Kalıtım materyali olan DNA molekülü, nükleotid olarak adlandırılan küçük yapı
|
|
- Levent Cerci
- 7 yıl önce
- İzleme sayısı:
Transkript
1 DERLEME Hacettepe T p Dergisi 2007; 8:48-4 Epigenetik hastal klar ve tedavi yaklafl mlar Gamze Bora 1, Hayat Erdem Yurter 2 1 Araştırma Görevlisi, Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji Anabilim Dalı, Ankara 2 Prof. Dr., Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji Anabilim Dalı, Ankara Kalıtım materyali olan DNA molekülü, nükleotid olarak adlandırılan küçük yapı taşlarının birleşmesiyle oluşmaktadır. DNA nın yapısı ve nükleotidlerin dizilişi bir canlının tüm hücrelerinde aynı olmakla birlikte, hücreler arası farklılıklar gen ifadesindeki değişikliklerden kaynaklanmaktadır. DNA dizisinden bağımsız olarak gen ifadesinde meydana gelen kalıtsal değişiklikler epigenetik olarak adlandırılmaktadır. Gen ifadesi temel olarak iki mekanizmayla düzenlenmektedir [1]: 1. Transkripsiyonu aktive eden ve baskılayan proteinlerin aktivitelerinin düzenlenmesi, 2. DNA ve kromatinde meydana gelen kovalent modifikasyonlar (epigenetik kontrol). EP GENET K MEKAN ZMALAR Epigenetik mekanizmalar, çevresel etkenler ve henüz tanımlanmamış bazı faktörlerin de katkısıyla epigenotip adı verilen bir profil kurulmaktadır. Genotipin bu profil üzerindeki yansımasıyla fenotip ortaya çıkmaktadır (Şekil 1) [1]. Epigenetik mekanizmalar üç ana başlıkta toplanmaktadır [2]: 1. DNA metilasyonu, 2. Histon modifikasyonları,. RNA ile indüklenen sessizleşme (RNA-induced silencing). Bu mekanizmaların birlikte çalışması sonucu gen ifadesinde kalıtsal değişiklikler meydana gelmektedir. Mekanizmaların herhangi birindeki hata, genlerin ifadesinin aşırı artmasına veya baskılanmasına neden olarak epigenetik hastalıklara yol açmaktadır [2]. DNA metilasyonu DNA metilasyonu en çok çalışılan epigenetik mekanizma olup, gen ifadesinin baskılanmasını sağlamakta, embriyonik gelişim, transkripsiyon, kromatin yapısı, X-kromozom inaktivasyonu, genomik imprinting in düzenlenmesi ve kromatin kararlılığının korunmasında fonksiyon görmektedir []. DNA metilasyonu, DNA metil transferaz (DNMT) enzimleri tarafından katalizlenmekte ve DNA genellikle CpG bölgelerindeki sitozinden (C) metillenmektedir. Genomda tekrar dizilerinin ve transpozonların bulunduğu heterokromatinin CpG bölgelerinde metilasyon oranı yüksek görülmekte, bu sayede transkripsiyon baskılanmakta ve transpozonların genom içerisindeki hareketi engellenerek kromozomun kararlı halde kalma- 48 H ACETTEPE T IP D ERG S
2 Epigenetik hastal klar ve tedavi yaklafl mlar A B Genotip CAGT Şekil 1. A: Genetik etkileşimler. B: Epigenetiğin şematik gösterimi: genotip, nükleotidlerin yan yana dizişiliyle oluşmakta, epigenotip ise bu dizilişe anlam ve değişik ifade biçimleri kazandırmaktadır. sı sağlanmaktadır [2,]. CpG adacıkları ise genlerin promotor bölgelerinde bulunan, yaklaşık 00 baz çifti uzunluğunda ve % ten fazla CG içeren, metilasyon oranı düşük olan korunmuş dizilerdir [2]. DNA metilasyonunun, transkripsiyon faktörlerinin bağlanmasını engelleyerek veya metilli DNA ya bağlanan protein kompleksleri sayesinde kromatin yapısını değiştirerek genlerin ifadesini baskıladığı düşünülmektedir. Histon modifikasyonları Çevresel etkenler Epigenotip Tanımlanmamış faktörler CAGT cagt cagt CAGT Fenotip Histon modifikasyonları kromatin yapı ve fonksiyonunu değiştirmeleri nedeniyle epigenetik modifier olarak bilinmektedir [2]. Histon modifikasyonlarıyla DNA metilasyonu arasında direkt ilişki olduğunu gösteren çalışmalar bulunmaktadır. Ökaryotik hücrelerde DNA, beş tip histon proteini ile paketlenerek nükleozom yapısını oluşturmaktadır [4]. Bir genin ifade edilmesi, histon proteinleri-dna arasındaki paketlenmenin gevşemesi ve nükleozom yapısının yer değiştirmesi olarak bilinen remodelling sonucu mümkün olmaktadır []. Histon proteinlerinin amino ucunda asetilasyon, metilasyon, fosforilasyon, ubiqutinizasyon, ADPribozilasyon ve sumozilasyon gibi çeşitli posttranslasyonel modifikasyonlar görülmektedir. Modifikasyonların histonların elektrostatik yükünü etkileyerek kromatin yapısını değiştirdiği ve protein kompleksleri için tanıma bölgesi oluşturduğu düşünülmektedir. Böylece histon-dna ve histon-histon ilişkisi etkilenmekte, DNA paketlenmesi, replikasyonu, tamiri ve gen ifadesinin kontrolü gibi birçok biyolojik olay kontrol edilebilmektedir. Modifikasyonlar tek başlarına veya farklı kombinasyonlarda bulunarak kromatine bazı anlamlar yüklemekte veya bu anlamları değiştirebilmektedir [6-9]. Üzerinde en çok çalışılan histon modifikasyonu asetilasyondur [6]. Histonların asetilasyonu histon asetil transferaz (HAT) ve histon deasetilaz (HDAC) enzim aileleri tarafından düzenlenmektedir (Şekil 2). Negatif yüklü asetil grubunun histon proteininin amino ucuna takılmasıyla pozitif yüklü lizin aminoasiti yükünü kısmen kaybetmekte, kromatinde gevşeme meydana gelmekte, transkripsiyon faktörlerinin genlerin promotor bölgelerine ulaşmaları kolaylaşmakta ve bu sayede transkripsiyon gerçekleşmektedir. etilasyon geri dönüşümlü olarak gerçekleşen bir olaydır. Lizin aminoasitinden asetil grubunun çıkartılmasıyla kromatin tekrar kondense olmakta ve transkripsiyon baskılanmaktadır. Kromatinin belli bir bölgesinde histonların asetile olması, o bölgenin transkripsiyonel açıdan aktif olduğunu gösterirken, deasetile olması transkripsiyonun baskılandığını göstermektedir [7]. HAT HDAC Deasetile histon proteinleri (inaktif) etile histon proteinleri (aktif) Şekil 2. Histon asetilasyonu ve deasetilasyonu. HAT: Histon asetil transferaz, HDAC: Histon deasetilaz. Cilt 8 Say
3 Bora ve Erdem Yurter RNA ile indüklenen sessizleşme (RNA-induced silencing) RNA ların, histon modifikasyonlarının ve DNA metilasyonunun başlaması için itici güç oluşturduğu, bu sayede heterokromatin bölgenin oluşumuna katkıda bulunarak kalıtsal olarak sessizleştirilmesini sağladığı düşünülmektedir [2]. Son yıllarda, kodlamayan RNA (non-coding RNA) adı verilen bazı küçük RNA moleküllerinin epigenetik süreçte rol aldıkları gösterilmiştir. Örneğin; RNA interferans olarak bilinen, posttranskripsiyonel ve posttranslasyonel sessizleştirilmelerde görevli olan mirna (micro RNA), sirna (small-interfering RNA) ve X kromozom inaktivasyonundan sorumlu olan XIST RNA [1]. EP GENET K HASTALIKLAR Çoğu hastalığın temelinde, genotipe göre daha kararsız olan epigenotipin yattığı düşünülmektedir. Epigenetik profilin hatalı olmasına neden olan mutasyonlar (epimutasyon) sonucu ortaya çıkan hastalıklar epigenetik hastalıklar olarak bilinmekte ve üç ana grup altında incelenmektedir [1,10]. 1. Imprinted hastalıklar Genomik imprinting, belirli bir genin ifadesinin ebeveyne bağlı olarak değişmesidir. Normalde anne ve babadan gelen allellerde ifade farklılıkları bulunmakta ve sadece bir allel ifade edilmektedir (mono-allelic expression). Örneğin; insülin-büyüme faktörü-2 geninin paternal alleli ifade olurken, maternal alleli ifade edilmez [11]. Bu mekanizmayı etkileyen mutasyonlar nedeniyle ortaya çıkan hastalıklar imprinted hastalıklar olarak bilinmektedir. Bazı genler dokuya özgül olarak da imprinted karakter kazanabilmektedir. Örneğin; ubiquitin protein ligaz geninin, beyinde sadece maternal alleli ifade olurken, diğer dokularda her iki allel de ifade edilmektedir [11]. Imprinted genlerin büyük çoğunluğunun büyüme ve davranışlarla ilişkili olduğu gösterilmiştir. Bu genler çoğunlukla beyinde ifade olmakta, bu nedenle fenotipte sıklıkla zeka geriliği görülmektedir [12]. Imprinted genlerde, DNA metilasyonunun kaybı ya da kazanımı sonucu (Loss of imprinting) allele-özgül gen ekspresyon profili bozularak hastalıklar meydana gelmektedir. Bu duruma en iyi örnek Beckwith- Wiedemann sendromu (BWS) olup, 11p1. bölgesinde bulunan sekiz imprinted gende çeşitli mutasyonlar/ imprinting kayıpları nedeniyle, maternal genlerin ekspresyonlarında azalma ve paternal genlerin ekspresyonlarında artış görülmektedir. Ayrıca, 11. kromozomun her ikisinin de babadan gelmesi sonucu ortaya çıkan Uniparental Disomy (UPD) de aynı fenotipe yol açmaktadır []. 0 Diğer bir imprinted hastalık olan Angelman sendromu ise tek bir gende meydana gelen mutasyonlar sonucu oluşmaktadır. 1q11-q1 te yer alan ubiquitin protein ligaz geninin normalde maternal alleli eksprese olmakta, fakat bu hastalarda çeşitli mutasyonlar/ imprinting kayıpları sonucu bu allelin, dolayısıyla genin ifadesi baskılanmaktadır [12,1]. Ayrıca, Prader-Willi sendromu (PWS), Russell-Silver sendromu ve psödohipoparatiroidizm de imprinted hastalıklar olarak bildirilmiştir. 2. Kromatin yapı değişimiyle ortaya çıkan hastalıklar Kromatin yapısını değiştiren trans ve cis pozisyonu mutasyonları sonucu ortaya çıkan hastalıklardır [1]. Trans pozisyonu hastalıkları kromatin yapısının düzenlenmesinde görevli proteinleri kodlayan genlerde meydana gelen mutasyonlar sonucu ortaya çıkmaktadır (Şekil ). Bu mutasyonlar normal veya imprinted genlerde görülebilmekte ve ortaya çıkan hastalıklarda genellikle birden çok organ sistemi etkilenmektedir (pleitropik etki). Örneğin; ICF (immunodeficiency, centromeric insability and facial anomalies syndrome) sendromu, de novo DNMT enzimini kodlayan gendeki mutasyonlardan kaynaklanmakta ve heterokromatin bölgelerde genomik kararsızlık görülmektedir []. A Trans pozisyonundaki mutasyonlar B Cis pozisyonundaki mutasyonlar CATGCCGCCGCCGCCGGAATCGCGCG GTACGGCGGCGGCGGCCTTAGCGCGC Şekil. Trans ve Cis pozisyonu mutasyonları. A: Trans pozisyonu mutasyonları: kromatin yapısının düzenlenmesinde görevli proteinleri kodlayan genlerde meydana gelen mutasyonlar. B: Cis pozisyonu mutasyonları: DNA da meydana gelen mutasyonlar. H ACETTEPE T IP D ERG S
4 Epigenetik hastal klar ve tedavi yaklafl mlar Trans pozisyon hastalıkları olarak Rett sendromu, X e bağlı α-talasemi/mental retardasyon sendromu (ATR-X), Immunousseous dysplasia-schimke tipi, Rubinstein-Taybi sendromu ve metilentetrahidrofolat redüktaz (MTHFR) yetmezliği bilinmektedir. Cis pozisyonu hastalıkları ise, DNA da meydana gelen mutasyonlar sonucu kromatin yapısının etkilenmesiyle ortaya çıkmaktadır (Şekil ). Cis pozisyon hastalıklarından Frajil X sendromu, FMR1 geninin ucundaki CGG üçlü tekrar sayılarının artması sonucu ortaya çıkmaktadır. Normal bireylerde 6-4 arası görülen üçlü tekrar sayısı, Frajil X li bireylerde 200-1,000 tekrara kadar ulaşmaktadır. Tekrar sayılarının artması sonucu promotor bölgedeki CpG adacıklarında metilasyon artmakta, histonların deasetilasyonu sonucu kromatin kondanse olarak genin ifadesi baskılanmaktadır [,14]. Ayrıca, locus control region (LCR) delesyonu, γδβ- ve δβ- talasemi ve fasiyo skapulo hümeral musküler distrofi (FSHD) cis pozisyon hastalıkları olarak bildirilmiştir.. Kanser DNA metilasyonu ve kanser arasındaki ilişki ilk kez 198 yılında ortaya çıkartılmış, kanser hücre genomlarının normale göre hipometile olduğu gösterilmiştir. Genomdaki tekrar dizilerinin hipometilasyonuyla transpozonlar aktive olarak genomik kararsızlık ve buna bağlı yeniden düzenlenmeler meydana gelmektedir (Şekil 4). Ayrıca, metilasyon kaybının da hastalığın ciddiyetini ve metastazı etkilediği bilinmektedir []. Kanser hücrelerinde gene-özgül hipermetilasyonlar da görülmektedir. Hipermetilasyon genellikle CpG adacıklarında meydana gelmekte, kromatin yapısını değiştirerek gen ifadesini baskılamaktadır. Hücre döngüsünde, sinyal iletim yolunda, DNA tamirinde ve apopitozda görev alan tümör baskılayıcı genlerin promotor bölgelerindeki hipermetilasyonla bu genlerin ifadesi baskılanmaktadır (Şekil 4). Bu durum kanser hücrelerine büyüme ve çoğalma avantajı sağlamakta, metastazı kolaylaştırmaktadır. Tümör baskılayıcı genlerin inaktive olabilmesi için her iki allelinde de mutasyon bulunması gerekmektedir (Knodson ın Two-Hit Modeli). Ailesel kanserlerle yapılan çalışmalar, tümör baskılayıcı genlerin bir allelinde mutasyon bulunduğunu, diğer allelin ise hipermetilasyonla baskılandığını göstermiştir [1]. Global metilasyon profilinin değişimi dışında, imprinted genlerdeki DNA metilasyon kaybı ya da kazanımı da kanser gelişimine neden olmaktadır. Hücre büyümesinde ve çoğalmasında görev alan imprinted bir genin normalde sessiz olan alleli, metilasyon kaybıyla aktive olarak genin ifadesini arttırabilmektedir. Örneğin; kolon, akciğer, karaciğer, over kanserlerinde ve Wilms tümöründe insülin büyüme faktörü-2 geninin normalde sessiz olan maternal allelinde oluşan metilasyon kaybıyla gen ifadesindeki artış sonucu kanser oluşmaktadır []. Bu durumun tersine, hücre büyümesini durdurmakta görev alan imprinted bir genin normalde aktif olan alleli, metilasyon artışı sonucu inaktive olarak gen ifadesini baskılayabilmektedir. Örneğin; siklin-bağımlı kinaz inhibitörünü kodlayan genin normal hücrelerde maternal alleli ifade edilmekte ve gen ürünü hücre döngüsünü durdurmaktadır. Wilms tümörlerinin %10 unda bu gende metilasyon artışı görülmüştür []. DNA metilasyon profilindeki değişiklikler kanserin tanısında, yatkınlığın saptanmasında, kemoterapötik ajanlara verilen cevabın ve yan etkilerin önceden belirlenmesinde belirleyici olarak kullanılabilmektedir [16,17]. Tekrar dizileri/transpozonlar (hipermetile) Hipometilasyon Mitotik rekombinasyon, genomik kararsızlık Tümör baskılayıcı gen CpG adacıkları (hipometile) Hipermetilasyon Transkripsiyonun baskılanması, tümör baskılayıcı gen ekspresyonu kaybı Normal hücre KANSER Şekil 4. DNA metilasyonu ve kanser. Cilt 8 Say
5 Bora ve Erdem Yurter TEDAV YAKLAfiIMLARI Son yıllarda, insanlarda görülen çoğu hastalığın epigenetik temellerinin olduğunun anlaşılması üzerine, epigenetik hataların düzeltilmesi amacıyla yürütülen ilaç araştırma-geliştirme çalışmaları hız kazanmıştır. DNA metilasyon ve histon modifikasyon profilini değiştirebilen ilaç adayı bileşikler geliştirilmeye başlanarak preklinik ve klinik aşamalara geçilmiştir (Tablo 1). Geliştirilen ilaç adayları arasında en çok ümit vadeden bileşikler DNMT inhibitörleri ve HDAC inhibitörleridir [2]. DNMT inhibitörleri DNMT inhibitörleri etki mekanizmalarına göre, nükleozid analoğu olan ve olmayan bileşikler olmak üzere iki sınıf altında incelenmektedir (Tablo 1). Nükleozid analogları, DNA bazına benzer bir yapı göstermekte, replikasyon sırasında yeni sentezlenen zincirin yapısına katılmaktadır [10]. DNA nın yapısına katılan bileşiklerle DNMT ler arasında kovalent bağlar kurulmakta, enzimin aktif hale geçmesi engellenerek yeni sentezlenen zincirin hipometile olması sağlanmaktadır (Şekil ) [2,16]. Bu şekilde etki gösteren -azasitidin, miyelodisplastik sendromun tüm tiplerinde kullanılmak üzere Food and Drug Administration (FDA) tarafından onaylanmıştır [18]. Nükleozid analoglarının miyelotoksik etkilerinin olduğu ve sitopeniye yol açtığının gösterilmesi üzerine, nükleozid analoğu olmayan bileşiklerin geliştirilmesi çalışmaları ağırlık kazanmıştır [10]. Bu bileşiklerden RG108 ve EGCG metiltransferazın aktif merkezine, prokain ve prokainamid ise hedef dizilere bağlanarak enzimin aktivitesini engellemektedir. Örneğin; yeşil çaydaki temel polifenol olan EGCG [(-)-epigallocatechin--gallate] nin kanser hücrelerine uygulanmasıyla DNA metilasyonunda azalma saptanmıştır. Tablo 1. DNMT ve HDAC inhibitörleri, uygulama alanları ve klinik aşamalar DNMT inhibitörleri Hastalık Klinik aşama Nükleozid analoğu -azasitidin Miyelodisplastik sendrom FDA onaylı olan bileşikler -azasitidin Solid tümörler Faz II Desitabin Miyelodisplastik sendrom Faz II Desitabin Lösemi Preklinik Zebularin Mesane kanseri Preklinik Nükleozid analoğu Prokainamid Prostat kanseri Preklinik olmayan bileşikler Prokain Meme kanseri Preklinik EGCG Serviks kanseri Preklinik (epigallocatechin--gallate) HDAC inhibitörleri Hastalık Klinik aşama Hidroksamatlar TSA Meme kanseri Preklinik (trikostatin A) TSA varyum kanseri Preklinik SAHA Solid tümörler Faz I/II (suberoylanilide hydroxamic acid) SAHA Lösemi Faz I/II Siklik tetrapeptidler Depsipeptid Lösemi Faz I/II Depsipeptid Melanom Preklinik Depsipeptid Kolon kanseri Preklinik Apisidin Lösemi Preklinik Kısa zincirli yağ asitleri Valproik asit Bipolar hastalıklar Rutin kullanımda Valproik asit Meme ve ovaryum kanseri Preklinik Fenil butirat Miyelodisplastik sendrom, lösemi Faz I Benzamidler MS-27 Solid tümörler Faz I CI-994 Solid tümörler Faz I Elektrofilik ketonlar Triflorometil ketonlar Kanser Preklinik α-ketonamidler Kanser Preklinik DNMT: DNA metiltransferaz, HDAC: Histon deasetilaz, FDA: Food and Drug Administration. 2 H ACETTEPE T IP D ERG S
6 Epigenetik hastal klar ve tedavi yaklafl mlar DNA metiltransferaz (DNMT) CH (metil grubu) A HAT Metilsiz DNA Nükleozid analoğu olmayan inhibitörler NH 2 N N N Riboz DNMT inhibitörü Nükleozid analoğu olan inhibitörler B HDAC Şekil. DNA metiltransferaz inhibitörlerinin etki mekanizmaları. Antiaritmik ilaçlar olan prokain ve türevi prokainamidin ise kanser hücrelerinde, CG ce zengin dizilere bağlanarak metiltransferazın hedef bölgelere bağlanmasını engellediği ve hipermetile olan tümör süpresör genlerin tekrar aktive olmalarını sağladıkları düşünülmektedir [19]. C N HN NH HN HDAC HDACi HDAC inhibitörleri Cilt 8 Say Şekil 6. HDAC inhibitörlerinin etki mekanizmaları. A: HAT enzimi histonlara asetil grubu ekleyerek genin ifade olmasını sağlar. B: HDAC enzimi histonlardan asetil grubunu çıkartarak gen ifadesini baskılar. C: HDAC inhibitörleri, HDAC ları inhibe ederek histonların asetilli halde kalmasını sağlar. HDAC inhibitörleri, histon asetilasyonunu sağlayarak bazı genlerin ifadesini değiştirebilmekte, ayrıca transkripsiyon faktörleri ve tümör baskılayıcı proteinler gibi histon olmayan bazı proteinlerin asetilasyonunu arttırarak biyolojik aktiviteleri etkilemektedir. HDAC inhibitörleri uygulanarak histonların deasetilasyonu engellenmekte, histonlar asetilli halde kalmakta ve transkripsiyonun sürekliliği sağlanmaktadır (Şekil 6) [20,21]. HDAC inhibitörleri ile yapılan in vivo çalışmalar, tümör büyümesini ve metastazı önemli ölçüde azalttıklarını göstermiştir. Örneğin; kısa zincirli yağ asitlerinden butirik asitler ve türevleri kolon, prostat, endometriyal ve servikal karsinomlarda çalışılmış, kanserli hastalarda hücre siklusunu etkileyerek bölünmeyi durdurduğu, farklılaşma ve apopitozu uyardığı gösterilmiştir [22]. HDAC inhibitörleri, farklı biyolojik fonksiyonları etkilemeleri nedeniyle epigenetik hastalıklar sınıfına girmeyen, spinal musküler atrofi, Huntington hastalığı, diyabet ve paraziter infeksiyonların araştırılmasında, epigenomda değişiklik yaratmak amacıyla kullanılmaktadır [2-2]. Örneğin; çocukluk çağı en sık görülen kalıtsal hastalıklarından olan spinal musküler atrofiden sorumlu olan Survival Motor Neuron (SMN) geni üzerinde yapılan çalışmalarda, kısa zincirli yağ asidi grubuna giren HDAC inhibitörlerinin splicing hatasını düzelttiği ve fonksiyonel protein düzeyini arttırdığı bilinmektedir [26-28]. Kalıtsal bir poliglutamin tekrar hastalığı olan Huntington hastalığında ise transkripsiyon regülasyon bozukluğu olabileceği düşünülerek yapılan fare çalışmalarında SAHA nın kan beyin bariyerini geçerek beyinde histon asetilasyonunu arttırdığı ve fare beyninde görülen motor bozukluklarını düzelttiği gösterilmiştir [29]. İlaç adayı olan DNMT ve HDAC inhibitör grupları tek başlarına, birlikte veya kemoterapi, radyoterapi gibi çeşitli sitotoksik ajanlarla kombine olarak uygulanabilmektedir [2,10]. Epigenetik hataların genetik hatalara göre ilaçla daha kolay tedavi edilebileceği düşünülmekle birlikte, epigenetik hastalıkların tedavisi için ümit vadeden bileşiklerin bazı dezavantajları bulunmaktadır. Epigenomun geri dönüşümlü doğası gereği, uygulanan bileşiklerin etkileri kısa dönem olmakta ve hastanın hayat boyu ilaç kullanımı gerekmektedir. DNMT ve HDAC inhibitörleri ise nonspesifik etkileri nedeniyle global hiperasetilasyona, deasetilasyona ve demetilasyona neden
7 Bora ve Erdem Yurter olacağı düşünülmesine rağmen klinik çalışmalara değer görülmektedir [10]. Kalıtsal hastalıklarda genotipte görülen mutasyonların yanı sıra epigenotipin değişmesine neden olan mutasyonların da önemli olduğunun anlaşılması, araştırmalara farklı bir boyut kazandırmıştır. Monogenik ve oligogenik hastalıkların oluşmasında genetik, epigenetik ve de novo mutasyonların katkısı olduğunu savunan MEGDI Modeli (mixed epigenetic and genetic and mixed de novo and inherited model) ileri sürülmüştür (Şekil 7) [10]. DNA kalıtım mekanizmaları detaylı olarak bilinmekle birlikte, epigenetik profilin nasıl kalıtıldığı henüz açıklanamamıştır. 200 yılında başlatılmış olan İnsan Epigenom Projesi (Human Epigenome Project) nin tamamlanmasıyla epigenetik profilin aydınlatılması, kalıtım mekanizmasının anlaşılması ve epigenetik hastalıklar için yeni tedavi imkanlarının yaratılması mümkün olacaktır. Kaynaklar Epigenetik Kalıtsal Şekil 7. MEGDI model. MEGDI Model De novo Genetik 1. Jiang Y, Bressler J, Beaudet LA. Epigenetics and human disease. Annu Rev Genet 2004; : Egger G, Liang G, Aparicio A, Jones AP. Epigenetics in human disease and prospects for epigenetic therapy. Nature 2004; 429: Robertson DK. DNA methylation and human disease. Nature Rev Genet 200; 6: Cooper MG, Hausman ER. The cell a molecular approach. rd ed. USA, 2004: Klung SW, Cummings RM. Genetik kavramlar (concepts of genetics. 6. baskıdan çeviri, Çev. Ed. Öner C.). 2002: Strahl DB, Allis D. The language of covalent histone modifications. Nature 2000; 40: Grant AP. A tale of histone modifications. Genome Biol 2001; 2: Peterson LC, Laniel M. Histones and histone modifications. Curr Biol 2004; 14: Lizuka M, Smith MM. Functional consequences of histone modifications. Curr pin Genet Dev 200; 1: Peedicayil J. Epigenetic theraphy-a new development in pharmacology. Indian J Med 2006; 12: Strachan T, Read PA. Human molecular genetics. USA, 2004: Walter J, Paulsen M. Imprinting and disease. Semin Cell Dev Biol 200; 14: Fridman C, Koiffmann PC. Genomic imprinting: genetic mechanisms and phenotypic consequences in Prader-Willi and Angelman syndromes. Genet Mol Biol 2000; 4: Chandler PS, Kansagra P, Hirst CM. Fragile X (CGG)n repeats induce a transcriptional repression in cis upon a linked promotor: evidence for promotor mediated effect. BMC Mol Biol 200; 4: Jones AP, Baylin BS. The fundamental role of epigenetic events in cancer. Nature Rev Genet 2002; : Miyamoto K, Ushijima T. Diagnostic and therapeutic applications of epigenetics. Jpn J Clin ncol 200; : Laird WP. The power and the promise of DNA methylation markers. Nature Rev Genet 200; : Kaminkas E, Farrell TA, Wang CY, Sridhara R, Pazdur R. FDA drug approval summary: azacitidine (-azacytidine, Vidaza) for injectable suspension. The ncologist 200; 10: Brueckner B, Lyko F. DNA methyltransferase inhibitors: old and new drugs for an epigenetic cancer therapy. Trends Pharmacol Sci 2004; 2: Marks AP, Miller T, Richon V. Histone deacetyalses. Curr pin Pharmacol 200; : Rosato RR, Grant S. Histone deacetylase inhibitors: insights into mechanisms of lethality. Expert pin Ther Targets 200; 9: Lindemann KR, Johnstone WR. Histone deacetylase inhibitors: promising candidates for chemotherapeutic drugs. Gene Ther Mol Biol 2004; 8: Imamura-Takigawa H, Sekine T, Murata M, Takayama K, Nakazawa K, Nakagawa J. Stimulation of glucose uptake in muscle cells by prolonged treatment with scriptide, a histone deacetylase inhibitor. Biosci Biotechnol Biochem 200; 67: Amber LM, Özcan S. Glucose regulates insulin gene transcription by hyperacetylation of histone H4. J Biol Chem 200; 278: Colletti LS, Myers WR, Darkin-Rattray JS, et al. Broad spectrum antiprotozoal agents that inhibit histone deacetylase structure-activity relationships of apicidine. Bioorg Med Chem Lett 2001; 11: Andreassi C, Angelozzi C, Tiziano FD, et al. Phenylbutyrate increases SMN expression in vitro: relevance for treatment of spinal muscular atrophy. Eur J Hum Genet 200; 12: Sumner CJ, Huynh TN, Markowitz JA, et al. Valproic acid increases SMN levels in spinal muscular atrophy patient cells. Ann Neurol 200; 4: Brichta L, Hofmann Y, Hahnen E, et al. Valproic acid increases the SMN2 protein level: a well-known drug as a potential therapy for spinal muscular atrophy. Hum Mol Genet 200; 12: Hockly E, Richon MV, Woodman B, et al. Suberoylanilide hydroxamic acid, a histone deacetylase inhibitor, ameliorates motor deficits in a mouse model of Huntington s disease. Proc Natl Acad Sci USA 200; 100: H ACETTEPE T IP D ERG S
Yard. Doç. Dr. Ercan ARICAN. İ.Ü. FEN FAKÜLTESİ, Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü
KANSER OLUŞUMUNDA ROL OYNAYAN EPİGENETİK MEKANİZMALAR Yard. Doç. Dr. Ercan ARICAN İ.Ü. FEN FAKÜLTESİ, Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü Epigenetik Nedir? Gen ekspresyonuna dayanan kalıtsal bilgi epigenetik
DetaylıEpigenetik ve Kanser. Tayfun ÖZÇELİK Bilkent Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü
Epigenetik ve Kanser Tayfun ÖZÇELİK Bilkent Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü tozcelik@fen.bilkent.edu.tr Conrad Waddington (1905-1975) Edinburgh Üniversitesi Embriyoloji ve Genetik Profesörü
DetaylıTRANSKRİPSİYON AŞAMASINDA KROMATİN YAPININ DÜZENLENMESİ
İ.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü Moleküler Biyoloji ve Genetik TRANSKRİPSİYON AŞAMASINDA KROMATİN YAPININ DÜZENLENMESİ Merve YILMAZER 2601120219 İÇERİK Kromatin ve nükleozom yapısı Transkripsiyon aşamasında
DetaylıBiyoteknoloji ve Genetik I Hafta 13. Ökaryotlarda Gen İfadesinin Düzenlenmesi
Biyoteknoloji ve Genetik I Hafta 13 Ökaryotlarda Gen İfadesinin Düzenlenmesi Prof. Dr. Hilal Özdağ A.Ü Biyoteknoloji Enstitüsü Merkez Laboratuvarı Tel: 2225826/125 Eposta: hilalozdag@gmail.com Gen İfadesi
DetaylıNöronal Plastisite Paneli
21. Ulusal Farmakoloji Kongresi Osmangazi Üniversitesi Eskişehir Nöronal Plastisite Paneli Ersin O. Koylu Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı Beyin Araştırmaları Uygulama ve Araştırma
DetaylıEPİGENETİK MEKANİZMALAR ÖZGE ÖZALP YÜREĞİR
EPİGENETİK MEKANİZMALAR ÖZGE ÖZALP YÜREĞİR 22.03.2016 DNA n Nothing is more monarchial than a molecule of DNA Salvador Dali EPİGENETİK n Epi; Yunanca üstünde, -den sonra, ek olarak n DNA dizisine bağlı
DetaylıEpigenetik ve Epigenomik
Epigenetik ve Epigenomik EPİGENET GENETİK DNA dizisindeki değişimlerle imlerle açıklanamayan, mitoz ve/veya mayoz bölünme ile kalıtılabilinen labilinen,, gen fonksiyonundaki değişiklikler. iklikler. DNA
Detaylıb. Amaç: Gen anatomisi ile ilgili genel bilgi öğretilmesi amaçlanmıştır.
TIBBİ GENETİK I-DERS TANIMLARI 1-Tanım: DNA ve RNA yapısının öğretilmesi. b. Amaç: DNA nın genetik materyal olmasında moleküler yapısının önemi ve RNA yapısının proteine geçiş ve gen ekspresyonu kontrolündeki
DetaylıEpigenetik ve Epigenomik
Epigenetik ve Epigenomik Serkan ORCAN Hacettepe Üniversitesi 2006 GİRİŞ İlk olarak, 1950 lerde Conrad Waddington tarafından önerilen Epigenetik terimi günümüzde DNA dizisindeki değişimlerle açıklanamayan,
DetaylıEPİGENOM ve EPİGENETİK. Beran YOKUŞ 1
DERLEME Elektronik:ISSN: 1308-0679 http://www.dicle.edu.tr/bolum/muh/veteriner/dergi/ EPİGENOM ve EPİGENETİK Beran YOKUŞ 1 1 Dicle ÜniversitesiVeteriner Fakültesi, Biyokimya Anabilim Dalı, 21280 Diyarbakır,
DetaylıKanser Tedavisi: Günümüz
KANSER TEDAVİSİNDE MOLEKÜLER HEDEFLER Doç. Dr. Işık G. YULUĞ Bilkent Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü yulug@fen.bilkent.edu.tr Kanser Tedavisi: Günümüz Geleneksel sitotoksik ilaçlar ve
DetaylıMOLEKÜLER BİYOLOJİ DOÇ. DR. MEHMET KARACA
MOLEKÜLER BİYOLOJİ DOÇ. DR. MEHMET KARACA GEN İFADESİNİN DÜZENLENMESİ DNA Düzeyinde Gen Ekspresyonu Düzenlemesi Transkripsiyonel Düzeyde Gen Ekspresyonu Düzenlenmesi Post-transkripsiyonel Düzeyde Gen Ekspresyonu
DetaylıArşiv Kaynak Tarama Dergisi Archives Medical Review Journal
Arşiv Kaynak Tarama Dergisi Archives Medical Review Journal DNA Metilasyonu DNA Methylation Müzeyyen İzmirli 1, Turan Tufan 2, Davut Alptekin 2 1 Bezmialem Vakıf Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Tıbbi Biyoloji
DetaylıEn Etkili Kemoterapi İlacı Seçimine Yardımcı Olan Moleküler Genetik Test
En Etkili Kemoterapi İlacı Seçimine Yardımcı Olan Moleküler Genetik Test Yeni Nesil DNA Dizileme (NGS), İmmünHistoKimya (IHC) ile Hastanızın Kanser Tipinin ve Kemoterapi İlacının Belirlenmesi Kanser Tanı
DetaylıGıdaların DNA Üzerine Olumlu ve Olumsuz Etkileri
Gıdaların DNA Üzerine Olumlu ve Olumsuz Etkileri Doç. Dr. Tülin Yanık Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) Biyolojik Bilimler Bölümü Moleküler Biyoloji ve Genetik A.B.D. Ankara 2. Fetal Hayattan Çocukluğa
DetaylıDers 11 - Protein kodlamayan RNA ların insan hastalıklarındaki rolu
Ders 11 - Protein kodlamayan RNA ların insan hastalıklarındaki rolu Kodlamayan RNA lar ü Kodlamayan genomun hem normal gelişim için gerekli olduğu ortaya konulmuş hem de birçok hastalıkla ilişkilendirilmiş8r.
DetaylıHANDAN TUNCEL. İstanbul Üniversitesi, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı
HÜCRENİN ÇOĞALMASI VE FARKLILAŞIMININ BİYOFİZİĞİ HANDAN TUNCEL İstanbul Üniversitesi, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı hntuncel@istanbul.edu.tr G1; presentetik, S; DNA sentez fazı G2;
Detaylı2013- Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji AD Doçent. 2010-2013 Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji AD Yardımcı Doçent
Doç. Dr. Didem Dayangaç-Erden e-mail: didayan (@) hacettepe.edu.tr Tel: 0 312 305 2541 Eğitim: 1999-2005: Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi, Tıbbi Biyoloji Anabilim Dalı, Doktora (Ph.D.) 1997-1999:
Detaylı7. PROKARYOTLARDA GEN İFADESİNİN DÜZENLENMESİ
7. PROKARYOTLARDA GEN İFADESİNİN DÜZENLENMESİ Başlıklar 1. Prokaryotlar gen ifadesini çevre koşullarına göre düzenler 2. E. Coli de laktoz metabolizması 3. Lac operonu negatif kontrol 4. CAP pozitif kontrol
Detaylı7. PROKARYOTLARDA GEN İFADESİNİN DÜZENLENMESİ
7. PROKARYOTLARDA GEN İFADESİNİN DÜZENLENMESİ Başlıklar 1. Prokaryotlar gen ifadesini çevre koşullarına göre düzenler 2. E. Coli de laktoz metabolizması 3. Lac operonu negatif kontrol 4. CAP pozitif kontrol
DetaylıEpigenetik Mekanizmalar Nedir?
Epigenetik Mekanizmalar Nedir? F. Belgin ATAÇ (Ph.D) Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji Anabilim Dalı 52. Ulusal Diyabet Kongresi 21 Nisan 2016 Epigenetik DNA nın baz diziliminde herhangi
DetaylıGENETĐK EPĐGENETĐK. Doç. Dr. Hilâl Özdağ EPĐGENETĐK
GENETĐK 111-503 EPĐGENETĐK Doç. Dr. Hilâl Özdağ EPĐGENETĐK Epigenetik gen işlevinde çekirdek DNA sının diziliminde bir değişiklik olmaksızın gerçekleşen tersine çevrilebilir kalıtlanabilir değişiklikleri
DetaylıKANSER EPİDEMİYOLOJİSİ VE KARSİNOGENEZ
KANSER EPİDEMİYOLOJİSİ VE KARSİNOGENEZ Gökhan Erdem GATA Tıbbi Onkoloji BD 19 Mart 2014 5. Türk Tıbbi Onkoloji Kongresi, 19-23 Mart 2014, Antalya EPİDEMİYOLOJİ Epidemiyoloji, sağlık olaylarının görünme
DetaylıMOLEKÜLER BİYOLOJİ ve GENETİĞİN UYGULAMALARI
MOLEKÜLER BİYOLOJİ ve GENETİĞİN UYGULAMALARI 4. Ders Gen anlatımının düzenlenmesi ve Epigenetik Doç. Dr. Aslıhan TEMEL İ.Ü. Fen Fak. Moleküler Biyoloji ve Genetik 1 Genotip + genetik etkileşimler + çevre
DetaylıDNA METİLASYONU. Hazırlayan: Sevda Işık
DNA METİLASYONU Hazırlayan: Sevda Işık DNA Metilasyonu Nedir? Gen ifadesini değiştirerek hücre fonksiyonlarını değiştiren, bir metil grubunun kovalent şekilde DNA metiltransferaz (DNMT) katalizinde, bir
DetaylıEPİGENETİK MEKANİZMALAR. Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji Anabilim Dalı, Ankara
EPİGENETİK MEKANİZMALAR Hasibe VERDİ 1, F. Belgin ATAÇ 1 Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji Anabilim Dalı, Ankara Giriş: Genom bilim alanında yaşanan hızlı gelişmeler sayesinde günümüzde
DetaylıÇOK HÜCRELİ ORGANİZMALARIN GELİŞİMİ
ÇOK HÜCRELİ ORGANİZMALARIN GELİŞİMİ Seçici gen ifadesi embriyonun gelişmesini sağlayan 4 temel işlevi denetler: 1. Hücre çoğalması 2. Hücre farklılaşması 3. Hücre etkileşimleri 4. Hücre hareketi HÜCRE
Detaylı8 - ÖKARYOTLARDA GEN İFADESİNİN DÜZENLENMESİ
8 - ÖKARYOTLARDA GEN İFADESİNİN DÜZENLENMESİ Başlıklar 1. Ökaryot gen düzenlenmesi farklı basamaklarda olabilir 2. Kromatin modifikasyonları 3. Transkripsiyonun düzenlenmesi 4. Transkripsiyon sonrası düzenlenme
Detaylı1. GİRİŞ. Şekil 1: Metafaz kromozomunun şematik organizasyonu (http://onlinehumanbody.blogspot.com/2010/09/structure-of-chromosome.
1 1. GİRİŞ İnterfaz sırasında, DNA ve onunla birleşmiş proteinler (histonlar) kromatin yapıda sıkıca paketlenmiştir. DNA nın tümünün paketlenme oranı, yaklaşık 1000-10000 kez katlanma şeklindedir. Bu,
DetaylıProteomik ve Genomik. Konu: DNA METİLASYONU. Hazırlayan: Sevda Işık (A )
BİO 775 Proteomik ve Genomik Konu: DNA METİLASYONU Hazırlayan: Sevda Işık (A0353812) 1 GİRİŞ Prokaryot ve ökaryotlarda Sitozin rezidülerinin 5-C pozisyonundan enzimatik metilasyonu, DNA nın en yaygın modifikasyonudur.
DetaylıHAFTA IV DNA nın kalıtım materyali olduğunun anlaşılması DNA nın Yapısı
Biyoteknoloji ve Genetik I HAFTA IV DNA nın kalıtım materyali olduğunun anlaşılması DNA nın Yapısı Prof. Dr. Hilâl Özdağ Genetik materyal ; 1. Kendini eşleyebilmeli 2. Bilgi depolamalı 3. Bu bilgiyi ifade
DetaylıPROKARYOTLARDA GEN EKSPRESYONU. ve REGÜLASYONU. (Genlerin Gen Ürünlerine Dönüşümünü Kontrol Eden Süreçler)
PROKARYOTLARDA GEN EKSPRESYONU ve REGÜLASYONU (Genlerin Gen Ürünlerine Dönüşümünü Kontrol Eden Süreçler) Nihal EYVAZ (050559015) Şerife OKAY (050559025) Prof. Dr. Figen ERKOÇ Gazi Eğitim Fakültesi Gen
DetaylıKALITSAL MOLEKÜLÜN BİÇİMİ ve ORGANİZASYONU PROF. DR. SERKAN YILMAZ
KALITSAL MOLEKÜLÜN BİÇİMİ ve ORGANİZASYONU PROF. DR. SERKAN YILMAZ Değişik canlı gruplarında kalıtsal molekülün çeşidi, sayısı, biçimi ve organizasyonu bakımından farklılıklar bulunur. Ortak özellik: nükleik
DetaylıKOLOREKTAL KANSERLERİN MOLEKÜLER SINIFLAMASI. Doç.Dr.Aytekin AKYOL Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Patoloji Anabilim Dalı 23 Mart 2014
KOLOREKTAL KANSERLERİN MOLEKÜLER SINIFLAMASI Doç.Dr.Aytekin AKYOL Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Patoloji Anabilim Dalı 23 Mart 2014 Kolorektal Kanserler; Sunum Planı Genel bilgiler Moleküler
Detaylı1. Sınıf Güz Dönemi I. Hafta Pazartesi Salı Çarşamba Perşembe Cuma Ders Saati
I. Hafta Ders Saati 15.09.2014 16.09.2014 17.09.2014 18.09.2014 19.09.2014 Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi I: Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi I: Makromoleküller (Yrd. Doç. Dr. Mehmet Ataş) Türk Dili
DetaylıHeperan Sülfat Proteoglikan (HSPG) Miktarının Kanserli Hücrelerdeki Değişimi. Kemal SÖNMEZ
Heperan Sülfat Proteoglikan (HSPG) Miktarının Kanserli Hücrelerdeki Değişimi Kemal SÖNMEZ 122204012 ÖZET Heperan Sülfat Proteoglikanlar (HSPG) bir glikoprotein ailesi üyesidir. Tüm HSPG ların ortak özelliği
DetaylıPI3K/AKT/mTOR Yolağı
PI3K/AKT/mTOR Yolağı PI3K/AKT/mTOR Yolağı Phospha'dilinositol 3-kinaz/protein kinaz B/mammalian target of rapamycin (PI3K/Akt/mTOR) Normal hücresel fonksiyonların yerine ge'rilebilmesi için gerekli olan
Detaylı15- RADYASYONUN NÜKLEİK ASİTLER VE PROTEİNLERE ETKİLERİ
15- RADYASYONUN NÜKLEİK ASİTLER VE PROTEİNLERE ETKİLERİ İyonlaştırıcı radyasyonların biyomoleküllere örneğin nükleik asitler ve proteinlere olan etkisi hakkında yeterli bilgi yoktur. Ancak, nükleik asitlerden
DetaylıRastgele (Stokas7k) kanser modeli - Tümör içindeki her hücre yeni bir kanseri başla5r
Kanser Kök Hücre Kanser Modelleri Rastgele (Stokas7k) kanser modeli - Tümör içindeki her hücre yeni bir kanseri başla5r Kök hücre (Hiyerarşi) modeli - Tümör içindeki bazı hücreler yeni bir kanseri başla5r
DetaylıDNA dan Kromozomlara
DNA dan Kromozomlara Giriş DNA nın genetik bilgiyi barındırdığının anlaşılmasından sonra; DNA nın genler halinde nasıl organize olduğu ve Genetik işlevin kromozomlar halinde nasıl organize olduğu araştırılmaya
DetaylıEpigenetik. Epigenetik
Epigenetik Dr. Umut Fahrioğlu Epigenetik Epigenetik DNA üzerinde, ama DNA dizisinde olmayan ve gen ifadesini etkilen kalıtsal faktörleri araştıran ve inceleyen bilim dalıdır. Hücre genomunda iki tür bilgi
DetaylıDers 10 - Diğer küçük kodlamayan RNA lar
Ders 10 - Diğer küçük kodlamayan RNA lar ü Yüksek organizmalar ait proteomlar nispeten durağandır. ü Bir bireyde diğer insanlara göre her haploid genomun ~3.000.000 dizisinin farklı olmasına rağmen, bu
DetaylıGLOBİN GEN REGÜLASYONU
GLOBİN GEN REGÜLASYONU GLOBİN GENLERİN REGÜLASYONU Her bir globin genin dokuya ve gelişime spesifik ekspressiyonu regülatör dizilimdeki transkripsiyon faktörlerinin etkisi ile sağlanmaktadır. Globin
DetaylıMESANE TÜMÖRLERİNİN DOĞAL SEYRİ
MESANE TÜMÖRLERİNİN DOĞAL SEYRİ ve MOLEKÜLER PROGNOSTİK FAKTÖRLER Prof. Dr. Levent Türkeri Üroloji Anabilim Dalı Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mesane Tümörü (Transizyonel Hücreli Karsinom) Yüzeyel
DetaylıYeni Nesil Genomik Sistemler. ve Uygulamaları
Yeni Nesil Genomik Sistemler ve Uygulamaları Sunum Başlıkları Mikroarray Sistemleri (iscan) Ekspresyon Array SNP Array Metilasyon Array Yeni Nesil Dizileme Teknolojileri Ekspresyon Array Tüm Genom Gen
DetaylıBAKTERİLERDE EKSTRAKROMOZAL GENETİK ELEMENTLER
BAKTERİLERDE EKSTRAKROMOZAL GENETİK ELEMENTLER Plazmid ve Epizomlar Bakterilerin kendi kromozomlarının yanı sıra, kromozom dışı bazı genetik parçacıklar bulunmaktadır Bakteri kromozomundan daha küçük yapıda
DetaylıHistonların Asetilasyonu ve Histon Deasetilaz İnhibitörleri
DERLEME Histonların Asetilasyonu ve Histon Deasetilaz İnhibitörleri a a Farmasötik Kimya AD, Atatürk Üniversitesi Eczacılık Fakültesi, Erzurum Ge liş Ta ri hi/re ce i ved: 04.11.2013 Ka bul Ta ri hi/ac
DetaylıAkciğer Kanserli Hastalarda Plazma DNA Metiltransferaz ve Metil- CpG ye Bağlanan Protein Seviyelerinin Değerlendirilmesi
Dicle Tıp Dergisi / Dicle Medical Journal (2017) 44 (1) : 57-64 Özgün Araştırma / Original Article Akciğer Kanserli Hastalarda Plazma DNA Metiltransferaz ve Metil- CpG ye Bağlanan Protein Seviyelerinin
DetaylıGEN MUTASYONLARI. Yrd. Doç. Dr. DERYA DEVECİ
GEN MUTASYONLARI Yrd. Doç. Dr. DERYA DEVECİ Gen mutasyonları 2 temel mekanizma ile gerçekleşir. A. İnsersiyon; Bir veya daha fazla nükleotidin araya girmesiyle B. Delesyon; Bir veya daha fazla nükleotidin
DetaylıKANSER AŞILARI. Prof. Dr. Tezer Kutluk Hacettepe Üniversitesi
KANSER AŞILARI Prof. Dr. Tezer Kutluk Hacettepe Üniversitesi Bir Halk Sağlığı Sorunu Şu an dünyada 24.600.000 kanserli vardır. Her yıl 10.9 milyon kişi kansere yakalanmaktadır. 2020 yılında bu rakam %50
DetaylıGEN EKSPRESYONUNUN KONTROLÜ
GEN EKSPRESYONUNUN KONTROLÜ Hazırlayan: Yrd.Doç.Dr. Yosun MATER Gen Ekspresyonun Kontrolü Kontrol genellikle transkripsiyon başlangıç düzeyinde gerçekleşir. Transkripsiyonda düzenleyici proteinler tarafından
DetaylıEĞİTİM - ÖĞRETİM YILI DÖNEM I. III. KURULDERS PROGRAMI GENETİK BİLGİNİN AKIŞI- DOKUYA GİRİŞ (16 Ocak Mart 2017 )
2015 2016 EĞİTİM - ÖĞRETİM YILI DÖNEM I III. KURULDERS PROGRAMI GENETİK BİLGİNİN AKIŞI- DOKUYA GİRİŞ (16 Ocak 2017-10 Mart 2017 ) Dekan Baş Koordinatör Dönem I Koordinatörü Dönem I Koordinatör Yardımcısı
DetaylıMendel Dışı kalıtım. Giriş
Mendel Dışı kalıtım DR. UMUT FAHRİOĞLU, PHD MSC Giriş Bir organizmanın fenotipinin genotipin bakarak tahmin edilebilmesi için birçok farklı faktörün çok iyi anlaşılabilmesi lazım. Mendel kalıtım modellerindeki
DetaylıSpinal musküler atrofi tedavisinde histon deasetilaz inhibitörlerinin rolü
DERLEME REVIEW Hacettepe T p Dergisi 2010; 41:90-96 Spinal musküler atrofi tedavisinde histon deasetilaz inhibitörlerinin rolü Gamze Bora Tatar 1, Didem Dayangaç Erden 2, Hayat Erdem Yurter 3 1 Araştırma
Detaylıİstanbul Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji AD Prof. Dr. Filiz Aydın
İstanbul Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji AD Prof. Dr. Filiz Aydın Dominant / resesif tanımları Otozomal ve gonozomal kalıtım nedir? İnkomplet dominant/ kodominant ne ifade eder? Pedigri nedir, Neden yapılır?
DetaylıEĞİTİM - ÖĞRETİM YILI DÖNEM I. III. KURUL DERS PROGRAMI GENETİK BİLGİNİN AKIŞI- DOKUYA GİRİŞ (15 Ocak Mart 2018 )
2017 2018 EĞİTİM - ÖĞRETİM YILI DÖNEM I III. KURUL DERS PROGRAMI GENETİK BİLGİNİN AKIŞI- DOKUYA GİRİŞ (15 Ocak 2018-9 Mart 2018 ) Dekan Baş Koordinatör Dönem I Koordinatörü Dönem I Koordinatör Yardımcısı
Detaylımirna Profilleri Hepatoselüler Kansere Gidişte Marker Olabilir mi?
mirna Profilleri Hepatoselüler Kansere Gidişte Marker Olabilir mi? RÜÇHAN YAZAN SERTÖZ EGE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ TIBBİ MİKROBİYOLOJİ ANABİLİM DALI HSK 6. büyük malignite Kanserden 2.sıklıkta ölüm
DetaylıDoksorubisin uygulanan PARP-1 geni silinmiş farelerde FOXO transkripsiyon faktörlerinin ekspresyonları spermatogenez sürecinde değişiklik gösterir
Doksorubisin uygulanan PARP-1 geni silinmiş farelerde FOXO transkripsiyon faktörlerinin ekspresyonları spermatogenez sürecinde değişiklik gösterir Çiler Çelik-Özenci*, Nilay Kuşcu*, Nayçe Bektaş*, Ece
Detaylı18.Eyl Rektörlük Programı Eğitim Köyü Pazartesi Rektörlük Programı Eğitim Köyü Rektörlük Programı Eğitim Köyü
18.Eyl.17 09.00-09.50 Rektörlük Programı Eğitim Köyü Pazartesi 10.00-10.50 Rektörlük Programı Eğitim Köyü 11.00-11.50 Rektörlük Programı Eğitim Köyü 13.00-13.50 Rektörlük Programı Eğitim Köyü 14.00-14.50
DetaylıRNA Yapısı ve Katlanması, Hücrede Bulunan RNA Çeşitleri
RNA Yapısı ve Katlanması, Hücrede Bulunan RNA Çeşitleri RNA (Ribonükleik Asit) Nükleik asitler, Friedrich Miescher tara2ndan 1869'da keşfedildi. İl=haplı bandajlardan izole edilen bu maddeye nüklein adını
DetaylıEPİGENETİK VE EPİGENOM
EPİGENETİK VE EPİGENOM "Epigenetics is an emerging frontier of science that involves the study of changes in the regulation of gene activity and expression that are not dependent on gene sequence." _National
DetaylıMİDE KANSERİNDE APOPİTOZİSİN BİYOLOJİK BELİRTEÇLERİNİN PROGNOSTİK ÖNEMİ
MİDE KANSERİNDE APOPİTOZİSİN BİYOLOJİK BELİRTEÇLERİNİN PROGNOSTİK ÖNEMİ Cem Sezer 1, Mustafa Yıldırım 2, Mustafa Yıldız 2, Arsenal Sezgin Alikanoğlu 1,Utku Dönem Dilli 1, Sevil Göktaş 1, Nurullah Bülbüller
DetaylıEĞİTİM - ÖĞRETİM YILI DÖNEM I. III. KURULDERS PROGRAMI GENETİK BİLGİNİN AKIŞI - DOKUYA GİRİŞ (15 Ocak Mart 2018 )
2017 2018 EĞİTİM - ÖĞRETİM YILI DÖNEM I III. KURULDERS PROGRAMI GENETİK BİLGİNİN AKIŞI - DOKUYA GİRİŞ (15 Ocak 2018-9 Mart 2018 ) Dekan Baş Koordinatör Dönem I Koordinatörü Dönem I Koordinatör Yardımcısı
DetaylıDNA ONARIMI VE MUTASYON. Merve Tuzlakoğlu Öztürk Bakteri genetiği dersi Sunum-2 18.11.2005
DNA ONARIMI VE MUTASYON Merve Tuzlakoğlu Öztürk Bakteri genetiği dersi Sunum-2 18.11.2005 *DNA nın dölden döle değişmeden aktarımı için 2 süreç önemlidir: DNA ONARIMI 1. Replikasyon sürecinin doğru yapılması
DetaylıDNA nın kromozom biçiminde paketlenmesi
DNA nın kromozom biçiminde paketlenmesi DNA paketlenmesi 1. Paketlenme sorunu 2. Kromatin yapı düzeyleri (nukleosomlar, 30-nm fiber, looplar, bandlar) 3. Histon kodu aktif ve inaktif diziler içerir 4.
DetaylıSAĞ VE SOL KOLON YERLEŞİMLİ TÜMÖRLER: AYNI ORGANDA FARKLI PATOLOJİK BULGULAR VE MİKROSATELLİT İNSTABİLİTE DURUMU
SAĞ VE SOL KOLON YERLEŞİMLİ TÜMÖRLER: AYNI ORGANDA FARKLI PATOLOJİK BULGULAR VE MİKROSATELLİT İNSTABİLİTE DURUMU Ezgi Işıl Turhan 1, Nesrin Uğraş 1, Ömer Yerci 1, Seçil Ak 2, Berrin Tunca 2, Ersin Öztürk
DetaylıDNA dan Kromozomlara
DNA dan Kromozomlara Giriş DNA nın genetik bilgiyi barındırdığının anlaşılmasından sonra; DNA nın genler halinde nasıl organize olduğu ve Genetik işlevin kromozomlar halinde nasıl organize olduğu araştırılmaya
DetaylıEpigenetik Mekanizmalar ve Bazı Güncel Çalışmalar
Karaelmas Fen ve Müh. Derg. 6(2):445-452, 2016 Karaelmas Fen ve Mühendislik Dergisi Dergi web sayfası: http://fbd.beun.edu.tr DOI: 10.7212/zkufbd.v6i2.376 Derleme Epigenetik Mekanizmalar ve Bazı Güncel
DetaylıKonu 4 Genetik Şifre ve Transkripsiyon
PowerPoint Lecture Presentation for Concepts of Genetics Ninth Edition Klug, Cummings, Spencer, Palladino Konu 4 Genetik Şifre ve Transkripsiyon Yrd. Doç. Dr. Aslı Sade Memişoğlu Copyright Copyright 2009
DetaylıDÖNEM I TIBBA GİRİŞ DERS KURULU (01 EKİM Kasım 2018)
DÖNEM I TIBBA GİRİŞ DERS KURULU (0 EKİM 208-6 Kasım 208) DERSLER TEORİK PRATİK TOPLAM Tıbbi Biyoloji 40 X2 46 Tıbbi Biyokimya X2 7 Biyofizik 2-2 Halk Sağlığı 2 4x4 28 Tıbbi Genetik 7 -- 7 Tıp Tarihi ve
DetaylıHAFTA II Mendel Genetiği
GENETĐK 111-503 HAFTA II Mendel Genetiği Doç. Dr. Hilâl Özdağ 1865 Gregor Mendel kalıtım kurallarının temellerini attı. http://www.dnaftb.org/dnaftb/1/concept/ 1 Seçilen Özellikler Hartl DL, Jones EW,
DetaylıİMPRİNTİNG MERKEZLERİ
ANKARA ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ MECMUASI Cilt 54. Sayı 3. 2001 371-356 İMPRİNTİNG MERKEZLERİ Ajlan Tükün* ÖZET Imprirıting, bir genin parental kökenine bağlı olarak yalnızca bir kromozomda ifade bulmasıdır.
DetaylıHücrede Genetik Bilgi Akışı
Hücrede Genetik Bilgi Akışı 1) Genomun korunması DNA nın tam olarak kopyalanması ve hücre bölünmesiyle yeni kuşak hücrelere aktarılması 2) Genetik bilginin çevrimi Hücre içerisinde bilginin DNA dan RNA
DetaylıKanser Genetiğinde Temel Kavramlar
Kanser Genetiğinde Temel Kavramlar 1. Germline mutasyon: Gonadlardaki germ hücrelerinde (eşey hücresi; sperm ya da ovum) ortaya çıkan mutasyonlardır. Bu tür bir mutasyon taşıyan bireyler bunu çocuklarına
DetaylıETKİN İLAÇ KULLANIMINDA GENETİK FAKTÖRLER. İlaç Kullanımında Bireyler Arasındaki Genetik Farklılığın Mekanizması
ETKİN İLAÇ KULLANIMINDA GENETİK FAKTÖRLER İlaç Kullanımında Bireyler Arasındaki Genetik Farklılığın Mekanizması Absorbsiyon İlaç hedefleri Dağılım Hastalıkla ilgili Metabolizma yolaklar Atılım Farmakokinetik
DetaylıKHDAK da Güncel Hedef Tedaviler
KHDAK da Güncel Hedef Tedaviler Prof.Dr. Adnan Aydıner İstanbul Üniversitesi Onkoloji Enstitüsü İstanbul William, WN et al. Nature Reviews, 2009 a Güncel Hedef Tedaviler EGFR İnhibitörleri EGFR: transmembran
DetaylıÖZEL TOKSİK ETKİLER KİMYASAL MUTAJENEZİS, KARSİNOJENEZİS, TERATOJENEZİS KAYNAKLAR: 1. Toksikoloji, Prof. Dr. Nevin VURAL
ÖZEL TOKSİK ETKİLER KİMYASAL MUTAJENEZİS, KARSİNOJENEZİS, TERATOJENEZİS KAYNAKLAR: 1. Toksikoloji, Prof. Dr. Nevin VURAL 2. Casarett and Doll s Toxicology. The Basic Science of Poisions. KİMYASAL MUTAJENEZİS
Detaylıİstanbul Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji ABD Prof. Dr. Filiz Aydın
İstanbul Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji ABD Prof. Dr. Filiz Aydın Mitokondri, ökaryotik organizmanın farklı bir organeli Şekilleri küremsi veya uzun silindirik Çapları 0.5-1 μm uzunlukları 2-6 μm Sayıları
DetaylıÖKARYOTİK GENOMLARIN ORGANİZASYONU VE KONTROLÜ
ÖKARYOTİK GENOMLARIN ORGANİZASYONU VE KONTROLÜ Prokaryotik kromatinin paketlenmesi Bakteri DNA sı bile paketlenir. Bakteri genomu sadece birkaç milyon nükleotit çifti içermektedir. Önceleri bakteri kromozomunun,
DetaylıReplikasyon, Transkripsiyon ve Translasyon. Yrd. Doç. Dr. Osman İBİŞ
Replikasyon, Transkripsiyon ve Translasyon Yrd. Doç. Dr. Osman İBİŞ DNA replikasyonu DNA nın replikasyonu, DNA molekülünün, sakladığı genetik bilgilerin sonraki nesillere aktarılması için kendi kopyasını
DetaylıÇekirdek 4 bölümden oluşur Çekirdek zarı: karyolemma Kromatin: Chromatin Çekirdekcik: Nucleolus Çekirdek sıvısı: karyolymph
NUKLEUS Bir hücrenin tüm yapılarının ve etkinliklerinin kodlandığı kromozomu Ayrıca, DNA sını dublike edecek ve 3 tip RNA yı ribozomal (rrna), haberci (mrna) ve transfer (trna)-sentezleyecek ve işleyecek
DetaylıTRANSLASYON VE DÜZENLENMESİ
TRANSLASYON VE DÜZENLENMESİ TRANSLASYON Translasyonda nükleik asit kullanılır fakat son ürün bir nükleik asit değil proteindir. Translasyon mekanizması 4 ana bileşenden oluşmaktadır: 1. mrnalar 2. trnalar
DetaylıNükleik Asitler. DNA ve RNA nükleik asitleri oluşturur
NÜKLEİK ASİTLER Nükleik Asitler DNA ve RNA nükleik asitleri oluşturur Genetik bilginin nesiller boyu aktarılması ve bunun proteinlere tercüme edilmesinde görev alırlar Nükleotid ünitelerinden oluşurlar
DetaylıYÜKSEK İHTİSAS ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ DÖNEM I 2015-2016 MOLEKÜLDEN HÜCREYE DERS KURULU- I. (12 Ekim - 20 Kasım 2015) ZORUNLU DERSLER
YÜKSEK İHTİSAS ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ DÖNEM I 2015-2016 MOLEKÜLDEN HÜCREYE DERS KURULU- I (12 Ekim - 20 Kasım 2015) DERSLER TEORİK PRATİK TOPLAM Tıbbi Biyoloji ve Genetik 30 4X2 34 Tıbbi Biyokimya
DetaylıNon-coding RNA Molekülleri
Non-coding RNA Molekülleri Dersin Sorumlusu: Dr. Hatice MERGEN Dersin adı: Proteomik ve Genomik Hazırlayan: Çiğdem KAPLAN 2004 2005 GÜZ Non-Coding RNAs (Kodlama Yapmayan RNA lar) Genom projesinin ilk hedefi,
DetaylıOluşan farklı Cdk-siklin kompleksi de farklı hedef proteinlerin foforilasyonunu gerçekleştirerek döngünün ilerlemesine neden olmaktadır.
Prof. Dr. F.Aydın Hücre siklusunu kontrol eden özelleşmiş proteinler Hücred döngüsü siklik olarak aktif hale geçen protein kinazlar tarafından yönlendirilmektedir. Hücre döngüsünün moleküler mekanizmaları
DetaylıArtan bilgi ile birlikte hasta ve ailelerin bilinçlendirilmesi
2 Artan bilgi ile birlikte hasta ve ailelerin bilinçlendirilmesi «Genetik bilgiden hastaların ve ailelerin yararlanması için tüm sağlık çalışanları insan genetiğinin temelinde yatan prensipleri anlamalıdır»
DetaylıBakteriler Arası Genetik Madde Aktarımı
Bakteriler Arası Genetik Madde Aktarımı Transformasyon: Her hangi bir aracı bulunmaksızın, verici bakteri tarafından ortama bırakılmış olan DNA nın, alıcı bakteri tarafından alınması yoluyla oluşan rekombinasyon
DetaylıKÜÇÜK HÜCRELİ OLMAYAN AKCİĞER KANSERLERİNDE O 6 -METİLGUANİN DNA METİLTRANSFERAZ GENİ PROMOTER METİLASYON PROFİLİNİN BELİRLENMESİ
KÜÇÜK HÜCRELİ OLMAYAN AKCİĞER KANSERLERİNDE O 6 -METİLGUANİN DNA METİLTRANSFERAZ GENİ PROMOTER METİLASYON PROFİLİNİN BELİRLENMESİ Mehmet EKİM Ağustos 2010 DENİZLİ II III KÜÇÜK HÜCRELİ OLMAYAN AKCİĞER KANSERLERİNDE
DetaylıMOLEKÜLER BİYOLOJİ DOÇ. DR. MEHMET KARACA (5. BÖLÜM)
MOLEKÜLER BİYOLOJİ DOÇ. DR. MEHMET KARACA (5. BÖLÜM) TRANSKRİPSİYONU (ÖKARYOTİK) STOPLAZMA DNA Transkripsiyon hnrna RNA nın işlenmesi mrna G AAA Eksport G AAA NÜKLEUS TRANSKRİPSİYONU (PROKARYOTİK) Stoplazma
DetaylıTeori (saat/hafta) Laboratuar (saat/hafta) BES114 2. BAHAR 3 0 0 2
TIBBİ BİYOLOJİ VE GENETİK Dersin Adı Kodu Yarıyıl TIBBİ BİYOLOJİ VE GENETİK Önkoşullar Dersin dili Dersin Türü Dersin öğrenme ve öğretme teknikleri Dersin sorumlusu(ları) Dersin amacı Dersin öğrenme çıktıları
DetaylıBCC DE GÜNCEL Prof. Dr. Kamer GÜNDÜZ
BCC DE GÜNCEL Prof. Dr. Kamer GÜNDÜZ Celal Bayar Üniversitesi Deri ve Zührevi Hastalıklar Anabilim Dalı-MANİSA Bazal Hücreli Kanser (BCC) 1827 - Arthur Jacob En sık rastlanan deri kanseri (%70-80) Açık
DetaylıTAKD olgu sunumları- 21 Kasım Dr Şebnem Batur Dr Büge ÖZ İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Patoloji AD
TAKD olgu sunumları- 21 Kasım 2012 Dr Şebnem Batur Dr Büge ÖZ İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Patoloji AD Konuşma akışı; ALK mutasyonu değerlendirmedeki sorunlar ROS-1 mutasyonu Avrupa pulmoner patoloji çalışma
DetaylıHücre içinde bilginin akışı
Hücre içinde bilginin akışı 1 DNA Çift Zincir Heliks 2 Hücre Çekirdeği ve Çekirdek Zarının Yapısal Organizasyonu Hatırlıyor musunuz? DNA Kromatin Kromatid Kromozom RNA Protein Çekirdek Çekirdekcik Nükleotid
DetaylıParkinson Hastalığı ile α-sinüklein Geni Polimorfizmlerinin İlişkisinin Araştırılması
İ.Ü. CERRAHPAŞA TIP FAKÜLTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TIBBİ BİYOLOJİ ANABİLİM DALI Parkinson Hastalığı ile α-sinüklein Geni Polimorfizmlerinin İlişkisinin Araştırılması Araş.Gör. Yener KURMAN İSTANBUL
DetaylıChapter 10. Summary (Turkish)-Özet
Chapter 10 Summary (Turkish)-Özet Özet Vücuda alınan enerjinin harcanandan fazla olması durumunda ortaya çıkan obezite, günümüzde tüm dünyada araştırılan sağlık sorunlarından birisidir. Obezitenin görülme
DetaylıKOLOREKTAL KARSİNOMA VE ÖNCÜ LEZYONLARINDA MİKROSATELLİT İNSTABİLİTESİNİN İMMÜNHİSTOKİMYASAL OLARAK DEĞERLENDİRİLMESİ
KOLOREKTAL KARSİNOMA VE ÖNCÜ LEZYONLARINDA MİKROSATELLİT İNSTABİLİTESİNİN İMMÜNHİSTOKİMYASAL OLARAK DEĞERLENDİRİLMESİ Seher YÜKSEL 1, Berna SAVAŞ 2, Elçin KADAN 3, Arzu ENSARİ 2, Nazmiye KURŞUN 4 1 Gümüşhane
DetaylıGenetik Kavramlar Sekizinci baskıdan çeviri Klug, Cummings, Spencer
Genetik Kavramlar Sekizinci baskıdan çeviri Klug, Cummings, Spencer 1 Genetiğe Giriş Copyright 2006 Pearson Prentice Hall, Inc. 1-Genetiğe giriş 1.1 100 yıldan daha kısa zamanda Mendel den DNA ya 1.2 İkili
DetaylıAnksiyete Bozukluklarında Genom Boyu Asosiyasyon Çalışmaları
Anksiyete Bozukluklarında Genom Boyu Asosiyasyon Çalışmaları Yrd. Doç. Dr. Neşe Direk Dokuz Eylül Üniversitesi Psikiyatri Anabilim Dalı Genetik Epidemiyoloji ve Psikiyatri Genome-Wide vs. Aday Gen Asosiyasyon
DetaylıEsin ÖZCAN. Kasım, 2013 DENİZLİ
PROSTAT KANSERİYLE İLİŞKİLENDİRİLMİŞ TÜMÖR BASKILAYICI GENLERİN MULTIPLEX LIGATION-DEPENDENT PROBE AMPLIFICATION (MLPA) YÖNTEMİ İLE METİLASYON PATERNLERİNİN BELİRLENMESİ Esin ÖZCAN Kasım, 2013 DENİZLİ
Detaylı