TUZLU VE ALKALİ TOPRAKLARA SAHİP OLAN İZMİR-SASALI DA AĞAÇLANDIRMADA KULLANILACAK UYGUN BİTKİ TÜRLERİNİN BELİRLENMESİ

Transkript

1 Müdürlük Yayın No : ISSN 00-0 TUZLU VE ALKALİ TOPRAKLARA SAHİP OLAN İZMİR-SASALI DA AĞAÇLANDIRMADA KULLANILACAK UYGUN BİTKİ TÜRLERİNİN BELİRLENMESİ Identification of Floral Species Suitable for Reforestation Use in Saline and Alkaline Soil of İzmir-Sasalı (ODC:.-) Dr. Mehmet SAYMAN Muhammet KILCI Giyasettin AKBİN Dr. Salih PARLAK TEKNİK BÜLTEN NO: T.C. ORMAN ve SU İŞLERİ BAKANLIĞI ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ EGE ORMANCILIK ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ EGE FORESTRY RESEARCH INSTITUTE İZMİR - TÜRKİYE I

2 Yayın Kurulu Editorial Board Başkan Head Dr. Fevzi BİLGİN Üyeler Members M. Emin AKKAŞ Dr. Mehmet SAYMAN Dr. H. Handan ÖNER Hadiye BAŞAR Yayınlayan Ege Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Mustafa Kemal Bulvarı No: Zeytinalanı Urla İzmir TÜRKİYE Published by Ege Forestry Research Institute Mustafa Kemal Bulvarı No: Zeytinalanı Urla İzmir TURKEY Yayın Kabul Tarihi: 0 Tel : +0 Faks: +0 E-posta: egearastirma@ogm.gov.tr Web: Baskı Kanyılmaz Mat. Kag.ve Amb. San. Tic. Ltd. Şti. Sanat Cad. 0 Sok. No: Çamdibi-İZMİR Tel&fax: 0 0 Basım Tarihi : II

3 ÖNSÖZ Bu çalışma, Sasalı Beldesi yakınlarında bulunan çorak alanda İzmir Büyükşehir Belediye Başkanlığı nın Tarım Park ve Bahçeler Daire Başkanlığınca yürütülen ağaçlandırma çalışmalarına ve ormancılık araştırma ve uygulama faaliyetlerine katkıda bulunmak amacı ile gerçekleştirilmiş bir işbirliği projesidir. Çalışma öncesi sahada yapılan etütlerle tuzluluk ve alkaliliğin derecesi anlaşılmaya çalışılmıştır. Buna göre projede uygulanabilecek yöntemler belirlenmiştir. Araştırma alanında pahalı kimyasal ıslah yöntemlerine başvurmadan, türlerin uyumu test edilerek, bu gibi sahalarda kullanılabilecek türlerin seçimine yardımcı olmaya çalışılmıştır. Çalışma süresince değerli katkılarını esirgemeyen Belediye Başkanlığı Tarım Park ve Bahçeler Daire Başkanlığı yetkililerine ve özellikle arazi çalışmalarında daima desteğini gördüğümüz Ziraat Yüksek Mühendisi Nevin Ayhan Bilban a teşekkür ederiz. Araştırma Müdürlüğümüzden projeye emekleri geçen başta laborant Ali Hüseyin Cevher olmak üzere diğer çalışma arkadaşlarımıza ve eleştirileri ile daha iyi bir eser olmasına katkıda bulunan kurum içi ve kurum dışı tüm meslektaşlarımıza teşekkür ederiz. İzmir - Aralık 0 III

4 ÖZ Bu çalışma, İzmir ili Sasalı Beldesinin güneyinde, tuzlu ve tuzlu alkali topraklara sahip bir alanda yürütülmüştür. Araştırma, benzer alanlarda yapılacak ağaçlandırmalarda kullanılabilecek türlerin belirlenmesi amacıyla gerçekleştirilmiştir. Çalışma, tam rastlantısal deneme desenine uygun olarak beş tekerrürlü oluşturulmuştur. Araştırma alanına orman fidanlıklarından temin edilen her tür için 0 adet olmak üzere ağaç, ağaççık ve çalı türüne ait 00 adet fidan 00 yılının Ocak ayında dikilmiştir. Araştırma alanına dikilen fidanların ilk yıl vejetasyon dönemi sonunda tutma, üçüncü yılın vejetasyon dönemi sonunda ise yaşama durumları belirlenmiştir. Çalışmanın sonunda menengiç, sakız, yalancı akasya, Kıbrıs akasyası, ılgın, okaliptus, dişbudak ve zakkum türleri başarılı olarak ortaya çıkmıştır. Kızılçam, fıstıkçamı, mantar meşesi ve gravilla türleri ise en başarısız türler olmuşlardır. Ancak bu sonuçların üç yıllık verilerin bir değerlendirmesi olduğu göz önünde tutulmalıdır. Anahtar Kelimeler: Tuzluluk, alkalilik, ağaçlandırma, tür seçimi IV

5 ABSTRACT This study was carried out in the area which has saline and saline-alkaline soils in the south of Sasalı County in İzmir province. The results might be useful for reforestation studies in similar areas. The experimental design of the study was established as a completely randomized design. Twenty-five tree and shrub species, and 0 individuals from every species, totally 00 saplings were planted in January 00. In the first year (00) and the last year (0) at the end of growing season, survival percentages were measured on the saplings. According to the results, Pistacia terebinthus, Pistacia lentiscus, Robinia pseudo-acacia, Acacia cyanophylla, Tamarix tetrandra, Eucaliptus camaldulensis, Fraxinus and Nerium oleander species were successful. Pinus brutia, Pinus pinea, Quercus suber and Grevillea robusta were unsuccessful species. However, it should be taken into account that these results were only three year results. Key Words: Salinity, alkalinity, reforestation, species choice V

6 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...III ÖZ... IV ABSTRACT...V İÇİNDEKİLER... VI ÇİZELGELER DİZİNİ...VIII ŞEKİLLER DİZİNİ... IX KISALTMALAR ve SİMGELER DİZİNİ...X. GİRİŞ.... MATERYAL VE YÖNTEM..... Materyal..... Yöntem Toprak Örneklerinde Uygulanan Analiz Yöntemleri İbre ve Yaprak Örneklerinde Uygulanan Analiz Yöntemleri Değerlendirme Yöntemleri.... BULGULAR Araştırma Alanının Toprak Özellikleri Fidanların Tutma Başarıları (%)..... Fidanların Yaşama Başarıları (%)..... Toprak Tuzluluk Sınıflarına Göre Fidanların Tutma ve Yaşama Durumları.. Toprağın Tepkime(pH) ve Tuzluluk(EC) Durumlarına Göre Fidanların Tutma ve Yaşama Durumları Araştırma Alanında Yıllara Göre Toprağın Tepkime (ph) ve Tuzluluk (EC) Durumlarının Değişimleri..... Araştırma Alanında Belirlenen Tepkime (ph) ve Tuzluluk (EC) Değerlerinin Fidanların Tutma ve Yaşama Başarıları ile İlişkileri... VI

7 .. Türlere Göre Fidanların Boy Durumları..... Türlerin ibre ve yapraklarında belirlenen anyon ve katyon içerikleri Türlerin Sodyum İçerikleri Türlerin Potasyum İçerikleri Türlerin Kalsiyum İçerikleri Türlerin Klorür İçerikleri.... TARTIŞMA SONUÇ VE ÖNERİLER... ÖZET... KAYNAKLAR... EK. Türlerin tutma, yaşama ve boy durumları... EK. Araştırma alanında bloklara ve yıllara göre ph ve EC değişimleri... EK. Araştırma alanından resimler... VII

8 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge. Çiğli meteoroloji istasyonu iklim verileri... Çizelge. Araştırmada kullanılan türler ve özellikleri... Çizelge. Araştırma alanında açılan profillere ait toprak özellikleri... Çizelge. Fidanların tutma başarılarına ait varyans analizi... Çizelge. Fidanların tutma başarılarına ait Duncan çoklu testi... Çizelge. Fidanların yaşama başarılarına ait varyans analizi... Çizelge. Fidanların yaşama başarılarına ait Duncan çoklu testi... Çizelge. Tekerrürlere (blok) göre fidanların tutma ve yaşama durumları... Çizelge. Türlerin farklı tuzluluk sınıflarındaki tutma ve yaşama durumları... Çizelge 0. Türlerin farklı alkalenlik ve tuzluluk durumlarında tutma ve yaşama başarıları... Çizelge. Araştırma alanında belirlenen ph ve EC değerlerine göre fidanların tutma durumları... Çizelge. Araştırma alanında belirlenen ph ve EC değerlerine göre fidanların yaşama durumları... Çizelge. Türlerin ibre ve yapraklarında belirlenen anyon ve katyon içerikleri... VIII

9 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil. Araştırma alanının konumu... Şekil. Araştırma alanında arazi hazırlık çalışmaları... Şekil. Araştırma alanında fidanlarda görülen çeşitli zararlar... Şekil. Araştırma alanında türlerin tutma ve yaşama başarıları (%)... Şekil. Tekerrürlere göre fidanların tutma ve yaşama durumları... Şekil. Araştırma alanında yüzeyde tuz birikimleri... Şekil. Araştırma alanında başlangıç ve üçüncü yıl sonundaki ph değerleri değişimi... Şekil. Araştırma alanında başlangıç ve üçüncü yıl sonundaki EC değerleri değişimi... Şekil. Türlerin 00 ve 0 yıllarına ait ortalama boy değerleri (cm)... Şekil 0. Tuzlu-alkali bir bölümde geçirimsizliğe bağlı aşırı ıslaklık... IX

10 KISALTMALAR ve SİMGELER DİZİNİ AAS: Atomik Absorpsiyon m: Metre Spektrofotometre : Maksimum ark.: arkadaşları me: miliekivalan B: Bor : Minimum o mm: Milimetre C: Santigrad derece Ca: Kalsiyum mmhos: Milimhos CaCO: Kalsiyum Karbonat (Kireç) N: Azot Cl: Klorür Na: Sodyum cm: Santimetre : Ortalama CO: Karbonat P: Fosfor EC: Elektriki İletkenlik ph: Toprak Tepkimesi ESP: Değişebilir Sodyum Potansiyeli ppm: milyonda kısım ha: Hektar SAR: Sodyum Adsorpsiyon Oranı HCO: Bikarbonat SO: Sülfat K: Potasyum %: Yüzde km: Kilometre X

11 . GİRİŞ Türkiye topraklarının %, sinde (.. ha) tuzluluk ve alkalilik sorunu vardır. İşlenen ve tarıma uygun arazilerimizin ise %, inde (.0 ha) tuzluluk ve alkalilik sorunu bulunmaktadır. Ülkemizde tuzluluk ve alkaliliğin görüldüğü bölgeler: Ege Bölgesinde Gediz Havzasının Alaşehir, Salihli, ManisaMütevelli ve Menemen Ovaları, Bakırçay Havzası nın Aşağı Kırıklar Yöresi, Saray Köyü sulama alanlarından Göremezli Yöresi, Büyük Menderes Havzasında Söke Ovasının büyük bir bölümü ile Koçarlı Ovasının kimi bölümleri ve Küçük Menderes in denize döküldüğü bölgelerdir. Bunun dışında Kuzey Anadolu da Çarşamba Ovası, Güney Anadolu da Tarsus Ovası, Çukurova nın kimi bölümleri, Orta Anadolu da Tuz Gölü Yöresi, Konya ve Çumra Ovaları, Doğu Anadolu da Iğdır Ovası dır (Okur ve Delibacak, ). Başka bir kaynakta, ülkemizde milyon hektar tuzlu alkali ve taban suyu sorunu olan alan bulunduğu, bu milyon hektar araziden milyon hektarının drenaja,, milyon hektarının da çorak ıslahına muhtaç alüvyal ovalar olduğu belirtilmektedir (Anonim, ; Anonim, ). Büyük Menderes, Küçük Menderes ve Gediz deltalarının denize yakın kesimlerinde ve taban suyunun yüksek olduğu kesimlerde tuz bileşiklerinin buharlaşma ile yüzeye çıkması sonucu tuzlu topraklar oluşmaktadır. Bu toprakların tuzluluğu, üzerindeki beyaz renkli tuz birikimi, bitki örtüsünün seyrekleşmesi ve tuzcul bitkilerin varlığı ile anlaşılmaktadır (Atalay, 00). Tuzlu ve tuzlu-alkali topraklar Gediz Havzası nda.0 hektarlık bir alan kaplamakta ve havza yüzölçümünün %, sini teşkil etmektedir. Bulundukları yerlerde yıllık ortalama yağış mm dolaylarında ve ortalama sıcaklık ise, oc dir. Doğal bitki örtüsü Salicornia herbacea, Statice limonium, Statice palmaris, Atriplex portulacoides, Salsola kali, Cressea cretica, Juncus bufonis gibi fazla tuzu seven bitkilerdir (Anonim, ). Kantarcı (), tuzlu-alkali topraklara tipik örnek olarak, İç Anadolu da Karapınar-Sultaniye arasındaki toprakları vermektedir. Gürses (), çalışmasında okaliptusun (E. camaldulensis) toprakta mmhos/cm tuzlulukta başarılı olduğunu ve mmhos/cm üzerinde tuzluluk gösteren topraklarda yetişebildiğini belirtmektedir. Tuzlu-alkali topraklara sahip doğal alanlarda yurtdışında yapılmış çalışmalar da mevcuttur. Bu çalışmalarda farklı türler denenmiş, tuzluluğa dayanma dereceleri belirlenmiştir. Örneğin Çin de yapılan çalışmalarda topraklar tuzluluk durumlarına göre sınıflandırılmış ve dikilen ağaç türlerinin yaşama oranları belirlenmiştir (Meng et al., ). Gediz havzasında tuzlu topraklar. hektar yüzölçümünde olup, yaygın olarak Çiğli-Tuzla arasında, Tuzla nın kuzeyinde, Marmara Gölü nün güney batı

12 yörelerinde ve Salihli-Alaşehir arasında yer almaktadır. Bu topraklar intrazonal topraklar grubuna dâhildirler. Yüzeyde biriken tuzların verdiği renk nedeniyle bunlara beyaz alkali topraklar da denilir (Anonim, ). Bilindiği gibi topraklar tuzluluk ve alkalilik durumuna göre; tuzlu topraklar, tuzlu-alkali topraklar ve tuzsuz-alkali topraklar şeklinde sınıflandırılmaktadır. Tuzlu topraklar; EC değeri mmhos/cm den fazla, ph ı, un altında ve değişebilir sodyum oranı (ESP) % den az olan topraklardır ve drenajla tekrar normal topraklara dönüştürülebilirler. Tuzlu-alkali topraklar ise; EC değeri mmhos/cm den fazla ve değişebilir sodyum oranı % den fazla olan topraklardır. Görünüş olarak tuzlu topraklara benzerler. Aşırı tuz koşulları altında ph değeri nadiren, un üzerine çıkmaktadır. Tuzsuz alkali toprakların ise; EC değeri mmhos/cm den az, değişebilir sodyum oranı % den fazla ve genellikle ph ı,-0 arasında değişmektedir (U.S. Salinity Lab. Staff, ). Amerikan tuzluluk laboratuvarı toprak tuzluluk sınıflamasını şu şekilde ifade etmektedir: Toprak tuzluluk sınıflaması (U.S. Salinity Lab. Staff, ). Tuzluluk sınıfı EC (mmhos/cm) (%) Tuzsuz topraklar < < 0, Az tuzlu toprak - 0,-0, Orta tuzlu toprak - 0,-0, Yüksek tuzlu toprak - 0,-,00 Çok yüksek tuzlu > >,00 Diğer bir çalışmada türün tuzluluğa dayanma dereceleri yüksekten düşüğe doğru tespit edilmiş ve en yüksek Haloxylon ammodnedron ın, en düşük Pyrus betulaefolis in tuzluluğa dayanabildiği bulunmuştur (Zhao et al., ). Benzer sahalarda Hindistan da yapılan çalışmalarda; Tamarix, Parkinsonia, Salvadora, Casuarina, Leucaena, Acacia ve Pithecellobium, Eucalyptus, Prosobis gibi türlerin uyumlu olduğu belirlenmiştir (Tomar, ; Tewari et al., ). Tuzlu alkali topraklarda yetiştirilen türlerin sodyum ve potasyum ihtivaları üzerine yapılan çalışmalarda türler arasında önemli farklar belirlenmiştir. Tuzluluk arttıkça ağaçlardaki sodyum ve potasyumun arttığı, fakat tuza dayanıklı türlerde bu artışın daha az olduğu belirlenmiştir (Zhan et al., ). Strogonov (), toprağın tuzlanmasının, bitkinin gelişmesi için uygun olmayan koşullar yarattığını, bu tuzların toprak eriğinin osmotik basıncını arttırdığını, bitkinin su alımını güçleştirdiğini belirterek, bazı tuzların bitkilere özel olarak da zehir etkisi yaptığını bildirmektedir. Literatürde çeşitli bitki türlerinin tuzluluğa toleransı ile ilgili bilgiler bulunmakla birlikte, yurdumuzda; başta asli ağaç türlerimizden kızılçam ve

13 fıstıkçamı olmak üzere araştırmada öngörülen diğer türlerin birçoğu ile ilgili tuzlu alanlarda yapılmış çalışmalara rastlanamamıştır. Araştırma alanı İzmir ili Sasalı beldesi sınırları içinde yer almaktadır. Aynı zamanda Gediz Deltası nın bir bölümünü oluşturan saha tuzlu alkali topraklara sahip alanlardandır. İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından kamulaştırılan bu sahada yılından itibaren okaliptus ile 00 ha ağaçlandırma yapılmıştır. Doğal yaşam parkının yakınında bulunan bu sahada aynı zamanda rekreasyon alanları da bulunmaktadır. Sahanın bir kısmında geçen yıllarda boylu fidanlar ile ağaçlandırma çalışmaları yapılmış, bu çalışmalarda dut, yalancı akasya, dişbudak, akçaağaç, zeytin, manolya, kavak, kara servi, çınar, katalpa gibi türler kullanılmıştır. Ancak bu türlerin dikildiği alanlarda istenen başarı elde edilememiştir. Sahanın diğer kısımlarında da ağaçlandırma çalışmaları yapılmak istenmiştir. Ancak tuzluluk, alkalilik problemi olan bu sahada kullanılabilecek türlerin seçimi önemli olduğundan, İzmir Büyükşehir Belediyesi, Ege Ormancılık Araştırma Müdürlüğüne müracaat ederek bu alanların ağaçlandırılması için danışmanlık hizmeti talep etmiştir. Bunun üzerine sahada gerekli etüt ve çalışmalar yapılarak proje için ön veriler elde edilmiştir. Bu çalışmalar ile sahanın deniz kökenli bir tuzluluk ve alkaliliğin etkisinde bulunduğu, yapılan analizler neticesinde tuzluluk ve alkalilik derecesinin yer yer değişkenlik arzettiği, açılan 0 adet toprak çukurunda tuzluluk değerlerinin (EC),0,0 mmhos/cm arasında, toprak tepkimesinin (ph) ise,-,0 arasında değiştiği belirlenmiştir. Yüzeyde buharlaşma sonucu bazı kısımlarda tuz kristallerinin gözle görülebildiği, açılan toprak çukurlarında tuzluluk derecesinin kimi yerlerde yüzeyde fazla, derinleştikçe azaldığı, kimi yerlerde ise bunun tersi olduğu belirlenmiştir. Bunun yanı sıra temmuz ayında taban suyunun durumu incelenmiş, -, metre arasında bulunduğu tespit edilmiştir. Çorak toprakların (tuzlu ve sodik topraklar), sadece tuzluluk derecesi (EC) değişebilir sodyum yüzdesi (ESP), tepkimesi (ph) ve kireç içeriğine bakarak yapılan önerilerin hatalı olabileceği düşünülmekte ve büyük ıslah proje uygulamalarına geçilmeden mutlaka arazide yerinde araştırma kurularak ön çalışmalar yapılması gerektiği vurgulanmaktadır (Bahtiyar, ). Bu nedenle literatür incelemeleri yapılmış, bu gibi sahalarda kullanılabilecek ağaç ve ağaççık türleri ile bir araştırma planlanmıştır. Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre, bu sahaya uyum sağlayan türlerle çalışmalar devam ettirilecektir. Araştırmadan elde edilen sonuçlar benzer sahalar için örnek teşkil edebilecektir.

14 . MATERYAL VE YÖNTEM Araştırma alanı Çiğli-Tuzla yolunun ve Sasalı Beldesi nin güneyindedir. Bu alanda geçmiş yıllarda Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından ıslah amacıyla drenaj kanalları açılmış ve son yıllara kadar tarımsal faaliyetler (pamuk, mısır, arpa) sürdürülmüştür. Araştırma alanı meyil bakımından düz, denize uzaklık kuş uçuşu, km dir (Şekil ). Şekil. Araştırma alanının konumu Figure. Location of the study area Araştırma alanına 00 m mesafedeki Çiğli Meteoroloji İstasyonunun iklim verileri uzun dönemli ve araştırmanın sürdüğü yıllar itibarı ile Çizelge de verilmiştir.

15 , o Maksimum Sıcaklık (oc), Yağış (mm) Minimum Sıcaklık ( C) -, Maksimum Sıcaklık (oc) o,, Ortalama Sıcaklık ( C) o -, Minimum Sıcaklık ( C) o,, Ortalama Sıcaklık ( C) -,,,, -,,, 0, 0,0 Yağış (mm) o -, -0,,,,0 Minimum Sıcaklık ( C) o Maksimum Sıcaklık ( C), -, -,,,, Ortalama Sıcaklık (oc),0 -, -,,,,,,,, 0,, Yağış (mm) Yağış (mm) On o Yıllık Ortalama Sıcaklık ( C) (00- Maksimum Sıcaklık (oc) 0) Minimum Sıcaklık (oc) Yağış (mm) Uzun o Yıllar Ortalama Sıcaklık ( C) (- Maksimum Sıcaklık (oc) 0) Minimum Sıcaklık (oc) -,, 0,, 0,,,,0 -,, 0, 00, -0,,,, -0,,,0,,,,,,,, 0,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, 0,,0,, 0,,,,0 0,,,,, 0,0,,,,,,, 0,,,,,,,,0,,0,, 0,0,,, 0,0, 0,0,0 0,0,,, 0,,,0, 0,,0,, 0,0,,, 0,0,,0, 0,0,,, 0,,,,0 0,,,,,0,0,,, 0,,,,0,,, 0,,,,,,,,,,,,,0,,,,,,,,,,,0, -, 0, 0,0 0,0,,,,,,,,,,,, 0,,,, -, 0,,, -,,0,, 0, 0,,, -, 0,, 00, -, 0,,,,,, 0,,,,,,,,,,, 0,,,0,, Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık YILLIK Table. Climate data of Çiğli Meteorology Station Çizelge. Çiğli meteoroloji istasyonu iklim verileri

16 .. Materyal Araştırmanın materyalini tuzluluk-alkalilik sorunu bulunan bir alan, değişik türlere ait fidanlar, toprak işleme ve dikim işlerinde kullanılan alet ve malzemeler oluşturmaktadır. Toprak işlemede paletli traktör ve üçlü riper kullanılmıştır. Fidan bakımlarında traktöre bağlı diskaro kullanılmıştır. Araştırma alanına orman fidanlıklarından temin edilen ağaç, ağaççık ve çalı türüne ait 00 fidan 00 yılında Ocak ayı içinde dikilmiştir. Bu fidanlarla ilgili özellikler Çizelge de verilmiştir. Çizelge. Araştırmada kullanılan türler ve özellikleri Table. Species used in the study and their properties No 0 0 TÜRLER Adi dişbudak (Fraxinus excelsior L) İğde (Eleagnus angustifolia L.) Demir ağacı (Casuarina equisetifolia L.) Kıbrıs akasyası (Acacia cyanophylla Lindl.) Gravilla (Grevillea robusta Br.) Gladiçya (Gleditschia triacanthos L.) Kokarağaç (Ailanthus altissima (Mill.) Swingle.) Akdut (Morus alba L.) Akçaağaç (Acer negundo L.) Palmiye (Washingtonia flifera (Lindl.) Wendl.) Kızılçam (Pinus brutia Ten.) Servi (Cupressus sempervirens L.) Yalancı akasya (Robinia pseudoacacia L.) Zakkum (Nerium oleander L.) Fıstıkçamı (Pinus pinea L.) Mantar meşesi (Quercus suber L.) Menengiç (Pictacia terebinthus L.) Sakız (Pistacia lentiscus L.) Ağaç ılgın (Tamarix tetrandra Pall.) Akkavak (Populus alba L.) Badem (Prunus amygdalus Batsch.) Okaliptus (Eucalyptus camaldulensis Dehn.) Katran ardıcı (Juniperus oxycedrus L.) Aksöğüt (Salix alba L.) Palamut meşesi (Quercus ithaburensis Decne.) YAŞ ORİJİN Aydın Aydın Aydın Aydın Aydın Aydın Aydın Aydın Torbalı Torbalı Urla Torbalı Torbalı Torbalı Kozak Torbalı Çeşme Çeşme Güzelbahçe Eğirdir Akhisar Torbalı Çeşme Torbalı Torbalı

17 .. Yöntem Araştırma alanı kurulmadan önce açık yüzeyli drenaj kanalları açılmıştır. Fidanlar x m aralık mesafe ile dikilmiştir. Araştırma, tam rastlantısal deneme desenine uygun olarak beş tekerrürlü (bloklu) oluşturulmuştur. Her tekerrüre türe ait şer adet fidan olmak üzere toplam 00 adet fidan dikilmiştir. Kaplı tüplü fidanlar toprakları silkelenerek, fıstık çamı ise tüp toprağı ile dikilmiştir. Araştırma alanının tamamına türden 0 ar adet olmak üzere.00 adet fidan dikilmiş ve araştırma alanı tel örgü ile korumaya alınmıştır. Toprak işleme; üçlü riperle çapraz olarak ve 0 cm derinliğe kadar toprak tavında iken yapılmıştır. Fidan dikimlerinde adi çukur dikim yöntemi kullanılmıştır. Fidan bakımlarında ot alma, çapalama gibi işlemler insan gücü ile sıra aralarında yüzey toprak işlemesi diskaro ile yapılmıştır (Şekil ). Şekil. Araştırma alanında arazi hazırlık çalışmaları Figure. Field preparation in the study area

18 Dikim esnasında her bir fidanın kök bölgesinden (0 0 cm) toprak örnekleri alınarak laboratuarda EC ve ph değerleri belirlenmiştir. Üçüncü yılın vejetasyon dönemi sonunda araştırma alanında yaşayan fidanların kök bölgelerinden tekrar toprak örnekleri alınmıştır. Ayrıca fidanlardan yaprak örnekleri alınarak Na, K, Ca, Cl belirlemeleri yapılmıştır. Her blokta bir toprak profili açılmış, profilden alınan toprak örneklerinde fiziksel ve kimyasal analizler yapılmıştır. Her büyüme dönemi sonunda fidanların sağlık durumlarıyla ilgili sürgün uçları ve yapraklar gözlemlenmiş ve gerekli değerlendirmeler yapılmıştır. Ayrıca diğer zararlı etmenler de belirlenmiştir. Birinci yıl ve üçüncü yılın vejetasyon dönemi sonunda fidanların boy ölçümleri yapılmıştır.... Toprak Örneklerinde Uygulanan Analiz Yöntemleri Toprak Tepkimesi (ph): Doygunluk çözeltisinde cam elektrotlu ph metre ile ölçülmüştür (Gülçur, ). EC (mmhos/cm): Doygunluk çözeltisinde cam elektrotlu EC metre ile ölçülmüştür (Gülçur, ). Tekstür: Toprakların tekstürleri Bouyoucos hidrometre yöntemi ile belirlenmiştir (Gülçur, ). Total Kireç: Total kireç miktarları Scheibler kalsimetre yöntemi ile belirlenmiştir (Kacar, ). Organik Madde: Organik madde miktarları Walkley-Black yaş yakma yöntemi ile belirlenmiştir (Kacar, ). Total Azot: Total azot içerikleri Kjeldahl yöntemi ile tam otomatik Kjeltec0 cihazı kullanılarak belirlenmiştir (Bremner, ). Yarayışlı Fosfor: Toprak örneklerinin fosfor içerikleri Olsen Yöntemi ile belirlenmiştir (Kacar, ). Değişebilir Potasyum, Kalsiyum, Magnezyum ve Sodyum İçerikleri: Toprak örneklerinde Amonyum Asetat Yöntemi ile Flamefotometre ve Atomik Absorpsiyon Spektrofotometre (AAS) kullanılarak belirlenmiştir (Jackson, ). Değişebilir sodyum potansiyeli ( ESP ) ve sodyum absorpsiyon oranı( SAR ) hesap yolu ile bulunmuştur. Değişebilir Bor: Toprakların değişebilir bor içerikleri Azomenthin-H Yöntemi kullanılarak belirlenmiştir (Wolf, ). Suda Çözünebilir Anyonlar: Volümetrik ve gravimetrik yöntemlerle yapılmıştır (Tuncay, ).

19 ... İbre ve Yaprak Örneklerinde Uygulanan Analiz Yöntemleri Laboratuvara getirilen ibre ve yapraklar, temizlenip etüvde C de sabit ağırlığa gelene kadar kurutulduktan sonra, öğütülüp analize hazır hale getirilmiştir. Nitrik ve perklorik asit karışımı ile yaş yakılan örneklerde, sodyum, potasyum, kalsiyum ve klor elementleri belirlenmiştir (Kacar, ).... Değerlendirme Yöntemleri Ölçümler ve laboratuvar analizleri sonucu belirlenen veriler, istatistik yöntemler kullanılarak değerlendirilmiştir (Açıkgöz ve ark., ). Toprak profillerinden elde edilen değerler: toprak tepkimesi Kılcı ve ark. (00) nın, tuzluluk U.S. Salinity Lab. Staff () ın, kireç Kacar () ın, organik madde ve azot Kantarcı () nin, fosfor Kacar ve Katkat () nin, potasyum, kalsiyum, magnezyum, sodyum ve bor Scheffer/Schachtschabel () in önerdikleri sınıflandırmalara göre değerlendirilmiştir.

20 . BULGULAR İzmir de Sasalı civarında tuzlu-alkali bir alanda gerçekleştirilen bu çalışmadan elde edilen bulgular aşağıda verilmiştir... Araştırma Alanının Toprak Özellikleri Araştırma alanında bloktan birer adet olmak üzere profiller açılarak toprak örnekleri alınmış ve yapılan laboratuvar analizlerinin sonuçları Çizelge de verilmiştir. Bu sonuçlar incelendiğinde: Birinci bloktan alınan toprak örnekleri orta tekstürlü ve tuzsuz topraklar olup tepkimeleri orta-kuvvetli alkalidir. Orta derecede kireçli olan toprakların organik madde içerikleri düşük düzeydedir. Besin elementlerinden azot, fosfor, magnezyum içerikleri düşük, potasyum düşük-orta, bor içerikleri orta-yüksek, kalsiyum yüksek ve sodyum içerikleri çok yüksek düzeylerdedir. İkinci bloktan alınan toprak örnekleri orta tekstürlü ve orta tuzlu topraklar olup tepkimeleri orta-kuvvetli alkalidir. Orta-yüksek derecede kireçli olan toprakların organik madde içerikleri düşük düzeydedir. Besin elementlerinden azot, fosfor, magnezyum içerikleri düşük, potasyum düşük-orta, bor ve kalsiyum içerikleri yüksek ve sodyum içerikleri çok yüksek düzeylerdedir. Üçüncü bloktan alınan toprak örnekleri orta tekstürlü ve düşük-orta tuzlu topraklar olup tepkimeleri orta-kuvvetli alkalidir. Yüksek derecede kireçli olan toprakların organik madde içerikleri düşük düzeydedir. Besin elementlerinden azot, fosfor, magnezyum içerikleri düşük, potasyum düşük-orta, bor ve kalsiyum içerikleri yüksek ve sodyum içerikleri ise çok yüksek düzeylerdedir. Dördüncü bloktan alınan toprak örnekleri orta tekstürlü ve orta tuzlu topraklar olup tepkimeleri orta alkalidir. Yüksek derecede kireçli olan toprakların organik madde içerikleri düşük düzeydedir. Besin elementlerinden azot, fosfor, magnezyum içerikleri düşük, potasyum düşük-orta, bor içerikleri orta-yüksek, kalsiyum yüksek ve sodyum içerikleri çok yüksek düzeylerdedir. Beşinci bloktan alınan toprak örnekleri orta tekstürlü ve orta-yüksek tuzlu topraklar olup tepkimeleri orta alkalidir. Yüksek derecede kireçli olan toprakların organik madde içerikleri düşük düzeydedir. Besin elementlerinden azot, fosfor, magnezyum içerikleri düşük, potasyum düşük-orta, bor içerikleri orta-yüksek, kalsiyum yüksek ve sodyum içerikleri çok yüksek düzeylerdedir. 0

21 ,,, , ,, , -00, 0-0,, 0-,, 0- -, ,, % cm No. KUM Derinlik Blok,,,,,,,,,,,,,,, % TOZ,,,,, 0,,,,,,,,, 0, % KİL Kil Toz Balçığı Toz Balçığı Tozlu Killi Balçık Balçık Killi Balçık Toz Balçığı Balçık Toz Balçığı Toz Balçığı Balçık Toz Balçığı Kumlu Balçık Kumlu Balçık Balçık TOPRAK TÜRÜ,,,,0 0,,, 0, 0, 0,,0,,,, %,0,0,0,0,0,0,,0,,0,,0,0,0, mmhos /cm CaCO ECx0- ph,,,,,,,,,,,,,,,0 Table. Soil profile properties in the study area 0, 0,0, 0,,, 0,,, 0,,, 0, 0,0,0 % Organik Madde % N 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,00 0,0 0,0 0,0,,,,,0,,0,,,0,,0,0,0,0 ppm B K,,,,0,,,,,,,,,,, ppm ppm P ppm Ca ppm Mg MAKRO ELEMENTLER Çizelge. Araştırma alanında açılan profillere ait toprak özellikleri ppm Na Eseri Eseri Eseri Eseri Eseri Eseri 0,0 0,0 0,0 0, 0,0 Eseri 0,0 0,0 0,0 me/00gr CO 0, 0, 0,0 0,0 0,0 0, 0, 0,0 0, 0, 0,0 0,0 0,0 0, 0, me/00gr HCO,0,,0,0,,,0, 0,,,,,,, me/00gr Cl ANYONLAR 0, 0,,0,,, Eseri Eseri Eseri,,,0 Eseri Eseri Eseri me/00gr SO,,,0,,,,,,00,,0,,, 0, SAR %,,,,0,,,0,,,,,,,0, ESP %

22 .. Fidanların Tutma Başarıları (%) Araştırma alanına dikilen fidanların 00 yılı vejetasyon dönemi sonunda yapılan sayımları ile türlerin tutma başarıları belirlenmiştir. Tutma başarılarına uygulanan varyans analizi sonucunda türlerin tutma başarıları arasında %, güven aralığında önemli farklılıklar bulunduğu belirlenmiştir (Çizelge ). Çizelge. Fidanların tutma başarılarına ait varyans analizi Table. Variance analysis for seedling survival successes in 00 Kullanılan Değişkenler Tekerrür: BLOK NO Seviyesi FaktorA : TÜR Seviyesi Analizi yapilan karakter: TUTMA - Varyasyon Serbes. Kareler Kareler Hesapl. Alfa tipi Kaynağı Derece. Toplamı Ortalaması F hata ihtimali Tekerrür..0.0ns 0. Faktor-A 0...*** Hata 0.. Genel.0.0 Bu farklılıkların gruplandırılması amacı ile Duncan Çoklu Testi uygulanmıştır (Çizelge ). Buna göre en yüksek tutma başarılarını menengiç, yalancı akasya, Kıbrıs akasyası, dişbudak ve zakkum türlerinin gösterdiği ve bu türlerin bir grupta yer aldığı belirlenmiştir. Bu türler içinde menengiç %, lük tutma başarısı ile ilk sırada yer alırken, bunu %, ve % lık değerleri ile yalancı akasya ve Kıbrıs akasyası, %, lik değerleri ile dişbudak ve %, lik değerleri ile zakkum türleri izlemektedir. Tutma başarıları en düşük olan türler ise kızılçam (%,), fıstıkçamı (% ), mantar meşesi (%,00), akçaağaç (%,) ve servi (%,00) olup bunlar sıralamada sonda bir grup oluşturmuşlardır. Araştırma alanında dikimlerden sonra yıl içinde çok az sayıda fidanda da olsa dişbudak, servi ve yalancı akasya türlerinde fare zararı, aylantus ve ardıç türlerinde mantar zararı kaynaklı kurumalar; yalancı akasya ve badem türlerinde çekirge zararı tespit edilmiştir (Şekil )... Fidanların Yaşama Başarıları (%) Araştırma alanında 0 yılı vejetasyon dönemi sonunda yapılan sayımlarla fidanların yaşama durumları belirlenmiştir. Yaşama başarılarına uygulanan varyans

23 Test Edilen Karekter: TUTMA Ana faktör: TÜR Orijinal Sıra Dişbudak. İğde. Demirağacı. Kıbrıs Akasyası 0.00 Gravilla. Gladiçya. Aylantus. Dut.000 Akçaağaç. 0 Palmiye. Kızılçam. Servi.000 Yalancı Akasya. Zakkum. Fıstıkçamı. Mantar Meşesi.000 Menengiç. Sakız. Ilgın Akkavak Badem. Okaliptus.000 Ardıç. Söğüt 0.00 Palamut Meşesi. Hko=. dir 0 0 Testten Sonra Menengiç Yalancı Akasya Kıbrıs Akasyası Dişbudak Zakkum Gravilla Dut Ilgın Sakız Aylantus Okaliptus Gladiçya Demirağacı Badem Ardıç Akkavak Palmiye İğde Palamut Meşesi Söğüt Servi Akçaağaç Mantar Meşesi Fıstıkçamı Kızılçam Table. Duncan multiple test for seedling survival successes in 00 Çizelge. Fidanların tutma başarılarına ait Duncan çoklu testi

24 Şekil. Araştırma alanında fidanlarda görülen çeşitli zararlar Figure. Damages observed in the seedlings in the study area analizi sonucunda türlerin yaşama başarıları arasında %, güven aralığında önemli farklılıklar bulunduğu belirlenmiştir (Çizelge ). Bu farklılıkların gruplandırılması amacı ile Duncan Çoklu Testi uygulanmıştır (Çizelge ). Buna göre en yüksek yaşama başarısı %, lük değeri ile menengiçte elde edilmiştir. Bu tür diğer türlerden ayrılıp ilk sırada yer almıştır. Menengici yalancı akasya (%,), Kıbrıs akasyası (%,), ılgın (%,), dişbudak (% ), zakkum (%,00) ve sakız (%,) türleri izlemektedir. Mantar meşesi (%,00), kızılçam (%,), fıstıkçamı (%,) ve gravilla (%,) türleri en düşük yaşama başarısı gösteren türler olarak ortaya çıkmıştır (Şekil ). Araştırma alanında fidanların tutma ve yaşama durumları bloklara göre Çizelge de ve türlere göre tutma ve yaşama durumları Ek çizelge de verilmiştir. Fidanların tutma ve yaşama durumlarına uygulanan varyans analizleri sonucunda,

25 Çizelge. Fidanların yaşama başarılarına ait varyans analizi Table. Variance analysis for seedling survival successes in 0 Kullanılan Değişkenler Tekerrür : BLOK NO Seviyesi FaktorA : TÜR Seviyesi Analizi yapilan karakter : YAŞAMA - Varyasyon Serbes. Kareler Kareler Hesapl. Alfa tipi Kaynağı Derece. Toplamı Ortalaması F hata ihtimali Tekerrür * 0.00 Faktor-A 0...*** Hata..0 Genel Tutan Yaşayan Palam ut M. Ardıç Söğüt Badem Ok aliptus Ilgın Ak k av ak Sak ız M enengiç M antar M. Z ak k um F ıs tık ç am ı Serv i Yalanc ı Ak Kız ılç am Palm iy e D ut Ak ç aağaç Ay lantus Grav illa Gladiç y a Kıbrıs Ak. İğde D em ir Ağ. D iş budak Şekil. Araştırma alanında türlerin tutma ve yaşama başarıları (%) Figure. Seedling survival successes in the study area in 00 and 0 tutma başarıları açısından bloklar arasında önemli bir fark görülmezken, yaşama başarıları açısından bloklar arasında % güven aralığında önemli bir farklılık olduğu tespit edilmiştir. Çizelge değerlendirildiğinde; birinci yılın sonunda bütün bloklarda % in üzerinde tutma oranı olduğu görülmektedir.

26 Dişbudak İğde Demirağacı Kıbrıs Akasyası Gravilla Gladiçya Aylantus Dut Akçaağaç 0 Palmiye Kızılçam Servi Yalancı Akasya Zakkum Fıstıkçamı Mantar Meşesi Menengiç Sakız Ilgın 0 Akkavak Badem Okaliptus Ardıç Söğüt Palamut Meşesi Hko=.0 dir Orijinal Sıra Test Edilen Karekter: YAŞAMA Ana faktör: TÜR 0 0 Menengiç Yalancı Akasya Kıbrıs Akasyası Ilgın Dişbudak Zakkum Sakız Okaliptus Gladiçya Demirağacı İğde Aylantus Akkavak Dut Ardıç Palmiye Servi Badem Palamut Meşesi Akçaağaç Söğüt Gravilla Fıstıkçamı Kızılçam Mantar Meşesi Testten Sonra Table. Duncan multiple test for seedling survival successes in 0 Çizelge. Fidanların yaşama başarılarına ait Duncan çoklu testi

27 En yüksek oran. blokta, en düşük oran. bloktadır. İkinci yılın sonunda fidanların yaşama durumu değerlendirildiğinde; bütün bloklarda ilk yıla göre % lik bir kayıp olduğu, yüksek tutma oranı görülen. blokta yaşama oranının %,00 a, düşük tutma oranı görülen. blokta ise %,00 e düştüğü görülmektedir. Üçüncü yılın sonunda kayıplar yine aynı oranda devam etmiştir. En yüksek yaşama oranı yine. blokta, en düşük yaşama oranı yine. bloktadır. Genel olarak değerlendirildiğinde birinci yılın sonundaki ortalama % 0,0 lık tutma oranı üçüncü yılın sonunda %,0 lık bir yaşama oranına gerilemiştir (Şekil ). Çizelge. Tekerrürlere (blok) göre fidanların tutma ve yaşama durumları Table. Seedling survival conditions according to repetitions (block) Blok No. GENEL Dikilen Fidan (Adet) Tutan Tutan (Adet) (%), 0,, 0,,00 0 0,0 00 Yaşayan Yaşayan (Adet) (%) 0,,00,00,,00, 0 Yaşayan Yaşayan (Adet) (%) 0, 0,,,00,00,0 Tutma-Yaşama (%) Blok No. Şekil. Tekerrürlere göre fidanların tutma ve yaşama durumları Figure. Seedling survival conditions according to repetitions

28 .. Toprak Tuzluluk Sınıflarına Göre Fidanların Tutma ve Yaşama Durumları Fidanların kök bölgesinden alınan toprakların tuzluluk içeriklerine göre araştırma alanında tuzluluk sınıfları belirlenmiş ve bu sınıflarda yer alan fidanların tutma ve yaşama durumları belirlenmiştir (Çizelge ). Çizelge incelendiğinde fidan tuzsuz-az tuzlu (0- mmhos/cm) sınıfta yer almış ve bu fidanların adedi (%,) tutmuş, adedi (%,) ise yaşamını devam ettirebilmiştir. adet fidan orta tuzlu (- mmhos/cm) sınıfta yer almış, bunların adedi (%,0) tutmuş, adedi (%,0) ise yaşamını devam ettirebilmiştir. adet fidan ise yüksek tuzlu sınıfta (> mmhos/cm) yer almış, bunların adedi (%,) tutmuş ve adedi (%,) yaşamını devam ettirebilmiştir (Şekil ). Şekil. Araştırma alanında yüzeyde tuz birikimleri Figure. Surface salt accumulations in the study area Araştırma alanında öne çıkan türlerden menengiç, sakız, yalancı akasya, Kıbrıs akasyası, ılgın, okaliptus ve dişbudağın bütün tuz sınıflarında oldukça başarılı olduğu görülmektedir. Yaşama başarıları ile son sıralarda yer alan türlerden mantar meşesi, kızılçam, fıstıkçamı ve gravilla gibi türlerin ise bütün tuz sınıflarında başarısız olduğu görülmektedir. Türlerin tuzsuz-az tuzlu kısımlardaki başarısızlığı üzerinde araştırma alanının strüktürü başta olmak üzere alkalilik ve benzeri diğer özelliklerinin de etkili olduğu anlaşılmaktadır. Tuzluluğa

29 Türler Dişbudak İğde Demir Ağ. K.Akasyası Gravilla Gladiçya Aylantus Dut Akçaağaç Palmiye Kızılçam Servi Y. Akasya Zakkum Fıstıkçamı M. Meşesi Menengiç Sakız Ilgın Akkavak Badem Okaliptus Ardıç Söğüt P. Meşesi GENEL Tuzsuz-Az Tuzlu (0-) mm)mmhos/cm Tutma (%) Yaşama (%),,,,,,,,,,,,,0,,,,,,,,0,,00,00,00,00,,, 0,,,, 0,,,,,,,,,,00,00,,,,,, Orta Tuzlu (-) mmhos/cm Tutma Yaşama (%), (%),00,00,00,00,,,,, 0,,,,00,00,,00,00,,,,,,,0,,,0, 0,,,, 0,, 0,,00,00,00,00,,0,,,0,0 Table. Seedling survival conditions in different salinity classes in 00 and 0 Çizelge. Türlerin farklı tuzluluk sınıflarındaki tutma ve yaşama durumları Yüksek Tuzlu (>) mmhos/cm Tutma Yaşama (%) (%),,,, 0,,, 0,,,,00,0,,00, 0 0,,,,,00,00 0,,,

30 dayanıklılıkları literatürde belirtilen türlerden (Glen, 00; Miyamoto et al., 00; Swift, 00; Tomar, ; Zhao et al., ) iğde, okaliptus, akkavak, palmiye ve zakkum fidanlarının araştırma alanının farklı tuz sınıflarındaki yaşama başarıları değerlendirildiğinde; akkavak, iğde, okaliptus ve palmiyede tuzluluk arttıkça daha yüksek, zakkumda ise tersine daha düşük yaşama oranları görülmektedir... Toprağın Tepkime (ph) ve Tuzluluk (EC) Durumlarına Göre Fidanların Tutma ve Yaşama Durumları Araştırma alanındaki fidanların kök bölgesinden alınan toprakların tepkime ve tuzluluk durumları birlikte ilişkilendirilerek tutma ve yaşama durumları incelenmiştir (Çizelge 0). Araştırma alanında blokta bulunan.00 fidanın. adedi, ph değerinin altında, adedi ise, ph değerinin üzerindeki alanlarda yer almaktadır., ph değerinin altında bulunan kısımlarda dikilen. fidanın ilk yıl adedi (% 0,) tutmuş ve üçüncü yılın sonunda bunların adedi (%,) hayatiyetini devam ettirebilmiştir., ph değerinin üzerindeki alanlara dikilen fidanın ilk yıl adedi (%,) tutmuş, üçüncü yılın sonunda bunların adedi (%,) hayatiyetini devam ettirebilmiştir. Toprak tepkimesi ve tuzluluk durumları birlikte değerlendirildiğinde: ph, un altında ve tuzsuz-az tuzlu (EC < mmhos/cm) kısımlarda bulunan fidan sayısı adet olup bunun adedi (%,) tutmuş, adedi (% 0,) hayatiyetini devam ettirebilmiştir. ph, un altında olup tuzlu (EC > mmhos/cm) kısımda yer alan adet fidanın ilk yıl 0 adedi (%,0) tutmuş, bunların sı (%,) üçüncü yılın sonunda da hayatiyetini sürdürebilmiştir. ph, un üzerinde ve tuzsuz-az tuzlu (EC < mmhos/cm) kısımlarda bulunan fidan sayımız adet olup ilk yıl bunun adedi (%,) tutmuş, üçüncü yılın sonunda ise adedi (%,) hayatiyetini devam ettirebilmiştir. ph, un üzerinde olup tuzlu (EC > mmhos/cm) kısımda yer alan 0 adet fidanın ilk yıl adedi (%,) tutmuş, bunların sı (%,) üçüncü yılın sonunda da hayatiyetini sürdürebilmiştir. 0

31 Tutma (%), 0,,,,0,,,,00,00,0,,,,,,,,00,,,,, TÜRLER Dişbudak İğde Demir Ağ. K.Akasyası Gravilla Gladiçya Aylantus Dut Akçaağaç Palmiye Kızılçam Servi Y. Akasya Zakkum Fıstıkçamı M. Meşesi Menengiç Sakız Ilgın Akkavak Badem Okaliptus Ardıç Söğüt P. Meşesi GENEL 0,,,,,, 0,,,,,,,00,00,0,,,,00,,,, Yaşama (%) ph<, ; EC < mmhos/cm,0, 0,,00, 0,,, 0 0,,,,,,,,00 0,,,,0,, Tutma (%),,,, 0,,,,00,,0,,0,,0,,,,,0,,,, Yaşama (%) ph<, ; EC > mmhos/cm, 0,,, 0 0, 0 0,00, 0 Tutma (%),,, Yaşama (%) ph>, ; EC < mmhos/cm Table 0. Seedling survival successes in different alkalinity and salinity conditions Çizelge 0. Türlerin farklı alkalenlik ve tuzluluk durumlarında tutma ve yaşama başarıları,,,,,,, , 0,00 0 0,,,,,, 0 0,, 0,00 0, Yaşama (%) ph>, ; EC > mmhos/cm Tutma (%)

32 Gerek tuzlu gerekse tuzsuz kısımlarda alkalilik arttıkça fidanların hem tutma başarıları hem de yaşama başarılarında bir düşüş olduğu Çizelge 0 un incelenmesi ile anlaşılmaktadır. Tuzsuz ve ph nın, ten küçük olduğu kısımlarda bütün türlerde genel tutma ve yaşama başarıları %, ve % 0, iken bu oranlar ph ın, ten yüksek olduğu kısımlarda %, ve %, e düşmüştür. Tuzlu kısımlarda ise ph nın, ten küçük olduğu kısımlarda bütün türlerde genel tutma ve yaşama başarıları %,0 ve %, iken bu oranlar ph ın, ten yüksek olduğu kısımlarda %, ve %, e gerilemiştir. Bu durum bize tutma ve yaşama başarıları üzerinde alkaliliğin de etkili olduğunu göstermektedir. Çizelge 0 incelendiğinde: Sahada öne çıkan türlerden menengiç, sakız, yalancı akasya, Kıbrıs akasyası, ılgın ve dişbudağın hem tuzsuz alkalen hem de tuzlu alkalen kısımlarda oldukça başarılı olduğu görülmektedir. Sahada yaşama durumlarıyla düşük başarı gösteren türlerden kızılçam, servi, fıstıkçamı, mantar meşesi, söğüt, palamut meşesi, badem, gravilla ve akçaağacın her iki kısımda da oldukça başarısız olduğu görülmektedir. Tuzluluğa dayanıklılıkları literatürde belirtilen türlerden iğde, okaliptus, akkavak, palmiye ve zakkum gibi türlerin alkalen özellikteki kısımlarda yer alan fidanlarının yaşama durumları incelendiğinde; zakkum dışında sayılan türlerin nispeten başarılı olduğu söylenebilir. İğde, palmiye, akkavak ve okaliptusun bu kısımlarda tutmayan fidanlarında toprağın diğer özellikleri ile ilgili sorunlar söz konusudur... Araştırma Alanında Yıllara Göre Toprağın Tepkime (ph) ve Tuzluluk (EC) Durumlarının Değişimleri Türlerin araştırma alanında yer aldıkları bloklara göre her fidanın kök bölgesinden araştırma başlangıcı ve sonunda belirlenen minumum, maksimum ve ortalama ph ve EC değerleri Ek çizelge ile Şekil ve de verilmiştir. Araştırma başlangıcında dikilen her fidanın kök bölgesinden (0-0 cm) alınan toprak örneklerinin laboratuvar analiz sonuçlarına göre tepkimeleri,-, arasında, ortalama,0; araştırma sonunda yaşayan her fidanın kök bölgesinden alınan toprak örneklerinin laboratuvar analiz sonuçlarına göre ise tepkimeleri,00,0 arasında değişirken ortalama olarak, lık bir değeri göstermektedir. Tuzluluk değerleri ise araştırma başlangıcında 0,-,0 mmhos/cm arasında değişirken ortalama olarak, mmhos/cm lik bir değeri göstermektedir. Araştırma sonunda ise tuzluluk 0,-,0 mmhos/cm arasındadır ve ortalama olarak,0 mmhos/cm lik bir değere sahiptir.

33 ,0 ph,0,0,00 00 ph,,0,,0,0 0 ph,,,,, Blok No Şekil. Araştırma alanında başlangıç ve üçüncü yıl sonundaki ph değerleri değişimi Figure. ph value change in the study area at the end of the first and third year E.C. (mmhos/cm),000,000,000,000,000,000, E.C.,,,,, 0 E.C.,,00,,, Blok No Şekil. Araştırma alanında başlangıç ve üçüncü yıl sonundaki EC değerleri değişimi Figure. EC value change in the study area at the end of the first and third year

34 .. Araştırma Alanında Belirlenen Tepkime (ph) ve Tuzluluk (EC) Değerlerinin Fidanların Tutma ve Yaşama Başarıları ile İlişkileri Araştırma alanında başlangıçta belirlenen ph ve EC değerleri ile fidanların tutma ve yaşama başarıları arasında korelasyon katsayıları hesaplanmıştır ve buna göre önemli bir farklılık olmadığı görülmüştür (ph 0,0-0,00; EC 0,0). Çizelge ve in incelenmesinden de görüleceği üzere fidanların tutma ve yaşama başarıları ile araştırma başlangıcında alınan toprak örneklerinin ph ve EC değerleri ilişkilendirildiğinde; tutan ve yaşayan fidanların değerlerinin tutmayan ve yaşamayan fidanların değerleri ile benzer olduğu ve değerlerin birbirine çok yakın olduğu anlaşılmaktadır. Sadece genel olarak tutmayan ve yaşamayan fidanların ph değerlerinde nispeten bir yükseklik olduğu görülmektedir... Türlere Göre Fidanların Boy Durumları Araştırma alanına dikilen fidanların 00 ve 0 yılı vejetasyon dönemi sonunda yapılan ölçümleri ile türlerin boy durumları belirlenmiştir. Türlerin ölçülen boy değerleri blok bazında minimum, maksimum ve ortalama değerler olarak ek Çizelge de verilmiştir. Türlerin 00 ve 0 yıllarına ait ortalama boy değerleri Şekil da görülmektedir. Ek çizelge ve Şekil un incelenmesinden de görüleceği gibi en çok boylanan türler ılgın, Kıbrıs akasyası, okaliptus, demir ağacı, söğüt ve yalancı akasya türleri olmuştur. Söğüt ve iğde fidanları uçlardan kuruma göstermiş, ancak vejetasyonun başlaması ile gövdeden ve kök boğazından tekrar sürgün vermiştir. 00 yılında Kıbrıs akasyalarının bir kısmı ve gravilla fidanları soğuktan etkilenerek kurumuş, ertesi yıl tekrar kök boğazından sürgün vermiştir. Özellikle gravilla türünde uç sürgünlerin kuruması nedeniyle boylar ilk yıla göre daha düşük kalmıştır. Sahada öne çıkan türlerden menengiç, sakız, yalancı akasya, Kıbrıs akasyası, ılgın, okaliptus ve dişbudağın bütün tuz sınıflarında oldukça başarılı bir boy büyümesi gösterdiği belirlenmiştir. Söğüt fidanlarının boylanması gayet iyi olmakla birlikte tutma ve yaşama yüzdelerinin düşüklüğü nedeni ile çok az sayıda fidanda ölçüm yapılabilmiştir ve bu tür sahada devamlılık açısından ümitvar bulunmamıştır... Türlerin İbre ve Yapraklarında Belirlenen Anyon ve Katyon İçerikleri Araştırma alanında üçüncü yılın sonunda yaşayan fidanlardan alınan yaprak/ibre örneklerinin sodyum, potasyum, kalsiyum ve klorür analizleri yapılarak

35 Dişbudak İğde Demir Ağacı Kıbrıs Akasyası Gravilla Gladiçya Aylantus Dut Akçaağaç Palmiye Kızılçam Servi Yalancı Akasya Zakkum Fıstıkçamı Mantar Meşesi Menengiç Sakız Ilgın Akkavak Badem Okaliptus Ardıç Söğüt Palamut Meşesi TÜRLER Tutan Adet,,,,,,,,,,,,,0,,,,,,,,,,,, ph Maks.,0,,,,,,,,,,0,0,,0,,0,,,,,,,,0,,0,0,,0,,0,0,,,,00,,,,,0,0,0,0,,0,0,0,0,0 TUTAN EC (mmhos/cm) Maks.,0,0,0,0,0, 0,,0,,0,0, 0,,0, 0,,00,,0 0,0,,0,0,,0,0, 0,,0,,00,,,,00,,,00,,0,0,,0,0,0,0,,,,0,,0,0,,0,0,,,0, 0,,00,,,0,,0,0,, 0,0,0,,0, Tutmayan Adet,,,,,,,,,,,,,0,,,,,,,,,,,, TUTMAYAN ph Maks.,,0,,0,0,,,,,,,,,,,,,,,0,,,,0,,,,,0,0,,,,0,,,,,,,,,0,0,,0,, EC (mmhos/cm) Maks.,0 0,0,,,0,,,0,,0,0,0,0,0,0,0,0,,0 0,0,,,,,,0,, 0,00,,,0,, 0,0,,,0,,0 0,0, 0, 0,0,,,0,,,,0,00,0,0 0, 0,0, 0, 0,0,,,,,,,,,0,, 0,0, Table. Seedling survival conditions according to ph and EC values determined in the study area in the first year Çizelge. Araştırma alanında belirlenen ph ve EC değerlerine göre fidanların tutma durumları

36 Dişbudak İğde Demir Ağacı Kıbrıs Akasyası Gravilla Gladiçya Aylantus Dut Akçaağaç Palmiye Kızılçam Servi Yalancı Akasya Zakkum Fıstıkçamı Mantar Meşesi Menengiç Sakız Ilgın Akkavak Badem Okaliptus Ardıç Söğüt Palamut Meşesi TÜRLER Yaşayan Adet 0 0,,0,,,0,,,0,,,,,,,,,,,,,,,,, YAŞAYAN ph Maks.,0,0,,,,0,,0,,,,,,0,,,,00,,,0,0,0,,,,0,0,,,,,,0,,,,0,,,,0,,0,,,0,00,, EC (mmhos/cm) Maks.,0,0,,,0,0 0,,0,,,00,0,0,, 0, 0,0,,,,,0,0,,0,0,,,0,,0,,,,,,,00,0,0,0,,000,0,,,,0,,0,,0,0,0,0,0,,,0,,,00,0,,0,00,,0,,,,,,00,0 Yaşamayan Adet 0 0,,,,,,,,,,,,,0,,,,,,,,,,,, YAŞAMAYAN ph EC (mmhos/cm) Maks. Maks.,,0, 0,0,0,,0,0,,,0,,,0,,,0,0,0,00,, 0,,0,,,,0,00,,,,0 0,0,,,,,0,0,,,,0,0,,0 0, 0,00,0,,,,0,,,0,,00,,,,,0,,0,0, 0,0,0,0,00 0,,00,,,,0,0,,,,,,00,,0,,0,,,0,,,, 0, 0,0,0,, 0, 0,0,,,,,0,,0,0,,,000,0,0,,0,,,0,,0, Table. Seedling survival conditions according to ph and EC values determined in the study area in the third year Çizelge. Araştırma alanında belirlenen ph ve EC değerlerine göre fidanların yaşama durumları

37 00 0 Boy ( c m ) Boy 0 0 Boy 00 P a la m u t M. A rd ı ç Söğüt Badem O k a lip t u s I lg ı n Ak k av ak Sak ız M e n e n g iç M antar M. Z ak k um F ıs tık ç am ı S e rv i Y a la n c ı A k K ı z ı lç a m P a lm iy e D ut Ak ç aağaç A y la n t u s G ra v illa G la d iç y a K ı b rı s A k. İğde D e m ir A ğ. 0 D iş b u d a k 0 Şekil. Türlerin 00 ve 0 yıllarına ait ortalama boy değerleri (cm) Figure. Average height values (cm) of the seedlings in 00 and 0 minimum, maksimum ve ortalama değerler olarak tür bazında Çizelge de verilmiştir.... Türlerin Sodyum İçerikleri Yaprakların ortalama sodyum içerikleri ppm (gladiçya) ile. ppm (ılgın) arasında değişmektedir. Sahada başarılı olan türlerden menengiç, sakız, yalancı akasya, Kıbrıs akasyası, ılgın ve dişbudağın ortalama sodyum içerikleri incelendiğinde 00 ppm (sakız) ile. ppm (ılgın) arasında değiştiği görülmektedir. Sahada yaşama durumlarıyla düşük başarı gösteren türlerden kızılçam, servi, fıstıkçamı, mantar meşesi, söğüt, palamut meşesi, badem, gravilla ve akçaağacın ortalama sodyum içerikleri incelendiğinde ppm (servi) ile ppm (badem) arasında değişmektedir. Bu tür sahalar için literatürde uygunluğu belirtilen türlerden iğde, okaliptus, akkavak, palmiye ve zakkumun ortalama sodyum içerikleri incelendiğinde ppm (zakkum) ile. ppm (okaliptus) arasında değiştiği tespit edilmiştir. Özellikle ılgın (ort.. ppm), okaliptus (ort.. ppm) ve iğde (ort.. ppm) türleri diğer türlere nazaran dikkat çekici oranda yüksek miktarda sodyum kaldırmışlardır. Görüldüğü gibi türler birbirinden çok farklı sodyum içeriklerine sahiptir.

38 Dişbudak İğde Demir Ağ. K.Akasyası Gravilla Gladiçya Aylantus Dut Akçaağaç Palmiye Kızılçam Servi Y. Akasya Zakkum Fıstıkçamı M. Meşesi Menengiç Ilgın Sakız Akkavak Badem Okaliptus Ardıç Söğüt P. Meşesi TÜRLER Minimum SODYUM (ppm) Maksimum Ortalama POTASYUM (ppm) Minimum Maksimum Ortalama Table. Anion and cation contents of species needles and leaves KALSİYUM (ppm) Minimum Maksimum Ortalama Çizelge. Türlerin ibre ve yapraklarında belirlenen anyon ve katyon içerikleri Minimum KLORÜR (ppm) Maksimum Ortalama

39 ... Türlerin Potasyum İçerikleri Yaprakların ortalama potasyum içerikleri. ppm (palamut meşesi) ile.0 ppm (akçaağaç) arasında değişmektedir. Sahada başarılı türlerden menengiç, sakız, yalancı akasya, Kıbrıs akasyası, ılgın ve dişbudağın ortalama potasyum içerikleri incelendiğinde. ppm (dişbudak) ile. ppm (yalancı akasya) arasında değiştiği görülmektedir. Sahada yaşama durumlarıyla düşük başarı gösteren türlerden kızılçam, servi, fıstıkçamı, mantar meşesi, söğüt, palamut meşesi, badem, gravilla ve akçaağacın ortalama potasyum içerikleri incelendiğinde.0 ppm (kızılçam) ile.0 ppm (akçaağaç) arasında değişmektedir. Bu tür sahalar için literatürde uygunluğu belirtilen türlerden iğde, okaliptus, akkavak, palmiye ve zakkumun ortalama potasyum içerikleri incelendiğinde. ppm (akkavak) ile 0. ppm (iğde) arasında değiştiği tespit edilmiştir.... Türlerin Kalsiyum İçerikleri Yaprakların ortalama kalsiyum içerikleri. ppm (fıstıkçamı) ile. ppm (dut) arasında değişmektedir. Sahada başarılı olan türlerden menengiç, sakız, yalancı akasya, Kıbrıs akasyası, ılgın ve dişbudağın ortalama kalsiyum içerikleri incelendiğinde.00 ppm (sakız) ile. ppm (yalancı akasya) arasında değiştiği görülmektedir. Sahada yaşama durumlarıyla düşük başarı gösteren türlerden kızılçam, servi, fıstıkçamı, mantar meşesi, söğüt, palamut meşesi, badem, gravilla ve akçaağacın ortalama kalsiyum içerikleri incelendiğinde. ppm (fıstıkçamı) ile. ppm (akçaağaç) arasında değişmektedir. Bu tür sahalar için literatürde uygunluğu belirtilen türlerden iğde, okaliptus, akkavak, palmiye ve zakkumun ortalama kalsiyum içerikleri incelendiğinde; en düşük değerlerin palmiye (. ppm) ve en yüksek değerlerin iğde (. ppm) türlerinin fidanlarında belirlendiği görülmüştür.... Türlerin Klorür İçerikleri Yaprakların ortalama klorür içerikleri. ppm (fıstıkçamı) ile.0 ppm (okaliptus) arasında değişmektedir. Sahada başarılı olan türlerden menengiç, sakız, yalancı akasya, Kıbrıs akasyası, ılgın ve dişbudağın ortalama klorür içerikleri incelendiğinde; en düşük değerlerin dişbudak (. ppm) ve en yüksek değerlerin menengiç (.0 ppm) fidanlarında olduğu görülmektedir. Sahada yaşama durumlarıyla düşük başarı gösteren türlerden kızılçam, servi, fıstıkçamı, mantar meşesi, söğüt, palamut meşesi, badem, gravilla ve akçaağacın ortalama klorür içerikleri incelendiğinde. ppm (fıstıkçamı) ile. ppm (servi) arasında değişmektedir. Bu tür sahalar için literatürde uygunluğu belirtilen türlerden iğde, okaliptus, akkavak, palmiye ve zakkumun ortalama klorür içerikleri incelendiğinde; en düşük klorür içeriği.0 ppm ile akkavak ve en yüksek klorür içeriği.0 ppm ile okaliptus türünde belirlenmiştir.

40 . TARTIŞMA 00-0 yılları arasında İzmir/Sasalı da gerçekleştirilen bu çalışmadan elde edilen bulgular değerlendirildiğinde: Profillerden alınan toprakların tepkime, tuzluluk ve değişebilir sodyum oranları incelenmiş (Çizelge ),. ve. blokların topraklarının tuzsuz alkali,.,. ve. blokların topraklarının ise tuzlu alkali topraklar sınıfında yer aldığı belirlenmiştir. Toprakların tuzluluk ve alkalilik sınıfları tepkimeleri (ph), elektiriki iletkenlik değerleri (EC), değişebilir sodyum yüzdeleri (ESP) kullanılarak belirlenmiştir. Buna göre nicelik olarak sodyumlu topraklar, ESP > % olan topraklardır. Tuzlu topraklarda ESP < %, tuzlusodyumlu topraklarda ESP > % tir (U.S. Salinity Lab., Staff, ). Ancak, bu profillerin bütün bir bloğu tam olarak temsil etmediği, bloklarda her fidanın kök bölgesinden alınan toprak örneklerinin tepkime ve tuzluluk değerlerinin çok kısa mesafelerde önemli derecede değişimler göstermesinden ve sahada yapılan gözlemlerden (yer yer toprak yüzeyinde tuz birikimleri, otsu bitkilerin sıklığı-seyrekliği vb.) anlaşılmaktadır. Bilindiği gibi tuzlanma denilince, topraklarda yüksek miktarda çözünebilir tuzların birikmesi anlaşılır. Bu durum kurak ve yarı kurak iklimlerde yağışlarla toprağa tuz ilavesi ile denize yakın alanlarda (Sasalı vb.) taban suyu ile ayrıca sulama ile meydana gelebilmektedir. Bu toprakların tepkimeleri sodyumla doygunluğuna bağlı olarak kuvvetli alkaliye doğru kayar. Strüktür kolaylıkla bozulmaya eğilimlidir. Yüksek tuz içerikleri toprağın osmotik potansiyelini yükselttiğinden bitkilerin su alımını dolayısıyla büyümesini güçleştirir. Ayrıca klor ve bor gibi iyonların yüksek konsantrasyonu doğrudan zehir etkisi yaparlar (Scheffer/Schachtschabel, ). Araştırma alanına dikilen tür içinde en yüksek tutma başarısı gösteren menengiç ve başarılı türlerden biri olan sakız ülkemizde bu tür problemli sahalarda ilk olarak denenmiş olup başarısı dikkat çekicidir. Akkavak, ılgın, iğde, okaliptus ve palmiye gibi tuzluluğa toleranslı olduğu literatürde geçen türlerden beklenen başarı görülememiştir ve bu türler orta sıralarda yer almıştır. Fidanların tutma ve yaşama başarıları ilişkilendirildiğinde; bütün türlerde yıllar içinde kayıpların söz konusu olduğu görülmektedir. Örneğin gravilla türünde tutma başarısı % iken takip eden yıllarda yoğun kurumalar görülmüş ve yaşama başarısı %, seviyesine inmiştir. Gravilla fidanlarının tuttuktan sonra %, lik bir kısmının geçen iki yıl içinde kuruduğu anlaşılmaktadır. Aynı şekilde dut, badem, ardıç, palmiye ve aylantus türlerinde de tuttuktan sonra % 0 un üzerinde kayıplar meydana gelmiştir (Şekil ). Araştırma alanında öne çıkan türlerden menengiç, sakız, yalancı akasya, Kıbrıs akasyası, ılgın, okaliptus ve dişbudağın bütün tuz sınıflarında oldukça 0