EFEKTİF DÖVİZ KURU ÜZERİNDE KIRILMALI BİRİM KÖK TESTLERİ İLE TÜRKİYE İÇİN PPP HİPOTEZİNİN GEÇERLİLİĞİNİN SINANMASI

Transkript

1 EFEKTİF DÖVİZ KURU ÜZERİNDE KIRILMALI BİRİM KÖK TESTLERİ İLE TÜRKİYE İÇİN PPP HİPOTEZİNİN GEÇERLİLİĞİNİN SINANMASI Selim YILDIRIM Anadolu Üniversiesi e-posa: Zekeriya YILDIRIM Anadolu Üniversiesi e-posa: ÖZET Bu çalışmada kırılmalı birim kök esleri kullanılarak Türkiye de PPP hipoezinin geçerli olup olmadığı sınanmışır. PPP hipoezi açık ekonomilerde döviz kurunun fiya farklılıklarına bağlı olarak değişim gösererek uluslararası mal piyasası dengesine döneceğini ifade eder. Çalışmada 990 dan 2008 krizine kadar olan süre içinde Türkiye için reel efekif döviz kurları kullanılarak PPP hipoezinin geçerli olup olmadığı incelenmekedir. Bu dönemde Türkiye birçok kere ekonomik krizlerle mücadele emişir. Bu ekonomik krizler Türkiye de mal ve hizme fiyalarının uluslararası piyasa dengesinden uzaklaşmasına neden olmuşur. Çalışmada kırılmalı birim kök esleri kullanılarak PPP hipoezinin Türkiye için geçerliği göserilmeye çalışılmışır. Anahar Kelimeler: Saın Alma Gücü Pariesi, Kırılmalı Birim Kök Tesleri JEL kodları: F4, C22 TESTING OF PPP HYPOTHESIS FOR TURKEY EMPLOYING UNIT ROOT TESTS WITH BREAK(S) ON REAL EFFECTIVE EXCHANGE RATE Absrac This sudy invesigaes he PPP hypohesis for Turkey considering he economic crisis his counry had. PPP hypohesis saes ha exchange rae changes relaive o he price differences among counries in an open economy so ha i reurns o inernaional goods marke equilibrium. This hypohesis is esed using reel effecive exchange raes for he period 990 o 2008 crisis. Through his period Turkey sruggled wih economic crises many imes. This caused Turkish price levels o move away from inernaional marke equilibrium. This sudy akes such siuaions ino accoun using uni roo ess wih break(s) and ries o show ha PPP hypohesis holds for Turkey. Key Words: Purchasing Power Pariy, Uni Roo Tess wih Breaks JEL codes: F4, C22

2 . Giriş Saın alma gücü pariesi (Purchasing Power Pariy, PPP) hipoezi, işlem maliyeleri ve icare engelleri olmadığı durumda, iki ülkenin fiya düzeylerinin aynı para birimi cinsinden ifade edildiğinde bu fiyaların eşi olması gerekiğini ileri sürmekedir. Başka deyişle PPP hipoezi açık ekonomilerde döviz kurunun fiya farklılıklarına bağlı olarak değişim gösererek uluslararası mal piyasası dengesine döneceğini belirir. Ampirik olarak PPP hipoezinin geçerliliği birim kök esleri, eşbüünleşme esleri, panel veri çalışmaları ve doğrusal olmayan modeller kullanılarak sınanmışır. Froo ve Rogoff (995) ile Sarno ve Taylor (2003) kullanılan meolara ilişkin deaylı bir lieraür araması sunmuşlardır. PPP hipoezini sınayan ampirik analizlere ilişkin deaylı bir aramaya ise Taylor (2006) ve MacDonald ın (2007) çalışmalarından ulaşılabilir. Bu çalışmada Türkiye için PPP hipoezi sandar ve kırılmalı birim kök esleri kullanılarak sınanacakır. Önceleri PPP hipoezi birim kök esleri ile sınanırken yapısal kırılmalara dikka edilmemekeydi. Kırılmalı birim kök eslerinin oraya çıkması ile PPP hipoezini bu meola sınayan çalışmaların sayısı armışır. Ardışık yapısal değişimlerin meydana geldiği uzun bir dönemden geçmiş olan Türkiye ekonomisi gibi bir ekonomi (Yeldan and Boraav 2006) için PPP hipoezinin kırılmalı birim kök esleriyle sınanması daha uygundur. Sandar birim kök esleri kullanalarak Türkiye de PPP hipoezinin geçerliliğini sınayan çalışmalarda orak bir sonuca ulaşılamamışır. Bu çalışmaların büyük bir kısmında Türkiye de PPP hipoezinin geçerli olmadığı sonucuna ulaşılırken (Bahmani-Oskooee, 998; Kalyoncu, 2009; Acaravci ve Acaravci, 2007; Abumusafa, 2006; Erla, 2004; Alba ve Park 2005), az sayıdaki çalışmada PPP hipoezinin geçerli olduğu bulgusuna ulaşılmışır. Eşbüünleşme esi yaklaşımını ercih eden çalışmalar da Türkiye için çelişik bulgular oraya koymakadırlar. Telaar ve Kazdagli (998) ile Doganlar ve diğerleri (2009) nominal döviz kuru ve nispi fiya serilerinin eşbüünleşik olmadığını bulmuşlardır. Öe yandan Yazgan (2003) ile Korap ve Aslan (2009) eşbüünleşme eslerinin PPP hipoezini deseklediği sonucuna ulaşmışlardır. Türkiye için PPP hipoezinin geçerliliğini sınamak amacıyla kullanılan doğrusal olmayan meolar ESTR (Sarno 2000b), ESTAR(Sarno 2000a, b), TAR(Alba ve Park 2005a,b) modeller ve doğrusal olmayan birim kök esleri (Erla 2004) olarak sıralanabilir. Sarno 2

3 (2000a, b) ile Alba ve Park (2005a) reel döviz kurunun uzun dönem dengesine doğrusal olmayan bir süreçe ulaşığı sonucuna varmışlardır. Ayrıca doğrusal olmayan meolar oralamaya dönüşün yavaş olduğunu, dolayısıyla da birçok birim kök esinin durağan olmama hipoezinin reddedemediğini oraya koymakadır. (Sarno 2000a). Sonuç olarak eş büünleşme esleri ve sandar birim kök esleri Türkiye için PPP hipoezinin geçerli olup olmadığı konusunda kesin bir sonuç oraya koyamamakadır. Doğrusal olmayan meolar ise nispi fiyalardaki bir değişme sonucunda sapan PPP nin ekrar eski düzeyine dönmesinin uzun zaman aldığını gösermişlerdir. Bu nedenle çalışmada uzun bir dönem ele alınmış, sandar ve kırılmalı birim kök esleri kullanılarak Türkiye için PPP hipoezi sınanmışır. Çalışmada kullanılan sandar birim kök esleri ADF, PP ve KPSS dir. Bununla birlike kırılmalı birim kök esleri ek kırılmalı ve çif kırılmalı olarak ikiye ayrılabilir. Zivo- Andrews ve Tek Kırılmalı LM esleri PPP hipoezi ek kırılma olduğu durum için sınanırken; Lumsdaine-Papell ve Çif Kırılmalı LM esi iki kırılma olduğu durum için sınama yapılırken kullanılmışır. 2. PPP Hipoezi PPP hipoezi, döviz kurununun (Q ) yaklaşık olarak yabancı para biriminin (P f ) ülkenin para birimine (P ) oranına eşi olduğunu ifade eder. Bu eşilike her iki arafın doğal logariması alınırsa ve q =ln(q ) p f =ln(p f ), p =ln(p ) olarak anımlanırsa, PPP hipoezi q = p p f şekline dönüşür. Ancak saın alma gücünden sapmalar olabilir bu sapmalar d ile göserilecek olursa PPP hipoezi q = p p f + d olarak ifade edilebilir. PPP hipoezi d nin durağan olup olmadığı es edilerek incelenebilir. Niekim saın alma gücü pariesinden sapmalar durağan değilse hipoez geçerli değildir. PPP hipoezini es emenin daha yaygın bir yolu da doğrudan reel döviz kurunu incelemekir. PPP hipoezi geçerli iken reel döviz kuru sabiir dolayısıyla reel döviz kurunda bir hareke saın alma gücü pariesinden sapmayı ifade eder. Bu durumda reel döviz kurunun durağan olması PPP hipoezinin geçerli olduğu anlamına gelmekedir. Başka bir deyişle reel döviz kurunun doğal logariması döneminde r ile göserildiğinde r = q + p f p 3

4 eşiliğindeki {r } dizisinin durağan olması, PPP hipoezinin geçerli olduğu anlamına gelir 3. PPP Hipoezinin Birim Kök Tesi Yaklaşımıyla Sınanması Bir ülkede PPP hipoezinin geçerli olup olmadığı sorusunu cevaplamaya çalışan pek çok araşırmacı birim kök esi yaklaşımını benimsemişir. Bu yaklaşım emel olarak reel döviz kurunun zaman serisi özeliklerinin incelenmesine dayanmakadır (MacDonald, 2007:57). Birim kök eslerinin sonuçları reel döviz kuru serisinin durağan olduğuna işare ediyorsa, PPP hipoezi geçerlidir. Aksine birim kök eslerinin sonuçları reel döviz kuru serisinin durağan olmadığını oraya koyuyorsa, PPP hipoezi geçersizdir. Birim kök esleri kullanılarak PPP hipoezinin es edilmesinde, başlangıça kırılmayı dikkae almayan ADF, PP ve KPSS gibi esler yaygın bir şekilde kullanılmışır. Bu eslerden en sık kullanılanı ADF dir. ADF esi kullanılarak PPP hipoezi aşağıdaki gibi ifade edilebilir. r = a + γ r + β r + ε 0 i i+ i= 2 Reel döviz kuru serisinin durağanlığının ya da PPP hipoezinin geçerliliğinin sınanmasında kriik kasayı γ dır. Eğer γ sıfıra eşise, reel döviz kuru serisi durağan değildir. Dolayısıyla PPP hipoezi geçersizdir. Buna karşın γ anlamlı bir şekilde sıfırdan farklıysa, reel döviz kuru serisi durağandır ve PPP hipoezi geçerlidir. PPP hipoezinin sınanmasında yaygın bir şekilde kullanılan ADF ve PP esleri önemli ölçüde boyu bozukluğu problemi içermekedir. ADF esinde, özellikle dağılım bir harekeli oralama bileşeni içeriyorsa, boyu bozukluğu oraya çıkmakadır. PP esinde de negaif ve büyük bir harekeli oralama parameresi bulunduğunda, ciddi ölçüde boyu bozukluğu oraya çıkmakadır (İvrendi ve Güloglu, 200:49). Boyu bozukluğu probleminin yanı sıra bu eslerde yapısal kırılmalarda dikkae alınmamakadır. Büün bu nedenlerden dolayı, PPP hipoezinin sınanmasında yapısal kırılmayı dikkae alan eslerin kullanımını armakadır. Yapısal kırılmayı dikkae alan esler içsel olarak ek kırılmaya izin veren ve çif kırılmaya izin veren esler olarak ikiye ayrılmakadır. Bu eslerden içsel olarak ek kırılmaya izin veren eslerin ilki Zivo ve Andrews (992) arafından gelişirilmişir. Zivo ve Andrews (992) yapısal kırılma dışsal olarak belirlendiği için Perron (989) esini eleşirmiş ve kırılma arihinin içsel olarak belirlendiği Zivo-Andrews (ZA) birim kök esini gelişirmişlerdir. ZA birim kök esinde ek kırılmaya izin verilmekedir ve kırılma dönemi içsel olarak 4 p

5 belirlenmekedir. Zivo ve Andrews (992), Perron (989) çalışmasındaki A, B ve C modellerinin her birini ele alsa da, uygulamada A ve C modelleri genel kabul görmekedir. PPP hipoezi ZA esi kullanılarak sınanabilir. Bu hipoezi sınanmasında ZA esinin A ve C modeline ilişkin aşağıdaki denklemler kullanılır. r = µ + γ r + φ DU λ + β r + ε i i= k ( ) Model(A) 2 i i= k ( ) ( ) Model(C) r = µ + α + γ r + φ DT λ + φ DU λ + β r + ε Model A düzeyde meydana gelen yapısal kırılmayı dikkae alırken, Model C de hem eğimde hem de düzeyde meydana gelen yapısal kırılmalar göz önünde bulundurulmakadır. Her iki modelde de T B içsel olarak belirlenen kırılma arihi olmak üzere, λ = T T şeklinde belirlenir. Model A ve Model C de DU sabi erimde meydana gelen yapısal kırılmayı göseren kukla değişken iken, DT eğimde meydana gelen yapısal kırılmayı göseren kukla değişkendir. Bu kukla değişkenler aşağıdaki biçimde ifade edilir. B DU = > Tλ DU = 0 diğer ve DT = Tλ > Tλ DT = 0 diğer PPP hipoezinin geçerliliği sınanırken, ZA esinde Model A için γ ve φ paramereleri, Model C için γ, φ ve φ 2 paramereleri ile ilgilenir. Model A da γ ve φ anlamlı bir şekilde sıfırdan farklıysa, reel döviz kuru düzeyde ek kırılmayla durağandır ve PPP hipoezi geçerlidir. Model C de ise γ, φ ve φ 2 anlamlı bir şekilde sıfırdan farklıysa, reel döviz kuru eğimde ve sabie bir kırılmayla durağandır ve PPP hipoezi geçerlidir. Lee ve Srazicich (2004:) ZA birim kök esinin yapısal kırılmayla birim kök olasılığını dikkae almadığını iddia emekedir. Bu yazarlar birim kök boş hipoezi alında bir kırılma olduğunda, arzu edilmeyen iki sonucun oraya çıkacağını ileri sürmekedirler. Bunlardan ilki, ZA esinin boyu bozuklukları gösermesidir. Dolayısıyla bu esler aslında yapısal kırılmayla birim kök içeren bir seriyi, yapısal kırılmayla durağan bir seri olarak göserebilirler. İkincisi ise bu eslerde kırılma arihleri yanlış hesaplanabilir. Büün bu nedenlerden dolayı Lee ve Srazicich (2004) ZA esine alernaif olarak Tek Kırılmalı LM birim kök esini gelişirmişir. Bu ese aşağıdaki veri yaraan süreç (DGP) ele alınmakadır. r = δ Z + X, X = β X + ε () 5

6 Burada Z dışsal değişkenleri ifade emekedir, Lee ve Srazicich ZA birim kök esinin aksine, sadece Model A ve Model C yi kullanmakadır. A modeli düzeyde ek kırılmaya izin vermekedir. Bu model aşağıdaki biçimde ifade edilir. r = δ Z + X, X = β X + ε Model (A) Z = [, D ] Burada D düzeydeki yapısal kırılmayı ifade eden kukla değişkendir. Bu değişken T B yapısal kırılmayı ifade edecek şekilde anımlandığında aşağıdaki biçimde ifade edilir. D = T + D B = 0 diğer Düzeyde ve eğimde ek kırılmaya izin veren C modeli şu şekildedir. r = δ Z + X, X = β X + ε Model (C) Z = [,, D, DT ] Burada DT eğimde meydana gelen yapısal kırılmayı ifade eden kukla değişkendir. Bu değişkenin alacağı değerler aşağıdaki gibidir. DT = T + DT B = 0 diğer ZA esinin aksine, ek kırılmalı LM birim kök esinde veri yaraan süreç (DGP) gerek boş hipoez ( β = ) alında gerekse de alernaif hipoez ( β < ) alında yapısal kırılma içermekedir. İki es arasındaki emel fark da bu nokadan kaynaklanmakadır. Her iki model için boş ve alernaif hipoez şöyledir. H : r = α + d B + r + η 0 0 H : r = α + d D + r + η A 0 2 ve H : r = α + d B + d D + r + η H : r = α + α + d B + d D + r + η A Burada η ve η 2 durağan bozucu erimlerdir. Tesin kriik değeri bulunurken kullanılan λ değeri, T oplam gözlem sayısı olmak üzere, λ = T T şeklinde hesaplanır. B 6

7 Model A da boş hipoez reel döviz kurunun düzeyde ek kırılmayla durağan olmadığını, alernaif hipoez ise düzeyde ek kırılmayla döviz kuru serinin durağan olduğunu ifade emekedir. Başka bir ifadeyle boş hipoez düzeyde ek kırılmayla PPP hipoezinin geçersiz olduğunu ifade ederken, alernaif hipoez düzeyde ek kırılmayla PPP hipoezinin geçerli olduğunu ifade emekedir. Buna karşın Model C nin boş hipoezi düzeyde ve eğimde ek kırılmayla PPP hipoezinin geçersiz olduğunu oraya koyarken, alernaif hipoezi düzeyde ve eğimde bir kırılmayla PPP hipoezinin geçerli olduğunu ifade eder. Ancak uzun dönem içeren serilerde iki kırılma olabilir. Bu durum dikkae alınmadan, direk ek kırılmalı birim kök eslerinin kullanılması araşırmacıların yanlış bulgulara ulaşmasına yol açabilir. Lumsdaine ve Papell (997) bu nokadan yola çıkarak seride iki kırılmaya izin veren Lumsdaine-Papell (LP) esini gelişirmişlerdir. Bu es ZA esinin genişleilmesiyle elde edilmişir. ZA esindeki Model A ve Model C ise LP esinde Model AA ve Model CC olarak adlandırılmışır. LP esinde en geniş model (Model CC) aşağıdaki gibi ifade edilebilir r = µ + α + γ r + θ DU ( λ) + φ DT ( λ) + θ DU ( λ) + θ DT ( λ) + β r + ε 2 i i= Bu model hem düzeyde hem de eğimde kırılmaya izin vermekedir. Yine ZA esinde olduğu gibi DU sabi erimde meydana gelen yapısal kırılmayı göseren kukla değişken ve DT eğimde meydana gelen yapısal kırılmayı göseren kukla değişkendir. Kukla değişkelerin aldıkları değerler yine ZA esinde olduğu gibi belirlenir ancak T B ve T B2 şeklinde göserilen iki kırılma arihi vardır. LP esi her ne kadar ZA esini iki kırılma için genişlemişse de, boş hipoez de yapısal kırılma olmaması problemini çözememişir. Bu nedenle ZA esindeki benzer problem LP esinde de söz konusudur. Lee ve Srazicich (2003:082) LP esinin yapısal kırılmaya sahip durağan olmayan bir seriyi, durağanmış gibi göserebileceğini ifade emekedir. Lee ve Srazicich (2003) hem alernaif hem de boş hipoeze yapısal kırılmayı dahil ederek, Çif Kırılmalı LM esini gelişirmişir. Bu es önceden anlaılan Tek Kırılmalı LM esine benzemekedir. Sadece numaralı denklemdeki Z dışsal değişkenleri Z = [,, D, DT ] yerine Z = [,, D, D, DT, DT ] şeklinde anımlanır. Tesin kriik değeri bulunurken kullanılan λ 2 2 değeri, T oplam gözlem sayısı ve j=,2 için T Bj kırılma nokalarını gösermek üzere, λ = T T şeklinde hesaplanır. j Bj k 7

8 4. Ampirik Bulgular Çalışmada Türkiye Cumhuriye Merkez Bankası (TCMB) veri abanından elde edilen aylık veriler kullanılmışır. Seriler 990 ın ilk ayından 2009 un son ayına kadar olan süreci (990m m2) kapsamakadır. Ampirik analizde kullanılan ükeici fiya endeksi bazlı reel efekif döviz kuru (reer_cpi) ve üreici fiya endeksi bazlı reel efekif döviz kuru (reer_ppi) serileri görsel olarak Grafik de sunulmuşur. Çalışmada seriler doğal logarimaları alınarak kullanılmışır. Serilerin doğal logariması ise sırasıyla ükeici fiya endeksi bazlı ve üreici fiya endeksi bazlı seriler için lreer_cpi ve lreer_ppi olarak yeniden adlandırılmışır. Grafik. Reel Efekif Döviz Kuru Serileri CPI based Eff. RER WPI based Eff. RER Sandar birim kök eslerine ilişkin sonuçlar Tablo de göserilmekedir. Her üç ese ai isaisikler Tablo in süunlarında verilmişir, es isaisiklerinin yanında paranez içinde gecikme uzunlukları bulunmakadır. Teslere ai kriik değerle ise ablonun ikinci kısmında bulunmakadır. Buna göre her üç ese ilişkin sonuçlar Türkiye de PPP hipoezinin geçersiz olduğunu gösermekedir Tablo. Sandar Birim Kök Teslerinin Sonuçları Seriler ADF KPSS PP lreer_cpi -.76 (2).65 () -.7 (4) lreer_ppi -.75 (3).4 () -.70 (8) Teslerin Kriik Değerleri % %5 %0 ADF ve PP KPSS

9 Tek kırılmalı birim kök eslerine ilişkin bulgular Tablo 2 de verilmekedir. Bu abloda hem ZA Tesi hem de Tek Kırılmalı LM Tesi için model A ve Model C ye ai bulgulara yer verilmekedir. Model A sadece düzeyde kırılmayı göz önüne alırken, Model C hem düzeyde hem de eğimde kırılmayı dikkae almakadır. Bu kırılmaların olduğu arihler ise es isaisiklerinin sağındaki kuuda ialik yazı ile belirilmişir. Tes isaisiğinin yanındaki paranez içindeki sayılar yine gecikmeyi belirmekedir. ZA esinin sonuçlarına bakıldığında ükeici fiya endeksi bazlı reel efekif döviz kurunun doğal logarimasının (lreer_cpi) Model A için %5 ve Model C için % anlamlılık düzeyinde durağan olduğu görülmekedir. Başka deyişle ZA esi PPP hipoezinin geçerli olduğunu ileri sürmekedir. Ancak Model A lreer_ppi serisinin %0 anlamlık düzeyinde durağan olduğunu göserirken, Model C bu serinin durağan olmadığını oraya koymakadır. Tek Kırılmalı LM esi sonuçlarına göre ise hem A hem de C modeli, her iki serinin de durağan olmadığını yani PPP hipoezinin geçersiz olduğunu gösermekedir. Tablo 2. Tek Kırılmalı Birim Kök Teslerinin Sonuçları Seriler ZA Tesi Model A Model C lreer_cpi (2) 994m0-5.9 (2) 994m0 lreer_ppi (2) 994m (2) 994m0 Model A Tek Kırılmalı LM Tesi Model C lreer_cpi (2) 200m (2) 994m0 lreer_ppi (2) 200m (2) 2002m2 Teslerin Kriik Değerleri % %5 %0 ZA Tesi Model A Model C Model A LM Tesi Model C λ % %5 %

10 Çif kırılmalı birim kök eslerine ai bulgular Tablo 3 de göserilmekedir. LP esine ilişkin hem AA hem de CC modelleri her iki serinin durağan olduğuna işare emekedir. Kırılma arihler ise Türkiye ekonomisinde yaşanan iki büyük krize denk düşmekedir. Özele LP esi Türkiye için PPP hipoezinin geçerli olduğunu ileri sürmekedir. Çif Kırılmalı LM esine ilişkin modellerin bulguları farklılık gösermekedir. Model AA her iki serinin de durağan olmadığını göserirken, model CC bu serilerin durağan olduğunu oraya koymakadır. Tablo 3. Çif Kırılmalı Birim Kök Teslerinin Sonuçları LP esi Seriler Model AA Model CC lreer_cpi (2) 994m0 200m (6) 994m02 200m0 lreer_ppi (2) 994m0 2003m () 994m0 2003m0 Çif Kırılmalı LM Tesi Model AA Model CC lreer_cpi (2) 200m2 2003m () 993m03 994m05 LP esi lreer_ppi (2) 200m0 200m2-6.4 () 994m m04 Çif Kırılmalı LM Tesi Teslerin Kriik Değerleri % %5 %0 Lumsdaine and Papell Criical Model AA Values Model CC Ohara Criical Values Model AA Model CC Model AA % %5 % %5 Model CC λ 2 λ Sonuç Türkiye ekonomisi için sandar birim kök eslerinin kullanıldığı çalışmalarda PPP hipoezinin geçersiz olduğu kanısı yaygındır. Bu çalışmada kırılmalı birim kök eslerinin yanı sıra sandar esler de kullanılmışır. Bu eslerin sonuçları da lieraürdeki genel kanıyı desekler nielikedir. Buna karşın ek kırılmalı birim kök esleri Türkiye için PPP hipoezinin 0

11 geçerliliğinin, benimsenen fiya endeksine bağlı olduğunu oraya koymakadır. Buna göre ükeici fiya endeksi baz alındığında PPP hipoezi geçerli iken üreici fiya endeksi baz alındığında PPP hipoezinin geçerli olup olmadığı açık değildir. Bunun emel nedeni olarak, Türkiye ekonomisine dış kaynak girişindeki dalgalanmalar göserilebilir. Çünkü bu dalgalanmalar doğrudan üreici fiya endeksini ekileyerek PPP hipoezinin geçersiz olmasına neden olabilir. Çif kırılmalı esler incelendiğinde de lreer-ppi serisi için benzer bir problem oraya çıkmakadır. LP esi lreer_cpi serisinin %5 anlamlılık düzeyinde durağan olmadığını gösermekedir. Ancak Çif Kırılmalı LM esinin rendeki ve de eğimdeki değişmeyi birlike dikkae alan C modeli hem ükeici fiya endeksi bazlı hem de üreici fiya endeksi bazlı serinin durağan olduğunu bulmuşur. Geleceke yürüülecek çalışmalarda reer_ppi ile dış kaynak arasındaki ilişki daha deaylı incelenebilir. Ayrıca lreer_ppi serisinde özellikle 200 sonrasındaki oynaklığın serinin durağan olmamasına, yani PPP hipoezinin geçersiz olmasına neden olup olmadığı incelenebilir. Bu serideki oynaklığın ne düzeyde dış kaynak girişi sonucu meydana geldiği de önemli bir sorudur. Daha emel bir sorun ise dış kaynak girişinin PPI nın ekonominin emel yapısındaki değişmelerden kopuk hareke ederek reel döviz kuru serisinin oralamaya dönme eğilimini bozup bozmadığıdır. Kaynakça Abumusafa, I.N.(2006) Re-examining he validiy of purchasing power pariy in emerging counries, Research Journal of Inernaional Sudies,, Acaravci S.K. and Acaravci Ali (2007) Nonsaionary and he Level Shif for Turkish Real Echange Raes, Empirical Economics Leers, 6, Alba, D.J. and Park, D. (2005a) Nonlinear mean reversion of real exchange raes and purchasing power pariy: some evidence from Turkey, Applied Economics Leers, 2, Alba, D.J. and Park, D. (2005b) An empirical invesigaion of purchasing power pariy (PPP) for Turkey, Journal of Policy Modelling, 27, Bahmani-Oskooee, M. (998) Do exchange raes follow a random walk process in Middle Easern counries, Economics Leers, 58, Doganlar, M., Bal, H. and Ozmen, M. (2009) Tesing lon-run validiy of purchasing power pariy for seleced emerging marke economies, Applied Economics Leers, 6,

12 Erla, H. (2004) Uni roos or nonlinear saionary in Turkish real exchange raes, Applied Economics Leers,, Erla, H. (2003) Naure of Persisence in Turkish Real Exchange Raes, Emerging Markes Finance and Trades, 39, Kalyoncu, H. (2009) New evidences of validiy of purchasing power pariy from Turkey, Applied Economics Leers, 6, Kasman, S., Kasman, A. and Ayhan, D. (200) Tesing purchasing power pariy hypohesis for he new member and candidae counries of he EU: Evidence from LM uni roo ess wih srucural breaks, Emerging Markes Finance and Trades,46, Korap, L.H.and Aslan, O. (2009) Re-examinaion of long-run purchasing power pariy: furher evidence from Turkey, Applied Economics, -6, ifirs. Lee, J. and Srazicich M. C. (2003) Minimum Lagrange muliplier uni roo es wih wo srucural breaks, Review of Economics and Saisics, 85, Lee, J. and Srazicich M. C. (2004) Minimum LM Uni Roo Tes wih One Srucural Break, Appalachian Sae Universiy, Working Papers No Lumsdaine R. L. and Papell, D. H. (997) Muliple Trend Breaks and The Uni-Roo Hypohesis, The Review of Economics and Saisics, 79, MacDonald, R. (2007) Exchange Rae Economics: Theory and Evidence, 2nd edn, Rouledge, New York. Perron, P. (989).The Grea Crash, he Oil Price Shock, and he Uni Roo Hypohesis, Economerica, 57, Sarno, L. (2000a) Real Exchange Rae Behavior in High Inflaion Counries: Empirical Evidence From Turkey, , Applied Economics Leers, 7, Sarno, L. (2000b) Real exchange rae behaviour in he Middle Eas: a re-examinaion, Economics Leers, 66, Sarno, L. and Taylor, M.P. (2003) The Economics of Exchange Raes, Cambridge Universiy Press, Cambridge. Taylor, M. P. (2006) Real exchange raes and purchasing power pariy: mean-reversion in economic hough, Applied Financial Economics, 6, -7. 2

13 Telaar, E., Kazdagli, H. (998) Re-examine he Long-run Purchasing Power Pariy Hypohesis for a High Inflaion Counry: The Case of Turkey , 5, Yavuz, N. C. (2009) Purchasing power pariy wih muliple srucural breaks: evidence from Turkey, Economics Bulleins, 29, Yazgan, E.M. (2003) Purchasing power pariy hypohesis for a high inflaion counry: a reexaminaion of he case of Turkey, Applied Economics Leers, 0,