilgileri ihtiyaç duyan bilgi pazarlar na çeflitli ortamlar yard m ile satmaktad r. Böylelikle, ülkenin ekonomik aç dan kalk nmas na da do rudan do ruya katk sa lamaktad rlar. Ayr ca bu sistemler, kulland klar teknoloji sayesinde, uluslararas kaynak paylafl m nda da etkili olmaktad rlar. Bilgi sistemlerinin bir özelli i de, ülkelerde oluflabilecek her alandaki (ekonomi, siyasi, kültürel, askeri vs.) belirsizli i kulland teknoloji sayesinde giderebilecek veya en aza indirebilecek bir yap da biçimlendirilmesidir. flte bu aflamada, stratejik olarak bilgi, kendi sistemlerinden destek almaktad r. Yani gelecekteki belirsizli in en aza indirgenebilmesi için, bilgi stratejileri bilgi sistemlerini kullanmaktad r. Çünkü bilgi sistemleri bilgiyi düzenli bir yap da sunmaktad rlar. Ulusal bilgi altyap s n anlatmaya çal flt ktan sonra bu sistemlerin birebir uyguland bilgi/biliflim sektörlerinin ne oldu una ve aralar nda ne gibi farklar bulundu una k saca bir göz atmakta yarar vard r. Çünkü ulusal bilgi, bilgi/biliflim sektörlerini kullanarak bir strateji oluflturmaktad r. Bilgi/Biliflim Sektörlerine K sa Bir Bak fl Bilgi ve biliflim sektörleri çeflitli araflt rmac lar taraf ndan ayn anlamda kullan lsalar bile aralar nda bir tak m temel farklar bulunmaktad r. Bu farkl l klar ise ancak bu iki terimin anlam aç klanarak ortaya konulabilir. Bilgi ile ilgili çal flmalar k saca, bilimsel ve teknik materyali indeksleme ve abstraktlamay (öz ç karma); verileri düzenlemeyi; konu s n flamas ve bilgi eriflimini; bilgi taramas n, bibliyografya, rapor vb. haz rlamay ; bilimsel ve teknik enformasyon üzerine bilgi sa lama ve sunmay, enformasyon sorunlar konusunda araflt rmalar yapmay vb. içerirken; 10 enformatik bilimi bilginin belli amaçlar çerçevesinde toplanmas n, iletilmesini, saklanmas n, bilgiyi veren ve alan kaynaklar aras ndaki iletiflimi ve bu ifllevleri yerine getirecek yöntem, ayg t ve sistemlerin gerekli yaz l mlar ile birlikte gelifltirilmesini sa lamaktad r. 11 Bu akademik disiplin içerisinde enformasyon, bilginin düzenlenmesi amac na yönelik faaliyetlerde bulunurken; enformatik ise mevcut bilginin daha ziyade elektronik olarak depolanmas n sa lamaktad r. Asl nda bilgi biliminin elektronik bölümü ile daha yak n olan bu anabilim dal, bilgisayarlar n bilgi merkezlerine girmesiyle birlikte enformasyon Gelecekteki belirsizli in en aza indirgenebilmesi için, bilgi stratejileri bilgi sistemlerini kullanmaktad r. Çünkü bilgi sistemleri bilgiyi düzenli bir yap da sunmaktad rlar. 8 9 Tuncer Y lmaz, Uluslararas Enformasyon Sistemleri, Türk Kütüphanecili i, Cilt 4 (2), 1990, s.70. Henry C. Lucas, Computer Based Information Systems, New Jersey: Prentice-Hall, 1989, s Information Work Harrod s Librarians : Glossary Of Terms Used n Librarianship, Documentation And Bookcrafts., Aldershoot, Gower, 1987, s.25. Bilim-Teknoloji-Sanayi Tart flmalar Platformu,Enformatik Alan na Yönelik Bilim-Teknoloji-Sanayi Politikalar Çal flma Grubu Raporu, Ankara, TÜBA-TÜB TAK-TTGV, 1995, s.7.

5 Bir ülkede ulusal bilgi stratejisinden söz etmek için, o ülkedeki yerel ve bölgesel bilgi merkezleri aras ndaki ortakl klar da incelemek gerekir. bilimi ile kar flt r lmaktad r. Özetle, enformasyon bilginin düzenlenmesi amac na yönelik faaliyetlerde bulunurken; enformatik ise mevcut bilginin daha ziyade elektronik olarak depolanmas n sa lamaktad r. Bir ülkede ulusal bilgi stratejisinden söz etmek için, o ülkedeki yerel ve bölgesel bilgi merkezleri aras ndaki ortakl klar da incelemek gerekir. Çünkü uluslararas bilgi ortakl na girebilmek için öncelikle hükümetlerin ulusal bir bilgi ortakl oluflturmalar gerekmektedir. Ulusal bilgi ortakl ise, ulusal bilgi stratejisinin vazgeçilmez bir parças d r. Bu aç klamalardan sonra ulusal bilgi ortakl n n ne oldu unu ve hangi sektörlerin ulusal bilgi ortakl na ne gibi katk sa lad na göz atmakta yarar vard r. Bilgi Ortakl Nedir? Bilgi ortakl, genel olarak paylafl lm fl bir çevrede bilginin, kamu yarar na ortak menfaatler do rultusunda kullan labilir olmas d r. 12 Bilgi ortakl - n n sa lam temellere dayal ve kullan fll olabilmesi için ülkedeki çeflitli sanayii sektörleri ve hükümetler katk da bulunmaktad r. Afla da s ralanan üç sektör bilgi ortakl n n geliflmesine do rudan do ruya katk sa lamakta ve bilgi ortakl n destekleyici yönde ad mlar atmaktad rlar. 1- stihbarat hizmetleri sektörü: Herhangi bir ülkenin istihbarat hizmetlerinde çal flan kurum ve kurulufllar baz nda oluflturulan bilgilerdir ve genellikle ajan ve uydu yard m yla elde edilirler. Kamu istifadesine sunulmufl aç k kaynaklardan derlenen bu bilgilerin genellikle devlet taraf ndan gizli tutuldu u söylenmekteyse de böyle bir durum, ulusal bilgi stratejisi oluflturmaya yön vermekte ve ulusal bilgi bilgi ortakl n engellemektedir. 2- Kamu sektörü: Bilgi ortakl na katk sa layan bir di er unsur ise, o ülkeye ait gelmifl geçmifl hükümetlerdir. Birçok üniversitelerden, lobilerden ve araflt rma merkezlerinden elde edilen bu bilgilerin de hükümetler taraf nda gizli tutuldu u yönünde aç klamalar bulunmaktad r. Böyle bir gizlilik, bilgi ortakl na ters düflmekteyse de, bu bilgilerin ilerleyen zamanlarda kamu yarar na aç labilir ihtimalinin olmas ulusal bilgi ortakl na yap lan katk y ifade edebilir. 3- Özel sektör: Özel sektörün tamamen kâr sa lamak amac ile oluflturdu u ve belirli hedefleri do rultusunda ortak kullan ma açt bilgilerdir. Bilgi ortakl na dinamik olarak yard mda bulunan bu sektörün hükümetler taraf ndan potansiyeli anlafl lamazsa hükümet, ikinci aflamada bahsedilen özel teflebbüslü merkezlerden bu bilgileri elde edemez duruma gelecektir. 13 Ulusal bilgi ortakl nda amaç, ulusal güvenli- in tehdit alt nda kalmamas için oluflturulan ve ortak bir zemin üstünde kurulan mekanizmad r. Burada öncelikle önemli olan ülkenin kendi menfaatleri do rultusunda amaçlar na hizmet eden ve aç k kaynaklardan derlenen bilgilerin analizlerinin yap - larak paylafl ma aç lmas d r. Hükümetlerin her ne kadar bu bilgileri kamu yarar na açmadan ellerinde tutu u ileri sürülmekteyse de, oluflturulacak ulusal bilgi stratejisi ile sözü edilen bu tav r ortadan kalkacakt r. Böylelikle hükümetler ulusal bilgi ortakl n n gereklili ini anlayarak halk n bilgi düzeyini yükseltecek ve ülkeyi sanayi toplumundan bilgi toplumuna tafl yacak kamu bilgilerini belirli amaçlar gerçeklefltirildi i taktirde uluslararas düzeyde kullan ma açabilecektir. Sonuçta, ayn ulusal ç karlara sahip olan ülkeler, ulusal bilgi ortakl sayesinde ellerindeki mevcut bilgiyi paylaflabilmekte ve karfl taraftan da bilgi talebinde bulunabilmektedir. Bilginin Süreklili i Bilgi, geliflmifl ülkelerde bir süreç olarak alg - lanmakta ve hayat n her aflamas nda etkili bir araç olarak kullan lmaktad r. Bu nedenle bilginin süreklili i ulusal bilgi ortakl n n da devaml l aç s ndan son derece önemlidir. Bilginin devaml l bilginin üretildi i noktadan bafllamaktad r. Bilgi üretimi de, bilgiyi sat n almakla yap lmaktad r. Bilgiyi sat n alabilmek ise, bilgi alan na kaynak ay rmakla mümkündür Robert David Steele-Vivas, ss Robert David Steele-Vivas, Creating a smart nation: strategy, policy, intelligence and information Information Quarterly, 1996, Cilt 13 (2), 1996, s Thomas H. Davenport, Laurence Prusak, fl Dünyas nda Bilgi Yönetimi: Kurulufllar Ellerindeki Bilgiyi Nas l Yönetirler, stanbul, Rota Yay nlar, ss

6 Ak ll Toplum Olma Yolunda Böyle bir temel altyap üzerine oturtulan bir bilgi süreci ile ancak bilginin devaml l sa lanabilir. Çünkü bilginin devaml l da bilgi ortal n pekifltirecek; bilgi ortakl sayesinde de bilginin her alan nda ister kamu, ister özel isterse istihbarat alanlar nda olsun ulusal bir strateji meydana gelecektir. Geliflmifl ülkelerde bilginin süreç olarak alg land birtak m sektörler bulunmaktad r. Örne in, okullar, üniversiteler, kütüphaneler, iflletmeler, özel istihbarat Hadi gel ulusal yat r mc lar ve sistemimizi arac firmalar, gözden medya, hükümetler, savun- geçirelim!.. ma birimleri ve istihbarat hizmetleri gibi. 15 Bu sektörler, bilginin üretilmesinden tük e t i l m e s i n e kadar geçen süreç içerisinde farkl görevler üstlenm e k t e d i r l e r. Örne in dokümantasyon ve e n f o r m a s y o n m e r k e z l e r i, bilginin bir süreç olarak alg lanmas nda bilginin da t m gibi önemli bir ifllevi gerçeklefltirmektedirler. flte bütün bu sektörler bir araya gelerek ulusal bir bilgi stratejisinin oluflturulmas için bir zemin haz rlamaktad r. Bilgi Ça nda stihbarat Robert David Steele-Vivas, s. 4. Association for Global Strategic Information, Access: Theory and Practice of Competitor Intelligence Journal of Associati - on for Global Strategic Information, Temmuz, Bilgi ortakl ve bilgi süreklili inin unsurlar n genel anlamda anlayabilmek için bilgi ça nda gerçekleflen spesifik istihbarat üzerine odaklanmak gerekir. 16 Ulusal istihbarat n oluflabilmesi için öncelikle ulusal bilgi ortakl n n ülke düzeyinde planl bir flekilde ifller hale getirilmesi gerekmektedir. Ulusal istihbarat ise, o ülkede faaliyet gösteren ve ülkede ulusal güvenli i, ulusal savunmay, haber alma hizmetlerini ve ulusal keflfi gerçeklefltirecek kurumlar arac l ile yap lmaktad r. Bilgi ça yla beraber geleneksel istihbarat giderek yerini spesifik istihbarata b rakm flt r. stihbarat n spesifik noktalar ise flu flekilde aç klanabilir: 17 Örne in, istihbarat ile ilgili aç k kaynaklardan yap lan bilgi toplama, derleme ve üretme ifli aç k kaynaklar n da artmas yla daha ucuz hale gelmektedir. Bu da bilginin maliyetini düflürmekte ve ulusal bilgi ortakl n n oluflmas na daha uygun bir zemin haz rlamaktad r. Bir di er de- iflen denge ise istihbarat metodlar n n uygulamalar nda yeni hedeflerin belirlenmesidir. Örne in spesifik istihbaratta istihbarat toplay c lar na analizci olmalar, derme yöneticili ini bilmeleri, bilginin analitik füzyon (eritme), tahminler ve daha genifl bir bak fl aç s yla de erlendirilmesi gibi yeni görevler yüklenmifltir. stihbarat n bu tür yaklafl mlar ise bilgi alan nda çeflitlenmelere izin vermektedir. Bilgide çeflitlenme ise, bilginin giderek artan iç ve d fl pazarlarda daha genifl imkanlar vas tas yla paylafl - ma aç lmas ve ortaklafla kullan lmas demektir. Bilginin analizciye zaman nda ulaflmas, bilginin temininde yeni paradigmalar n ortaya ç kmas, dönüflümlü olarak kullan lmaya aç k olmas, geleneksel istihbarat n bilgi alan ndaki de iflikli ini aç k bir flekilde ortaya ç karmakla beraber istihbaratç lar n da görevlerinde de iflikliklere yol açm flt r. 17 Olmaaaaz!... Bu ifle önce ulusal bilgi stratejisini oluflturmakla bafllamal y z... Robert David Steele-Vivas, ss.6-7.

7 Bilgi ça nda de iflen istihbaratla beraber, ulusal bilgi stratejisinin oluflmas da daha kolay hale gelmifltir. Ulusal Bilgi Stratejisi Ulusal bilgi stratejisi, bir ülkenin ulusal güvenli- inden tutun da ulusal bilgi altyap s na, bilgi hizmetlerine, bilgi sistemlerine, bilgi kaynaklar na, bilginin paylafl lan alanlar na kadar oluflan stratejileri kapsamaktad r. Ülkeler, ulusal bilgi stratejileri sayesinde ulusal bilgi politikalar n olufltururlar. Bu aflamada; Ulusal bilgi stratejileri nas l oluflturulur? sorusunun yan t n bulmak gerekir. Bunun için öncelikle ülkede bir bilgi üretiminin olmas gerekir. Belirli bir plan dahilinde oluflturulan bilgi üretimi için de ülkenin bunu bir sektör olarak kabul etmesi ve kaynak ay rmas gerekmektedir. Kaynak ayr lan bu sektörde devaml l k, art k kaç n lmaz hale gelecek ve böylelikle bilgi süreklili i kendili inden oluflacakt r. Bu durum da ister istemez ülkenin bilgi üreten özel ve kamu teflebbüslerine yans yacak ve ulusal bir bilgi ortakl n n geliflmesine yönelik ad mlar at lm fl olacakt r. Tabii ki bu ortakl k öncelikle ayn amaçlara hizmet eden kurum ve kurulufllar aras nda gerçekleflecektir. Bu ortakl n sonucunda ise, bilgiyi üreten teflebbüsler aras nda bir koordinasyon ve iflbirli i sa lanacakt r. Yaln z dikkat edilmesi gereken bir husus vard r ki bu iflbirli i ve koordinasyonun teknolojik olarak bilgisayar a lar ile donat larak hizmete geçmesidir. Bu iflbirli inde, öncelikle konsorsiyuma kat lan bilgi flirketlerinin güvenli inin sa lamas göz ard edilmemelidir. Bu güvenlik daha da genifl bir alana yay lmal ve ülkenin ulusal güvenli inin oluflturulmas na katk da bulunacak flekilde or- Ça m z bilgi ça d r. Bizlerin de bu bilgi ça içerisinde yarat c insanlar olmam z gereklidir t pk yarat c bir toplum olman n bilincine varmam z gerekti i gibi. ganize edilmelidir. Böylelikle ulusal bilgi stratejisi sayesinde ülkede genifl bir bilgi altyap s oluflacakt r. Bu ba lamda da ülkenin ulusal teknolojik ve savunma güvenli inin altyap s kendili inden haz r hale gelecektir. Ça m z bilgi ça d r. Bizlerin de bu bilgi ça içerisinde yarat c insanlar olmam z gereklidir t pk yarat c bir toplum olman n bilincine varmam z gerekti i gibi. Bu nedenle vakit geçirmeden ulusal bilgi stratejisine do ru bir oluflum gerçeklefltirmeliyiz. Bunun için ülkedeki e itim sisteminin, bilgi ve belge sa layan kurulufllar n, bilgi sektörü üzerine çal flan özel teflebbüslerin, kamu hizmeti sa layan bilgi merkezlerinin görevleri, ulusal bilgi stratejisini oluflturacak flekilde yeniden gözden geçirilmelidir. Bilgi ça nda ulusal bilgi stratejisinin yoklu u, bilgi toplumlar na teslim olmakla ayn anlam tafl - maktad r. Ulusal bilgi stratejisi aç s ndan devletin 21. yüzy ldaki yeni rolü, sektörler, kurumlar ve kifliler aras nda ulusal bilginin devaml l n da içerecek biçimde de iflimini ve paylafl m n kolaylaflt rmak, motive etmek ve uluslararas ve ulusötesi bilgi ortakl n yaratmak olmal d r. 93