ESKİÇAĞ TARİHİ ve UYGARLIKLARI-IV 8.Ders. Dr. İsmail BAYTAK. Eski BATI Roma Cumhuriyeti Son Dönemleri ve Hellenistik Krallıklar

Transkript

1 ESKİÇAĞ TARİHİ ve UYGARLIKLARI-IV 8.Ders Dr. İsmail BAYTAK Eski BATI Roma Cumhuriyeti Son Dönemleri ve Hellenistik Krallıklar

2 HELLENİSTİK KRALLIKLAR Ptolemaioslar Seleukoslar Antigonoslar MISIR ÖNASYA MAKEDONYA-YUNAN

3

4 IPSOS SAVAŞI M.Ö.301 "Krallar ya da Generaller Savaşı" Büyük İskender'in ölümünden sonra ardılları olan komutanları (Diodoklar) arasında Frigya'ya bağlı İpsos'ta yapılan çarpışmadır. İmparatorluk parçalanmaktadır. MÖ 302'de Trakya kralı Lysimakhos, Babil kralı I. Selevkos Nikator, Mısır kralı I. Ptolemaios ve Makedonya kralı Kassandros'un kuvvetleri Anadolu'da I. Antigonos Monophtalmos ve oğlu I. Demetrios Poliorketes'e karşı harekete geçti. Selevkos ile Lysimakhos'un birlikleri Antigonos'un 70 bin yaya ve 10 bin atlıdan oluşan kuvvetlerinden sayıca biraz azdı, ama müttefiklerin fil üstünlüğü belirleyici oldu. Antigonos öldürüldü, Demetrios kaçtı. Anadolu Lysimakhos'a bağlı topraklara katıldı. Lysimakhos TRAKYA-ANADOLU-MAKEDONYA

5 Ptolemaioslar General I.Ptolemaios tar. M.Ö.321 de kurulmuştur. Mısır ve çevresi Firavun Seleukoslar ile mücadele içindeler TİCARET VII.Kleopatra-Jül Sezar-Gn. Pompeius Magnus M.Antonius-Evlatlık Octavianus Actium savaşı ile son bulmuştur.

6

7

8 Seleukoslar General I.Seleukos tar. M.Ö.321 de kurulmuştur. Mezopotamya-Suriye-Filistin-İran-Anadolu-Türkmenistan-Afganistan ve çevresi M.Ö. 301 İpsos savaşı ile Anadolu topraklarını alır. M.Ö. 281 Kurupedion Savaşı ile Batı Anadolu ve Trakya yı topraklarına katar. I.Antiokhos dön. Ege Denizinden Hindistan a kadar. Pontos-Bithynia-Galatia-Baktria-Kappadokia-Attalid(Bergama) krallıkları kur III.Antiokhos dön. En parlak dönemdir. M.Ö. 198 Panyum Savaşı ile Mısır ve çevresi alınmış. M.Ö. 188 Apameia Barışı ile Torosların kuzeyindeki tüm toprakları kaybeder. Part devleti ve Ermenilerin saldırıları ile zayıflar. M.Ö. 63 de Gen.Pompeius Magnus tar. yıkılır.

9

10

11 Antigonoslar Antipatros Kassandros Antigonos ve oğlu demetrios M.Ö. 301 İpsos savaşı ile Antigonos ve Demetrios dönemi biter. M.Ö. 277 II.Antigonos Gonatas geçer. Seleukos ittifakı M.Ö. 215 V.Philippos dön. Roma-Makedonya Savaşları Kartaca ittifakı M.Ö.146 Makedonya Roma Eyaleti olur.

12

13 ANADOLUDA KURULAN HELLENİSTİK KRALLIKLAR Pergamon Krallığı Bithynia Krallığı Pontos Krallığı Kappadokia Krallığı Kommagene Krallığı Galatia Krallığı Armenia Krallığı

14 KAPPADOKIA KRALIĞI: Toroslar-Aksaray-Malatya-Doğu Karadeniz Nevşehir-Aksaray-Niğde-kayseri-Kırşehir Kızılırmak ve Fırat arası B.İskender döneminde Sabiktas tar. Kurulur. Ariarathes dön. En parlak dönemidir. M.Ö.85 yıllarında Roma ya katılır ve kısa zaman sonra Eyalet olur.

15 KOMMAGENE KRALIĞI: Adıyaman-Maraş-Antep Seleukos sonrası bağımsız olmuştur. M.Ö I.Antiokhos dön. En parlak dönemdir. M.S.72 de Roma eyaleti olmuştur.

16 ARMENİA KRALIĞI: URARTU kültürü M.Ö. 66 Roma hakimiyeti M.S.114 Trajan dön. EYALET olur.

17 GALATIA KRALIĞI: Keltler M.Ö. 278 Ankara ve Çevresi Tektosoglar Tolistoboglar Trokhmeler Roma Egemenliği ve M.Ö. 1. yy Eyalet Galat Kralı Amyntas'ın MÖ 25 yılında ölmesinin ardından Roma İmparatoru Augustus tarafından düzenlenen Roma eyaleti.

18 BITHYNIA KRALIĞI: Thrak kökenli Bithyniler Lidya-Pers egemenlikleri sonrası M.Ö. 4. yy da bağımsızlık alırlar. I.Nikomedes en parlak dönemdir.(m.ö ) Nikomedia-İzmit IV. Nikomedes son kraldır. Toprakları vasiyet yolu ile Roma ya aktarır.

19 PONTUS KRALIĞI: Pers soyundan gelen Mithradates I adındaki bir prens tarafından İPSOS savaşından (M.Ö 300 ) kısa bir süre sonra muhtemelen M.Ö 298 yılında Anadolu nun Karadeniz kıyılarında, Sinope nin güneyinde Olgasis (Ilgaz) dağlarının güney eteklerinde, Kimiata şehri dolaylarında kuruldu. Kısa zamanda hakimiyet alanını Hallys(Kızılırmak) İris e (Yeşilırmak) kadar genişletti. Başkent Amesia dır. Sinope-Trapezus En önemli kralları Mithradates I, Farhakes I, Mithradetes V ve Mithradetes VI Eupator Dionysos dur. Pontos krallığının başlangıçtaki tarihi hakkında bilgilerimiz fazla değildir. Krallıkla ilgili en fazla bilgi Mithradates VI zamanına aittir. Krallığın Mithradates VI zamanında kısa bir krallık, Batı Anadolu ve Yunanistan a kadar genişlemiştir. Roma ile 3 büyük savaş yapmış, Pompeius a yenilmesi üzerine (M.Ö 64) Roma idaresi altına girmiş ve Roma eyaleti olmuştur. ( Daha önce Sulla yı yener.) Krallarından Farnakes zamanında Sinope şehrinin zapt edildiği (M.Ö 183) görülür. Roma Generali Pompeius (M.Ö 64) de Bitinya ile birleştirilip bir Roma eyaleti haline ( Bitinya-Roma) dönüşür.

20

21 MİTHRADATES SAVAŞLARI Roma, M.Ö. 133 ten itibaren Küçük Asya da toprak sahibi olmuştu. Fakat bu tarihten çok daha önce bu ülkenin sorunlarıyla (Roma) ilgilenmiştir. Onun siyasetinin ana amacı, doğuda bulunan Helenistik krallıkları ve mahalli devletleri yıpratmak, parçalamak ve sonrada onların topraklarına sahip olmaktır. İşte Roma, takip ettiği bu siyaset ve ayrıca hakim olduğu topraklarda yarattığı hoşnutsuzluk sebebiyle pek çok yerde sevilmiyordu. Onun siyasetinden memnun olmayanlardan biri de, Karadeniz in güney sahilinde kurulmuş olan Pontos devletinin bu devirdeki kralı olan Mithradates VI (Eupator) idi. Mithradates kısa zamanda Küçük Asya da en güçlü devlet haline gelmişti. Bitinya sorunundan dolayı, Roma ile Mithradates in arası açılmıştır. Zaten Roma ya karşı savaşa hazır olan Pontos kralı için bu bir bahane teşkil etmiştir.

22 VI. Mithridates'in üç savaşından birincisi. Temel amacı Roma İmparatorluğu'nun Anadoluya yayılmasını durdurmaktır. Mithridates ile IV. Nicomedes Bithynia (Asya Marmara Bölgesi) Kralı, arasındaki Kapadokya'yı kontrol edebilme gerginliği ile başlamıştır.

23 I.MİTHRADATES SAVAŞI(M.Ö ) : Mithradates, M.Ö. 88 de Roma nın Vasali olan Kapadokya ya yaptığı bir hücumla savaşı başlattı. Burada Roma ordularını yok eden Mithradates, daha sonra batıya doğru ilerleyerek, bütün Anadolu yu ele geçirmiştir. Bergama yı (Pergamon) kendisine başkent yapar ve M.Ö. 88 yılını yeni bir tarih başlangıcı (Era) olarak kabul eder. Bu arada esir ettiği Romalı vali Aquilius un boğazına eritilmiş altın akıttırır. Romalılara karşı büyük bir kinle davranan Mithradates, Efesos da iken, verdiği gizli emirle, bir gecede Asia eyaletinde mevcut bulunan Romalıyı öldürttü. Fakat O, Küçük Asya ile yetinmedi. Donanması ile Karadeniz den başka Ege Denizi ne de hakim oldu ve Yunanistan a kuvvet göndermek hatasında bulundu. Roma Consulü Sulla, M.Ö. 87 de Yunanistan a geçti ve Pontos ordusunu Haironeia ve Orkhemenos da yenerek, bütün Yunanistan a hakim oldu. Böylece Pontos kuvvetlerine karşı başarı kazanan Romalılar, Ege Denizi ni ve Küçük Asya nın batısını yeniden ellerine geçirdiler. Durumun aleyhine döndüğünü gören Mithradates, barış istedi. M.Ö. 85 yılında Sulla ile Mithradates arasında yazılı olmayan Dardanos Barışı yapıldı. Buna göre Mithradates, savaştan önceki topraklarına sahip olacaktı. Sulla nın İtalya ya dönmesi için 70 gemi verecekti. Ayrıca Sulla ya savaş tazminatı ödeyecekti. Barıştan sonra Sula, bir süre daha Yunanistan ve Küçük Asya da kaldı. Asia eyaletindeki şehirlerden ağır vergiler topladı. Böylece bu şehirleri cezalandırırken, aynı zamanda İtalya daki yapılan iç savaş için gerekli parayı sağlamış oluyordu.

24

25

26 II.MİTHRADATES SAVAŞI(M.Ö ) : Sulla nın Asia eyaleti valisi Murena nın, Mithradates in topraklarına saldırmasıyla yeni bir savaş başlamıştır. Önceleri Roma kuvvetlerine karşı koymayan Pontos kralı, Sulla ya gönderdiği elçilerin gelmesi gecikince savaşa karar verir. Murena yı bozguna uğratır. Sonuçta, Sulla nın Roma valisine savaşı durdurmasını emretmesiyle savaş sona erdi. Sulla Roma da duruma hakim olunca M.Ö. 82 yılında kendisine taraftar yeni bir vali olarak Sertorios u atar. Sertorios, Pontos kralı Mithradates VI ile bir anlaşma yapmıştır (M.Ö. 71). Buna göre Mithradates 40 gemi ile 3000 talent verecekti. Sertorios ise Mithradates e Küçük Asya dan istediği yerleri verecek, ordusunu yetiştirmek için Romalı subaylar gönderecek.

27 III.MİTHRADATES SAVAŞI (M.Ö ) : II. Mithradates Savaşı ndan sonra Pontos krallığı iyice güçlenmiştir. Bitinya kralı Nikomedes IV, ölürken topraklarını Roma ya bırakmıştır (M.Ö. 74). Mithradates, bu sırada ölen kralın kendisine sığınan bir oğlu namına Bitinya yı zapt eder. Bu sırada consul bulunan L.Lucullus, Pontos kralına karşı yapılacak savaşın komutanı olmuştur. Lucullus uyguladığı strateji ile Küçük Asya da Mithradates in ordusunu adım adım takip etmiş, karada ve denizde başarılar sağlamıştır. M.Ö kışını geçirdiği Asia eyaletinde savaşlar sırasında şehirlerin bozulan ekonomik durumlarını düzeltmek için çalışmalar yapmıştır. M.Ö. 69 baharında, tekrar Pontos krallığı topraklarına saldıran Lucullus, Mithradates i kesin bir yenilgiye uğratamamıştır. Bu arada, onun Asia eyaletine uyguladığı ekonomik tedbirlerden dolayı, Küçük Asya da yararları zedelenen birçok Aristokratın düşmanlığını kazanmıştı. Bu kişiler, Roma da etkin rol oynadılar ve onun görevden alınmasını sağladılar. Lucullus un yerine, korsanlara karşı başarı sağlayan Pompeius atanmıştır (M.Ö. 66). Pompeius, Lucullus un iyice yıprattığı Pontos ordularına karşı başarılı harekat uygulamış ve Küçük Asya daki Pontos topraklarını zapt etmiştir. M.Ö. 64

28 Mithradates Savaşları Sonrası Pompeius un Faaliyetleri: - Bu yeni alınan yerlerde birçok yeni şehirler kuran Pompeius, Küçük Asya da idari birtakım düzenlemelerde de bulunmuştur. - Bitinya-Pontos çifte eyaletini kurmuştur. - Galat Prensi Deitaros a kral unvanıyla birlikte, bazı topraklar vermiştir. - Ariobarzanes in Kapadokya krallığını tanımıştır. - M.Ö. 64 de güneye inen Pompeius, Lucullus tarafından yeni bir statüye kavuşturulan Suriye de Seleukosların son kralı Antiokhes XIII ü görevinden uzaklaştırdı ve bütün Suriye nin dahil olduğu Suriye Eyaleti ni kurdu(m.ö. 63). - Filistin i de Roma ya vergi veren bölgeler arasına sokarak, Roma nın sınırlarını Mısır kapılarına kadar genişletir. - II.Farnakes i Kırım ve çevresine kral yaparak, Roma nın nüfusunun bu bölgede de yayılmasını sağladı(m.ö. 63). - Pompeius, kısa bir sürede doğuda Roma sınırlarını Euphrates e kadar genişletmiş oldu. Kırım yarımadasında büyük bir teşebbüse girişen Mithradates, Kırım dan hareketle, Roma idaresinden memnun olmayan kavimlerden toplayacağı ordularla Kuzey İtalya ya saldırmak düşüncesinde idi. Fakat onun bu büyük teşebbüsü, bu bölgede bulunan Grek şehirlerince benimsenmedi. Kendisine bizzat oğlu Farnakes inde karşı çıkması üzerine büyük kral intihar etti.

29 BERGAMA KRALIĞI: Küçük Asya tarihinde önemli bir rol oynayan Bergama Krallığının temelleri Filetairos tarafından atılmıştır. Bergama Lysimakhos un tahkimli şehirlerinden biriydi. Bu bakımdan kralın devlet hazinesi burada Paphlagonialı bir subay olan Filetairos tarafından korunmaktaydı. Lysimakhos un Kurupedion da M.Ö 281 de ölümün den sonra Filetoiros ismen Selevkos a bağlı görünmekle birlikte bu devletin her tarafından başlayan karışıklıklar sebebiyle Bergama da bağımsız bir kral gibi hareket etmekteydi. PHİLETAİROS İÖ /263 PERGAMON KUMANDANI LYSIMACHOS 9000 TALENT 278/76 GALAT ZAFERİ

30 Filetairos M.Ö I.Eumenes M.Ö I.Attalos M.Ö II.Eumenes M.Ö II.Attalos M.Ö III.Attalos M.Ö Attalos I, Galatlara karşı iki büyük zafer kazanarak kral unvanını aldı. Ayrıca o, Selevkos Devleti içindeki mücadelelerden yararlanarak Küçük Asya nın Toroslara kadar uzanan kesime sahip oldu. Fakat bu hakimiyet sürekli olamadı. Selevkoslar ın tahtına geçen Antiokhos III (M.Ö ) tarafından Küçük Asya valisi olarak görevlendiren Akhaios tarafından kaybedilen bu yerler kısa zamanda geri alıp M.Ö 220 yılında Bergama toprakları sadece Bergama şehrinden ibaret kalmıştı. Bu devletle ilgili gelişmeler Roma nın doğuya yayılması sırasında tekrar alınacaktır.

31

32 PHILETAIROS İÖ EUMENES I İÖ EUMENES I

33 ATTALOS I İÖ PhILETAIROS UN YEĞENİ, EUMENES I İN KUZENİ EUMENES II İÖ ATTALOS II İÖ

34

35

36

37 DOĞU FRİZ

38 DOĞU FRİZ

39 DOĞU FRİZ

40 DOĞU FRİZ

41 GÜNEY FRİZ

42 GÜNEY FRİZ