İnsanların kendilerini ve çevrelerindeki diğer. ilişki ve etkileşimlerini inceleyip meydana gelen

Transkript

1 PROJE HAZIRLAMA VE GELİŞTİRME: BİR PROJE ÖRNEĞİ Prof. Dr. Ahmet AKSOY Erciyes Üniversitesi Fen ve Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü

2 BİLİM VE BİLİMSEL ÇALIŞMA NE DEMEKTİR? İnsanların kendilerini ve çevrelerindeki diğer varlıkları anlamak, bu varlıkların birbirleri ile ilişki ve etkileşimlerini inceleyip meydana gelen açıklayabilmek k içini yöntem ve etkinlikler ile ilk çağlardan günümüze elde edilip düzenli olarak biriktirdikleri bilgiler bütününe bilim denir.

3 Bilimsel bir çalışmanın ana basamakları; 1. Gözlem yaparak bilgi toplama, 2. Elde edilen bilgilerin düzenlenmesi, 3. Düzenlenen bilgiler arasında düzenlilik olup olamadığının araştırılması, 4. Bu bilgilerdeki düzenliliğin nedenlerinin bulunması 5 B k bili d l il d h l k 5. Başka bilim adamları ile daha sonra gelecek nesillere bilgilerin ve sonuçların yazılı olarak aktarılması şeklinde özetlenebilir.

4 PROJE ÇALIŞMASI NASIL YAPILMALIDIR? Proje bir bilimsel çalışma olmalıdır. Projenin her aşamasında bir bilimsell çalışmanın bütün özelliklerinin görülmesi gerekir. Bir proje çalışması gözlem ile başlar. Gözlenen olay kendi doğalğ şartlarında d olabileceği lbil gibi, gözlemin daha iyi yapılabilmesi için, koşulların kontrol altında tutulabildiği laboratuar denilen bir yerde de olabilir.

5 Gözlenen olay, değişkenlerden bir tanesi sabit tutularak veya kontrollü bir şekilde değiştirilerek laboratuarda tekrarlanır. Kontrollü olarak ve blili belirli bir işlem sırası izlenerek laboratuarda tekrarlanan gözlemlere kontrollü deney denir. Gözlenen bir olayda fiziksel büyüklüklerin (ölçülebilen büyüklükler) nasıl değiştiğine bakılarak bunlar arasındaki ilişkiler bulunur.

6 Bir deney sırasında gözlemler ve ölçüm sonuçları, yani veriler mutlaka yazılarak kaydedilmelidir. Eğer birbiri ile ilişkili olan büyüklükler ölçülüyorsa, veriler alt alta satırlar veya yan yana sütunlar yapılarak çizelge şeklinde yazılmalıdır. Bu şekilde yazarak, ölçülebilen büyüklükler arasındaki ilişkiyiş daha kolay görebiliriz.

7 PROJE RAPORU NASIL YAZILMALIDIR? Gözlemlerin ve ölçüm sonuçlarının yazılarak kaydedilmesi ve bunların korunması bilimsel çalışmaların önemli bir kısmını oluşturur. Bilimsel çalışmaların bir başka önemli kısmı ise yapılan çalışmaların ve elde edilen sonuçların yayınlanmasıdır. Ancak bu yolla elde edilen bilgiler başkalarına iletilebilir ve gelecek için korunup saklanabilir. ii

8 Yaptığınız ğ proje çalışmasının en önemli aşamalarından onunla ilgili olarak yazacağınız proje raporu oluşturur. Proje raporunda gereksiz ki uzatmalar ve tekrarlar olmamalıdır. Raporunuzun olabildiğince kısa ve öz olması gerekir. Çalışmalarınızla ilgili ne fazla ne de eksik bir Çalışmalarınızla ilgili ne fazla ne de eksik bir şey yazmamaya gayret ediniz.

9 Proje raporunuz bilimsel ii bir çalışmanın ürünüdür. Bu rapor bir problemi ortaya koyup, problemin çözümü öü ü ii için gerekli ve geçerli verilerin neler olduğunu ileri sürüp tartışabilir veya problemi ortaya koyduktan sonra onun çözümü için izlenen yolu ve elde edilen verilerin değerlendirilmesi ile ulaşılan sonuçları ortaya koyabilir. Rapor başka araştırmacıların ulaştıkları Rapor başka araştırmacıların ulaştıkları sonuçlar ile ilgili fikirleri de içerebilir.

10 Proje raporunuzun standart olması için mutlaka aşağıdaki sıraya uyarak yazınız. Bu standart yazım, proje çalışmanızın sağlıklı olarak değerlendirilmesinde ve gerektiğinde raporunuzun özetlenerek veya olduğu gibi kitap haline getirilmesinde hem siz hem de okuyanlara büyük kolaylıklar sağlayacaktır.

11 Proje raporunuzu şu sırada yazınız: Proje Adı: Projenizi tek bir cümle şeklinde, kısa ve öz olarak, okuyana proje çalışması ş hakkında fikir verecek bir ad veriniz. Projenin Amacı: Bu kısımda proje çalışması ile neyi amaçladığınızı ğ bir veya birkaç cümle ile açıklayınız. Uygun ise amaçlarınızı maddeler halinde sıralayınız.

12 Giriş: Burada proje çalışmanızın konusu ile ilgili başkalarının yaptığı ğ çalışmalardan l söz ediniz. i Sizin çalışmanızın öteki benzer çalışmalardan ayrılan yönlerini belirtiniz. Benzer çalışmalardan nasıl yararlandığınızı ve sizin çalışmanızın neleri hedeflediğini açıklayınız.

13 Yöntem: Bu kısımda çalışmanızda izlediğiniz yolu, gözlemlerinizi öl l iiive çalışmanızın kapsamını yazınız. Deneysel çalışmalarda deney düzeneği, verilerin nasıl toplandığı açıkça anlatılmalıdır. Deneylerin nerede, kimler tarafından yapıldığı, yp ğ ne kadar sürdüğü ve kaç kez hangi koşullar altında tekrarlandığığ gibi bilgilerin açık veöz olarak verilmesi gerekir. V i i l l i fikl t ğ li Veri çizelgeleri, grafikler, yaptığınız analiz ve hesaplamalar bu bölümde verilmelidir.

14 Sonuçlar ve Tartışma Proje raporunuzun en önemli kısmı burasıdır. Proje çalışmanız ile elde ettiğiniz sonuçları bu kısma yazınız. Bu sonuçlar sayısal değerler, bazı matematiksel eşitlikler veya sözlü ifadelerolabilir. Uygunsa sayısal sonuçlarınızı çizelge veya grafik şeklinde veriniz, analiz ve hesaplamaları gösteriniz.

15 Geçerlilik sınırlarını belirterek sonuçlarınızı tartışınız. Sonuçlarınızı n olumsuz olarak etkileyenen nedenler varsa açıklayınız. Konuyla ilgili önerilerinizi bu kısımda yazarak konuya ilgi duyup benzer çalışmalar yapacaklara yol gösteriniz.

16 Kaynaklar: Bu kısımda proje çalışmanız ş ileilgili olarak başvurduğunuz yazılı kaynakları, harf sırasına uygun olarak, yazar adına göre dizerek veriniz. Bir kaynağı ğ mutlaka aşağıdaki örneklere uygun olarak yazınız. Bir tez veya bir kitap kaynak olarak gösterildiğinde tezin veya kitabın adının alttaki örnekte görüldüğü ğ gibi altı çizilmelidir. Boke, H., (1987), Ankara daki Hava Kirliliğinin Tarvertenleri Üzerine Etkileri, Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, Ankara.

17 Bir makale kl kaynakk olarak gösterildiğinde i d makalenin çıktığı derginin adının altı örnekte görüldüğü gibi çizilmelidir. Aksoy, A. vem.(1997),öztürk, Nerium oleander L. as a Biomonitor of Lead and Other Heavy Metal Pollution in Mediterranean Environments, The Si Science of the Total Environment, 205, sayfa

18 ÖRNEK PROJE RAPORU Projenin Adı: Gilaburu Meyve Ekstraktının Antibakteriyel ve Serbest Radikal Tutabilme Özelliğinin ğ Belirlenmesi Projenin Amacı: Bu B çalışmada Gilaburu bitkisinin i i kuru meyve ekstraktının antimikrobiyal ve serbest radikal tutabilme özelliğinin belirlenmesi amaçlanmaktadır.

19 Gilaburu Meyve Ekstraktının Antibakteriyel i ve Serbest Radikal Tutabilme Özelliğinin Belirlenmesi Prof. Dr. Ahmet Aksoy Erciyes Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü ü aksoy@erciyes.edu.tr

20 GİRİŞ Bitkilerin mikroorganizmaları öldürücü ve insan sağlığı için önemli olan özellikleri, 1926 yılından bu yana Türkiye de olduğu gibi diğer ülkelerdeki l ki çeşitli laboratuarlarda l da araştırılmaktadır. Son yıllarda mevcut antibiyotiklere mikrobiyal direncin gelişmesi araştırmacıları tıbbi bitkilerin antimikrobiyal aktivitelerini araştırmaya yöneltmiştir.

21 Normal metabolizmada sürekli serbest radikaller oluşmaktadır. olarak Serbest radikaller, en dış elektron zarfında bir elektron kaybetmiş ve dolayısıyla l bu elektron açığını kapatabilmek için başka atomların elektronlarını l paylaşmaya çalışan, hızlı bir şekilde reaksiyona girme özelliği olan atomlardır.

22 Bu radikallerin i üretimi i kontrol edilmez ise bunlar makro moleküllere ve dolayısı ile hücrelerin yapı ve fonksiyonlarına zarar verebilir, özelliklerini değiştirebilir.

23 Serbest radikallerin; astım, sinir dejenerasyonu ve Parkinson hastalığı ile alakalı olduğu kaydedilmiştir. Ayrıca besin bozulması, organizma yaşlanması ve kansere neden olan lipit peroksidasyonunda rol oynadığı belirtilmiştir.

24 Gıdalarda oksidasyonu ve mikrobiyal bozulmayı engellemek, raf ömrünü artırmak amacıyla ; Bütillendirilmiş Hidroksi Anisol (BHA) Bütillendirilmiş Hidroksi Toluen (BHT) Propil Galat (PG) Sorbatlar Benzoatlar gibi kullanılmaktadır. sentetik maddeler

25 Bu sentetik maddelerin e kanser yapıcı etkilerinden dolayı kullanımları sınırlandırılmıştır. Bu nedenle son yıllarda tıp da ve besinlerde kullanılmak üzere doğal katkı maddelerinin araştırılmasında ş önemli oranda bir artış olmuştur.

26 Günümüze kadar çok sayıda tıbbi ve aromatik bitki ekstraktı ile uçucu yağlarının antimikrobiyal ik ve serbest radikalleri tutabilme özellikleri çalışılmıştır (Göktürk-Baydar et al., 2004; Sağdıç, 2003; Sağdıç, ğ Aksoy and Özkan, 2006).

27 Ayrıca Kayseri ve çevresinde halk tarafından kullanılan bitkilerin yöresel adları ve kullanım amaçları isimli kapsamlı bir çalışma da bulunmaktadır (Aksoy, 2002).

28 Gilaburu Hanımeligiller üyesi olan Gilaburu (Viburnum opulus L.) 4 m yüksekliğe ulaşan çalı veya ağaçsı bir bitkidir. Beyaz olan çiçekler 5-10 cm çapında, çiçeklerin dış kısmı verimsiz, iç kısmı ise verimlidir.

29 Meyve kırmızı renkte olup, Ağustos-Eylül aylarında olgunlaşır. Meyvelerin tanesi yaklaşık bir salkım oluşturur. Türkiye de m yüksekliğe kadar yayılış gösterir.

30 Kayseri de yöresel kullanımı ve saklanması Kayseri ve çevresinde meyvelerinden elde edilen su, hem yöresel bir içecek hem de tıbbi öneminden dolayı her mevsimde yaygın olarak kullanılmaktadır.

31 Toplanan meyveler eskiden küplerde (taştan oyma evlerin altında ki inlerde) saklanırdı, şimdi ise bidonlarda temiz su içerisinde turşu şeklinde saklanmaktadır. Olgunlaşmış meyvelerin suyu sıkılarak, k bazen sade genelde şekerle tatlandırılarak tl l yöreye gelen misafirlere ikram edilmektedir.

32 Gilaburunun Tıbbi Önemi Kabuklarının kaynatılmasıyla elde edilen sıvı şu hastalıklarda kullanılır; Astım Epilepsi nöbetleri Bazı kalp rahatsızlıkları Doğum sonrası sancılar Menstural sancılar Bazı sinir hastalıkları Yüksek tansiyon Kabakulak k Kramp Uyku bozukluğu

33 Gilaburu Meyve Suyunun Tıbbi Önemi Böbrekteki kum ve taşları eritir, Safra ve karaciğer hastalıklarının tedavisinde kullanılır, Kramplar ve menstural sancıları giderir (Soylak vd., 2002), Kas gevşetici özelliği vardır, Üriner enfeksiyonlarda, Şeker hastalığı ğ tedavisinde, Kanser tümörlerinde azalma sağlamaktadır (Bolat and Özcan, 1995; Aksoy et al., 2005).

34 AMAÇ Bu çalışmada Gilaburu bitkisinin kuru meyve ekstraktının antimikrobiyal ve serbest radikal tutabilme özelliğinin belirlenmesi amaçlanmaktadır. Yapılan literatür çalışmasında daha önce Gilaburu nun antimikrobiyal ve serbest radikal tutabilme özelliği ğ ile ilgili yapılmış ş bir çalışmaya rastlanmamıştır.

35 Yöntem Bitki materyali: Gilaburu meyveleri Kayseri de yabani olarak büyüyen y gilaburu ağaçlarından toplanmıştır.

36 Gilaburu meyve ekstraktının hazırlanması Gilaburu meyveleri oda sıcaklığında kurutuldu Daha sonra 70 ºC de 24 saat tekrar kurutuldu Tohumlar kuru materyalden uzaklaştırıldı ve toz haline getirildi Toz haline getirilen materyal (10 g) Soxhlet ekstraksiyon cihazında metanol (100 ml) ile 60ºC de 6 saat ekstrakte edildi Filtreden geçirilen örnekler evaporatörde kurutuldu Kuru extrakt metanolde çözülerek 18 ºC de Cde depolandı

37 Toplam Fenoliklerin Belirlenmesi Folin-Ciocalteu Kolorimetrik Yöntemle belirlenmiş ve sonuçlar Gallik asit eşiti (GAE) olarak verilmiştir (Singleton and Rossi, 1965).

38 Serbest Radikal Tutabilme Özelliğinin Belirlenmesi Fosfomolibdenum yöntemi ile belirlenmişş ve sonuçlar Askorbik asit eşiti (AAE) olarak verilmiştir (Prieto vd., 1990).

39 Antimikrobiyal aktivitenin belirlenmesi Agar difüzyon metodu kullanılmıştır (Sağdıç and Özcan, 2003). Altı tane bakteri kullanılmıştır: Aeromonas hydrophila ATCC 7965 Enterobacter aerogenes CCM 2531 Escherichia hi coli DM Klebsiella pneumoniae FMC 5 Proteus vulgaris FMC 1 Pseudomanas aeruginosa ATCC

40 Bakteri büyümesinin engellendiği ğ inhibisyon zonu (mm) ölçülmüştür. İnhibisyon zon çapı

41 SONUÇ Gilaburu meyve ekstraktının toplam fenolik içeriği ± 2.11 mg GAE/g ekstrakt olarak bulunmuştur. Sideritis ozturkii ve S. caesarea ekstraktının toplam fenolik içeriği ğ sırasıyla ± 3.51 ve ± 1.55 mg GAE/g olarak belirlenmiştir (Sağdıç et al., 2008).

42 Salvia officinalis ekstraktının toplam fenolik içeriği 22.6 ± 0.9 mg GAE/g ekstrak olarak belirlenmiştir (Miliauskas et al., 2004). Serbest radikal tutabilme aktivitesi ± 8.2 mg AAE/g ekstrakt olarak bulunmuştur. H. pamphylicum ekstraktının Serbest radikal tutabilme t aktivitesi it i ± 1.11 mg AAE/g ekstrakt olarak bulunmuştur (Albayrak et al., 2008).

43 Antimikrobiyal analiz sonuçları Tablo 1 de görülmektedir. % 15 lik konsantrasyon test edilen tüm bakterilerin büyümesini tamamen önlemiştir. % 5 lik konsantrasyon ise sadece A. hydrophila nın büyümesini engellemiştir. ş Test edilen bakteriler arasında en hassas olan Aeromonas hydrophila iken en dirençli ise Pseudomonas auregunosa dır.

44 Tablo 1. Gilaburu ekstraktının antimikrobiyal aktivitesi Konsantrasyonlar (%) Bakteriler Aeromonas hydrophila ATCC ±1.0 a 24 ± ± 2.0 Enterobacter aerogenes CCM ± ± 0.5 Escherichia coli DM ± ± 1.5 Klebsiella pneumoniae FMC ± ± 1.0 Proteus vulgaris FMC ± ± 0.5 Pseudomanas aeruginosa ATCC ± ± 1.0 -: Etkili değil; a: ortalama ± standart sapma

45 Sonuç olarak; Gilaburu meyve ekstraktı önemli derecede d serbest radikal tutucu t ve antimikrobiyal özelliğe sahiptir. Gilaburu meyve ekstraktı besinlerde bakterilerin neden olduğu ğ bozulmayı önlemek için kullanılabilir. Aynı zamanda toksik etkisi olmadığı, besinde kötü koku ve lezzet oluşturmadığı için sentetik maddeler yerine doğal katkı maddesi olarak kullanılabilir.

46 KAYNAKLAR Albayrak, S., Sagdıc, O., Aksoy, A., Hamzaoglu, E. (2008). Antimicrobial And Antioxidant Activities Of Helichrysum Species From The Mediterranean Region Of Turkey, Asian Journal of Chemistry, 20(4), Aksoy, A. (2002). Kayseri ve Çevresinde Halk Tarafından Kullanılan Bitkilerin Yöresel Adları ve Kullanım Amaçları. Erciyes Ün, Bilimsel Araştırma Projesi. No: ss., Kayseri. Aksoy, A., Guvensan A., Akçiçek, E. & Oztürk, M. (2005). Etnoecology of Viburnum opulus L. International Symposium on Medicinal Plants: Linkages Beyond National Boundaries. 7 9September 2004, Islamabad, Pakistan, pp

47 Bolat, S. & Ozcan, M. (1995). The morphological, phenological and pomological characteristics and chemical composition of gilaburu (Viburnum opulus L.) fruits. II. National Horticulture Congress. 3 6 October 1995, Cukurova University, Adana, Turkey, pp Göktürk-Baydar, N., Özkan, G., Sağdıç, O. (2004). Total Phenolic Contents and Antibacterial t i Activities iti of Grape Extracts, t Food Control, 15 (5), Miliauskas, G., venskutonis, P.R., van Beek, T.A. (2004). Screening of radical scavenging activity of some medicinal and aromatic plant extracts, Food Chemistry, 85,

48 Prieto, P., Pineda, M. & Aguilar, M. (1999). Spectrophotometric quantitation of antioxidant capacity through the formation of a Phosphomolybdenum Complex: Specific application to the determination of vitamin E. Anal. Biochem., 269, Sağdıç, O. (2003). Sensitivity of pathogenic bacteria to Turkish thyme oregano hydrosols, Lebensm.-Wiss Wiss. Technol. 36, four and u.-.

49 Sağdıç, O. & Özcan M. (2003). Antimicrobial activity of Turkish spice hydrosols. Food Control, 14, Sağdıç, O., Aksoy, A., Özkan, G. (2006). Evaluation of the antibacterial and antioxidant potentials of gilaburu (Viburnum opulus L.) fruit extract, Acta Alimentaria, 35(4), Sağdıç, O., Aksoy, A., Özkan, G., Ekici, L., Albayrak, S. (2008). Biological activities of the extracts of two endemic Sideritis species in Turkey, Innovative Food Science and Emerging Technologies, 9,

50 Singleton, V.L. & Rossi, J.R. (1965). Colorimetry of total phenolics with phosphomolybdic phosphotungstic acid. Am. J. Enol. Vitic., 16, Soylak, M., Elci, L., Saracoğlu, S. & Divrik, U. (2002). Chemical analysis of fruit juices of European cranberry bush (Viburnum opulus) Kayseri-Turkey. Asian J. Chem., 14,

51 TEŞEKKÜRLERŞ SABIRLA DİNLEDİĞİNİZ İÇİN ÇOK TEŞEKKÜR EDERİM.