Hemşirelerin Hemşirelik Model / Kuramlarını, Hemşirelik Sürecini ve Sınıflama Sistemlerini Bilme ve Uygulama Durumları*

Transkript

1 Hemşirelerin Hemşirelik Model / Kuramlarını, Hemşirelik Sürecini ve Sınıflama Sistemlerini Bilme ve Uygulama Durumları* Nurten KAYA**, Kamerya BABADAĞ***, Gülay YEŞİLTEPE KAÇAR****, Esma UYGUR***** ÖZET Amaç: Araştırma, hemşirelerin; hemşirelik modellerini/kuramlarını, hemşirelik sürecini ve hemşirelik sınıflama sistemlerini bilme ve uygulama durumlarını belirlemek amacı ile tanımlayıcı türde gerçekleştirilmiştir. Yöntem: Araştırmanın evrenini, İstanbul daki bir devlet ve bir üniversite hastanesinde çalışan hemşireler, örneklem grubunu ise amaçlı örnekleme yöntemi ile seçilen 555 hemşire oluşturmuştur. Veriler, hemşirelerin demografik özellikleri ile hemşirelik model ve kuramlarını, hemşirelik sürecini ve sınıflama sistemlerini bilme ve uygulama durumlarını belirlemeye yönelik sorulardan oluşan ve araştırmacılar tarafından geliştirilen anket formu kullanılarak toplanmış ve elde edilen veriler SPSS programında analiz edilmiştir. Ayrıca kurumların etik kurullarına başvurularak araştırmanın gerçekleştirilmesine ilişkin yazılı izin sağlanmıştır. Bulgular: Hemşirelerin %77.8 i bakımda hemşirelik sürecinin kullanılması gerektiğini, %83.1 i ise bakımı süreç doğrultusunda verdiğini ifade etmiştir. Hemşirelerin sadece %6.8 inin bir veya iki hemşirelik model/kuramı bildiği saptanmıştır. Araştırma kapsamındaki hemşirelerin %28.3 ünün Uluslar arası Kuzey Amerikan Hemşirelik Tanıları Birliğinin Hemşirelik Tanıları Sınıflama Sistemini, %10.1 inin Hemşirelik Uygulamalarının Uluslararası Sınıflamasını, %8.8 inin Hemşirelik Girişimleri Sınıflaması Sistemini, %7.2 sinin Hemşirelik Bakımının Sonuçları Sınıflaması Sistemini bildiği belirlenmiştir. Hemşirelerin %60.2 si sınıflama sistemleri konusunda hiçbir fikri olmadığını ifade etmiştir. Sonuç: Hemşirelerin, hemşirelik model ve kuramları, sınıflama sistemleri konusundaki bilgi ve uygulamalarının desteklenmesi gerekmektedir. Anahtar Sözcükler: Hemşirelik Modelleri, Hemşirelik Kuramları, Hemşirelik Süreci, Hemşirelik Sınıflama Sistemleri. ABSTRACT Nurses Nursing Model / Theory, Nursing Process, and Classification Systems Know and Implication Status *4. Uluslararası Ulusal Hemşirelik Kongresinde sözel bildiri olarak sunulmuştur. Ankara, 5-8 Eylül **Yard. Doç. Drİ.Ü. Florence Nightingale Hemşirelik Yüksekokulu Hemşirelik Esasları Anabilim Dalı Öğretim Üyesi ***Prof. Dr. İ.Ü. Florence Nightingale Hemşirelik Yüksekokulu Hemşirelik Esasları Anabilim Dalı Emekli Öğretim Üyesi ****Uzm. Hem. Medicana International İstanbul Hemşirelik Hizmetleri Direktörü *****Sağlık Bakanlığı İstanbul Eğitim ve Araştırma Hastanesi Başhemşire Yardımcısı

2 Hemşirelerin Hemşirelik Model / Kuramlarını, Hemşirelik. 25 Objective: The descriptive study was planned to determine of knowledge and implications of nurses about of nursing model/theory, nursing process, and nursing classification systems. Methods: The universe of the research was formed by nurses who worked in one state and one university hospital. The sampling group was formed by 555 nurses who are selected with purposive sampling method. Data were collected by a questionnaire which had been developed by researcher, included information about demographic characteristics, and know and implications of nurses nursing model and theory, nursing process, and nursing classification systems. The data gathered were analyzed in the program of SPSS. Furthermore ethic commissions of institutions authorized about study. Results: 77.8% of nurses stated that must be used nursing process during nursing care, 83.1 of them stated that take care of patient with nursing process. It was determined that only %6.8 of nurses know one or two nursing model/theory. Few nurses know the nursing diagnoses developed by the North American Nursing Diagnosis Association-International (28.3%), the outcomes of the Nursing Outcomes Classification-NOC (7.2%), the interventions of the Nursing Interventions Classification- NIC (8.8%), International Classification for Nursing Practice-ICNP (10.1%). 60.2% of nurses stated that don t know about nursing classification systems. Conclusion: Nurses must be supported in knowledge and implications about nursing model and theory, nursing classification systems. Key words: Nursing Models, Nursing Theories, Nursing Process, Nursing Classification Systems. GİRİŞ VE AMAÇ Bir uğraşın en önemli meslekleşme kriterlerinden biri, o mesleğin uygulamasında kullanılabilen bilgi birikimidir. Öte yandan hemşirelik model ve kuramları, hemşirelik süreci ve sınıflama sistemleri, hemşireliğin bilgi bütününün önemli bileşenleridir. Dolayısı ile hemşireliğin meslekleşme yolunda ilerlemesinde, bu bileşenlerin uygulamada kullanılması büyük rol oynamaktadır. Hemşirelik bilgisini uygulamaya aktarmada en önemli araçlardan biri olan hemşirelik süreci; sağlıklı/hasta bireyin sağlık bakımı gereksinimlerinin belirlenmesi ve bireye özgü bakım verilmesinde kullanılan sistematik, bilimsel bir sorun çözümleme yöntemidir. Çağdaş hemşirelik anlayışına sahip hemşirenin, uygulamalarında hemşirelik sürecini kullanma gerekliliği günümüzde daha fazla önem kazanmıştır (Birol 2005; Kaya 2004). Bakımda, hemşirelik süreci yöntemini kullanmanın yararları ve amaçları aşağıda sıralanmıştır (Birol 2005; Craven ve Hırnle, 2000; Potter ve Perry 2005): - Bakımı sistematik bir şekilde vermek ve bakımın kalitesini arttırmak, - Sağlığı korumak ve geliştirmek, - Sağlıklı/hasta bireye, bireysel ve bütüncül yaklaşımı sağlamak, - Hemşireye, eleştirel düşünme alışkanlığı kazandırmak, - Hemşirenin karar verme yeteneğini geliştirmek, - Hemşirelik bakımında, hemşirenin bağımsız işlevlerini artırmak, - Mesleklerde gerekli olan sistematik yaklaşım ölçütünü (bilimsel yaklaşım) geçerli kılmak, - Hemşirenin bilgisini arttırmak ve uygulamalarını geliştirmek, - Yasal ve etik doküman, ayrıca araştırmalar için yazılı kaynak oluşturmak, - Sağlık bakımı ekibi üyeleri arasındaki iletişimi kolaylaştırmak.

3 26 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:3,Sayı: Hemşirelik süreci; hemşireleri, birey/toplumu tanılamaya yönlendirir, ama neyi tanılayacakları konusunda bilgi vermez; planlamayı destekler, ama nasıl planlanacağını söylemez; hemşirelerin girişimde bulunmalarını ister ama girişimlerin hangi yolla yapılacağını açıklamaz; değerlendirmenin önemini vurgular ama ne zaman ve nasıl yapılacağını belirtmez. Bu konuda hemşirelere, hemşirelik model ve kuramları rehberlik eder. Diğer bir deyişle, ancak hemşirelik modelleri kullanılarak, hemşirelik sürecinin ilk aşaması olan tanılama aşamasında, doğru ve eksiksiz veri toplanabilir. Aynı şekilde bir hemşirelik modeli olmadan, toplanan verilerin analizinin yapılması ve bunu izleyen hemşirelik sürecinin diğer aşamalarının gerçekleştirilmesi mümkün değildir (Birol 2005; Hilton 1997; Kaya 2008; Killen ve King, 2007; Velioğlu 1999; Wimpenny 2002). Özet olarak hemşirelik uygulamalarının sistemli ve bilimsel bir özellikte gerçekleştirilebilmesi için hemşirelik sürecinin bir hemşirelik modeli ile birlikte kullanılması önemlidir ve bu şekilde verilen bakım, bireyin gereksinimlerini karşılamaya uygun olacaktır (Kaya 2008). Öte yandan hemşirelik sürecinin tüm aşamalarında, hemşirelerin ortak bir hemşirelik dili kullanmaları gerekmektedir. Bu amaçla ve meslekleşmenin gereği olarak, hemşirelik sınıflama sistemleri geliştirilmiştir. Ortak bir hemşirelik dilinin gerekliliği ve yararları şu şekilde sıralanabilir (Kaya 2004; Killen ve King 2007): - Hemşirelerin kendi aralarında, diğer sağlık ekibi üyeleri ve toplum ile iletişimleri kolaylaşır, - Sağlıklı/hasta bireyin kayıtlarındaki hemşirelik bakımı verilerinin toplanmasını ve analizini sağlar, - Hemşirelik bakımını uygulamayı ve değerlendirmeyi kolaylaştırır, - Hemşireliğe ait bilimsel bilginin geliştirilmesine dolayısıyla meslekleşmeye katkı sağlar, - Elektronik klinik bilgi sistemleri ve elektronik birey kayıtlarının geliştirilmesini sağlar, - Sağlık ve hemşirelik bakımı ile ilgili kurum ve toplum politikalarının formüle edilmesi için gerekli bilgiyi sağlar, - Hemşire öğrencilere klinik karar vermenin öğretilmesini kolaylaştırır. Sonuç olarak hemşirenin uygulamalarında kullanacağı bilimsel bilgi; bireyi bir bütün olarak tanımayı, sorununu belirleyip çözmeyi sağlamalı, yeni bilgilerin yanı sıra hemşirelik sanatı ile de pekiştirilmeli, değişen sınırlılıkları göz önüne alarak temel gereksinimlerini insan onuruna yakışır biçimde karşılamalı, daha da önemlisi verdiği hizmete bireyin eşsizliğine dair hemşirelik inancını yansıtmalıdır. Bilimsel bilginin oluşturulmasında hemşirelik model ve kuramları önemli bir yer tutmakta; hemşirelik sürecinin, hemşireliğin temel felsefesi olan holistik ve humanistik yaklaşımla geliştirilmesi ve uygulanmasına katkı sağlamaktadır (Kaya 2008). Bununla birlikte hemşirelik süreci; ortak bir hemşirelik dili ile, diğer bir deyişle hemşirelik sınıflama sistemleri ile kullanılmalıdır. Hemşirelik sınıflama sistemlerinin kullanımı, son yıllarda özellikle sağlık bakımı kurumlarında elektronik bilgi sistemlerinin gittikçe yaygınlaşması ile zorunlu hale de gelmiştir (Cho ve Park 2003; Erdemir 2005). Hemşirelerin, hemşirelik model ve kuramlarını, hemşirelik sürecini, hemşirelik sınıflama sistemlerini bilme ve uygulama durumlarının saptanmasının; bu hemşirelik bilgisi bileşenlerinin, uygulamada kullanılıp kullanılmadığını belirlemede önemli bir adım olduğu düşünülmektedir. Bu noktadan hareketle araştırma; İstanbul daki bir devlet ve bir üniversite hastanesinde çalışan hemşirelerin; hemşirelik model ve kuramlarını, hemşirelik sürecini ve sınıflama sistemlerini bilme ve uygulama durumlarını belirlemek amacı ile tanımlayıcı türde yapılmış ve araştırmanın soruları aşağıda sıralanmıştır: 1. Hemşireler, bakım verirken hemşirelik sürecini kullanıyor mu? 2. Hemşireler, bakım verirken hemşirelik sürecinin kullanılması gerektiğini düşünüyor mu? 3. Hemşireler, hemşirelik model/kuramlarını biliyor mu? 4. Hemşireler, hemşirelikte kullanılan sınıflama sistemlerini biliyor mu?

4 Hemşirelerin Hemşirelik Model / Kuramlarını, Hemşirelik. 27 GEREÇ VE YÖNTEM Araştırmanın Evreni ve Örneklem Seçimi Araştırmanın evrenini, İstanbul daki bir devlet hastanesinde çalışan 300, bir üniversite hastanesinde çalışan 776 olmak üzere toplam 1076 hemşire oluşturmuştur. Örneklem grubu ise bu evrenden, amaçlı örnekleme yöntemi ile seçilen 555 hemşireden meydana gelmiştir. Çalışmaya gönüllü olarak katılım ve hemşireye ulaşılabilme durumu örneklem grubunun belirlenmesinin amaçlarıdır. Böylece anket formu her iki hastanede, ulaşılabilen ve araştırmaya katılmayı kabul eden tüm hemşirelere dağıtılmıştır. Devlet hastanesinde çalışan hemşirelerin 18 inin aynı ildeki diğer kurumlarda geçici olarak görevlendirilmesi, 133 ünün araştırmaya katılmayı istememesi, 15 hemşireye ait veri formunun eksik doldurulması nedenleriyle, devlet hastanesindeki 166 hemşire araştırmada yer almamıştır. Üniversite hastanesinde çalışan hemşirelerin 12 si raporlu olduğundan, 35 inin anketi eksik veriler içerdiğinden, 308 i araştırmaya katılmak istemediğinden, üniversite hastanesindeki 355 hemşireye ait veri değerlendirilememiştir. Her iki hastanede, araştırmaya katılmayı istemeyen hemşireler, bu durumun nedenini iş yoğunlukları ve anket doldurmaya zaman ayıramama olarak belirtmişlerdir. Bu bağlamda devlet hastanesinden 134 (devlet hastanesinde çalışan hemşirelerin %44.67 sini oluşturmakta), üniversite hastanesinden 421 (üniversite hastanesinde çalışan hemşirelerin %54.25 ini oluşturmakta) olmak üzere toplam 555 hemşire (her iki hastanede çalışan hemşirelerin %51.58 ini oluşturmakta) araştırma kapsamına alınmıştır. Veri Toplama Araçları Veriler 2007 yılında, Mart-Mayıs ayları arasında aşağıdaki formlardan yararlanılarak toplanmıştır. Hemşire Tanıtım Formunda; kurum, cinsiyet, yaş, medeni durum gibi bireysel özelliklerin yanı sıra eğitim durumu, mesleki deneyim süresi, çalıştığı ünite, çalışma şekli ve görevi gibi meslek ile ilgili veriler bulunmaktadır. Hemşirelerin hemşirelik model ve kuramlarını, hemşirelik sürecini ve sınıflama sistemlerini bilme ve uygulama durumlarını belirlemeye yönelik anket formu literatürden yararlanılarak (Birol 2005; Craven ve Hirnle 2000; Kaya 2004; Potter ve Perry 2005; Velioğlu 1999) araştırmacı tarafından geliştirilmiştir. Bu anket formu; hemşirelerin bakımda hemşirelik sürecinin kullanılması gerektiğine inanma ve uygulama durumu, hemşirelik model ve kuramı, hemşirelik sınıflama sistemlerini bilme durumu konularındaki beş sorudan meydana gelmiştir. Anket soruları katılımcıların ifadelerine göre değerlendirilmiş, bu konuda herhangi bir gözlem yapılmamış ve ayrıntılı bir ölçme aracı kullanılmamıştır. Araştırmanın Etik Yönü Araştırma verilerinin toplandığı devlet ve üniversite hastanesinin etik komitesinden, araştırmanın yürütülmesine ilişkin yazılı izin alınmıştır. Örneklemi oluşturan hemşirelere çalışmanın amaç ve yararları, çalışmadaki rolleri açıklanarak sözel onamları alınmıştır. Verilerin Analizi ve Değerlendirilmesi Veri toplama formlarından elde edilen ordinal veriler aritmetik ortalama, standart sapma değerleri olarak, nominal veriler ise frekans ve yüzde olarak değerlendirilmiştir. BULGULAR Bu bölümde, hemşirelerin hemşirelik model ve kuramlarını, hemşirelik sürecini ve sınıflama sistemlerini bilme ve uygulama durumlarına ilişkin sonuçlara yer verilmiştir.

5 28 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:3,Sayı: Tablo 1. Hemşirelerin Bireysel ve Mesleki Özellikleri (N=555) Bireysel ve Mesleki Özellikler n % Cinsiyet Kadın Erkek Yaş Grupları (Yıl) ve Yaş Yılı Ortalaması (Ort.±SS) 34.29±7.74 Medeni Durum Evli Bekâr/Boşanmış/Dul Sağlık Meslek Lisesi Eğitim Durumu Ön lisans Lisans Lisansüstü yıl ve altı Mesleki Deneyim Yılı yıl ve üstü Mesleki Deneyim Yılı Ortalaması (Ort.±SS) 13.49±8.06 Yoğun Bakım Birimleri Dâhili Birimler Çalıştığı Ünite Cerrahi Birimler Yönetim Birimi ve diğer (Poliklinik, Enfeksiyon Kontrol, Eğitim vb.) Gündüz Çalışma Şekli Gece Vardiyalı Yatak Başı Hemşiresi Görevi Sorumlu Hemşire Diğer (süpervisor, endoskopi vb.)

6 Hemşirelerin Hemşirelik Model / Kuramlarını, Hemşirelik. 29 Hemşirelerin büyük çoğunluğunun (n=548, %98.7) kadın, yarıdan biraz fazlasının ön lisans mezunu (n=280, %50.5) ve mesleki deneyim yılı ortalamasının (SS=8.06) olduğu ve en fazla yaş grubunda (n=230, %41.4) bulundukları saptanmıştır. Hemşirelerin çalıştığı birimler; yoğun bakım (n=41, %7.4), dâhili (n=206, %37.1), cerrahi (n=208, %37.5), yönetim ve diğer (enfeksiyon kontrol, eğitim vb.) (n=100, %18.0) birimler olarak sınıflandırılmıştır. Hemşirelerin %45.0 inin (n=250) gündüz, %65.2 sinin (n=362) yatak başı hemşiresi olarak çalıştığı belirlenmiştir (Tablo 1). Ayrıca her iki hastanedeki yönetici hemşirelerin (hemşirelik hizmetleri müdürü ve yardımcıları, başhemşire ve yardımcıları) lisans ve lisans üstü düzeyde eğitim gördükleri saptanmıştır. Örneklem grubuna alınan hemşirelerin, hemşirelik sürecinin kullanılması gerektiğine inanma ve uygulama durumları incelendiğinde; %77.8 inin (n=432) hemşirelik sürecinin kullanılması gerektiğine inandıkları ve %83.1 inin (n=462) bireyin bakımında hemşirelik sürecini kullandıklarını ifade ettiği görülmüştür. Araştırma kapsamındaki hemşirelerin, sağlıklı/hasta bireyin bakımında hemşirelik sürecinin kullanılması gerektiğine inanma ile hemşirelik sürecini kullanma durumları karşılaştırıldığında, elde edilen yüzdeler arasında istatistiksel olarak çok ileri derecede anlamlı fark bulunmuştur (x 2 =15.504, p=0.000). Hemşirelerin sadece %6.8 i (n=38) hemşirelik model ve kuramı bildiğini ifade etmiştir (Tablo 2). Bilinen model ve kuramlar; Günlük Yaşam Aktiviteleri Modeli (n=19, %3.4), Sistem Kuramı (n=4, %0.7), Orem in Öz-Bakım Kuramı (n=8, %1.4), Florence Nightingale in Çevre Modeli (n=11, %2.0), Virginia Henderson (n=16, %2.9), Orlando (n=4, %0.7) ve Martha Rogers (n=4, %0.7) olarak saptanmıştır. Ayrıca 2 ankette Maslow un gereksinimler piramidinin; 1 ankette THD nin (Türk Hemşireler Derneği); 1 ankette primer hemşireliğin, hemşirelik modeli veya kuramı olarak ifade edildiği görülmüştür. Tablo 2. Hemşirelerin Hemşirelik Sürecini, Hemşirelik Model/Kuramlarını Bilme, İnanma ve Uygulama Durumları (N=555) n % Evet Hemşirelik Süreci Kullanılmalı mı? Hayır Fikrim Yok Cevapsız Evet Hemşirelik Sürecini Kullanıyor musunuz? Hayır Cevapsız Hemşirelik Model veya Kuramı Biliyor musunuz? Evet Hayır Hemşirelerin, hemşirelikte kullanılan sınıflama sistemlerini bilme durumları incelendiğinde, önemli bir çoğunluğun (n=334, %60.2) bu konuda hiçbir fikrinin olmadığı saptanmıştır. Öte yandan hemşirelerin %28.3 ünün (n=157) Uluslar arası Kuzey Amerikan Hemşirelik Tanıları Birliğinin (North American Nursing Diagnosis Association-International [NANDA-I]) Hemşirelik Tanıları

7 30 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:3,Sayı: Sınıflama Sistemini, %10.1 inin (n=56) Hemşirelik Uygulamalarının Uluslararası Sınıflamasını (ICNP), %8.8 inin (n=49) Hemşirelik Girişimleri Sınıflaması Sistemini (Nursing Interventions Classification-NIC), %7.2 sinin (n=40) Hemşirelik Bakımının Sonuçları Sınıflaması Sistemini (Nursing Outcomes Classification-NOC) bildiği belirlenmiştir (Tablo 3). Tablo 3. Hemşirelerin Hemşirelik Sınıflama Sistemlerini Bilme Durumları* (N=555) Hemşirelikte Kullanılan Sınıflama Sistemleri n % NANDA-I (North American Nursing Diagnosis Association-International) Hemşirelik Tanıları Sınıflama Sistemi Hemşirelik Bakımı Sonuçları Sınıflaması Sistemi (Nursing Outcomes Classification- NOC) Hemşirelik Girişimleri Sınıflaması Sistemi (Nursing Interventions Classification- NIC) Hemşirelik Uygulamalarının Uluslararası Sınıflaması (ICNP) Hiçbir fikrim yok * Birden fazla seçenek işaretlenmiş ve yüzdeler n üzerinden hesaplanmıştır TARTIŞMA Hemşirelik model/kuramları, klinik çevredeki belli değişkenlerin hemşirelik bakımı üstündeki etkilerini önceden tahmine olanak sağlayan bir dizi ifade olarak tanımlanabilir. Öte yandan hemşirelik süreci uygulamasında, hemşireler arasında ortak bir terminoloji gereklidir ve bu dil birliği ancak hemşirelik sürecinde hemşirelik sınıflama sistemlerinin kullanılması ile sağlanabilir. Sonuç olarak; hemşirelik model/kuramları, hemşirelik süreci ve hemşirelik sınıflama sistemleri hemşirelik uygulamalarında temel bileşenlerdir (Birol 2005; Kaya 2004). Bu çalışma, bir devlet ve bir üniversite hastanesinde çalışan hemşirelerin; hemşirelik model ve kuramlarını, hemşirelik sürecini ve sınıflama sistemlerini bilme ve uygulama durumlarını belirlemek amacı ile gerçekleştirilmiştir. Çalışma kapsamındaki hemşirelerin %77.8 inin (n=432) hemşirelik sürecinin kullanılması gerektiğine inandığı, öte yandan %83.1 inin (n=462) bireyin bakımında hemşirelik sürecini kullandığı saptanmış; bununla birlikte hemşirelik sürecine inanma ve uygulama arasındaki bu fark, uygulamanın lehine, istatistiksel olarak çok ileri derecede anlamlı bulunmuştur (p<0.001). Elde edilen bu sonuç, hemşirelik hizmetleri yönetiminin, hemşireleri, bireyin sağlık gereksinimlerini hemşirelik süreci kullanarak karşılamaya yönlendirdiğini, fakat bazı hemşirelerin bu yönlendirme ile hemşirelik sürecini inanmadan uyguladıklarını düşündürmüştür. Ekizler in 1990 yılında, İstanbul daki Üniversite Hastaneleri, Sağlık Bakanlığı na bağlı hastaneler, SSK hastaneleri ve özel hastanelerde çalışan hemşireler üzerinde yaptığı bir çalışmada, hastanelerde hemşirelik süreci kullanımı sıklığının %28.3, hemşirelik sürecinin yararına inanma sıklığının ise %87.7 olduğu ifade edilmektedir. Ekizler in (1990) çalışması ile bu çalışma verileri karşılaştırıldığında iki önemli sonuç elde edilmiştir. Birincisi, 1990 yılından günümüze hemşirelik

8 Hemşirelerin Hemşirelik Model / Kuramlarını, Hemşirelik. 31 sürecinin kullanılması konusunda önemli ilerlemeler olmuş ve kullanım artmıştır. Bu durumda, çalışmanın sürdürüldüğü kurumlarda yönetici hemşirelerin lisans ve lisansüstü eğitim görmüş hemşireler olmasının, ayrıca servislerde çalışan lisans mezunu hemşire sayısının giderek artmasının etkili olduğu düşünülmüştür. Ayrıca, Henderson (2002) lisans ve lisansüstü eğitim görmüş yönetici hemşirelerin, hemşirelik bilimi ile uygulamaları arasındaki boşluğun doldurulmasında önemli roller üstlendiklerini belirtmektedir. İkincisi ise hemşirelik sürecinin yararına inanma konusunda, Ekizler in 1990 lı yıllarda yaptığı çalışma ile bu çalışmanın bulguları arasındaki farklılıkların az olması dikkat çekicidir. Bu durumun, 1990 lı yılların başında hemşirelik sorunu olarak tartışılan hemşirelik eğitimi ve meslekleşme gibi konuların günümüzde sorun olarak halen varlığını sürdürmesi ile ilgili olduğu düşünülmüştür. Araştırma kapsamındaki hemşirelerin büyük bir çoğunluğu herhangi bir hemşirelik model ve kuramını bilmediğini ifade etmiştir. Ekizler (1990) İstanbul daki hastanelerde yaptığı çalışmada, hemşirelerin ancak %16.8 inin hemşirelik kavram ve kuramları hakkında bir parça bir şeyler duyduklarını ifade etmektedir. Sonuç olarak Ekizler in çalışması ve bu araştırma, hemşireliğin bilim olarak var olması ve bu varlığını sürdürmesinde temel olan hemşirelik model ve kuramlarının uygulamaya entegrasyonu konusunda önemli bir eksikliğin olduğunu düşündürmektedir. Sonuç olarak, son yılda kuram geliştirmenin hemşirelik biliminin gelişmesinde önemli bir amaç olarak görüldüğü, fakat klinik uygulama ve var olan model ve kuramların ilişkilendirilmesi ile ilgili sorunların, ulusal ve uluslar arası platformda, güncelliğini koruduğu literatürde belirtilmektedir (Blasdell, Klunick ve Purseglove 2002; Killen ve King 2007; Maben, Latter ve Clark 2006; Mars ve Lowry 2006; Parse 1999; Schwartz- Barcott, Patterson, Lusardi ve Farmer 2002; Timmins ve O Shea 2004; Velioğlu 1999; Wimpenny 2002). Araştırma kapsamındaki hemşirelerin; %28.3 ünün (n=57) Uluslar arası Kuzey Amerikan Hemşirelik Tanıları Birliğinin (North American Nursing Diagnosis Association-International [NANDA-I]) Hemşirelik Tanıları Sınıflama Sistemini, %10.1 inin (n=56) Hemşirelik Uygulamalarının Uluslararası Sınıflamasını (ICNP), %8.8 inin (n=49) Hemşirelik Girişimleri Sınıflaması Sistemini (Nursing Interventions Classification-NIC), %7.2 sinin (n=40) Hemşirelik Bakımının Sonuçları Sınıflaması Sistemini (Nursing Outcomes Classification-NOC) bildiği saptanmıştır (Tablo 3). Günümüzde hemen hemen her ülke hemşirelik tanıları, hemşirelik girişimleri ve hemşirelik sonuçlarına ilişkin kavramları adlandırmada ortak bir terminoloji ve sınıflama sisteminin geliştirilmesi ve uygulanması üzerine çalışmaktadır. Uluslar arası Kuzey Amerikan Hemşirelik Tanıları Birliğinin (North American Nursing Diagnosis Association-International [NANDA-I]) Hemşirelik Tanıları Sınıflama Sistemi, Evde Sağlık Bakımının Sınıflaması (Home Health Care Classification-HHCC), Omaha Sistemi, Hemşirelik Uygulamalarının Uluslararası Sınıflaması (International Classiffication for Nursing Practice-ICNP), Hemşirelik Bakımının Sonuçları Sınıflaması Sistemi (Nursing Outcomes Classification-NOC), Hemşirelik Girişimleri Sınıflaması Sistemi (Nursing Interventions Classification-NIC) günümüzde yaygın olarak kullanılan hemşirelik sınıflama sistemleridir (Erdemir, 2005). Son yıllarda ulusal ve uluslar arası alanda hemşirelik sınıflama sistemleri ile ilgili birçok çalışma yapılmıştır (Cho ve Park 2003; Erdemir ve Yılmaz 2003; Hyun ve Park 2002; Killen ve King 2007; Müller-Staub, Lavin, Needham, ve Achterberg 2006; Saba 2001). Oysa bu çalışmada, yaygın olarak kullanılan NANDA-I, NOC, NIC, ICNP sınıflama sistemlerinin bilinme sıklığı beklenenden düşük bulunmuş ve hemşirelerin %60.2 si (n=334) hemşirelik sınıflama sistemleri konusunda hiçbir fikri olmadığını ifade etmiştir. Sonuç olarak araştırma kapsamına alınan hemşirelerin önemli bir çoğunluğu, bakım verirken hemşirelik sürecini kullanmakta ve kullanılması gerektiğini düşünmektedir. Fakat hemşirelerin, hemşirelik model ve kuramları, hemşirelikte kullanılan sınıflama sistemleri konusundaki bilgilerinin desteklenmesi gerekmektedir.

9 32 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:3,Sayı: ARAŞTIRMANIN SINIRLILIKLARI Bu çalışmanın verileri, araştırma kapsamındaki hemşirelerin anket sorularına verdikleri yanıtlar değerlendirilerek elde edilmiştir. Hemşirelerin, hemşirelik sürecini kullanma durumları, anket sorularına verdikleri yanıtlarla yorumlanmış, bu konuda herhangi bir gözlem yapılmamıştır. Aynı şekilde hemşirelikte kullanılan sınıflama sistemlerini bilme durumları araştırma kapsamındaki hemşirelerin ifadeleri ile belirlenmiştir. Hemşirelerin bu sınıflama sistemleri konusundaki bilgilerini ölçen, ayrıntılı bir ölçme aracı çalışmada kullanılmamıştır. Fakat hemşirelerin %93.2 sinin hemşirelik model ve kuramları; %60.2 sinin sınıflama sistemleri konusunda hiçbir fikrinin olmadığını belirtmesi dikkate alınması gereken önemli bir sonuçtur. Bu yönü ile, çalışmanın bulgularının, hemşirelik bilgisi ile uygulamaları arasındaki boşluğu fark etmede ve bu boşluğu doldurmaya yönelik stratejileri belirlemede yararlı olabileceği düşünülmektedir. Bu bağlamda hemşirelerin hizmet içi eğitim programlarında, hemşirelik model ve kuramları, sınıflama sistemleri konularına yer verilmesinin bu boşluğu gidermede yarar sağlayacağı düşünülmektedir. Bu sonuçlardan yola çıkarak çalışmanın sürdürüldüğü hastanelerde araştırma sonuçlarının uygulanmasına ilişkin bir takım çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Bu amaçla her iki hastanenin verileri, kurumlara özgü değerlendirilerek, bu kurumlarda çalışan hemşirelerle paylaşılmış ve tartışılmıştır. Ayrıca çalışmanın gerçekleştirildiği üniversite hastanesinin hizmet içi eğitimi kapsamındaki tam günlük bir programda hemşirelik süreci, hemşirelik model ve kuramları, hemşirelik sınıflama sistemleri ; devlet hastanesinin hizmet-içi eğitim programında, Hemşirelik Sınıflama Sistemleri konuları çalışmanın bir yazarı tarafından sunulmuştur. Teşekkür Yazarlar, verilerin istatistik programına girilmesine katkı sağlayan Nuray Turan a, ayrıca çalışmanın yapılmasına izin veren kurumlara ve çalışmaya katılmaya gönüllü olan tüm hemşirelere teşekkür eder. KAYNAKLAR Birol L (2005). Hemşirelikle ilgili kuramlar. Birol L. Ed. Hemşirelik Süreci. 7. Baskı. İzmir: Etki Matb. Yayıncılık Ltd. Şti., Blasdell AL, Klunick V, Purseglove T (2002). The use of nursing and medical models in advanced practice: Does education affect the nurse practitioner s practice model? Journal of Nursing Education, 41(5): Cho I, Park H (2003). Development and evaluation of a terminology-based electronic nursing record system. Journal of Biomedical Informatics, 36: Craven RF, Hırnle CJ (2000). Fundamentals of Nursing Human Health and Function. 3rd ed. Philadelphia: Lippincott Co., 56-67, Ekizler H (1990). Hemşirelerin planlı hasta bakımını anlamaları, uygulamaları, değerlendirmeleri ve bunları etkileyen faktörler. II. Ulusal Hemşirelik Kongresi (Kongre Kitabı), İzmir Eylül, Erdemir F (2005). Hemşirelikte Ortak Dil ve Hemşirelik Sınıflama Sistemleri. Birol L. Ed. Hemşirelik Süreci. 7. Baskı. İzmir: Etki Matb. Yayıncılık Ltd. Şti., Erdemir F, Yılmaz E (2003). Hemşirelik Sınıflama Sistemlerinin Klinik Uygulama Eğitim Araştırma ve Yönetimde Kullanımı. Hemşirelik Sınıflama Sistemleri Sempozyumu (Sempozyum Kitabı), Ankara 5-6 Haziran,

10 Hemşirelerin Hemşirelik Model / Kuramlarını, Hemşirelik. 33 Henderson S (2002). Factors impacting on nurses transference of theoretical knowledge of holistic care into clinical practice. Nurse Education in Practice, 2: Hilton PA (1997). Theoretical perspectives of nursing: a review of the literature. Journal of Advanced Nursing, 26: Hyun S, Park HA (2002). Cross-mapping the ICNP with NANDA, HHCC, Omaha System and NIC for unified nursing language system development. International Council of Nurses, International Nursing Review, 49: Kaya N (2004). NANDA hemşirelik tanıları, hemşirelik bakımının sonuçları (NOC) ve hemşirelik girişimleri (NIC) sınıflama sistemlerinin ilişkilendirilmesi. İstanbul Üniversitesi FNHYO Hemşirelik Dergisi, 13(52): Kaya N (2008). Yaşam Modeli. Babadağ K, Aştı T. Eds. Hemşirelik Esasları Uygulama Rehberi. İstanbul: İstanbul Medikal Yayıncılık Ltd. Şti., 1-7. Killen MB, King IM (2007). Viewpoint: Use of King s Conceptual System, Nursing Informatics, and Nursing Classification Systems for Global Communication. International Journal of Nursing Terminologies and Classifications, 18(2): Maben J, Latter S, Clark JM (2006). The theory practice gap: impact of professional bureaucratic work conflict on newly-qualified nurses. Journal of Advanced Nursing, 55(4): Mars JA, Lowry LW (2006). Nursing Theory and Practice: Connecting the Dots. Nursing Science Quarterly, 19(1): Müller-Staub M, Lavin MA, Needham I, Achterberg T (2006).Nursing diagnoses, interventions and outcomes application and impact on nursing practice: systematic review. Journal of Advanced Nursing, 56(5): Parse RR (1999). Nursing science: the transformation of practice. Journal of Advanced Nursing, 30(6): Potter P, Perry AG (2005). Fundamentals of Nursing. 4th ed. St Louis: Mosby Year Book Inc., 60-72, Saba VK (2001). Nursing informatics: yesterday, today and tomorrow. International Council of Nurses, International Nursing Review, 48: Schwartz-Barcott D, Patterson BJ, Lusardi P, Farmer BC (2002). From practice to theory: tightening the link via three fieldwork strategies. Journal of Advanced Nursing, 39(3): Timmins F, O Shea J (2004). The Roper Logan Tierney (1996) model of nursing as a tool for professional development in education. Nurse Education in Practice, 4: Velioğlu P (1999). Hemşirelikte Kavram ve Kuramlar. İstanbul: Alaş Ofs., Wimpenny P (2002). The meaning of models of nursing to practising nurses. Journal of Advanced Nursing, 40(3): İletişim adresi: Yard. Doç. Dr. Nurten Kaya İ.Ü.Florence Nightingale Hemşirelik Yüksekokulu Abide-i Hürriyet Caddesi34360 Şişli /İSTANBUL Tel: /27066 Faks: nurka@istanbul.edu.tr, nurtenkaya66@gmail.com