A. ÇEVREM ZDEK VARLIKLARI TANIYALIM B. YAfiADI IMIZ ÇEVRE FEN VE TEKNOLOJ

Transkript

1 A. ÇEVREM ZDEK VARLIKLARI TANIYALIM B. YAfiADI IMIZ ÇEVRE FEN VE TEKNOLOJ

2 Temel Kaynak 4 Canl lar Dünyas n Gezelim, Tan yal m A. ÇEVREM ZDEK VARLIKLARI TANIYALIM CANLI DEY NCE NE ANLIYORUZ? Canl ve Cans z Varl klar Çevremizde gördü ümüz varl klar n baz lar insanlar gibi hareket eder, beslenir, büyür ve geliflirler. Bu varl klara canl varl klar deriz. Baz varl klar ise bu özelliklerin hiçbirini göstermezler. Bu varl klara da cans z varl klar denir. Canl ve cans z varl klar karfl laflt ral m. Canl Varl klar nsanlar, hayvanlar ve bitkilerdir. Yürüme, koflma, uçma, yüzme, z plama, yön de ifltirme gibi hareketleri yapabilirler. Çevreden gelen uyart lar alarak tepki verirler. Bir köpek bir ses duydu unda havlayarak tepki gösterir. Beslenir, büyür ve geliflirler. Canl lar büyümek, geliflmek, hareket etmek ve ço almak için beslenirler. Ürerler, ço al rlar, belli bir olgunlu a gelince kendilerine benzeyen canl lar olufltururlar. Solunum yaparlar. Boflalt m yaparlar. Vücutlar nda oluflan zararl maddeleri boflalt m yolu ile d flar atarlar. Cans z Varl klar Hava, su, toprak, tafl, kalem, masa, hal gibi varl klard r. D flar dan bir etki olmad kça hareket edemezler. Uyart lar alamaz, tepki veremezler. Bir masa hiçbir uyart ya tepki göstermez. Beslenmez, büyümez ve geliflmezler. Üremezler (Ço alamazlar.). Solunum yapmazlar. Boflalt m yapamazlar. Bu karfl laflt rmadan da anlafl laca gibi canl l k özellikleri flunlard r: Hareket etme Uyart alabilme ve tepki verme Büyüme, geliflme Beslenme Üreme Solunum yapma Boflalt m yapma 618

3 Canl lar Dünyas n Gezelim, Tan yal m FEN VE TEKNOLOJ B TK VE HAYANLARIN CANLILIK ÖZELL KLER Bitki ve Hayvanlar Karfl laflt ral m Bitki ve hayvanlar bütün canl l k özelliklerini tafl rlar. Yap ve organlar farkl oldu u için bu özellikleri gerçeklefltirme flekilleri farkl d r. HAYVANLAR Yürür, koflar, uçar, z plar ve t rman rlar. Hayvanlar uyart lar karfl s nda, çeflitli sesler ç kararak, kaçarak, uçarak tepki gösterirler. Bir balon patlatt m zda a açtaki kufllar hemen uçar. Bütün hayvan yavrular do duklar nda yetiflkinlerinden küçük olurlar. Zamanla büyür ve yetiflkin hâle gelirler. Yumurtadan ç kan civciv zamanla büyüyerek tavuk olur. Baflka canl lar yiyerek beslenirler. Baz lar bitkilerle, baz lar baflka hayvanlar n etleriyle, baz lar da hem et hem de otla beslenirler. At, inek, tavflan, köpek, fok gibi hayvanlar do urarak ço al rlar. Kufl, bal k, kaplumba a, y lan gibi hayvanlarda yumurtlayarak ço al rlar. Köpek, inek, kufl gibi hayvanlar insanlar gibi akci er solunumu yaparlar. Bal klar gibi suda yaflayan canl lar solungaçlar yla solunum yapar. Canl lar solunum yaparken enerji üretmek için gerekli olan oksijeni al p, vücutta oluflan karbondioksidi d flar atar. ÜREME BESLENME HAREKET UYARTI ALAB LME BÜYÜME VE GEL fime SOLUNUM YAPMA B TK LER Hayvanlar gibi yer de ifltiremezler. Kökleriyle topraktaki suya ve madensel tuzlara yönelirler. Çiçek açarak yapraklar ve çiçekleriyle günefle yönelerek; bir a aca ya da duvara sar larak (sarmafl klar gibi) hareket ederler. Ayçiçe i gibi baz bitkiler fl a karfl tepki verir. Çiçeklerini ve yapraklar n günefle yönlendirirler. Küstüm otu bitkisi de dokunuldu unda yapraklar n kapat r. Meyve tohumlar toprakta filizlendikten sonra fidan olur. Fidanlar y llar sonra bir meyve a ac olur. Çiçek ve sebze tohumlar toprakta yeflererek büyür yeni bitkiler olufltururlar. Özel yap lar sayesinde kendi besinlerini kendileri yaparlar. Tohumlar yla ço al rlar. Elma, armut gibi meyvelerin çekirdekleri tohumlar d r. Tohum uygun flartlarda çimlenerek yeni bitkiler meydana getirir. Yapraklar yla soluk al p verirler. nek, at, köpek, kedi gibi hayvanlar böbrekleriyle boflalt m yaparlar. Boflalt mla vücutta yaflamsal faaliyetler sonucu ortaya ç kan zararl maddeler vücut d fl na at l r. BOfiALTIM YAPMA Boflalt m organlar yapraklar d r. Baz zararl at klar yapraklarda birikir. Yapraklar dökülünce bunlar at lm fl olur. Baz bitkiler de topraktan ald klar fazla suyu yapraklar yla d flar atar. 619

4 Temel Kaynak 4 Canl lar Dünyas n Gezelim, Tan yal m GÖZLE GÖRÜLMEYECEK KADAR KÜÇÜK CANLILARI TANIYALIM Mikroskobik Canl lar Çevremizdeki bitki ve hayvanlar n d fl nda gözle görülmeyecek kadar küçük canl lar da vard r. Bu canl lar ancak mikroskopla görebiliriz. Bu alet küçük canl lar n görüntüsünü defalarca büyüterek görebilmemizi sa lar. Sadece mikroskopla görülebilen bu canl lara mikroskobik canl lar denir. I lam lamel Lam n üzerine bir damla göl suyu damlat p, lamalle üstünü kapat r z. Bu flekilde bakt m zda suyun içinde hiçbir canl göremeyiz. Mikroskobik Canl lar Nerelerde Bulunurlar? Mikroskobik canl lar uygun s cakl k ve nemin oldu u her ortamda yaflayabilirler. Bu ortamlar hava, su ve toprak olabilir. Nemli ve s cak ortamlarda h zla ço al rlar. Mikroskobik Canl lar Hangi Olaylara Neden Olurlar? Baz mikroskobik canl lar insanlar n vücuduna geçtiklerinde çeflitli hastal klara neden olurlar. Bu canl lar yiyecekler ya da solunum yoluyla vücudumuza girer. Bu nedenle hasta kiflilerin eflyalar n kullanmamal y z. Biz hasta oldu umuzda öksürürken ve hapfl r rken a z m z mendille kapatmal y z. Aç kta, s cak ve nemli ortamlarda b rak lan ekmek, elma, portakal, limon gibi besinlerin küflenmesi mikroskobik canl lar n etkilerindendir. Küf bir çeflit mikroskobik canl d r. Bir damla göl suyunu mikroskopta inceledi imizde birçok mikroskobik canl görürüz. II Mikroskopla bakt m zda suyun içinde hareket eden birçok canl görürüz. Besinlerimizi mikroskobik canl lar n bu etkisinden korumak için buzdolab nda saklar ya da k sa sürede tüketiriz. Ekmek hamurunun mayalanmas, sütten yo urt ve peynir elde edilmesi mikroskobik canl lar n etkisiyle olmaktad r. Üzümün sirkeye dönüflmesinde ve turflu yap m nda da mikroskobik canl lar n rolü vard r. Baz ilaçlar n yap lmas nda da mikroskobik canl lardan yararlan l r. Bitki ve hayvan art klar n n bir süre sonra çürüyerek topra a kar flmas mikroskobik canl lar sayesinde olmaktad r. A açlardan dökülen yapraklar, hayvan ölüleri, insanlar n çöpe att bitkisel ve hayvansal at klar bu canl lar n etkisiyle topra a kar fl r. Böylece bu çöpler ortadan kalkm fl olur. 620

5 Canl lar Dünyas n Gezelim, Tan yal m FEN VE TEKNOLOJ UYUYAN CANLILARI UYANDIRALIM 1) 2) 3) 4) Bir kay s çekirde i cans z gibi görünür. Uygun nem, s cakl k ve havan n bulundu u ortamda canl l k özelli i gösterir. Kabu u çatlayan çekirde in içindeki tohum çimlenir. Büyüyen kay s fidan y llar sonra meyve veren bir a aca dönüflür. 1. Meyve çekirdekleri, fasulye, mercimek, nohut, bu day gibi bitki tohumlar uyku hâlinde bulunan canl lard r. Tohumlar uygun koflullar olmad sürece uyku hâlinde bekler. Tohumlar n canl l k özelli i gösterinceye kadar geçirdikleri süreye uyku evresi denir. Tohumlar y llarca canl l klar n yitirmeden bekleyebilir. çinde canl oluflmam fl yumurta da uyku hâlindedir. 2. Uyku evresindeki tohumun canl l k özelli i gösterebilmesi için uygun s cakl k, nem (su) ve hava gereklidir. Uygun koflullarda tohum çimlenerek yeni bir bitki oluflturabilir. 3. Çimlenen tohum yine uygun koflullarda büyüyerek tohum oldu u bitkiyi oluflturur. Fasulye tohumu fasulye bitkisini, kay s tohumu kay s bitkisini oluflturur. 4. Yeterince olgunlaflan bitkiler meyve vererek birçok tohum üretir. Uyku hâlindeki yumurta uygun koflullar sa land nda canl l k özelli i kazan r. Tavuklar yumurtan n s cakl k ve nemini koruyabilmek için kuluçkaya yatar. özellikleridir oluflur Canl Varl klar Do adaki Varl klar oluflur Cans z Varl klar Beslenme Büyüme ve geliflme Üreme Solunum Boflalt m Hareket Uyart alabilme ve tepki verme olabilir olabilir olabilir örnekleridir Bitkiler Hayvanlar Mikroskobik Canl lar Hava neden olurlar Su Kaya Hastal klar Küflenme Kalem Mayalanma (süt, hamur, sirke) Çürüme (art klar n çürümesi) 621

6 Temel Kaynak 4 Canl lar Dünyas n Gezelim, Tan yal m ÇEVREM ZDEK VARLIKLARI TANIYALIM - TEST I. Toprak II. Ot III. Su IV. Tafl V. Kar nca Yukar dakilerden hangileri canl d r? a. I - II b. II - V c. III - IV d. I - V 6. fiekildeki gibi bir bitkinin kökünün yan tarafa ilerlemesinde afla dakilerden hangisi etkilidir? a. hava b. fl k c. su d. tohum 2. Kutudaki varl klar bir grup oluflturdu unda hangisi d flar da kal r? a. Duvar b. Hal c. Örümcek d. Oyuncak at Sandalye Duvar Hal Örümcek Dolap Oyuncak at 7. I. Üreme II. Solunum III. Boflalt m Bitkiler yukar daki canl l k özelliklerinden hangisi ya da hangilerini yapraklar yla gerçeklefltirir? a. Yaln z II b. I - II c. II - III d. I - II - III 3. I. Koflma II. Yön de ifltirme III. Uçma IV. Büyüme Yukar dakilerden hangisi ya da hangileri bitkilerin yapamad hareketlerdendir? a. Yaln z I b. I - III c. II - IV d. I - II - III 4. Afla dakilerden hangisi di erlerinden farkl bir yolla beslenir? a. Domates b. nek c. Köpek d. Aslan 5. Eli ile çok s cak suya dokunan bir insan irkilerek hemen elini çeker. Bu olay bitkilerin afla daki özelliklerinden hangisi ile benzerlik gösterir? a. Kökleriyle topra a ba l olma b. Yapraklar yla kendi besinini kendi yapma c. Fazla suyu yapraklar yla atma d. Çiçek ve yapraklar yla günefle yönelme 8. Afla daki hayvanlardan hangisinin üreme flekli di erlerinden farkl d r? a. kufl b. y lan c. kurba a d. kedi 9. Afla daki ifadelerden hangisi yanl flt r? a. Hayvanlar, baflka canl lar yiyerek beslenir. b. Bitkiler, tohumlar yla ço al r. c. Hayvanlar, sadece akci erleriyle boflalt m yapar. d. Bitkiler, yer de ifltirme hareketi yapamaz. 10. Afla dakilerden hangisi mikroskobik canl lardand r? a. böcekler b. küf c. kar ncalar d. kum 622

7 Canl lar Dünyas n Gezelim, Tan yal m FEN VE TEKNOLOJ 11. Mikroskobik canl lar, bitki ve hayvan art klar n çürüterek topra a kar flmas n sa lar. Bu durum afla dakilerden hangisine neden olur? a. Hayvanlar n ço almas na b. Çevre temizli ine c. Topra n verimsizleflmesine d. A açlar n kurumas na 12. Afla daki meyvelerden hangisinin yedi imiz k sm tohumudur? a. kiraz b. elma c. f nd k d. portakal 13. Afla daki canl lardan hangisi akci er solunumu yapmaz? a. bal k b. insan c. inek d. kufl 14. Bir saks bitkisinin bir yapra na naylon torba geçirilerek ba lan yor. Bir süre sonra torban n iç yüzeyinde su damlac klar olufltu u gözlemleniyor. Bu olay bitkilerin hangi canl l k özelli inin bir sonucudur? a. beslenme b. boflalt m c. solunum d. üreme 15. Afla da verilen yerlerden hangisi mikroskobik canl lar n yaflam için en uygun olan d r? a. Kurak topraklar b. Kaynat lan sular c. Il k ve nemli yerler d. Her yer 16. Afla daki olaylardan hangisinde mikroskobik canl lar n etkisi yoktur? a. Üzüm suyunun sirkeye dönüflmesi b. Sütün oluflmas c. Besinlerin küflenmesi d. Hamurun mayalanmas 17. Afla dakilerden hangisi uyuyan canl lara örnek olarak gösterilemez? a. patlam fl m s r b. fasulye c. bu day tohumu d. nohut 18. I. Hava II. S cakl k III. Nem Uyuyan bir canl n n, canl l k özelli i gösterebilmesi için yukar dakilerden hangisine ya da hangilerine ihtiyaç duyar? a. Yaln z I b. Yaln z II c. I - III d. I - II - IIII 19. Afla dakilerden hangisi uyku evresinde bulunmaktad r? a. b. c. d. 20. Bir canl n n kendi yaflam n sürdürmesi için zorunlu olmayan canl l k özelli i afla dakilerden hangisidir? a. beslenme b. solunum c. üreme d. boflalt m 623

8 Temel Kaynak 4 Canl lar Dünyas n Gezelim, Tan yal m B. YAfiADI IMIZ ÇEVRE Canl lar ve Yaflam Alanlar Canl lar, yaflamlar n devam ettirebilecekleri ortamlarda yaflarlar. Kutuplarda yaflayan penguen, s cak ortamlarda yaflam n devam ettiremez. Çöllerde bulunan kaktüs, hiçbir zaman sulak alanlarda yetiflmez. Su, bal klar için en uygun yaflam ortam d r. Sudan ç kar lan bal k bir süre sonra ölür. Bir inek de suda bo ulur. Canl lar n bir k sm su, bir k sm kara ortam na; bir k sm çöl, bir k sm kutup ortam na uyum sa lam flt r. Canl larda yaflama ortam na uyum göstermelerini sa layan yap ve organlar geliflmifltir. Suda yaflayan bal klar solungaçlar yla, karada yaflayan inekler akci erleriyle solunum yapar. III I II Birçok canl n n ortak yaflam alanlar vard r. Resimdeki göl bal klar ve su yosunlar n n yaflama alan d r. Kurba alar ve kaplumba alar ise su yak n ndaki yerleri yaflama alan olarak seçerler. Gölün içinde ayr ca birçok mikroskobik canl da yaflar. Bu canl lar sudaki oksijeni kullan rlar. Yerin alt nda, topra n içinde solucanlar, çeflitli böcekler, köstebekler, çimlenmekte olan tohumlar bulunur. Solucanlar nemli olan tafl ve kaya altlar nda görebiliriz. Solucanlar bitki kal nt lar yla beslenir. At ve koyunlar otla beslendikleri için otlak yerlerde dolafl rlar. Ayr ca bunlar su ihtiyaçlar n da gölden karfl lay p solunum yaparken havadaki oksijeni kullan rlar. Tüm canl lar yaflamlar n sürdürebilmek için hava, su, besin ve uygun s cakl a ihtiyaç duyarlar. Bu gereksinimlerini karfl layabildikleri ortamlar onlar n yaflam alan olur. 624

9 Canl lar Dünyas n Gezelim, Tan yal m FEN VE TEKNOLOJ Do al Çevreye Zarar Veren Etmenler Do ada bütün canl lar uyum içinde yaflarlar. Canl lar n yaflad do al çevre, insanlar n baz faaliyetleri sonucu kirlenir ve yok olur. Çevre kirlili ine neden olan etmenler flunlard r: Temizlik için kullan lan deterjan ve sabunlar at k su borular yla göl, deniz ve akarsulara kar fl r, buralarda yaflayan canl lara zarar verir. Birçok aleti çal flt rmak için kulland m z ve bitince att m z piller, topra kirletir. Kirlenen toprak, canl lar için uygun bir yaflama ortam de ildir. Baz deodorantlar zararl gazlar içerir. Kullan ld klar nda havay kirletir. Bilinçsiz kullan lan tar m ilaçlar da çevreyi kirletir. Fabrika ve ev bacalar ve araba egzozlar ndan ç kan dumanlar havay kirletir. Rastgele etrafa saç lm fl çöpler de canl lar n yaflama alanlar na zarar verir. Düzensiz kentleflme ve h zl nüfus art fl canl lar n yaflam alanlar n n azalmas na, yok olmas na neden olur. Çevremizi Niçin Korumal y z? Çevre kirlili i bitkilere, hayvanlara ve mikroskobik canl lara zarar verir. Bunlar n her biri do al çevrenin bir parças d r. Birinin zarar görmesi ya da yok olmas di erlerini de olumsuz etkiler. Do al çevrenin zarar görmesi, insan yaflam na zarar verir, olumsuz etkiler. Çevremizi Korumak çin Neler Yapmal y z? Yak n çevremizi temiz tutmak için çöpleri çöp kutusuna atmal y z. ÇÖP Ormanlar korumal, a aç dikmeliyiz. Çiçekleri koparmamal y z. Do al kaynaklarla üretilen ürünleri (kâ t gibi) bilinçli kullanmal y z. Geri dönüflümü olan at klar de erlendirilmesi için ay rmal y z. Çevreyi korumak için bireysel sorumluluk bilinci kazanmal y z. Çevreyi koruma çal flmalar yapan kurulufl ve kulüplerin etkinliklerine kat lmal y z. Sanayi kurulufllar ndan ar t lmadan deniz ve akarsulara b rak lan sular buradaki canl lar n ölmesine neden olur. 625

10 Temel Kaynak 4 Canl lar Dünyas n Gezelim, Tan yal m ATATÜRK ÜN DO A SEVG S Atatürk, insan sevgisinin yan nda, hayvanlar özellikle atlar, köpekleri ve kufllar çok severdi. Birçok güvercini vard ve onlar n uçuflunu zevkle izlerdi. Aber ad nda bir av köpe i vard. Köpek öldü ünde çok üzülmüfltü. Foks ad nda bir köpe i daha vard. Atatürk Foks un yaflant s yla yak ndan ilgilenirdi. Atatürk, a aç yetifltirilmesine ve a açlar n korunmas na çok önem verirdi. Bir gün, çiftlik yolunda giderken daha önce orada bulunan bir i de a ac n n yerinde olmad n görmüfl, kesildi ini ö renince o bölgenin a açland r lmas n istemifltir. Dikilen fidanlar n büyümelerini kendisi de takip etmifltir. Atatürk, Yalova daki çiftli inde köflkün duvarlar na zarar verdi i için kesilmek istenen a ac n kesilmesine izin vermemifltir. Köflk tramvay raylar ile 4,80 m kayd r lm flt r. Atatürk her zaman oldu u gibi akl n kullanarak soruna bilimsel bir çözüm bulmufltur. Böylece a aç kesilmekten kurtulmufltur. Afla daki kavram haritas n inceleyerek ö rendiklerimizi pekifltirelim. Bireysel Sorumluluk Bilinci koruma için gereklidir ÇEVRE ihtiyaç duyar Koruma ve Gelifltirme önlemek için gereklidir olumsuz etkiler etkiler vard r ihtiyaç duyar Kirlilik yol açar nsan Faaliyeti etkiler Yaflam alanlar 626

11 Canl lar Dünyas n Gezelim, Tan yal m YAfiADI IMIZ YER - TEST Afla dakilerden hangisinin yaflama alan di erlerinden farkl d r? a. midye b. hamsi c. solucan d. ahtapot 2. I. Kurba a II. Tavflan III. Ördek IV. Kaplumba a Yukar dakilerden hangilerinin yaflam alanlar benzerlik gösterir? a. I - II b. II - III c. I - III - IV d. II - III - IV 3. Toprak birçok canl n n yaflam alan d r. Topra n içinde afla dakilerden hangisinin olmas canl lar için tehlikelidir? a. hava b. mineraller c. su d. deterjan 4. I. Bulundu u yer uygun bir yaflam alan d r. II. Canl lar n yaflamas için gereklidir. III. Do ada üç hâlde de bulunur. Yukar da özellikleri anlat lan madde afla dakilerden hangisidir? a. toprak b. su c. hava d. ot 5. I. Hava II. Su III. Besin IV. S cakl k Uygun yaflam alan yukar dakilerden hangilerine sahip olmal d r? a. I - II b. II - III c. I- II - III d. I - II - III - IV 6. Afla dakilerden hangisi hem kara hem de su ortamlar nda bulunabilir? a. kar nca b. mikroskobik canl lar c. sincap d. çam a ac FEN VE TEKNOLOJ 7. Ortamdaki oksijeni kullanarak solungaçlar yla solunum yaparlar. Mikroskobik canl lar yiyerek beslenirler. Yukar da özellikleri anlat lan canl n n yaflam alan afla dakilerden hangisi olamaz? a. a aç kovu u b. göl c. akarsular d. deniz 8. Afla dakilerden hangisi yanl flt r? a. Suyun içinde birçok bitki, hayvan ve mikroskobik canl yaflar. b. Topra n içinde canl lar yaflayamaz. c. Karada yaflayan hayvanlarda su ortamlar ndan yararlan r. d. Havas z bir ortamda canl lar yaflayamaz. 9. Afla dakilerden hangisinin yaflam alan di erlerinden farkl d r? a. b. c. d. 10. Afla daki insan faaliyetlerinden hangisi çevre kirlili ine yol açmaz? a. At k sular n ar t lmas b. Kullan lm fl pillerin topra a at lmas c. Konut yapmak için a aç kesilmesi d. Tar m ilaçlar n n kullan lmas 11. I. Egzoz dumanlar II. Deodorantlar III. Deterjanlar IV. Fabrika dumanlar Yukar dakilerden hangisi ya da hangileri havay kirletir? a. Yaln z I b. I - II c. III - IV d. I - II - IV 627

12 Temel Kaynak 4 Canl lar Dünyas n Gezelim, Tan yal m 12. Hava - Su - Hayvanlar - Toprak - Bitkiler - Mikroskobik canl lar Yukar da verilenlerden kaç tanesi do ay oluflturan varl klardand r? a. 3 b. 4 c. 5 d Afla dakilerden hangisi do ay korumak için bireysel olarak yap lmas gereken bir davran fl de ildir? a. Ormanlar korumak, a aç dikmek b. Çevre kulüplerine üye olmak c. Bireysel sorumluluk bilinci kazanmak d. Kâ ttan çiçek yap p bahçeye dikmek 14. Hatice, yeni sulad bir saks bitkisinin üzerini derin cam bir kapla kapatt. Bir süre sonra bitkinin soldu unu gözlemledi. Bu durumda Hatice afla daki yarg lardan hangisine ulaflm flt r? a. Fazla su bitkiye zarar verir. b. Canl lar havas z ortamda yaflayamaz. c. Susuz kalan canl lar ölür. d. Bitkiler boflalt m yaparken solabilir. 15. Afla dakilerden hangisi mikroskobik canl lar n çevrenin temizlenmesine katk lar n belirtir? a. Hamurun mayalanmas n sa lamalar b. Sütü yo urda dönüfltürmeleri c. Sirke oluflumunu sa lamalar d. Bitki ve hayvan art klar n parçalamalar 16. Afla dakilerden hangisi çevreyi korumak için al nmas gereken önlemlerden biri de ildir? a. Fabrika bacalar na filtre takmak b. Deterjan tüketimini azaltmak c. Pil üretimini art rmak d. Tar m ilaçlar n bilinçli kullanmak 17. Afla da verilen Atatürk ile ilgili bilgilerden hangisi do ru olamaz? a. Köpe inin bak m yla yak ndan ilgilenirdi. b. A açlar n korunmas na, a açland rmaya önem verirdi. c. Kufllar sevmez, atlar severdi. d. Sorunlar bilimsel yollarla çözmeye çal fl rd. 18. S cak bölgelerde yaflayan canl lar n deri rengi ve yap s n n so uk bölgelerde yaflayanlar nkinden farkl oldu u tespit edilmifltir. Bu durum afla dakilerden hangisi ile aç klanabilir? a. Canl lar yaflama alanlar na uyum sa lar. b. Canl lar n farkl yaflam alanlar vard r. c. Yaflama alan olarak seçilen yerde su bulunur. d. Canl lar n yaflamas için s cakl n fazla olmas gerekir. 19. Afla dakilerden hangisi canl lar n yaflam alanlar na zarar verir? a. çekirge b. plastik c. y lan d. akbaba 20. Afla dakilerden hangisi ormanlar n korunmas için al nmas gereken önlemlerden biri de ildir? a. Kâ t tüketimini azaltmak b. Kesilen a açlar n yerine yenisini dikmek c. Ormanlar dikenli telle çevrelemek d. Mukavva, karton, kâ t vb. geri dönüflümünü sa lamak 628

13 Canl lar Dünyas n Gezelim, Tan yal m FEN VE TEKNOLOJ CANLILAR DÜNYASINI GEZEL M, TANIYALIM ÜN TE TEST 6 1. I. Ifl k II. Korna sesi III. Su IV. Gök gürültüsü Bitkiler yukar dakilerden hangisi ya da hangilerine tepki verirler? a. Yaln z I b. Yaln z II c. I - III d. II - IV 5. I. Yer de ifltirme II. Üreme III. Besin yapma IV. Solunum yapma V. Tepkide bulunma Yukar dakilerden hangileri canl lar n ortak özelliklerindendir? a. I - V b. II - III c. II - IV - V d. I - II - IV - V I. II. III. IV. V. 2. Yukar dakilerden hangileri canl d r? a. I - II b. II - III c. II - V d. IV - V 3. Ölü bitki ve hayvan at klar topra mineralce zenginlefltirir. Bu olay afla dakilerden hangisinin etkisiyle gerçekleflir? a. rüzgâr b. mikroskobik canl lar c. tavflanlar d. bitki kökleri 4. Afla dakilerden hangisinin yaflam alan di erlerinden farkl d r? a. b. 6. Çölde yaflayan kaktüs, gövdesinde su depolar. Bir su bitkisi olan nilüfer çiçe i ise gövdesinde su depolamaz. Bu durum afla dakilerden hangisi ile aç klan r? a. Bütün bitkiler solunum yapar. b. Bitkilerin tümü ayn özellikleri tafl r. c. Canl lar yaflad klar ortama uyum sa lar. d. Bütün bitkilerin gövdesi vard r. 7. Topra n içinde birçok canl ve cans z varl k bulunur. Afla dakilerden hangisi toprakta bulunan canl varl klardan de ildir? a. köstebek b. su c. tohum d. mantar 8. Afla dakilerden hangisi kendi besinini kendi yapar? a. inek b. t rt l c. fasulye d. tavuk 9. Afla dakilerden hangisi canl l k özellikleri gösterebilir? a. b. Nilüfer çiçe i c. d. Bal k Musluk c. d. Patates Patl can bitkisi Terliksi hayvan Peynir Bisiklet 629

14 Temel Kaynak 4 Canl lar Dünyas n Gezelim, Tan yal m 10. I. Yaprak biti II. Sivrisinek III. Küf Yukar dakilerden hangisi ya da hangileri mikroskobik canl d r? a. Yaln z I b. Yaln z III c. I - II d. I- III 11. Afla dakilerden hangisi bitki tohumunun çimlenebilmesi için gerekli de ildir? a. Su b. Hava c. Ifl k d. S cakl k 12. fiekilde gösterilen bitkinin k s mlar ndan hangisi ya da hangileri solunum ve boflalt m yapar? a. Yaln z I b. Yaln z II c. II - III d. III - IV 13. Bitkinin fl kl bir ortama yönelmesi, bir hayvan n afla daki davran fllar ndan hangisi ile ayn canl l k özelli i ile ilgilidir? a. ne bat r lan hayvan n irkilmesi b. Hayvanlar n solunum yapmas c. Aslan n av peflinde koflmas d. Bir hayvan n büyümesi, geliflmesi 14. Afla dakilerden hangisinin yedi imiz k sm uyku hâlindeki canl lara örnek olarak gösterilebilir? a. fieftali b. M s r c. Ayva d. Hurma 15. Afla dakilerden hangisi farkl bir yolla solunum yapar? a. Zürafa b. Yarasa c. Turna bal d. Eflek II III I IV 16. Topra n içinde yaflayan solucanlar ya mur ya nca yaflamlar n devam ettirebilmek için toprak yüzeyine ç karlar. Bunun nedeni afla dakilerden hangisi olabilir? a. Ya an ya mur suyundan faydalanmak istemeleri b. Topra a dolan suyun solunum yapmalar n engellemesi c. Beslenmek için yiyecek aramalar d. Soylar n devam ettirebilmek için üremek istemeleri 17. I. Besin yapma II. Üreme III. Solunum IV. Tepki verme Yukar dakilerden hangisi bir portakal a ac ile sincab n ortak özelliklerindendir? a. I - II - III b. I - III - IV c. II - III - IV d. I - II - III - IV 18. Afla dakilerden hangisi uyku evresindeki bir canl d r? a. b. Kamlumba a Uyuyan köpek kabu u c. d. Yumurta Uyuyan y lan 19. Afla dakilerden hangisi yer de ifltirme hareketi yapamaz? a. Menekfle b. A aç kurdu c. Bal k d. Köstebek 20. Kufllar n gaga yap s beslenme flekillerine göre farkl flekillerde geliflmifltir. Buna göre afla daki kufllardan hangisinin beslenme flekli di erlerinden farkl d r? a. b. c. d. 630