İŞSİZLİK-ENFLASYON VE EKONOMİK BÜYÜME ARASINDAKİ KARŞILIKLI İLİŞKİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ: TÜRKİYE ÖRNEĞİi

Transkript

1 Journal of Yasar University (34) İŞSİZLİK-ENFLASYON VE EKONOMİK BÜYÜME ARASINDAKİ KARŞILIKLI İLİŞKİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ: TÜRKİYE ÖRNEĞİi THE EVALUATION OF MUTUAL RELATIONSHIP AMONG UNEMPLOYMENT-INFLATION AND ECONOMIC GROWTH: THE CASE OF TURKEY Mehmet ŞENTÜRK1 Yusuf Erem AKBAŞ2 Özet Bu çalışmada, Türiye de 2005: : 07 döneminde eonomi büyüme, işsizli oranı ve enflasyon oranı arasında arşılılı ilişinin varlığı incelenmiştir. Bu bağlamda, öncelile serilerin durağanlıları PP ve KPSS birim ö testleri ile sınanmıştır. Ayrıca, serilerde meydana gelen ırılmaları tespit etme amacıyla Zivot Andrews (1992) yapısal ırılmalı birim ö testi gerçeleştirilmiştir. Son olara ise, seriler arasındai nedenselli ilişisinin tespiti için Toda-Yamamoto (1995) ve bootstrap nedenselli testleri gerçeleştirilmiştir. Sonuç olara, sanayi üretim endesi ve enflasyon oranı ile işsizli oranı arasında çift yönlü nedenselli ilişisi tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Eonomi Büyüme, İşsizli, TÜFE, Toda-Yamamoto, Bootstrap. JEL Sınıflandırması: E24, E31. Abstract In this study, it was analysed the relationship among the economic growth unemployment rate and the inflation rate with different methods over the period of 2005: : 07. In this context, firstly the stability of series was tested with PP and KPSS unit root tests. In addition, ZivotAndrews (1992) unit root test was performed in order to identify breaage in the series. Finally, TodaYamamoto (1995) and bootstrap causality tests were performed for the determination of causality between the series. As a result, bi-directional causality relationship has been determined between industrial production index and inflation with unemployment rate. Keywords: Economic Growth, Unemployment, CPI, Toda-Yamamoto, Bootstrap. JEL Classification: E24, E Öğr. Gör. Dr. Kilis 7 Aralı Üniversitesi, Mesle Yüseoulu, Dış Ticaret Bölümü, Adres: Mehmet Sanlı Mah. Doğan Güreş Paşa Bul. No: Kilis/Türiye, Tel: /1613, msentur@ilis.edu.tr, sen-turmehmet@hotmail.com Yrd. Doç. Dr. Adıyaman Üniversitesi, İtisadi ve İdari Bilimler Faültesi, İtisat Bölümü, abasyea@gmail.com 5820

2 M. ŞENTÜRK Y. E. AKBAŞ / Journal of Yaşar University (34) GİRİŞ Eonomi büyümeyle birlite toplumsal refahın düzeyinin incelenmesi baımından belirli bir coğrafyada yaşayan toplumların itisadi hoşnutluğunun belirlenmesi büyü önem taşımatadır. Bir toplumun itisadi açıdan hoşnutluğu, eonomi büyümeyle birlite işsizli oranı ve enflasyon oranıyla ölçülür. İtisadi hoşnutlu, Artur Oun (1962) tarafından eonomi büyüme ve işsizli oranı arasındai ilişinin incelenmesi üzerine ortaya onulan Oun Kanunu nu taiben geliştirilmiştir. Bir eonominin genel performansını yansıtan itisadi hoşnutsuzlu, bir ülede herhangi bir yılda işsizli ve enflasyon oranları toplamını ifade etmetedir (Ünsal, 2007: 108). Enflasyon oranı, büyüme hızı ve işsizli oranındai gelişmeler günlü hayatı yaından ilgilendirdiği için hemen tüm eonomi birimler tarafından taip edilmetedir. Özellile ısa dönemde en ço diat edilen ve sonuçları ciddi biçimde hissedilen eonomi sorunların başında işsizli ve enflasyon gelmetedir. Eonomi büyüme ise, etisi daha ço uzun dönemde ortaya çıan ve topluma yansıması daha ço gelir dağılımı adaleti ile ilişili olan bir eonomi göstergedir. Teori olara bir ülede eonomi büyüme, işsizli oranını ve enflasyon oranını düşürüyorsa bu ülede bireylerin alım gücü artış eğilimi gösterecetir. İşsizli ve enflasyon oranlarının bileşimi de itisadi hoşnutsuzlu olara tanımlanmatadır. Dolayısıyla söz onusu ülede itisadi hoşnutsuzlu endesi düşme eğilimine girecetir. Özellile de gelişmiş ve gelişmete olan üleler için son derece önemli olan itisadi hoşnutsuzlu; gelir dağılımı ve sürdürülebilir eonomi büyüme için de büyü önem taşımatadır. Bir ülede eonomi büyüme oranı önemli mitarda artaren işsizli ve enflasyon oranında önemli bir düşüş yaşanmıyorsa eonomi büyüme nedeniyle artan milli gelirin önemli bir ısmı bu üledei yerleşilerin belirli bir ısmına gidere gelir dağılımının bu itle lehine değişmesine neden olmatadır. Dolayısıyla, böyle bir sorun yaşayan ülede, gelir dağılımı adaletsizliği yaşanabilmetedir. Öte yandan, itisadi hoşnutsuzlu endesindei değişili enflasyon oranı ve işsizli oranından yalnızca birinin değişmesinden de aynalanabilir. Tenoloji gelişme ve atıl durumda olan apasitenin ullanılmaya başlanması enflasyon oranını düşürüren işsizli oranını etilemeyebilir. Tenoloji gelişme ve atıl apasitenin ullanılması bir diğer deyişle apasite ullanımının artması, üretimi arttırdığı için piyasada mal arzında artış yaşanmasına neden olmatadır. Mal arzının artması, enflasyon oranını düşürmete; tenoloji gelişme de işgücü verimliğini arttırdığı için daha az işgücü ullanılmata ve işsizli sorunu gündeme gelmetedir. İtisadi hoşnutsuzlu endesindei değişim sadece işsizli oranındai değişimden de aynalanabilir. İhracata dayalı büyüme modelini benimseyen bir ülenin ihracat için gereli olan ham madde, ara malı ve yatırım mallarından yosun olması bu malları ithal etmesine neden 5821

3 olmatadır. Dolayısıyla bu ülelerde ihracatla birlite ithalat da artmatadır. İhracatta ve ithalatta meydana gelen artış belirli mitarda işgücü talebini arttırmata ve işgücü talebindei bu artış işsizli oranını azaltmatadır. İhracat artışı nedeniyle eonomi büyüme oranında artış yaşayan bu ülelerde, enflasyon oranı eonomi büyümeden sınırlı olara etilenebilir. Döviz urunda meydana gelen artış ise, ithalatı pahalılaştırara üretim maliyetlerini arttırmata ve artan maliyetler, enflasyon oranının da yüselmesine neden olmatadır. Çalışmanın amacı, Türiye de 2005: :07 döneminde eonomi büyümeyle birlite işsizli ve enflasyon oranında azalma olup olmadığını ve buna bağlı olara Türiye nin itisadi hoşnutsuzlu durumunu tespit etmetir. Literatürde, eonomi büyüme ile işsizli oranı ve eonomi büyüme ile enflasyon oranı arasında ilişiyi analiz etme için yapılmış birço ampiri çalışma olmasına rağmen, Türiye için eonomi büyüme, işsizli oranı ve enflasyon oranını bir arada inceleyen ço fazla çalışma bulunmamatadır. Dolayısıyla çalışmanın literatüre atı bağlamında büyü önem taşıdığı düşünülmetedir. I) LİTERATÜR İNCELEMESİ Eonomi büyüme, işsizli ve enflasyon oranı arasındai ilişiye il değinen Phillips olmuştur. Literatürde, Altın Üçgen (Golden Triangle) teorisi olara bilinen bu onu haında Phillips in ii çalışması vardır. Phillips (1958) çalışmasında İngiltere de işsizli oranı ve nominal ücretlerdei değişim arasındai ilişiyi incelemiştir. Phillips (1962) çalışmasında ise, eonomi büyüme, işsizli ve enflasyon oranı arasındai ilişiyi incelemiştir. Çalışmalarında uygun eonomi politiası uygulanmasındai temel sorunlardan birinin yeteri adar bilgiye ulaşılmaması ve eonomi sistemin nasıl işlediğinin anlaşılmaması olduğunu ifade etmiştir. Raurich ve Sorolla (2000), eonomi büyüme, işsizli ve enflasyon oranı arasındai ilişinin üleden üleye farlılı göstermesinin sadece tenoloji farlılıtan değil, satın alma gücü ve devlet politialarındai farlılılardan da aynalanabildiğini ifade etmiştir. Caporale ve Sare (2011), dönemini apsayan çalışmalarında 119 ülede eonomi büyüme, işsizli, enflasyon ve çıtı büyümesi arasında ısa ve uzun dönemli ilişi olup olmadığı FMOLS, DOLS, PMGE, MGE, DFE ve VECM yöntemleri ve Granger nedenselli testi ile sınamışlardır. Sonuç itibariyle; eonomi büyüme, işsizli oranı ve çıtı büyümesi arasında te yönlü eşbütünleşme ilişisi ve çift yönlü nedenselli ilişisi olduğu tespit edilmiştir. Ghosh ve Phillips (1998), 145 ülede enflasyonun büyüme üzerindei etilerini panel veri yöntemiyle analiz etmiştir. Analiz sonucunda enflasyon ile büyüme ilişinin doğrusal olmadığını, enflasyon oranının eşi değerinin %2,5 olduğunu ve bu değerin altında bir enflasyonun büyümeyi pozitif, anca bu oranın üstündei enflasyonun büyümeyi negatif etilediği sonucuna ulaşmışlardır. Kalan (1999), Türiye de enflasyonun büyüme üzerindei etilerini analiz etme için yatay esit 5822

4 M. ŞENTÜRK Y. E. AKBAŞ / Journal of Yaşar University (34) yöntemi ullanmıştır. Bu yöntem sonucunda enflasyondai düşüşün büyümeyi olumlu etilediği sonucuna ulaşmıştır. Berber ve Artan (2004), Oltulular ve Terzi (2006), Yılmaz ve Kaya (2007) ve Turhan (2007) Türiye de enflasyon ile büyüme arasındai ilişiyi tespit edebilme için yapmış olduları çalışmalarda Kalan (1999) ile aynı sonuca ulaşmışlardır. Saraç (2009), Türiye de 1988:1-2007:4 dönemi çeyre dönemli veriler ile ARDL sınır testi yöntemini ullanara enflasyon oranı ile eonomi büyüme arasında ilişi olup olmadığını analiz etmiştir. Çalışma sonucunda TÜFE ye göre hesaplanan enflasyon oranları ile eonomi büyüme arasında hem ısa hem de uzun dönemde negatif yönlü bir ilişi olduğu, TEFE ye göre hesaplanan enflasyon oranları ile eonomi büyüme arasında ise sadece ısa dönemde negatif yönlü bir ilişi olduğunu tespit etmiştir. Malli ve Chowdhury (2001), 4 Güney Asya ülesinde eonomi büyüme, enflasyon ve işsizli arasında ilişi olup olmadığını tespit edebilme için eşbütünleşme testi yapmışlardır. Eşbütünleşme testi sonucunda eonomi büyüme ile birlite enflasyon oranının da arttığı ve eonomi büyümenin gerçeleşebilmesi için enflasyonun açınılmaz olduğu sonucuna ulaşılmışlardır. Kara ve Duruel (2005), yapmış olduları çalışmada 1980 li yıllardai istirarlı büyüme ve yatırım olanalarının tüenmesi, hızlı nüfus artışı, ırsal esimden entlere göç olgusu, verimlili artışları, işgücü piyasasındai yapısal atılılar ve siyasi istirarsızlılarla birlite, 1990 lı yıllardan itibaren Türiye de eonomi büyümenin istihdam yaratma abiliyetinin zayıfladığını ortaya oymuşlardır. Yılmaz (2005), Türiye de eonomi büyüme ve işsizli arasındai ilişiyi standart Granger nedenselli testiyle incelemiş ve işsizli oranından eonomi büyüme oranına doğru te yönlü bir nedenselli ilişisi olduğu sonucuna ulaşmıştır. Kızılgöl (2006), çalışmasında Yılmaz (2005) ile aynı sonuca ulaşmıştır. Yüceol (2006) ise, Türiye de dönemi için yaptığı analizde, yılları arasındai dönemde eonomi büyümenin işsizli üzerinde güçlü bir etisinin olduğunu ortaya çımıştır. Dışa açı büyüme stratejisinin uygulamaya onulduğu 1980 yılı sonrasında ise, eonomi büyümenin işsizliği azaltma yönündei etisinin önemli ölçüde azaldığı sonucu ortaya çımıştır. Ataman (2006) ın çalışmasında, istihdam yaratmayan eonomi büyüme tartışmalarına değinilere son dönemdei yüse eonomi büyüme oranlarının, işsizliğin çözümüne atısının ço sınırlı olduğu, 2002 yılında başlayan ve devam eden hızlı eonomi büyümeye rağmen işsizliğin azalmadığı belirtilmetedir. Barışı vd. (2010), Türiye eonomisinde büyüme ve işsizli oranı arasında ilişi olup olmadığını Oun Kanunu çerçevesinde doğrusal zaman serisi modelleri ve Marow rejim değişimi modeliyle incelemiştir. Sonuç olara ise, eonomi büyümenin istihdam yaratmadığı sonucuna varmıştır. II) VERİ VE METODOLOJİ Bu çalışmada, Türiye de 2005: : 07 döneminde işsizli oranı, sanayi üretim endesi ve tüetici fiyat endesi serileri incelenmiştir. Bu serilere ait veriler aylı verilerdir ve logaritmi 5823

5 değerleriyle analize oşulmuşlardır. Çalışmada ullanılan sanayi üretim endesi verileri, eonomi büyümeyi temsil etmetedir. Ayrıca, veriler Türiye Cumhuriyeti Merez Banası (TCMB) eletroni veri tabanından elde edilmiştir. Çalışmada ullanılan değişenlere ait açılamalar aşağıdai gibidir: ISZ: İşsizli oranını, SUE: Aylı sanayi üretim endesini, ENF: Aylı tüetici fiyatları endesini ifade etmetedir. A) Gelenesel Birim Kö Testleri Çalışmada ullanılan değişenlerin durağanlılarını sınama için Phillips-Perron (1988),Kwiatowsi-Phillips-Schmidt-Shin (1992) ve Zivot-Andrews (1992) birim ö testleri ullanılmıştır. Dicey-Fuller testinde otoorelasyon sorununu ortadan aldırma için bağımlı değişenin gecime uzunluları modele eleniren bu serbestli derecesinin düşmesine neden oluyordu. Phillips- Perron (1988) birim ö testinde ise ilave gecime eleme yerine t testine parametri olmayan bir düzeltme yapılmatadır. Bu sayede serbestli derecesi aybı olmamatadır. ADF ve PP birim ö testlerinde temel hipotez incelenen serinin birim ölü olduğunu gösteriren, alternatif hipotez serinin durağan olduğunu göstermetedir. Kwiatowsi-Phillips- Schmidt-Shin (1992) tarafından geliştirilen birim ö testinde incelenen seri trendden arındırılara test yapıldığından, temel hipotezin reddedilememesi, incelenen serinin trend durağan olduğunu göstermetedir. Kullanılan test istatistiği alıntılara dayanan bir LM testidir 3. Zivot ve Andrews (1992), Perron (1989) testindei ırılmanın dışsal olara bilindiği varsayımını eleştirere, ırılma notasının içsel olara tahmin edildiği Zivot-Andrews (1992) birim ö testini geliştirmişlerdir 4. Zivot-Andrews (1992) birim ö testi için aşağıdai modeller ele alınır: Model A y y DU ( ) c y e (1) t t t 1 1 i t i t i 1 3 PP ve KPSS birim ö testleri Eviews 7.2 paet programında gerçeleştirilmiştir. 4 Zivot-Andrews te içsel ırılmalı birim ö testi Gauss 10.0 paet programında gerçeleştirilmiştir. 5824

6 M. ŞENTÜRK Y. E. AKBAŞ / Journal of Yaşar University (34) Model B y t y DT ( ) e (2) t t 1 2 t i 1 Model C ( ) ( ) (3) y t y DT DU c y e t t i t i t i 1 Model A düzeyde, Model B eğimde, Model C ise hem eğimde hem de düzeyde meydana gelen yapısal değişimi içermetedir. t=1,2,,t zamanı, TB Tb ırılma zamanı olma üzere, τ = T B /T ırılma notasını göstermetedir. DU, t>tb ien 1, diğer durumlarda 0 değerini alan ve sabit terimdei yapısal değişimi gösteren, DT ise t>tb ien t-tb, asi durumlarda sıfır değerini alan ve trend içerisinde meydana gelen yapısal değişimi gösteren gölge değişenlerdir. Hata terimlerindei otoorelasyonu düzeltme amacıyla modelin sağ ısmına bağımlı değişenin farının gecimeli değerleri elenebilir. Zivot-Andrews (1992) testinde yapısal ırılma içsel olara, veri setinden faydalanara belirlenmetedir. Bunun için her olası ırılma tarihi için farlı bir gölge değişen ullanılara, t=2,, (T-1) için EKK yöntemiyle T-2 sayıda regresyon urulur ve yt 1 değişeninin atsayısının en üçü t- istatistiğine sahip olduğu modeldei tarih uygun yapısal ırılma notası olara seçilir. Uygun ırılma notası bulundutan sonra, hesaplanan t istatistiği ZA riti değerleriyle arşılaştırılır. Bu t istatistiğinin ZA riti değerinden mutla değerce üçü olması halinde yapısal ırılma olmadan serinin birim ölü olduğunu gösteren temel hipotez, asi halde ise yapısal ırılmayla birlite serinin durağan olduğunu gösteren alternatif hipotez reddedilemez. B) Nedenselli Testleri Granger nedenselli testinde, serilerin durağan olması gibi bir oşul bulunmatadır. Ayrıca durağan olmayan serilerin aralarında eşbütünleşme ilişisi olması halinde VAR değil VECM modeller üzerinden Granger nedenselli testi yapılmatadır. Toda-Yamamoto (1995) nedenselli testinde bu ii durum önemli değildir. Dolayısıyla nedenselli testi yapmadan önce seriler arasında eşbütünleşme ilişisi olup olmadığını tespit etme için eşbütünleşme testi yapmaya gere yotur. Toda-Yamamoto nedenselli testinde önemli olan, VAR modelin gecime uzunluğu () ve incelenen serilerin en büyü durağanlı mertebesidir ( d max (+ d max ). Bu ii değer belirlenditen sonra ) boyutunda bir VAR modeli urulara, Toda-Yamamoto testi gerçeleştirilebilir. 5825

7 Toda-Yamamoto (1995) nedenselli testinde aşağıdai VAR model diate alınır: dmax dmax Y X Y X Y e t 10 1i t i 1i t i 1i t i 1i t i 1t i 1 i 1 j 1 j 1 dmax dmax X X Y X Y e t 20 2i t i 2i t i 2i t i 2i t i 1t i 1 i 1 j 1 j 1 (4) (5) X, Y nin Granger nedeni değildir temel hipotezini, il modelde 1i =0 hipotezini Wald testiyle sınayara test edebiliriz. Benzer şeyler iinci model için de ifade edilebilir. Wald testi serbestli dereceli Ki-are dağılımına uymatadır. Toda-Yamamoto (1995) ile nedenselli analizi yapılan her serinin seviyesinde durağan olduğu zaman, VAR a e gecime elenmemete ve bu durumda Toda-Yamamoto (1995) nedenselli testi ile Granger nedenselli testi birbirine benzer sonuçlar vermetedir 5. Çalışmada son olara Hacer ve Hatemi-J (2006) tarafından geliştirilen bootstrap nedenselli testi ullanılmıştır 6. Bootstrap nedenselli testi, Toda-Yamamoto (1995) nedenselli testinin bootstrap dağılımına sahip olan versiyonudur. IV) Ampiri Bulgular Bu çalışmada, eonomi büyümenin (SUE) enflasyona (ENF) ve işsizliğe (ISZ) etisinin olup olmadığını tespit edebilme için il olara birim ö testleri yapılmıştır. Daha sonra işsizli oranının bağımlı değişen, eonomi büyümeyi temsil eden sanayi üretim endesi ve Tüeticileri Fiyat Endesi (TÜFE) açılayıcı değişen olduğu model, En Küçü Kareler Yöntemi (EKK), Dinami EKK ve Düzenlenmiş EKK yöntemleriyle tahmin edilere birbirleriyle ıyaslanmıştır. Son olara çalışmada ullanılan değişenler arasında nedenselli ilişisi olup olmadığını tespit edebilme için nedenselli testleri yapılmıştır. Çalışmada ullanılan değişenlere ait birim ö testi sonuçları Tablo 1, 2 ve 3 de gösterilmiştir. Değişenler Tablo 1: Phillips-Perron Birim Kö Testi Sonuçları Düzey Değeri Birinci Far Sabitli Trend+Sabitli Sabitli Trend+Sabitli ISZ ** SUE *** *** ENF *** *** Not: *,** ve *** sırasıyla %10, %5 ve %1 anlam seviyesini göstermetedir. LM istatistiği asimptoti riti değeri sabit de sırasıyla %1, %5 ve %10 anlam düzeyinde , ve dir. Sabit+trend için ise sırasıyla %1, %5 ve %10 anlam düzeyinde , ve dir. 5 Toda-Yamamoto Granger nedenselli testi Eviews 7.2 paet programı ullanılara gerçeleştirilmiştir. 6 Bootstrap nedenselli testi Gauss 10.0 paet programı ullanılara gerçeleştirilmiştir. Bootstrap riti değerleri döngüyle elde edilmiştir. 5826

8 M. ŞENTÜRK Y. E. AKBAŞ / Journal of Yaşar University (34) PP birim ö testine göre düzey değeri diate alındığında ISZ ve ENF serisinin istatisti değeri riti tablo değerlerinden üçütür. Dolayısıyla ISZ ve ENF serisi için serinin birim ölü olduğunu ifade eden sıfır hipotezi reddedilememetedir. Serilerin birinci far değerlerine baıldığında her ii serinin de istatisti değeri riti tablo değerlerinden büyütür. Bu yüzden serilerin birinci far değerleri için serilerin birim ölü olduğunu ifade eden sıfır hipotezi reddedilir. SUE serisi ise düzeyde durağandır. PP birim ö testi sonuçlarına göre ISZ ve ENF serisi birim ö içerip birinci farı alındığında durağan hale gelmetedir. Bu ii serinin durağanlı mertebesi I(1) dir. SUE serisi ise I(0) dır. Değişenler Tablo 2: Kwiatowsi-Phillips-Schmidt-Shin Birim Kö Testi Sonuçları Düzey Değeri Birinci Far Sabitli Trend ve Sabitli Sabitli Trend ve Sabitli ISZ *** 0.058*** SUE 0.195*** ENF *** 0.049*** Not: LM istatistiği asimptoti riti değeri sabit de sırasıyla %1, %5 ve %10 anlam düzeyinde , ve dir. Sabit+trend için ise sırasıyla %1, %5 ve %10 anlam düzeyinde , ve dir. KPSS testi sonuçlarının gösterildiği Tablo 2 ye göre ISZ ve ENF serisi I(1) dir. SUE ise I(0) dır. Modelde ullanılan değişenlerde birim ö olup olmadığını daha iyi anlayabilme için yapısal değişimleri de diate alan Zivot-Andrews (1992) birim ö testi yapılmıştır. Bu birim ö testine ait sonuçlar Tablo 3 de gösterilmetedir. Tablo 3: Zivot-Andrews (1992) Yapısal Kırılma Test Sonuçları Değişenler Model A Model C Min T-stat Kırılma Min T-stat Kırılma ISZ (2) (2) [ ] [ ] SUE -4.51** (8) (8) -5.14** [ ] [2.0195] ENF (0) (5) [4.5420] [ ] Not: Parantez içindei değerler Aaie Bilgi Kriteri tarafından seçilen gecime sayısını göstermetedir. Modeller için Zivot ve Andrews (1992) den alınan riti değerler Model A da %1, %5ve %10 anlam seviyeleri için sırasıyla -5.34, ve Model C de %1, %5 ve %10 anlam seviyeleri için sırasıyla -5.57, ve dir. Zivot-Andrews (1992) birim ö testi sonucuna göre SUE serisi %5 seviyesinde anlamlıdır. Dolayısıyla serinin yapısal ırılmayla birlite birim ölü olduğunu ifade eden sıfır hipotezi reddedilir. İşsizli ve enflasyon serileri ise istatistisel olara anlamsızdır. Eonomi büyümenin işsizli oranı ve enflasyon oranı üzerinde etili olup olmadığını anlayabilme için nedenselli testleri yapılmıştır. İl olara Toda-Yamamoto (1995), Granger Nedenselli testi yapılmıştır. Toda-Yamamoto testi sonuçları, Tablo 4 de gösterilmetedir. 5827

9 Hipotez Tablo 4: Toda-Yamamoto Granger Nedenselli Test Sonuçları Gecime uzunluğu d max MWALD p-değeri Nedenselli SUE ISZ Kabul 8* ISZ SUE Kabul SUE ENF Red 2* ENF SUE Red ISZ ENF Kabul 6* ENF ISZ Kabul *Değerleri LR, FPE, AIC, HQ riterlerine göre seçilen gecime uzunluları ile serilerin durağanlı seviyeleri toplamını göstermetedir. Toda-Yamamoto (1995) nedenselli testi sonuçlarına göre sanayi üretim endesi ile işsizli oranı ve işsizli oranı ile enflasyon oranı arasında çift yönlü nedenselli ilişisi tespit edilmiştir. Sanayi üretim endesi ile enflasyon oranı arasında ise nedenselli tespit edilememiştir. Sanayi üretiminin artması, çalışmanın öncei ısmında belirtildiği gibi apasite ullanım oranının artmasına ve tenoloji gelişmeye bağlıydı. Kapasite ullanım oranının artması işgücü talebini artırmata ve işsizli oranını da azaltmatadır. Tenoloji gelişme ise, ısa vadede işsizli üzerinde önemli bir etiye sahip olmamasına rağmen uzun vadede yeni iş sahalarının oluşmasında önemli rol oynadığı için işsizli oranını azaltmatadır. İşsizli oranının sanayi üretimine atısı ise, apasite ullanım oranıyla açılanabilir. Atıl apasite ile çalışan veya yeni yatırım yapan sanayi tesislerinin, yeni işçi almaya başlaması apasite ullanım oranını ve buna bağlı olara sanayi üretimini artırmatadır. Dolayısıyla sanayi üretimi ve işsizli oranı arşılılı olara birbirlerini etileyebilmetedir. Toda-Yamamoto (1995) nedenselli testinde tespit edilen diğer bir nedenselli ilişisi enflasyon oranı ile işsizli oranı arasındadır. Enflasyon oranının işsizli oranını etilemesi, ithalatın artması nedeniyle döviz urunun yüselmesi ve buna bağlı olara da üretim maliyetlerinin artmasıyla açılanabilir. Dış ticaret açığının artması nedeniyle döviz talebinin artması, ilgili üleye sermaye aımları yoluyla veya başa bir meanizmayla arşılanamıyorsa ülenin sahip olduğu ur rejimine göre döviz urunu artırabilir. Sabit ur rejimine sahip olan bir ülede dış ticaret açığı arttığında merez banası piyasaya döviz enjete eder. Anca ilgili ülenin merez banasında yeterli mitarda döviz rezervi yosa dış borçlanma yapılabilir. Eğer dış borçlanma da yapılamıyorsa merez banası son seçene olara devalüasyona başvurabilir. Esne urda ise, döviz uru, döviz piyasasında döviz arz ve döviz talebine göre belirlendiği için devalüasyon sorunu yotur. Anca döviz talebinin döviz arzını geçmesi nedeniyle döviz uru yüselebilir. Döviz urunun yüselmesi üretimde ullanılan ithal girdi malların fiyatlarını artırır ve dolayısıyla üretim maliyetleri de artar. Maliyetlerde yaşanan artışı üreticiler veya ithalatçılar, ar marjlarında önemli bir düşüş yaşanması durumunda fiyatlara 5828

10 M. ŞENTÜRK Y. E. AKBAŞ / Journal of Yaşar University (34) yansıtabilir. Artan fiyatlar toplam talebi ve buna bağlı olara da üretimin azalmasına neden olur. Toplam talebin azalması nedeniyle de üretimin azalması, işgücü talebinin azalmasına ve işsizli oranının artmasına neden olmatadır. Toda-Yamamoto (1995) nedenselli testinde son olara işsizli oranından enflasyon oranına doğru nedenselli ilişisi tespit edilmiştir. İşsizli oranının enflasyon oranını etilemesi sanayi üretiminde meydana gelen artışla açılanabilir. İşgücü talebinin artmasıyla birlite istihdam olanaları da artmatadır. İstihdam olanalarının artması işgücü talebini arttırır ve eonomi büyüme için gereli olan ön oşullardan biri gerçeleşmiş olur. Eonomi büyüme, piyasalarda toplam arzı artırmatadır. Burada, toplam talepten daha fazla artış yaşanması durumunda fiyatlar düşme eğilimine girmetedir. Çalışmada ullanılan diğer bir nedenselli testi olan bootstrap nedenselli testi sonuçları Tablo 5 de gösterilmiştir. Hipotez Tablo 5: Bootstrap Nedenselli Testi Sonuçları Test İstatisti Değeri (MWALD) 1% Bootstrap Kriti Değeri 5% Bootstrap Kriti Değeri 10% Bootstrap Kriti Değeri SUE ISZ 21.71*** ISZ SUE 46.43*** SUE ENF ENF SUE ISZ ENF 14.15** ENF ISZ 17.99*** Not: simgesi, Granger nedenselliği olmadığını ifade eder. ***, **, ve * simgeleri ise Granger nedenselliğinin olmadığını ifade eden sıfır hipotezinin %1, %5 ve %10 anlam seviyesinde ifade etmetedir. Daha önce de ifade edildiği üzere, bootstrap nedenselli testi, Toda-Yamamoto (1995) nedenselli testinin bootstrap dağılımına sahip olan versiyonudur. Buna göre, sanayi üretimi ile işsizli oranı arasında ve işsizli oranı ile enflasyon oranı arasında çift yönlü nedenselli ilişisi vardır. Bu sonuçlara göre, bootstrap nedenselli testi sonuçları ile Toda-Yamamoto (1995) nedenselli testi sonuçları paralelli göstermetedir. SONUÇ Bu çalışmada, eonomi büyüme ile işsizli ve enflasyon oranı arasındai ilişinin varlığı sınanmıştır. Eonomi büyümenin işsizli ve enflasyon oranı üzerinde etili olup olmadığını tespit edebilme için il olara çalışmada ullanılan değişenler için birim ö testleri yapılmıştır. Yapılan bu testler, sonucunda sanayi üretim endesi durağan, işsizli ve enflasyon oranı ise birim ölü çımıştır. Son olara çalışmada ullanılan değişenler arasında nedenselli ilişisinin varlığını tespit edebilme için Toda-Yamamoto (1995) ve bootstrap nedenselli testleri yapılmıştır. Buna göre, sanayi üretim 5829

11 endesi ile işsizli oranı ve işsizli oranı ile de enflasyon oranı arasında çift yönlü nedenselli ilişisi bulunmatadır. Eonomi büyüme gerçeleşiren, işsizli ve enflasyon oranında bir değişili olmaması, hane halının refah düzeyini iyileştirmemetedir. Dolayısıyla refah düzeyinde iyileşmeden söz edebilme için eonomi büyümeyle birlite enflasyon oranı ve işsizli oranının azalması geremetedir. Refah düzeyinde iyileşme yaşanabilmesi için enflasyon oranı ve işsizli oranının dışında soysal, siyasal ve ültürel alanda birço ilerlemenin aydedilmesi de geremetedir. Buna rağmen, hane halının itisadi hoşnutsuzluğunu belirlemede işsizli ve enflasyon oranı yeterli görülmetedir. Türiye de ihracata dayalı eonomi büyüme modeli uygulanmata ve ihracat eonomi büyümenin loomotifi olara görülmetedir. Türiye, ihracat yapıp eonomi büyüme gerçeleştirebilme için ihracat için gereli olan girdileri ithal etmetedir. Böylelile, ihracat artışıyla birlite işsizli oranı azalma eğilimi göstermete anca üretimde ullanılan ham madde ve ara mallarının bir bölümü ithal edildiği için işsizli oranındai azalma sınırlı olmatadır. Eğer, enerji başta olma üzere ihraç malı üretiminde ullanılan girdiler ithal edilme yerine yurt içinde üretilebilirse işsizli oranındai azalma daha büyü olacatır. Ayrıca, üretim için ithal malına olan ihtiyaç azalacağı için döviz urunda meydana gelece olası artışın, üretim maliyetine etisi de azalacatır. Dolayısıyla enflasyon oranının döviz uruna bağımlılığı azalacatır. Özellile 2008 yılında ABD de başlayıp dünyanın birço ülesine yayılan üresel eonomi rizden sonra birço ülede negatif büyüme oranı gerçeleşmesine rağmen Türiye de ısa sürede toparlanma yaşanmıştır. Türiye, eonomi büyüme gerçeleştirmesine rağmen işsizli ve enflasyon oranları yetili otoritelerce hedeflenen oranların üzerinde seyretmetedir. Bu sonuç, Türiye nin ihracatı için gereli olan malların önemli bir ısmını ithal etmesinden aynalanmatadır. Bu yüzden ihracat için gereli olan malların yurtiçinde üretimine önem verilip gereli teşvilerin yapılması geremetedir. Ayrıca, tüetim adar üretim için de gereli olan petrol, doğalgaz vb. enerji aynalarına alternatif aynalar geliştirilmelidir. Asi tadirde, gerçeleşen eonomi büyüme istihdam yaratmayan ve enflasyon oranını düşürmeyen bir niteli azanacatır. Bunun yanında, söz onusu eonomi büyümenin toplumsal refaha atı sağlayabilmesi için gelir dağılımı adaletinin de sağlanması geremetedir. 5830

12 M. ŞENTÜRK Y. E. AKBAŞ / Journal of Yaşar University (34) KAYNAKÇA ATAMAN, B.C., (2006), Türiye de Dönemi İşsizli Üzerine Tartışmalar, İtisat, İşletme ve Finans, Yıl: 21, Sayı: 239, Şubat, ss BARIŞIK, S., ÇEVİK. E.İ., ÇEVİK N.K., (2010), Türiye de Oun Yasası Asimetri İlişisi ve İstihdam Yaratmayan Büyüme: Marow Switching Yalaşımı Maliye Dergisi, Temmuz-Aralı 2010, Sayı: 159, ss BERBER, M. ve ARTAN S., (2004), Enflasyon ve Eonomi Büyüme İlişisi: Türiye Örneği Tartışma Metni, Türiye Eonomi Kurumu. CAPORALE, G.M. ve SKARE, M., (2011) "Employment Growth, Inflation and Output Growth: Was Phillips Right? Evidence from a Dynamic Panel" CESifo Woring Paper Series 3502, CESifo Group Munich. GHOSH, A. and PHILLIPS S., (1998), Warning: Inflation May be Harmful to Your Growth IMF Staff Papers, Vol: 45, Isuue: 4, pp HACKER, R.S. and HATEMI-J A., (2006) Tests for Causality between Integrated Variables Using Asymptotic and Bootstrap Distributions: Theory and Application, Applied Economics, Vol: 38, pp KALKAN, M., (1999), Uzun Dönemde Enflasyonun Büyüme Maliyeti, Yayımlanmamış Yüse Lisans Tezi, Anara. KARA M. ve DURUEL, M., (2005), Türiye de Eonomi Büyümenin İstihdam Yaratamama Sorunu, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, Sayı: 50, ss KIZILGÖL, Ö., (2006); Türiye de Büyüme Oranı ile İşsizli İlişisi, Aademi Fener Dergisi, Sayı:6 KWAITKOWSKI D., PHILLIPS P.C.B., SCHMIDT P. and SHIN Y., (1992), Testing the Null Hypothesis of Stationarity against the Alternative of a Unit Root: How Sure Are We that Economic Time Series Have A Unit Root?, Journal of Econometrics, Vol. 54. pp MALLIK, G. and CHOWDHURY A., (2001), Inflation and Economic Growth: Evidence from Four South Asian Countries Asia-Pasific Development Journal, Vol: 8, Issue: 1, pp OKUN, A., (1962), Potential GNP: Its Measurement and Significance, American Statistical Assosiciation. Proceedings of the Business and Economic Statistics Section, pp OLTULULAR, S., TERZİ H., (2006), Yüse Enflasyon Enflasyon Belirsizliğini Artırıyor mu?, İstanbul Üniversitesi İtisat Faültesi Eonometri ve İstatisti Dergisi, Sayı: 3, ss PERRON P., (1989), The Great Crash, the Oil Price Shoc, and the Unit Root Hypothesis, Econometrica, Vol. 57, No. 6, pp PHILLIPS, A.W., (1958) The Relation between Unemployment and The Rate of Change of Money Wage Rates in the United Kingdom, ", Economica, pp. 25,

13 PHILLIPS, A.W., (1962) Employment, Inflation and Growth" Economica, Vol: 29, pp PHILLIPS, P.C.B. and PERRON P., (1988), Testing for a Unit Root in Time Series Regression, Biometria,Vol. 75, pp RAURICH, X. and SOROLLA V., (2000) "Long Run Unemployment, Growth and Inflation" UFAE and IAE Woring Papers. SARAÇ, T.B., (2009), Enflasyon ve Eonomi Büyüme İlişisi: Türiye Eonomisi Üzerine Eonometri Bir Uygılama ( ), Selçu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İtisat Anabilim Dalı, Dotora Tezi, TODA, H.Y. and YAMAMOTO T., (1995), Statistical Inference in Vector Autoregressions with Possibly Integrated Processes, Journal of Econometrics, Vol: 66, pp TURHAN, E.S., (2007), Enflasyon ve Eonomi Büyüme İlişisi, Yayımlanmamış Yüse Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş. ÜNSAL, E.M., (2007), Maro İtisat, İmaj Yayıncılı, Anara. YILMAZ, G.Ö., (2005), Türiye Eonomisinde Büyüme ile İşsizli Oranları Arasındai Nedenselli İlişisi İstanbul Üniversitesi İtisat Faültesi Eonometri ve İstatisti Dergisi, Sayı: 2, ss YILMAZ, Ö. ve KAYA, V., (2007), "Bölgesel Enflasyon Bölgesel Büyüme İlişisi: Türiye İçin Zaman Serisi ve Panel Veri Analizleri", İtisat İşletme ve Finans, Sayı: 247, ss YÜCEOL, H.M., (2006), Türiye Eonomisinde Büyüme ve İşsizli İlişisinin Dinamileri, İtisat, İşletme ve Finans Dergisi, Yıl: 21, Sayı: 243, Haziran, ss ZIVOT, E. and ANDREWS, D. W. K., (1992). Further Evidence on the Great Crash, The Oil-Price Shoc, and the Unit-Root Hypothesis, Journal of Business and Economic Statistics, Temmuz, Vol: 10, Issue: 3. i Zivot-Andrews birim ö testi ve Bootstrap nedenselli testi Gauss odları için Pamuale Üniversitesi öğretim üyeleri sayın Doç. Dr. Bülent GÜLOĞLU ve Doç. Dr. Şaban NAZLIOĞLU na teşeür ederiz. 5832