Görünüm. Doğurganlık Hakları. Kadınlar Doğurganlık Haklarını Anlatıyor. Doğurganlık Hakları ve Yasalar. Güvenli Annelik Eğitim ve Danışmanlık Programı

Transkript

1 Görünüm Temmuz 2012 Doğurganlık Hakları Doç. Dr. Pınar İlkkaracan ile Kadın ve Doğurganlık Hakları Üzerine Sohbet Ettik Kadınlar Doğurganlık Haklarını Anlatıyor Doğurganlık Hakları ve Yasalar Güvenli Annelik Eğitim ve Danışmanlık Programı KSEP Değerlendirme Toplantısı 1

2 DOĞURGANLIK HAKLARI Doğurganlık, kadınları yaşamları boyunca bedensel ve ruhsal olarak etkiler. Kadının doğurganlığını yönetme hakkı, ulusal ve uluslararası belgelerle güvence altına alınmıştır. İnsan hakları, insanın insan olmasından kaynaklanan dil, din, ırk, yaş, medeni hal ayrımı yapılmaksızın vazgeçilmez, devredilmez haklardır. İnsan hakları her türlü sosyal politika, kamusal yarar, ya da başka bir ahlaksal veya siyasal kaygının üzerinde yer alan değeri temsil eder. İnsan hakları ulusal ve uluslararası belgelerle güvence altındadır. Doğurganlık hakları; kadının insan hakları kapsamında yer alan, çocuk sahibi olmayı istemek veya istememek kararı ile bu kararı verirken en doğru bilgiye erişme hakkı ile ilgilidir. Kadınların doğurganlık hakları zaman içerisinde geliştirilerek, ulusal ve uluslararası belgelerle güvence altına alınmıştır. Kadın haklarını uluslararası düzlemde korumak amacıyla yapılan çalışmaların ilki Birleşmiş Milletler (BM) tarafından 1975 yılında, Mexico City de gerçekleşen Birinci Dünya Kadın Konferansı dır. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından yılları arasındaki dönem Kadın On Yılı olarak ilan edilmiştir ve 1979 yılında Birleşmiş Milletler Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılması Sözleşmesi (CEDAW) Genel Kurul tarafından kabul edilmiştir. Daha sonra, Haziran 1993 Viyana Dünya İnsan Hakları Konferansında kadının insan hakları ihlalleri devletlerarası resmi konferansların gündemlerine gelmiştir. Süreç, 1994 te Kahire de yapılan Uluslararası Nüfus ve Kalkınma Konferansı (ICPD),1995 te Pekin de yapılan Dünya Kadın Konferansı ve 2000 de New York ta yapılan Pekin+5 BM özel oturumuyla devam ederek; kadınların üreme sağlığının ve haklarının korunmasının kalkınma için hayati önem taşıyan bir insan hakkı olduğuna inanan kişileri, hükümet yetkililerini bir araya getirmiştir. Aile içi şiddet, kadının beden bütünlüğüne yönelik hak ihlalleri, cinsel haklar, doğurganlık haklarının ihlali, toplu tecavüzler; BM kararlarında ve uluslararası sözleşmelerde insan hakları olarak yer almaya başlamıştır. Katılan hükümetler kadınların üreme sağlıkları ve haklarının korunması, güçlendirilmesi alanında çaba göstereceklerini taahhüt etmişlerdir ve toplumsal cinsiyet eşitliği, toplumsal cinsiyette hakkaniyet, kadına yönelik her türlü şiddet biçiminin önlenmesi, kadının kendi doğurganlığı hakkında söz sahibi olmasının sağlanması amacı ile kadının insan haklarının gelişimine yönelik ilerlemeler kaydedilmiştir. CEDAW kadının insan haklarını ülkeler seviyesinde geliştirmek ve ilerlemeleri takip etmek amacı ile oluşturulmuş en önemli araçlardan biridir. CEDAW, BM Genel Kurulu tarafından 1979 da kabul edildikten sonra 1981 de sözleşme biçimini almış ve ülkelerin onayına sunulmuştur. Türkiye 1985 yılında CEDAW ı imzalamıştır. Sözleşmesinin imzalanması, taraf devletleri CEDAW Komitesine düzenli olarak, kadının insan haklarının geliştirilmesi konusunda uygulamalarını raporlamak ve sunmakla yükümlü kılmaktadır. 186 ülkenin taraf olduğu sözleşme doğurganlık haklarına da yer vermiştir. Madde 16.1 uyarınca, bireylerin çocuk sayısına ve çocuklanın ne zaman dünyaya geleceklerine serbestçe ve sorumlulukla karar verme ve bu hakları kullanabilmeleri için bilgi, eğitim ve diğer vasıtalardan yararlanma hakkı vardır. Madde 12 ise kadınlara hamilelik, lohusalık ve doğum sonrası 2

3 dönemde gerekli hizmetleri sağlayacakları, hamilelik ve emzirme sırasında yeterli beslenme ile birlikte, gerektiğinde ücretsiz hizmet verecekleri ifadesi ile taraf devletlere sorumluluk yüklemiştir. CEDAW ek protokol ile bireysel başvuruya açıktır. Türkiye 2002 de ek ihtiyari protokolü de onaylamıştır. Ek protokol ile iç hukuk yollarını tüketen kişinin, 23 bağımsız uzmandan oluşan CEDAW komitesine başvuru yolu açılmıştır. Uluslararası toplantıların sonuç belgeleri ve eylem planlarında saptanmış öncelikli alan ve hedefler devletlerin yükümlülüklerini ortaya koymakta, ulusal ve uluslararası hukuk arasında standartlaşma sağlamaktadır. Kadınların üreme sağlığı ve doğurganlık hakları, hakların yaşama geçirilmesinde sağlanan gelişme 2014 yılında düzenlenecek Uluslararası Nüfus ve Kalkınma Konferansı nda hükümetler bazında tartışılacak ve kalkınmanın temel ölçütleri arasında yer alması nedeniyle 2015 Binyıl Kalkınma Hedeflerinde değerlendirilecektir. Uluslararası belgeler ile çerçevelenmiş doğurganlık hakları; iç hukukta güvence altında olduğu gibi, TC. Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanan Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı Sağlık Sektörü için Ulusal Stratejik yılı Eylem Planında Anne Ölümlerinin Azaltılması başlığının altında da yer almaktadır. Ulusal ve uluslarası yasal çerçevenin de etkisiyle, Türkiye de zaman içerisinde kadın sağlığı alanında olumlu gelişmeler olmuştur. Rakamlara bakıldığında; evli 10 kadından 7 si (%67) ileride başka çocuk istemediklerini veya gebelikten korunmak amacı ile tüplerini bağlatmış olduklarını ve %14 ü bir sonraki doğuma kadar en az 2 yıl beklemek istediklerini belirtmişlerdir. Gebelikten korunmak üzere modern yöntem kullanan kadınların oranı toplamın yarısından azdır (%46) ve Türkiye de son beş yılda meydana gelen 10 doğumdan 1 i evde gerçekleşmiştir. Ülkenin doğusunda ise olumsuz göstergeler yükselmekte, Doğu da yaklaşık her 10 kadından 3 ü doğumunu evde gerçekleştirmektedir. Dolayısıyla ülkemizde halen evli kadınların doğurganlıklarını düzenlemek ya da ertelemek için aile planlaması hizmetlerine, doğum esnasında sağlık hizmetlerinden yararlanmak konusunda desteğe, bilgiye ihtiyacı vardır. Kadınların doğurganlık hakları, bu konuda karar verme, bilgiye ve hizmete ulaşma koşullarını tanımlamaktadır. Yasalar bireylerin farklı yaşam biçimlerini desteklemek, bireylerin haklarını korumak ve geliştirmek üzere düzenlenmelidir. Üreme Sağlığı ve Cinsel Sağlık Kapsamında Yer Alan Doğurganlık Hakları Doğurganlık ve bunun bedenimize etkileri hakkında bilgi sahibi olmak, Sağlık kurumlarından ve hizmetlerinden faydalanabilmek, Gebelik boyunca bir sağlık görevlisinin düzenli kontrolü altında olmak; gebelik, doğum ve doğum sonrası hakkında bilgi almak, Doğumun yeri ve şekli konusunda seçenekleri bilip karar vermek; Temiz bir yerde, bir sağlık görevlisinin yardımıyla doğum yapmak, Doğum sonrası sağlık kontrollerini düzenli olarak yaptırmak; bebeğimizin beslenmesi ve bakımı ile ilgili destek almak, Farklı gebelikten korunma yöntemleri hakkında bilgi sahibi olup aralarında seçim yapabilmek, Doğurganlık konusunda ayrımcılıktan, herhangi bir zorlama ve/veya şiddette maruz kalmadan karar verebilmek, Çocuk yapmak ya da yapmamak konusunda özgürce karar vermek, Sağlıklı ve etkili doğum kontrol yöntemlerinden yararlanabilmek, İstediğimiz sayıda çocuk yapmak; çocuklarımızın doğum aralığını belirlemek, Gerektiği zaman sağlıklı, temiz koşullarda ve bu konuda eğitilmiş uzmanlar vasıtasıyla kürtaj olmak, Cinsel ilişki yoluyla bulaşan hastalıklardan korunabilmek. Kaynakça: * Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2008 (TNSA 2008) * Birleşmiş Milletler,1994 Uluslararası Nüfus ve Kalkınma Konferansı Raporu * Birleşmiş Milletler Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılması Sözleşmesi (CEDAW) * Birleşmiş Milletler Nüfus ve Kalkınma Fonu, Nüfus, Üreme Sağlığı ve Binyıl Kalkınma Hedefleri * 2010 Birleşmiş Milletler Binyıl Hedefleri Raporu Türkiye * Birleşmiş Milletler Binyıl Bildirgesinin Uygulanması için Yol Haritası, Genel Sekreterlik ve Birleşmiş Milletler Raporu * T.C.Sağlık Bakanlığı Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı Sağlık Sektörü İçin Ulusal Stratejik Eylem Planı * Kadının İnsan Hakları - Yeni Çözümler Derneği Doğurganlık Haklarımız Var! * Kadın Sağlık Hakkı ve Dünya Sağlık Örgütü nün Avrupa da Kadın Sağlığını İyileştirmeye Yönelik Stratejik Eylem Planı Prof.Dr Ayşe Akın, Çiğdem Esin, Kezban Çelik 3

4 Doç. DR. Pınar İlkkaracan Kadın ve Doğurganlık Hakları Doç. Dr. Pınar İlkkaracan Doç. Dr. Pınar İlkkaracan Kadının İnsan Hakları Yeni Çözümler Derneği nin kurucu başkanı. Newsweek in Dünyayı sarsan 150 kadın listesinde yer alan Pınar İlkkaracan, Almanya da yaşadığı yıllarda birçok sivil toplum hareketine katılmış, öncülük etmiş bir isim. Kadın hakları konusunda yürüttüğü uluslarası çalışmalarının bir sonucu olarak Peter Patricia Gruber 2007, Uluslararası Kadın Hakları Ödülü nü aldı. Boğaziçi Üniversitesi Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık bölümünde ders vermektedir. Kadınların doğurganlık hakları neden önemli? Doğurganlık hakları, kadının doğurganlık yeteneği; gerek aile, gerek tüm toplum adına cok önemlidir. Ancak doğurganlık çocuğu taşıyan, doğumunu, bakımını üstelenen kadın için, maalesef bakım sadece kadının görevi olarak görüldüğünden, tüm yaşamanı doğrudan etkileyen bir süreçtir. Doğum kadının başta sağlığını etkilemekte, bazı durumlarda anne ölümlerine neden olabildiği gibi ciddi riskler taşımakta, kadının çalışma hayatını da doğrudan etkilemektedir Kahire konferansına kadar kadının doğurganlığı nüfus politikaları çerçevesinde geçmekteydi. Kadın bir araç olarak kabul ediliyor, nüfus artışı gerekiyorsa doğurganlık teşvik ediliyor, gerekmiyorsa doğurganlık kontrolüne gidiliyordu de Birleşmiş Milletler düzeyinde, Uluslararası Nüfus ve Kalkınma Konferansı (International Conference on Population and Development-ICPD) ile kadın bir özne olarak konumlanmaya başladı. Cinsel haklar terimi kullanılmaya başlandı. Hakların hayata geçirilmesi aşamasında karşılaşılan temel engeller neler? 1983 ten itibaren mevcut yasalar açısından engel olmamasına rağmen evli olamayan kadınlar kürtaj olma sürecinde engellerle karşılaşabiliyor, devlet kadın evli değil ise kürtaja karşı çıkabiliyor yılları arasında Doğu ve Güney Doğu da 499 kadınla yaptığımız araştırmada, kadınların doğum kontrol yöntemlerine ulaşamadıklarını gördük, oysa doğum kontrol yöntemlerine ulaşma, bilgiye erişme kadınların doğurganlık hakları kapsamındadır. Kadınlar doğurganlığı düzenleme süreçlerinde kendilerine en uygun yöntemi kullanabilmelidir. Türkiye de birçok hastanede kadına sormadan doğurganlık yöntemi uygulanabiliyor. Eğitimde gençlere cinsel sağlık eğitimi verilmemesi başka bir engel, bu durum gençlerin özellikle genç kızların risklerle karşılaşmasına neden olabiliyor. Erken evlilikler, cinsel yolla bulaşan hastalıklar, cinsel taciz kadınları bilgisiz bir durumda yakalayarak sağlıklarını, yaşamlarını tehdit ediyor. Bir diğer engel ise dil sorunu, sağlığa erişim noktasında dil sorunu kadını kısıtlayabilmekte, ülkede tüm kadınların Türkçe bildiği düşünülerek sağlık hizmeti veriliyor. Kadınların hakları konusunda bilinç düzeyleri nelerden etkileniyor, bölgeler arasında değişiklik gösteriyor mu? Bölgeler arası farklılıklar kesinlikle var, kadınlar bilgiyi medyadan ve sağlık hizmetlerinden alabiliyor ancak dil sorunundan dolayı bilgi alma konusu sıkıntılı. Doğu ve Güneydoğu Anadolu da 14 vilayette uyguladığımız araştırmanın bulgularına göre kadınların %24 ü dil sorunundan dolayı bilgiye erişemiyor. Kırsalda ve kentte yaşayan kadın arasında sağlık kurumuna ulaşmada son 10 yılda ilerlemeler yaşansa da, kırsalda kadının en yakın ilçeye gitmesi gerekebiliyor. Kırsalda kadın sağlık kurumuna tek başına gidememesi nedeniyle, aile içerisindeki erkeğe bağımlı hale geliyor. Eklemeden edemeyeceğim; bölge olarak bakmak çok doğru 4

5 değil, İstanbul, İzmir gibi yoğun göç alan büyük şehirlerdeki kadınlar da kırsal alanlarda yaşayan kadınlar gibi dezavantajlı, büyük şehirde yaşamaları kadınların sağlık hizmetlerine ulaşmalarını çoğu zaman kolaylaştırmıyor. Doğurganlık haklarını bilmek kadınların hayatında ne tür değişikliklere neden oluyor? Kadının İnsan Hakları Derneği olarak illerde yürüttüğümüz program başlangıcından bu yana Türkiye de 52 il ve Kıbrıs a ulaştı, programa in üzerinde kadın katıldı. 16 hafta boyunca uyguladığımız programın 3 haftasını kapsayan cinsel sağlık ve doğurganlık hakları konusu kadınların en fazla ilgi gösterdiği konular. Kadınlar cok fazla ilgi gösterdikleri gibi, sürenin uzatılmasını da talep ediyorlar. Zira ataerkil düzen içerisinde kadınlar gerek babalarından, gerek çevrelerindeki diğer kişilerden baskı görerek büyüyorlar ve cinsellik bir tabu olarak görülüyor. Kadının bu konularda soru sorması ayıp olarak karşılanıyor. Bu yaklaşım kadınların kendi bedenleri hakkında bilgi edinmelerini engelliyor. Kendi bedenleri hakkında bilgi sahibi olmamaları bedenlerini kontrol etmelerini de engelliyor. Eğitimlerde kadınlar doğurganlıkları, cinsellikleri hakkında bilgilendiklerinde güçleniyorlar, özgüvenleri gelişiyor. Neden beden bu kadar önemli? Beden çok önemli, bedenin üzerinde söz sahibi olmak, bilmek, kendini tanımak, özgüven ve benlik algısını geliştiriyor. Bedeni ruhtan ayıramayız, ruh sağlığı için kişinin bedeni ile olumlu ilişki içerisinde olması, bedenini kendisi kontrol edebiliyor olması gerekir. Alan tecrübelerinize dayanarak, doğurganlık haklarının bilincine varan kadınların tutum ve davranışlarında ne gibi değişiklikler gözlemlediniz? Özgüvenler yükseliyor. Kaç çocuğa sahip olmak istediğinin farkında olmak, çocuk doğurma aralıklarını belirleyebilmek kadının özgüvenini artırdığı gibi partneri ile uzlaşmaya gitmesinde de kolaylık sağlıyor. Kadınlar bilgi düzeyleri geliştikçe partneri ile anlaşma sağlamaya ve doğurganlık süreçlerini yönetebilmeye başlıyor. Ülkemizde kadın haklarını güvence altına alan yasaları yeterli buluyor musunuz? Kadınlar sahip oldukları haklardan ne ölçüde faydalanabiliyorlar, ulusal ve uluslar arası karşılaştırmalı olarak değerlendirebilir misiniz? Özellikle son 10 yılda kadın hareketinin çabaları ile yasal boyutta cok önemli kazanımlar elde ettik. 10 yıl arka arkaya kampanyalarla düzenlendi, örneğin 1988 de çıkan kadını şiddetten korumayı amaçlayan kanun, 2012 de kadın ve erkeğin her alanda eşitliğini sağlayan Medeni Kanun reformu, 2004 te kabul edilen ve 2005 te yürürlüğe giren Türk Ceza Kanunu kadınlara yeni haklar kazandırdı. Fakat maalesef yasal kazanımlara rağmen uygulama konusunda sıkıntılar yaşanıyor. Adli kurumlarda yasaların yaşama geçirilmesine karşı ciddi bir direnç söz konusu, son zamanlarda ise yasaların geri alınmasına yönelik girişimler görüyoruz. Ancak; kamuoyu baskısı ve uluslararası tepkiler nedeniyle geri dönüşler oluyor. Haklardan faydalanma konusunda bir diğer engel ise sınıf farklılıkları, ekonomik ve eğitim düzeyi yüksek kadınlar haklarından faydalanabilirken, ekonomik ve eğitim düzeyi düşük kadınlar haklarından faydalanamıyor. Kadınlar avukata verebilecek paraları olduğu sürece haklarından faydalanabiliyorlar. Yıllarca Almanya da çalıştım, Almanya da tüm belediyelerde Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Birimi kurma zorunluluğu var. Bu birimlerde kadınlara, kadın bakış açısından bakarak ücretsiz yasal danışmanlık hizmeti verilir. Uluslararası Nüfus ve Kalkınma Konferansı (ICPD) çalışmalarını kadının doğurganlık hakları bağlamında değerlendirebilir misiniz? Önümüzdeki süreçte Birleşmiş Milletler hükümetler arası 2 konferans düzenleyecek. Tüm dünya ülkelerinin katılımı ile gerçekleşen konferanslardan biri 2014 yılında düzenlenecek ICPD+20, diğeri ise 2015 yılında gerçekleşecek Binyıllık Kalkınma Hedefleri Konferansı. Az önce de bahsettiğimiz ICPD+20 konferansında kadınların doğurganlık ve cinsel hakları üzerine konuşulacak ve 2014 sonrasında doğurganlık haklarını korumak amacıyla ulusal ve uluslarası düzeyde neler yapılabileceği üzerinde durulacak. Katılan tüm ülkeler kadınların doğurganlık ve cinsel haklarını korumaya yönelik bir araya gelecek. Konferansta kadınların doğurganlık ve cinsel haklarının yanı sıra gittikçe önem kazanan gençlerin cinsel sağlığı, lezbiyen, gey, biseksüel, transseksüel ve travesti (LGBTT) hakları konuları üzerinde durulacak ve hakların uygulanmasına yönelik engellerin kaldırılması amacıyla bir yol haritası oluşturulacak. Bu nedenle 2014 yılındaki ICPD+20 ye hem hükümetlerin hem de sivil toplum kuruluşlarının katılımı cok önemli. 5

6 Türkiye Aile Sağlığı ve Planlaması Vakfı 8 Haziran 2012 Tarihli Basın Açıklaması Kadın Sağlığı Perspektifi ile Gebeliğin Sonlandırılması TAP Vakfı, kürtaj konusundaki tartışmalar üzerine aşağıdaki basın açıklamasını yapmıştır. Türkiye Aile Sağlığı ve Planlaması Vakfı, anne ve bebek sağlığını korumak ve geliştirmek amacıyla çalışmalarını sürdürdüğü 26 yıl boyunca, kadın hakları ve sağlığı kapsamında yasal çerçevenin ne denli önemli ve destekleyici olabildiğine tanıklık etmiştir. Fiziksel, sosyal ve psikolojik boyutlarıyla bir bütün olan kadın sağlığı bilgilendirme, eğitim ve hizmet sunumu ile yürütülür, kurumsal ve yasal destekle tamamlanır. Aile planlaması ile bir kadının doğurganlığını düzenleyebilmesi, annebebek sağlığının temel koşuludur. Doğru yaş dönemlerinde, tıbben gerekli aralıkta gerçekleşecek gebelikler sağlık risklerini önleyecektir. Kürtaj, doğurganlığı düzenlemek amacıyla kullanılan bir yöntem değil, istenmeyen bir gebeliğin yasalarda tanımlanmış koşullar çerçevesinde sonlandırılmasıdır. Aile planlaması yöntemlerinin farklı etkililik oranları (en etkilimodern yöntemin korunma oranı %99 dur) ve kullanıma bağlı olası hatalar nedeniyle istenmeyen gebelikler oluşabilir. Gebeliği devam ettirmek ya da sonlandırmak kadının fiziksel ve ruhsal olarak etkileneceği önemli bir karardır. Bu karar, kadının kendi özgür ve sorumlu kararı olmalıdır. Kamu ve sivil toplum kuruluşlarının sorumluluğu; kadınların bu haklarını kullanabilmeleri noktasında, ihtiyaç duyacakları bilgi, danışmanlık ve hizmetleri ulaşılabilir kılmak olmalıdır. Bireylerin ve ailelerin doğurganlıklarını kendi özgür iradeleri ile düzenlemeleri, insan hakları ve üreme hakları kapsamında, uluslararası sözleşmeler ve ülkemizdeki yasalar çerçevesinde güvence altına alınmıştır. İç hukukumuz kapsamındaki Nüfus Planlaması Kanunu 5. Maddesi ile kadın ve erkeğin onayına bağlı olarak ilk 10 hafta içerisinde gebelik sona erdirilebilmektedir. Uluslararası düzeyde taraf olduğumuz Birleşmiş Milletler Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi (CEDAW) Madde 12, Sağlık Hakkı kapsamında; aile planlaması dahil sağlık bakım hizmetlerinden kadın ve erkeğin eşit olarak yararlanması için, sağlık alanında kadınlara karşı ayrımı ortadan kaldırarak bütün önlemlerin alınacağını ifade eder. Sözleşmenin 16. Maddesinde ise; kadın ve erkeğin çocuk sayısına ve çocuklarının ne zaman dünyaya geleceklerine serbestçe ve sorumlulukla karar vermeleri ve bu hakları kullanabilmeleri için bilgi, eğitim ve diğer vasıtalardan yararlanmada eşit haklara sahip oldukları belirtilmiştir. Günümüzde, hukuk sistemi ve sağlık hizmetlerinde gelinen nokta; tanımlanan süre ve koşullar içinde kürtaj hizmetinin ulaşılabilir olmasını gerekli kılar. Ülkemizde 1993 yılında (Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması-TNSA) civarında olan isteyerek düşük sayısı 2008 yılında (TNSA) e düşmüştür. Kürtaja karşı atılması gereken adım, aile planlaması hizmetlerini geliştirmek ve bu alandaki bilgi, danışmanlık ve hizmet ihtiyacını karşılamak yoluyla istenmeyen gebeliklerin azaltılmasını sağlamak olmalıdır. Vakfımız, misyonu ile örtüşen bu yöndeki çalışmalara da, hali hazırda konu ile ilgili olarak oluşturulan komisyonlara da gereken desteği sağlamaktan memnuniyet duyacaktır. 6

7 Kadınlar Doğurganlık Haklarını Anlatıyor Kadın Sağlığı Eğitim Programı (KSEP) katılımcısı kadınların paylaşımları doğurganlık hakları açısından çarpıcı veriler sunuyor. Kadınların paylaşımları Erkekler korunma yöntemi kullanmak istemiyor. Bebeği taşıyan kadın, doğuran kadın, büyüten kadın. Hamile kalmamak için çare bulmak zorunda kalan yine kadın. Yıllarca çocuk sahibi olamadım. Eşim ve ailesi sürekli kısır olduğumu düşünerek beni suçladı. Yalvarmama rağmen eşim bir kez olsun doktora gitmedi. Sonra bir aile büyüğümüzün araya girmesiyle kabul etti ve sorunun onda olduğu anlaşıldı. Doğuramamak hep kadının suçu olarak görülüyor. Aile planlaması yöntemlerini görmemiz, elimize almamız çok güzel. Mesela içimizdeki spirali ilk kez burada gördük. Yıllarca eşim diğerlerini istemediği için geleneksel yöntemlerle korunduk. Kaç tane istenmeyen gebelik yaşadım, sağlığım tehlikeye girdi. Geç olsa da artık bilinçlendim. Evleniyorsun, akrabalar bebek ne zaman? diye sormaya başlıyor. İlk bebeğini doğuruyorsun, bu sefer ikinci ne zaman? diye soruyorlar. Sanki buna kocanla değil, bütün akrabalarınla karar vermek zorundasın. Herkes karışıyor, sorguluyor. Bebeğin cinsiyetini erkeğin belirlediğini anlatan posteri Tarlabaşı ndaki sokaklara ve evlere asmalıyız. Öğrendiklerimi kızıma da anlatıyorum. Eğitimcilerimizin aktardıkları Bir kadının çocuğu olmuyor. Eşinde sertleşme sorunu var. Kadın tedavi ol demesine rağmen kocası olmuyor. Bu da bir hak ihlali. Kadın hem cinselliği yaşayamıyor, hem çocuk sahibi olması engelleniyor. Kadın 32 yaşında ve 6 kızı var. Eşi her gün üzerine evleneceğim diyor. 8 çocuk doğurmuş. 6 tanesi yaşıyor. 1 i doğumdan 3 gün sonra ölmüş, diğeri ise folik asit eksikliğinden sırt omurgaları oluşmadığı için 7 aylıkken alınmış. Şimdi yine hamile ve o da kız olacağı için kara kara düşünüyor, eşim kesin evlenir diyor. Kadın 28 yaşında. 3 kız 1 oğlan çocuğu var. Maddi durumları çok kötü, başkalarının yardımlarıyla ayakta duruyorlar. Çocukları 3 ile 8 yaş arasında. Eşi oğlan olsun diye halen çocuk istiyormuş. Kendisi korunmak istiyor ama eşi izin vermiyor. Bir katılımcım, hamilelik ve lohusalık döneminde eşinin ailesinden oldukça baskı gördüğünü paylaştı. Normal doğumdan çok korktuğu ve doktor sezaryen önerdiği halde aile baskısı dolayısıyla normal doğum yaptığını, doğumunun çok uzun ve sorunlu olduğunu, ilk ezan okunana kadar bebeğini emzirmesine ve kendisinin su içmesine izin verilmediğini, bebeğin göbeği düşene kadar kendisinin de bebeğinin de yıkanmadığını, bebeğin tuz+kına karışımıyla sarılıp bekletildiğini ve sonra yıkandığını anlattı. Bir katılımcımın eşi yöntem kullanmayı reddediyor. Geri çekilmeyle gebelikten korunuyorlar. Yöntem güvenilir olmadığı için kadın gebe kalıyor. Eşi o kadar bilgisiz ve cahil ki, ben geri çekildim, bu çocuk başkasından diye kadını suçluyor, şiddet uyguluyor ve evden kovuyor. Gerekli yönlendirmeleri yaptık, hukuki süreç devam ediyor. Bir katılımcım, annesinin 9. bebeğini doğurduktan sonra rahminin tamamen sarktığını anlattı. Bizim yöremizde oğlan doğurabilmek için arka arkaya çok sayıda gebe kalan kadınlar var. Çünkü kadın oğlan doğuramadığı için suçlanıyor. Eşleri üzerlerine kadın getiriyor. Eğitimlerde özellikle bebeğin cinsiyetini erkeğin sperm hücresinin belirlediği konusunda kadınları ikna etmemiz çok zor oldu. Karşımıza hep ama ikinci kadın oğlan doğurdu, demek ki kadınla ilgili diye geliyorlar. O kadar inandırılmışlar ki, kendilerini suçluyorlar oğlan doğuramadıkları için. 7

8 Güvenli Annelik Eğitim ve Danışmanlık Programı 2012 Güvenli Annelik Eğitim ve Danışmanlık Programı 2012 Birleşmiş Milletler in öncülüğünde 147 devlet veya hükümet başkanının da dahil olduğu 189 ulusun temsilcileri 2000 yılında bir araya gelerek Binyıl Kalkınma Hedefleri nin kabul edildiği tarihi zirveyi gerçekleştirmişlerdir. Bu hedeflere 2015 yılına kadar küresel düzeyde ulaşılması durumunda tüm insanların yaşam düzeylerinin iyileşmesi beklenmektedir. Anne sağlığının iyileştirilmesi için Binyıl Kalkınma Hedefi (BKH5); yılları arasında anne ölümlerinin 3/4 oranında azaltılması olarak belirlenmiştir. İzlenen Göstergeler anne ölüm oranı eğitilmiş sağlık personeli tarafından yaptırılan doğumların oranı adolesan doğum oranı doğum öncesi bakım alma oranı (en az dört kez) kontraseptif kullanım oranı aile planlamasında karşılanmamış gereksinim Türkiye de 1990 da anne ölüm oranı yüzbinde 68 iken 2008 yılında yüzbinde 23 e düşmüştür. Türkiye arasındaki anne ölümleri puanını -69 a, arasındaki yıllık anne ölümleri değişimini ise -5,8 e düşürerek pekiyi alan ülkeler arasında 21. olmuştur. Bu durum Sağlık Bakanlığı, üniversiteler ve sivil toplum kuruluşlarının işbirliği ile sağlandı. Türkiye de yapılanlar; Araştırmalar; UAÖÇ (Ulusal Anne Ölümleri Çalışması 2005, Sağlık Arama Davranışı Araştırması 2007, Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2008 Acil Obstetrik Bakım Projesi (2007)/ hizmetlerinim kurumsallaşması ve hizmete ulaşma kolaylıkları CS/ÜS hizmet içi eğitim programları Gebelik ve lohusalık protokolleri, risk değerlendirme formu Gebe-lohusa ve ailesine eğitim ve danışmanlık verme /gebelik dönemi eğitim ve danışmanlık programı-doğuma hazırlık sınıfları Kayıt ve sevk sistemlerinin düzenlenmesi-otomasyon sistemine geçiş Sezaryen oranını azaltma çalışmaları Anne dostu hastane projesi TAP Vakfı nın Güvenli Annelik Eğitim ve Danışmanlık Programı koruyucu sağlık yaklaşımı içinde, gebe, loğusa ve ailesini bu alanda bilgi ve duyarlılık düzeyini yükseltmeyi, özbakım becerilerini geliştirmeyi hedeflemektedir. Bu hedefe yönelik olarak sağlık birimlerinde güvenli annelik bilgilendirme, eğitim ve danışmanlık hizmetlerinin geliştirilmesi ve yaygınlaşması için iller düzeyinde il sağlık müdürlükleri işbirliği ile çalışılmaktadır. On ilde yürütülmekte olan programa 2012 yılında Edirne ve Van katılmış, güvenli annelik eğitimlerini geliştirmeyi amaçlayan sağlık birimlerinin istekleri doğrultusunda çalışmalar yapılmıştır. Edirne Güvenli Annelik Eğitim ve Danışmanlık Programı 2012 Edirne ilinde toplam 49 Aile Sağlığı Merkezi nde (ASM) 112 aile hekimi (AH) ve 112 aile sağlığı elemanı (ASE) görev yapmakta ve AH lerin 42 si Edirne merkezde hizmet yürütmekte ve yılda 4 bin doğum gerçekleşmektedir Nisan- Mayıs tarihleri arasında Edirne Aile Hekimleri Derneği ve Edirne İl Sağlık Müdürlüğü ile işbirliği yaparak Edirne Aile Hekimli Derneği ortaklığında çalışılmaya başladık. Öncelikli olarak İl Sağlık Müdürlüğü nün önerileri doğrultusunda Güvenli Annelik modül ve materyalleri il özelinde revize ettik. Aile Sağlığı Merkezlerinde Güvenli Annelik eğitimlerinin uygulanması için çalışan hekimleri bilgilendirmek ve desteklerini almak için 18 Nisan da Edirne merkezde ve 19 Nisan da Keşan ilçesinde 63 aile hekimine yönelik toplantılar düzenledik. Daha sonra 59 ebe-hemşireye yönelik 1 günlük Güvenli Annelik Eğitim 8

9 Danışmanlık Programı eğitimi yaptık ve katılımcılara 50 eğitim seti, 4000 bin gebelik, lohusalık ve bebek bakım broşür seti verdik. Eğitimleri tamamladıktan sonra, Edirne de bulunan ikinci basamak özel ve kamu hastaneleri, üniversite hastanesinin kadın doğum birimlerini ziyaret ettik. Ziyaretlerimiz sonucunda; Eylül ayı itibariyle hastanelerle çalışmaların artırılmasına, eğitim odalarının oluşturulmasına, hastane personeline yönelik bilgilendirme toplantılarının yapılmasına, yerel medyanın ve diğer yerel aktörlerin desteğinin alınmasına karar verdik. VAN Güvenli Annelik Eğitim ve Danışmanlık Programı 2012 Van depreminin ardından ilde sağlık hizmetinin desteklenmesi ihtiyacı oluşmuştur. Bu ihtiyaç doğrultusunda Van İl Sağlık Müdürlüğü, Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar ve Programlar Şubesi ortaklığı ile 2012 yılı itibariyle Güvenli Annelik çalışmaları başladık. İl Üreme Sağlığı Ekibi ile çalışmamız sonrasında, 107 aile hekimi ile bilgilendirme toplantısı yaptık. Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar Birim Sorumlusu Büşra Sogan Tapanda il ve kendi şubelerinin Güvenli Annelik adına yaptıkları çalışmalar hakkında bilgi verdi ve ilde yıllık 25 bin doğum olduğunu, bebek ölümlerinin yükselerek ayda yaklaşık 50 bebeğe ulaştığını vurguladı. Vakıf adına Anahit Coşkun ve Eylem Karakaya Güvenli Annelik Eğitim Danışmanlık Programı ve Güvenli Anneliğin Dünya ve Türkiye deki durumu hakkında bilgi paylaştılar, hekimlerin programa ve eğitim materyallerine karşı ilgileri yoğundu. İki çalışmada 80 sağlık çalışanının katılımı ile Güvenli Annelik Eğitim Danışmanlık Çalıştayı gerçekleştirdik. Sağlık çalışanları eğitime karşı ilgiliydiler. Eğitim sonunda grup eğitimlerinde zorlanacaklarını, kadınları gruplar halinde merkezde toplamanın zor olduğunu, yerlerinin olmadığını, fakat bireysel eğitim yapabileceklerini söylediler. Bazı Aile Hekimliği Merkezleri ise Aile Hekimliği Birimleri ile işbirliği yapılarak haftanın belli zamanlarında ortak olarak kadınları çağırabileceklerini ve grup eğitimlerinin onlar için daha iyi olacağını belirttiler. İl üreme sağlığı ekibi tarafından 9 ilçede 10 grup eğitimle 189 kişiye Güvenli Annelik Eğitim Danışmanlık Programı eğitimi verildi. İle 150 Güvenli Annelik eğitim seti, 5 bin gebelik, lohusalık, bebek bakımı broşürleri, 200 adet Güvenli Annelik Eğitim Danışmanlık Programı Rehber kitabı gönderildi. Ayrıca depremden etkilenen ile ambulanslarda kullanılmak üzere 200 doğum seti gönderildi. İzmir Güvenli Annelik Eğitim ve Danışmanlık Programı İzmir İl Sağlık Müdürlüğü Güvenli Annelik programını Üreme Sağlığı ekibi ile uygulamaya devam ediyor tarihleri arasında İl Üreme Sağlığı Ekibi tarafından, 7 ilçede yürütülen 22 ayrı eğitim programında 424 sağlık personeline Güvenli Annelik Eğitim ve Danışmanlık Eğitimi düzenlendi ve ekip 2012 Haziran ayına kadar Dikili, Torbalı ve Aliağa da bulun 49 sağlık personeline eğitim yaparak, toplamda 473 sağlık personeline ulaşmış oldu. Trabzon Güvenli Annelik Eğitim ve Danışmanlık Programı yılı itibari ile 3 senelik protokolün tamamlanması ile Karadeniz Teknik Üniversitesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı programın etkinliğini ölçen bir değerlendirme çalışması gerçekleştirdik. Değerlendirme içerisinde; eğitim programına katılan hekimlerin, ebe ve hemşirelerin görüşleri, programın sağlık personeline mesleki profesyonellik yönüyle katkıları ve eğitim programının etkisinin ölçülmesi, eğitim alan gebe-lohusalara uygulanan anket uygulaması yer almaktadır. Görüşmeler sonucunda ebe ve hemşire grubunda programın aktif uygulanmasının hekimlere göre daha yaygın olduğu anlaşılmış, hekimlerin ifadelerinden programın ekipteki hekim dışı personel tarafından yapılması yönünde eğilimleri olduğu, neden olarak ise iş yüklerinin ağır olması açıklaması yapılmıştır. Katılımcı kadınlara yönelik sorularda ise, sivil toplum örgütlerinin ve Sağlık Bakanlığı nın yoğun çalışmaları neticesinde kadınların Güvenli Annelik konusunda genel anlamda bilgi sahibi oldukları belirlenmiştir. GÜVENLİ ANNELİK PROGRAMI PROGRAM İLLERİ (Mayıs 2012 itibariyle) Program İlleri: Diyarbakır, Düzce, Edirne, Gümüşhane, İstanbul, İzmir, Mardin, Ordu, Rize, Şanlıurfa, Trabzon, Van Planlanan İller: Antalya, Samsun Talep - 1. Basamak: Mersin, Nevşehir Talep - 2. Basamak: Bursa, Sakarya 9

10 Doğurganlık Hakları ve Yasalar 1994 yılında BM lerin Kahire de gerçekleştirdiği Uluslarası Nüfus ve Kalkınma Konferansından sonra Dünyada kullanılmaya başlanan Cinsel Sağlık/Üreme Sağlığı Kavramı, insanların özellikle de kadın-çocukların yaşam kalitesini yükseltmeye yönelik tüm konuları çerçevesi içine almaktadır. Bu kavramla gündeme gelen en önemli noktalardan biri de insan hakları beyannamesinden temelini alan ve doğumla beraber tüm insanların doğal olarak sahip olması gereken hakların insan cinselliğini ve üremesini içeren ve yeniden tanımlanan bölümleridir. Kadın erkek her iki cinsi kapsayan bu hakların, doğurganlıkla ilgili olanları kadınları yakından ilgilendirmektedir. Ülkemizde nedeyse tamamı çekincesiz olarak kabul edilmiş ve çeşitli yasalarda korunarak ruhunu bulan kadınların cinsel ve doğurganlık hakları vardır. Yukarıda ve daha sonraki bölümlerde geçen kadın terimi ülkemizdeki kadın-kız, evli, bekâr, dul, boşanmış gibi ayrımları dikkate alınmaksızın tüm 15 yaş üzeri kadınları kapsamaktadır. Doğal olarak hakların kullanımında yasal bir çerçevenin varlığı unutulmamalıdır. Kadınların doğurganlık hakları iç hukukun yanı sıra uluslararası sözleşmelerle de güvence altına alınmıştır. Doğurganlığa ilişkin hakları, kovuşturulmaya neden olacak durumları, bu alandaki suçları ve verilecek cezalar ile doğurganlığı denetim ve düzenlemeye ilişkin hükümler Medeni Kanun, Türk Ceza Kanunu, Nüfus Planlamasına Dair Kanun ile sağlık personelinin görevlerini tanımlayan tüzük ve yönetmeliklerde yer almaktadır. Yine iç hukukumuz kapsamında bu kanunlarda yer alan çeşitli düzenlemeler cinselliği yaşama konusunda da değişik hükümlere yer vermektedir. Türk Ceza Kanunu, cinsel davranışlarla bir kişinin beden dokunulmazlığını ayrı bir suç maddesi olarak değerlendirmiş ve yapılan işlemin eşe karşı ya da başkasına karşı yapılması durumunda nasıl değerlendirileceğini belirlemiş, bazı davranışları şikâyet olduğunda cezalandırmayı öngörmüştür. Cinsel ilişkinin yaşanmasına ilişkin hükümler de ceza kanunumuzda yer almaktadır. Örneğin isteğe bağlı olarak cinsel ilişki kurulabilecek en küçük yaş 15 tir. Türk Ceza Kanunun 104. Maddesi ile 15 yaşını doldurmuş ve eylemin hukuki anlam ve sonuçlarını algılama yeteneği gelişmiş çocuklara karşı gerçekleştirilen cinsel davranışlar rıza ile cinsel ilişki sayılmaktadır. Bu suçu işleyen fail ile mağdur arasındaki yaş farkı 5 yaştan küçük ise eylem, şikâyete bağlı bir suç oluşturmaktadır. Yaş farkı beşten fazla ise, şikâyete bağlı suç olmaktan çıkar ve resen kovuşturulur. Medeni Kanun evlenme için 17 yaş ve sonrasına izin vermekte, reşit olma yaşını 18 olarak belirlemektedir. Cinsel ilişkinin zorla yaşanması her yaşta ve durumda (evlilik içinde olduğu haller dahil) suç kapsamına girmektedir. Bu maddeler sağlık personeli tarafından da dikkate alınmaktadır. Örneğin küçük yaşta geleneksel uygulamalarla evlendirilen ve ardından gebe kalarak izlem ya da bir sorunu nedeniyle başvuran kadınların durumu sıkıntı yaratmaktadır. Yöresel olarak kabul gören ancak yasalar çerçevesinde suç olan ve fark edildiğinde sağlık personeli tarafından kolluk kuvvetlerine bildirilmesi gereken bu gibi durumlarda yapılacakların ne olduğu ve nasıl yapılacağı bilinmemekte, bu durum personeli riskli durumlarla karşı karşıya getirmektedir. Yasalar birçok konuda düzenlemeler getirmekte, ancak uygulamalar sırasındaki sıkıntılara da neden olmaktadır. Cinsellikle ilgili maddelerin uygulanmasında ayrımcılığın kaldırılması, yasayı uygulamaktan sorumlu olan tüm kişilerin, yasaları bilmelerinden, özümsemelerinden ve yansız, kendi değer ve bakışlarından özgür uygulamalarından geçmektedir. Doğurganlıkla ilgili haklar da devletin gözetiminde yürütülmesi gereken ve kamuyu bu konuda görevlendiren yani sorumlu tutan çeşitli kazanımları kapsamaktadır. Yasalarda en çok yer alan konulardan biri de doğurganlık hakları içinde gebeliğin sonlandırılması hakkının 10

11 kullanımıdır. Ülkemizde, 1983 yılına kadar yasal olmayan gebelik sonlandırma işlemleri, 27 Mayıs 1983 tarihinde çıkartılan 2827 sayılı yasa ile düzenlenerek belli koşullarda yasal hale getirilmiştir. Özel durumlarda 20 haftaya kadar gebeliğin sonlandırılmasına izin veren yasa, isteğe bağlı gebelik sonlandırma işlemlerini gebeliğin ilk 10 haftası ile sınırlamıştır. Bu yasayı takiben çıkartılan yönetmelik ve tüzük, uygulamaları ayrıntılı olarak düzenlemektedir. Yasa, yönetmelik ve tüzük her kadının bu hakkını kullanabilmesi için Sağlık Bakanlığına, ona bağlı kurum ve kuruluşlar ile özel hekimler ve özel sağlık kurumlarına görevler vermektedir. Yasa maddeleri ve ilgili yönetmelikler incelendiğinde öngörülen koşullar gerçekleştiğinde bu hizmetin verilmesi yasal bir görevdir. Burada dikkati çeken bir önemli konu, istenmeyen gebeliklerin sonlandırılmasında reşit olmayanlar için ana-baba izni, evli olanlar için eşin izninin gerekliliğidir. Bu izinlerin yazılı olması, ilgili mevzuatta yer almaktadır. İzinler mutlaka bilgilendirilmiş onam biçiminde olmalıdır. Ancak bu izinler olmaksızın yapılacak işlemler konusunda Türk Ceza Kanununda (TCK) açık bir hüküm yer almamakta, cezai hükümlerde kadının rızasının varlığı veya yokluğu ile gebelik büyüklüğü dikkate alınmaktadır. TCK, ilgili maddeleri ile istek olmaksızın çocuk düşürtmeyi, tıbbi zorunluluk olmaksızın 10 haftadan büyük gebeliklerin sonlandırılmasını suç olarak görmekte ve yapanlara duruma göre cezalar öngörmektedir. Yine kadının 10 haftadan büyük gebeliği olduğu durumlarda, kendi kendine çocuk düşürmesini de suç olarak değerlendirmekte ve ceza öngörmektedir. İsteğe bağlı gebeliğin sonlandırılmasını talep etme, ilgili yasa ve yönetmeliğin belirlediği çerçeve içinde kadının hakkıdır ve bu hizmete kadının erişmesindeki tüm engellerin kaldırılması devletin görevidir. Bazı hekimler kendi düşünceleri çerçevesinde çocuk düşürme işlemini yapmak istemeyebilirler. Bu, hekimin bu hizmeti verecek başka bir hekimin uygulamayı kabul etmesi söz konusuysa mümkündür. Acil durumlarda hekimler yapacakları işlemlerden kaçınamazlar. İstenmeyen gebeliklerin sonlandırılması doğurganlığı düzenlemek amacıyla başvurulan bir yöntem olmamalıdır. Doğurganlığı düzenleme konusunda her kadın ihtiyacı olan bilgiye, danışmanlığa ve hizmete ulaşabilmeli, bu konu doğurganlık hakları çerçevesinde değerlendirilmelidir sayılı yasa, gebeliği önleyici hizmetlerin yaygınlaştırılması konusunda da yenilikler getirmiş, gebeliği önleyici yöntemleri kullanımında hekimleri ve eğitimli ebe, ebehemşire, hemşire ve sağlık memurlarına görev vermiştir. Yasanın uygulanmasıyla zaman içerisinde kadın sağlığı alanında olumlu gelişmeler olmuştur. Rakamlara bakıldığında; halen ülkemizde evli 100 kadından 67 si ileride veya hiç çocuk istemediklerini belirtmekte, 14 ü bir sonraki doğuma kadar en az 2 yıl beklemek istediklerini söylemektedir. Bu durumda gebeliği önleyici etkin bir yöntem kullanımı kaçınılmazdır, ancak etkin yöntem kullanımına bakıldığında gebelikten korunmak üzere modern yöntem kullanan kadınların oranının toplamın yarısından az (%46) olduğu görülmektedir. Halen kadınların % 27 si etkisi sınırlı geleneksel bir yöntemleri kullanmaktadır. Yasal düzenlemeler, devletin denetiminde sağlık personelini gebeliği önleyici yöntemler konusunda danışmanlık ve hizmet yönünden görevlendirmektedir. Etkin yöntem kullanımının artışı gebeliği sonlandırma taleplerini de azaltacak bir yaklaşımdır. Mevcut durum halen Türkiye de evli kadınların doğurganlıklarını sonlandırmak ya da ertelemek için aile planlaması hizmetlerinden, doğum esnasında sağlık hizmetlerinden yararlanmak konusunda desteğe ihtiyacı olduğunu göstermektedir. 12 Temmuz 2012 günü Resmi Gazetede yayımlanan 6354 sayılı yasanın 1. maddesinde yer alan bir madde, doğurganlıkla ilgili bir başka düzenleme getirmekte, ülkemizde gidererek yaygınlaşan sezaryenle doğum yapma eğilimini engelleyecek bir hüküm içermektedir. Yasa maddesi Gebe veya rahmindeki bebek için tıbbî zorunluluk bulunması halinde doğum, sezaryen ameliyatı ile yaptırılabilir. Gerekli tedbirlerin alınmasına rağmen, doğumu takiben anne veya bebekte meydana gelebilecek istenmeyen sonuçlardan dolayı hekim sorumlu tutulamaz demektedir. Düzenleme gerekçesine bakıldığında, anne ve hekimin isteğine bağlı sezaryen uygulamaları önlenmekte, uygulamanın sadece zorunlu durumlarda yapılması öngörülmekte, hekimleri uygulama sonuçlarından koruyacak bir hüküm de içermektedir. Gerekçede dikkati çeken, sağlığın sadece bedensel değil, ruhsal ve sosyal açıdan tam bir iyilik hali olması gerektiğinin yeterince dikkate alınmamış olmasıdır. Zorunlu haller birçok somut durumu içermekte, kadının psikolojisinden sosyal durumun, bunları etkileyecek hallerden söz etmemektedir. Ayrıca bu düzenlemeye aykırı yapılacaklar için de henüz bir cezai hüküm bulunmamaktadır. Haklarımızı korumak ve kazanımları gerçek anlamda yaşamak yapılan düzenlemelerle mümkün olabilmektedir. Yeni düzenlemeler yapılırken, kazanılmış hakların korunması, özgürlükleri genişletici, kişileri destekleyici olması dikkate alınmalıdır. Kadınların, beden ve ruh sağlığını korumak, toplumda her alanda var olmalarını sağlamak ve tüm haklarını güvenceye almak için düzenlenen yasaların sadece yazılı bir doküman olmaması, yaşama geçirilmesi gerekmektedir. Üreme haklarının korunmasının bu alandaki en önemli ve duyarlı konulardan olduğu her zaman hatırlanmalıdır. Kaynakça: 2008 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması Raporu Türk Medeni Kanunu TCK nun Maddeleri 2728 Sayılı Kanun, İlgili Yönetmelik ve Tüzükler 6354 Sayılı Kanun ve Gerekçesi 11

12 KSEP DEĞERLENDİRME TOPLANTISI Kadın Sağlığı Eğitim Programı (KSEP), toplumsal süreçlere katılımı kısıtlı, sınırlı eğitim ve gelir seviyesine sahip, bilgiye ve hizmete ulaşma konusunda sorun yaşayan kadınların ve ailelerinin yaşam kalitelerinin yükseltmesi amacıyla oluşturulmuştur. Eğitici eğitimi formatında, 2010 yılından bu yana uygulanan program kapsamında, belediyeler, toplum merkezleri ve sivil toplum kuruluşları ile işbirliği yapılmaktadır. Kasım 2010-Nisan 2012 tarihleri arasında, KSEP eğitimcisi yetiştirmek için 6 eğitici eğitimi gerçekleştirilmiştir. KSEP 2012 yılı itibariyle, İstanbul, Diyarbakır, Şanlıurfa, Mardin, Van, Bitlis (Tatvan), Nevşehir, Mersin, İzmir ve Balıkesir (Burhaniye) olmak üzere 10 ilde 93 eğitimci ile yürütülmektedir. KSEP çalışmaları kapsamında 199 grup çalışması ile 1624 kadına ulaşılmıştır. KSEP eğitimcilerini bir araya getirerek deneyim paylaşımı için ortam oluşturmak, süpervizyon çalışmalarından elde edilen sonuçlar ışığında programa ilişkin bilgileri tazelemek, geleceğe yönelik adımları planlamak, çeşitli sosyal aktivitelerle motivasyonu arttırmak amacıyla ilki geçen yıl İstanbul da yapılan KSEP Değerlendirme Toplantısı, bu yıl Haziran 2012 tarihleri arasında Şanlıurfa El Ruha Otel de gerçekleştirilmiştir. Toplantının açılışına Şanlıurfa İl Sağlık Müdür Yardımcısı Dr. Hazım Uğur, Şanlıurfa Belediye Başkan Yardımcısı M. Fevzi Yücetepe ve Şanlıurfa Valiliği Kadın Kültür Merkezleri nde KSEP gruplarına devam eden kadınlar da katılmıştır. Açılış konuşması Şanlıurfa Belediye Başkan Yardımcısı M. Fevzi Yücetepe tarafından yapılmıştır. Yücetepe konuşmasında, yerel yönetimlerin kadın çalışmaları açısından sorumlulukları üzerinde durmuş ve konuyla ilgili çalışmalarından bahsetmiştir. Ardından, Türkiye Aile Sağlığı ve Planlaması Vakfı Genel Koordinatörü Nurcan Müftüoğlu, KSEP in oluşturulmasına zemin hazırlayan ihtiyaç ve beklentiler, eğitici eğitimi formatının sürdürülebilirlik açısından önemi, işbirliği yapılan kurumlar ve KSEP te gelinen nokta hakkında bilgi vermiştir. Son olarak, kadın hakları savunucusu Leyla Pervizat katılımcılara Kadının İnsan Hakları konusunda bilgilendirme yapmıştır. Pervizat konuşmasında, Dünyada ve Türkiye de kadın haklarının durumunu örnekler vererek karşılaştırmış, ülkeler düzeyinde kadınların yaşadığı hak ihlalleri ve yasaların uygulanışıyla ilgili sıkıntılar üzerinde durmuş, KSEP eğitimcilerine kendi hayatlarında yaşadıkları ve alanda kadınlarla çalışırken karşılaştıkları sorunların çözümlerine yönelik önerilerde bulunmuştur. Konuşmaların tamamlanmasının ardından, KSEP eğitimcileri Ayşe Akşener (İstanbul Zeytinburnu Belediyesi Aile Kadın Destekleme ve Engelliler Merkezi), Şirvan Şimşek (İstanbul Sarıyer Belediyesi Gençlik Eğitim Merkezi), Zuhal Aslan (Şanlıurfa Veysel Karani Kadın Kültür Merkezi), Mekkiye Issı (Diyarbakır Ziya Gökalp Çok Amaçlı Toplum Merkezi) ve Birgül Avdan (Balıkesir Burhaniye Belediyesi 12

13 Kadın Danışma Merkezi) sırayla kürsüye gelerek kurumsal olarak KSEP e dahil oluş süreçlerini, programın kuruma, kendilerine ve kadınlara katkılarını ve kadınların programla ilgili geribildirimlerini paylaşmışlardır. KSEP eğitimcilerinin konuşmalarından sonra, Şanlıurfa Valiliği Kadın Kültür Merkezleri nde KSEP gruplarına katılan kadınlar 13 haftalık programla birlikte yaşadıkları olumlu gelişmeleri ve değişimleri paylaşmışlardır. Kadınlar KSEP le bilinçlendiklerini, sağlıklarını olumsuz yönde etkileyecek yanlış alışkanlıklarını değiştirdiklerini, kendilerine güvenlerinin arttığını, çevreleriyle daha doğru iletişim kurduklarını, edindikleri bilgileri başkalarıyla da paylaştıklarını, programa katıldıkları için memnun olduklarını ve çevrelerindeki kadınları KSEP e katılmaları için Kadın Kültür Merkezleri ne yönlendirdiklerini ifade etmişlerdir. Toplantının öğleden sonraki bölümünde TAP Vakfı eğitim ekibi tarafından KSEP eğitimcileri ile süpervizyonlar sırasındaki gözlemler paylaşılmış; program modüllerinin etkin şekilde uygulanabilmesi için, eğitim materyallerinin kullanımı, yönergelerin verilişi, bilgi sınırlaması, zaman yönetimi gibi konulara dikkat çekilmiştir. Ayrıca, grupla iletişim, grup yönetimi ve değer yansıtma konularında paylaşımda bulunulmuştur. Eğitimcilerden gelen geribildirimler doğrultusunda, modüllerde uygulamaya yönelik bazı değişiklikler yapılmasına dair notlar alınmıştır. Farklı illerden gelen ve farklı katılımcı profilleriyle çalışan eğitimciler gruplarda yaşadıkları benzer sorunlar karşısında uyguladıkları farklı çözüm yollarını paylaşarak karşılıklı fikir alışverişinde bulunmuş ve ortak çözüm yollarını tespit etmeye çalışmışlardır. TAP Vakfı eğitim ekibi, gruplarda yaşanan temel sorunların çözümlerine yardımcı olmak amacıyla eğitimcilere çeşitli önerilerde bulunmuştur. İlk günün sonunda Şanlıurfa gezisi yapılmış ve akşam sıra gecesi organizasyonunda bir araya gelinmiştir. Toplantının ikinci gününde, eğitimciler üç gruba ayrılarak KSEP i insan hakları, kadın hakları ve çocuk hakları çerçevesinde tartışmış ve çıktıları büyük grupla paylaşmışlardır. Çalışmanın ardından, TAP Vakfı eğitim ekibi tarafından, KSEP in haklar bağlamında temel ilkeleri konusunda bilgi verilmiştir. Katılımcıların uygulamalı çalışmalarıyla desteklenen iki günlük değerlendirme toplantısının tamamlanmasının ardından Harran a gitmek üzere yola çıkılmıştır. Harran da öncelikle Şanlıurfa Valiliği Harran Kadın Kültür Merkezi ziyaret edilmiş, ilçe koordinatörü Abdurrahman Yanardağ ile birim sorumlusu ve KSEP eğitimcisi Hacer Kibar dan sosyo-kültürel yapı, kadınların yaşam koşulları ve Kadın Kültür Merkezi nde yürütülen çalışmalar hakkında bilgi alınmıştır. Daha sonra Harran ın tarihi dokusu ve konik kubbeli evleri Abdurrahman Yanardağ rehberliğinde gezilmiştir. KSEP eğitimcileri, toplantı sayesinde birbirleriyle tanışmış, programı farklı illerde uygulayan eğitimcilerle deneyimlerini paylaşmış, birbirlerinden öğrenme fırsatı bulmuş, bilgilerini tazelemiş, Şanlıurfa ve Harran kültürünü tanımış oldukları için memnuniyet duyduklarını ifade etmişlerdir. 13

14 Birlikte Yürümek İçin Çok Nedenimiz Var Çalıştayı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından de İBB Topkapı Sosyal Tesisleri nde gerçekleştirilen Birlikte Yürümek İçin Çok Nedenimiz Var başlıklı çalıştaya katıldık. Engelli bireylerin ve bu alanda faaliyet gösteren kurum-kuruluş temsilcilerinin sivil anayasa, eğitim, sağlık, ulaşılabilirlik, bakım, istihdam, sosyal hayata katılım, destek teknolojileri ve spor başlıklı çalışma gruplarında bir araya geldiği çalıştayda, yaşanan sorunlar ve çözüm önerileri raporlandı. Hazırlanan raporlar, çalıştayın son bölümüne katılan Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı Fatma Şahin e sunuldu. KADIN SAĞLIĞI EĞİTİM PROGRAMI (KSEP) KURUMSALLAŞIYOR 75. Yıl Gazi Mahallesi Toplum Merkezi Müdürlüğü Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü ne bağlı olarak hizmet veren Toplum Merkezleri, bulundukları bölgelerde koruyucu, önleyici, eğitici ve geliştirici çalışmalar yürütmektedir. Kadınların bilgi, beceri, eğitim, inisiyatif gücü gibi niteliklerinin arttırılması, ortaya çıkabilecek pek çok sorunu önlemektedir. Bu gerçekten hareketle, Toplum Merkezleri nin en temel hedeflerinden biri kadınların güçlendirilmesidir. Bu alanda faaliyet gösteren sivil toplum kuruluşları, üniversiteler, kamu kurum ve kuruluşlarıyla işbirliği yapılarak kadınlara yönelik eğitim faaliyetleri planlanmakta ve uygulanmaktadır. 75. Yıl Gazi Mahallesi Toplum Merkezi, Türkiye Aile Sağlığı ve Planlaması Vakfı ile yaptığı işbirliğiyle 2010 yılından bu yana KSEP i uygulamaktadır yılları arasında 100 ü aşkın kadın programı tamamlamıştır. KSEP, 75. Yıl Gazi Mahallesi Toplum Merkezi nde yürütülen diğer eğitim programları gibi kurumsallaşmıştır ve önümüzdeki yıllarda da devam edecektir. Handan Sezer Ay / Okul öncesi eğitmeni / KSEP eğitimcisi Zeytinburnu Belediyesi Aile Kadın Destekleme ve Engelliler Merkezi (AKDEM) Zeytinburnu Belediyesi Aile Kadın Destekleme ve Engelliler Merkezi (AKDEM), sağlıklı, mutlu ve huzurlu bir toplum için, kadınların ve ailelerin problemlerine çözümler üretmeyi hedeflemektedir. Bu hedeften hareketle, kadının ve kadın ekseninde ailelerin yaşam kalitesini yükseltmek ve aile birliğini korumak için eğitim, psikolojik danışmanlık, hukuki danışmanlık, evde bakım ve sosyal hizmetler alanlarında uzman kadrosuyla hizmet vermektedir. AKDEM de düzenlenen eğitimler ve seminerler kadınların bilinçlenmesine ve güçlenmesine önemli katkı sağlamaktadır. Her yıl yeni projelerle eğitim kalitesini ve çeşitliliğini arttıran AKDEM, 2010 yılında TAP Vakfı ile yaptığı işbirliği sonucunda KSEP i de eğitim yelpazesine katmıştır. Kadınlara psikolojik destek, hukuki destek ve aile danışmanlığının yanı sıra KSEP le birlikte sağlık bilinci de kazandırılarak bütüncül bir yaklaşım sağlanmıştır. AKDEM in topluma yönelik hedefleriyle ve kadın eksenli bakış açısıyla örtüşen KSEP, kurumdaki diğer hizmetleri tamamlayıcı bir rol üstlenmiştir. 2 eğitimci ile düzenli bir şekilde uygulanan KSEP, AKDEM in kurumsal eğitimlerinden biri haline gelmiş ve giderek artan taleple de önemli bir yere oturmuştur. Geçtiğimiz yıl AKDEM eğitimlerinden 898 yetişkin yararlanmış, bunun 96 sını KSEP katılımcısı kadınlar oluşturmuştur. 1,5 yıl içinde 5 defa düzenlenen KSEP in yakın zamanda 6. grubunu açacak olmanın sevincini yaşıyoruz. Ayşe Akşener / Birim sorumlusu / KSEP eğitimcisi 14

15 KADIN SAĞLIĞI EĞİTİM PROGRAMI (KSEP) KAPANIŞLARI Sosyal Haklar Derneği Ümraniye Temsilciliği Nazlı Baybars önderliğinde kadınlara ve çocuklara yeni alanlar oluşturmaya, kadınları evden çıkarmaya, kadınların haklarını fark etmelerini ve kullanmalarını desteklemeye yönelik çalışmalar yapan Sosyal Haklar Derneği Ümraniye Temsilciliği nin programları arasına KSEP de dahil oldu. KSEP eğitimcisi Songül Kalkan, her salı mesaisini tamamladıktan sonra Derneğe giderek 20:30-22:00 saatleri arasında kadınlarla bir araya geldi ve KSEP i yürüttü de gerçekleştirilen kapanış programına TAP Vakfı nı temsilen Eylem Karakaya da katıldı. Mustafa Kemal Mahallesi Toplum Merkezi İstanbul Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü Mustafa Kemal Mahallesi Toplum Merkezi nin yıl sonu etkinliği de Ümraniye Atakent Kültür Merkezi nde gerçekleştirildi. Etkinliğe, Toplum Merkezi nden hizmet alan çocuklar, kadınlar ve eşleri, İl Müdür Yardımcıları Şakir Çavuş ve Hüseyin Baycık, Şube Müdürü Şakir Arslan, Ataşehir Belediyesi Meclis Üyesi Hüseyin Çulha ve TAP Vakfı nı temsilen Efsun Sertoğlu katıldı. Toplum Merkezi oyun odasından yararlanan çocukların renkli gösterileriyle başlayıp kadınlar korosunun seslendirdiği güzel türkülerle devam eden programın sonunda, çeşitli kurum ve kuruluşlarla işbirliği içinde yürütülen eğitim programlarını tamamlayan kadınlara belgeleri verildi. KSEP eğitimcileri Binnaz Özatman Mat ve Filiz Kurtoğlu tarafından 2 grup halinde yürütülen Kadın Sağlığı Eğitim Programı nı tamamlayan 32 kadın belgelerini alırken heyecanlı ve mutluydu. Katılımcıları temsilen Sibel Işık bir konuşma yaptı ve KSEP sayesinde bedenimi tanıdım ve sevdim, kadın olduğumu hissettim, iyi ki bu programa katılmışım dedi. Sarıyer Belediyesi Gençlik Eğitim Merkezi (SAGEM) KSEP eğitimcileri Çiğdem Algür ve Sevgi Erdem tarafından Kazım Karabekir SAGEM de yürütülen KSEP grubunun katılımcıları de düzenlenen bir programla belgelerini aldı. Kapanış programına, KSEP katılımcısı kadınlar ve çocukları, Sarıyer Belediye Başkanı Şükrü Genç, CHP Sarıyer İlçe Başkanı Mehmet Deniz, Belediye Başkan Yardımcıları Sevgi Atalay, Adnan Ayber, Mehmet Metilli, Mustafa Tok, Sarıyer Belediye Meclisi Üyesi Hayati Kaptanoğlu ve TAP Vakfı nı temsilen genel koordinatörümüz Nurcan Müftüoğlu katıldı. Katılımcıların ve SAGEM çalışanlarının imece usulü hazırladığı sofranın etrafında başlayan program, kadınlar korosunun türküleriyle devam etti. Koronun ardından Sarıyer Belediye Başkanı Şükrü Genç bir konuşma yaparak bilinçlenen kadının çağdışı ve akılcılıktan uzak yaptırımlar karşısında tavrını ortaya koyacağını ve böylece gerçek rolü olan toplum önderliğini gerçekleştireceğini vurguladı. Daha sonra KSEP i tamamlayan katılımcılara belgeleri verildi. Belgesini alan her kadın, 13 haftanın sonunda geldiği noktayı, yaşadığı değişim ve gelişimi anlattı. Kadınlar, KSEP in hayattaki duruşlarını ve çevreleriyle ilişkilerini olumlu yönde etkilediğini, algılarını güçlendirdiğini ifade ettiler. 15