SU KAYNAKLARI YATIRIMLARININ YILLARI ARASINDA İZMİR ÖLÇEĞİNDE İRDELENMESİ

Transkript

1 683 SU KAYNAKLARI YATIRIMLARININ YILLARI ARASINDA İZMİR ÖLÇEĞİNDE İRDELENMESİ Asl ERDENİR SİLAY İnşaat Yüksek Mühendisi Ahmet TOMAR Ziraat Yüksek Mühendisi 1. GİRİŞ Ülkemiz göller ve nehirlerden oluşan önemli tatl su kaynaklar na sahip olmas na rağmen, san ld ğ gibi su kaynaklar bol ve s n rs z olup, su zengini bir ülke değildir. Aksine, gerekli önlemler al nmad ğ ve su kaynaklar n n geliştirilmesine yönelik yat r mlara öncelik verilmediği takdirde yak n gelecekte su sorunlar yaşamaya aday bir ülke olabileceği gibi üretmeme sorunu ile karş karş ya gelecektir. Su hem tar m n hem de sanayinin olmazsa olmaz temel girdisi konumundad r. Ülkemizde teknik ve ekonomik anlamda tüketilebilecek yerüstü ve yeralt suyu miktar n n 112 milyar m 3 olduğu bilenmektedir. Ülkemiz aç s ndan bak ld ğ nda su kaynaklar m z yeterince değerlendiremediğimiz, mevcut su tüketimiz olan 48 milyar m3 ün yaklaş k %76 s (36.5 milyar m3) tar msal sulama amaçl değerlendirilmektedir. Potansiyel sulanabilir arazimizin (8.5 milyon ha) %64 ü 5.42 milyon ha ancak sulanabilmektedir. İzmir ilindeki tar ma elverişli arazi hektar olup, bunun hektar ekonomik olarak sulanabilir arazidir. İzmir ilinin yüzeysel su potansiyeli 2.07 km3/ y l olup bunun 0.75 km3/y l Kuzey Ege sular ndan, 0.13 km3/y l Gediz nehrinden ve 1.19 km3/y l ise Küçük Menderes nehrinden oluşmaktad r. Yer alt suyu potansiyeli ise km3/ y l olup İzmir ilinin toplam brüt su kaynaklar potansiyeli km3/y l d r. İzmir ilinin öncelikle su ve toprak kaynaklar potansiyeli ile ülkemiz içindeki yerine bakmak gerekmektedir. İzmir ili yüzeysel su potansiyelinin % 46 s Küçük Menderes havzas nda, % 29 u Bak rçay havzas nda, % 6 da Gediz havzas ndad r. Ancak Bak rçay Havzas n n İzmir ili s n rlar d ş nda kalan yukar kesimi ile Gediz havzas n n İzmir ili s n rlar d ş nda kalan orta ve yukar kesimlerinden gelen önemli bir su potansiyeli de İzmir ili s n rlar içinden geçerek denize dökülmektedir. İzmir ilinin yer alt suyu potansiyeli p narlar da dahil olmak üzere toplam 494 hm 3 /y l d r. Bunun % 32,5 u olan 161 hm 3 su içme ve kullanma suyu amac yla, % 51 i olan 238 hm 3 su sulama ve endüstri suyu amac yla tahsis edilmiş olup, 95 hm 3 su rezervi mevcuttur. Bilindiği üzere İzmir ili Türkiye nin ikinci en büyük ticaret merkezine, toplam sanayi üretiminin %9.3 ünü gerçekleştiren önemli bir sanayi merkezi, geleneksel ihracat kalemleri tar msal ürünler, pamuk, incir, üzüm, tütün, zeytin ve üstün kaliteli zeytinyağ gibi dünyaca tan nan yerel ürünlere sahiptir. İzmir, milyon TL ile Ege Bölgesi GSYİH sinin yaklaş k % 50 sini, Türkiye GSYİH sinin yaklaş k % 7 sini oluşturmaktad r. İstanbul ve Ankara n n ard ndan Türkiye GSYİH sine katk da bulunan üçüncü büyük ildir. Kişi bas na düşen GSYİH' de ise $ (3.894 TL) ile Türkiye'nin alt nc ili konumundad r.

2 684 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım 2013 Sektörel olarak İzmir ili GSYİH sine en büyük katk y hizmetler (% 54,4), sanayi (% 37,5) ve tar m (% 8,1) sağlamaktad r y l verilerine göre İzmir de istihdam n sektörel dağ l m % 7,5 tar m, % 31,5 sanayi ve % 61 hizmetler sektöründe gerçekleşmiştir y l verileri incelendiğinde istihdam n sektörel dağ l m % 8,5 tar m, % 27,9 sanayi ve % 63.5 hizmetler sektöründe oluşmuştur. Krizin kendini hissettirdiği 2009 y l nda tar mdaki istihdam art ş İzmirli işgücünün hala tar m ile yak n bağlar olduğuna işaret etmektedir. İzmir de toplam işgücü 2008 y l nda 1,171 milyon iken 2009 y l nda 1,170 milyona inmiştir. Ülke geneliyle karş laşt r ld ğ nda İzmir de tar m d ş sektörlerdeki istihdam oran n n ülke düzeyinden sürekli biçimde yüksek olduğu gözlenebilir. Ege Bölgesi nde hizmetler sektöründe ve sanayi sektöründe çal şanlar n neredeyse yar s ve tar mda çal şanlar n % 15 ine yak n İzmir de istihdam edilmiştir. İzmir, Türkiye deki toplam tar m alan n n % 1,4 üne sahiptir ve tar m alanlar n n büyüklüğü aç s ndan 28. ildir. İldeki toplam tar m alan n n % 40 meyveler, içecek ve baharat bitkileri, % 10 u sebze bahçeleri, % 50 si tah llar ve diğer bitkisel ürünlerin üretiminde kullan lmaktad r. Türkiye tar m alan n ise % 11,7 si meyveler, içecek ve baharat bitkileri, % 3,3 ü sebze bahçeleri, % 68,1 i tah llar ve diğer bitkisel ürünlerin üretiminde kullan lmaktad r. İzmir ve Türkiye değerleri karş laşt r ld ğ nda İzmir'in meyve ve sebze alan n n oransal olarak Türkiye'nin tah l ve diğer bitkisel üretim alan ndan fazla olduğu görülmektedir. Ayr ca, ülke genelindeki tar m arazilerinin % 17,0 si nadas için ayr l rken İzmir de bu oran n yaln zca % 0,9 olmas tar m ekonomisi aç s ndan diğer illerin çoğuna göre İzmir e avantaj sağlamaktad r. İzmir ilinde tar m alanlar n n yaklaş k yar s n sulanmayan alanlar oluşturmaktad r. İldeki sulanabilir arazilerin % 74,3 ü sulanmaktad r. İldeki sulanabilir alanlar n tamam n n modern sulama yöntemleri (yağmurlama ve damla yöntemleri ile suyu en verimli şekilde kullanma) ile sulanabilmesi için gerekli altyap n n tamamlanmas önem taş maktad r. Ayr ca, su kaynaklar m z n büyük bir k sm n n tar msal amaçl kullan l yor olmas önemli bir tar m girdisi olan suyun, damlama ve diğer modern teknoloji kullan m n n desteği ile ak lc ve etkin kullan lmas gerekmektedir. Halen ülkemizde sulaman n % 85 i geleneksel olan salma sulama, % 15 inde modern sulama teknikleri ile yap lmaktad r. Modern sulaman n İzmir ilindeki kullan m oran Türkiye ortalamas n n üzerinde %25 olmas na rağmen modern ve verimli sulama yöntemlerinin bölgede yayg nlaşt r lmas gerekmektedir. 2. İZMİR İLİNDE SU POTANSİYELİ, SU KAYNAKLARI İzmir ilindeki tar ma elverişli arazi hektar olup, bunun hektar sulanabilir arazidir. İzmir ilinin yüzeysel su potansiyeli 2.07 km3/ y l olup bunun 0.75 km3/y l Kuzey Ege sular ndan, 0.13 km3/y l Gediz nehrinden ve 1.19 km3/y l ise Küçük Menderes nehrinden oluşmaktad r. Yer alt suyu potansiyeli ise km3/ y l olup İzmir ilinin toplam brüt su kaynaklar potansiyeli km3/y l d r. İzmir ilinin öncelikle su ve toprak kaynaklar potansiyeli ile ülkemiz içindeki yerine bakmak gerekmektedir. Nüfus yoğunluğuna göre su ve toprak kaynaklar potansiyeli düşük olan ilimizde bir damla suyu ve bir kar ş tar m toprağ n kullan rken çok kez düşünmek gerekir. Nüfus yoğunluğu yan s ra tar m ve sanayinin üretim kollar, gelişimi, yoğunluğu dikkate al n nca ilimiz aç s ndan suyun her bir damlas n n ak ll ca ve etkin kullan lmas gerektiği ortaya ç kmaktad r.

3 685 İzmir ili km 2 yüzey alan ile Bat Anadolu daki 3 akarsu havzas n k smen veya tamamen kapsam na al r. Kuzeyde Kuzey Ege Havzas n n Bak rçay havzas olarak da adland r lan ana akarsu bölümü, Gediz Havzas n n Menemen ovas kesimi ve güneyde Küçük Menderes Havzas n n tamam İzmir İli s n rlar içinde yer almaktad r. İzmir ili yüzeysel su potansiyelinin % 46 s Küçük Menderes havzas nda, % 29 u Bak rçay havzas nda, % 6 da Gediz havzas ndad r. İzmir ilinin yer alt suyu potansiyeli p narlar da dahil olmak üzere toplam 494 hm 3 /y l d r. Bunun % 32,5 u olan 161 hm 3 su içme ve kullanma suyu amac yla, % 51 i olan 238 hm 3 su sulama ve endüstri suyu amac yla tahsis edilmiş olup, 95 hm 3 su rezervi mevcuttur Su Potansiyelini Değerlendirmeye Yönelik Tesisler İzmir ili su potansiyelini değerlendirmek amac yla DSİ 2.Bölge Müdürlüğünce 2009 y l na kadar 7 adet baraj bitirilerek işletmeye aç lm ş, 34 adet baraj veya gölet yap lmas öngörülmüştür. İzmir ilinde öngörülen 34 adet baraj ve göletin 18 adedi sulama, 2 adedi sulama ve içme suyu, diğer 14 adedi yaln zca içmesuyu, taşk n koruma, sanayi suyu veya çok amaçl d r. Toplam olarak İzmir ilinde ha alan yüzeysel su kaynaklar ile sulamaya aç lm şt r. Tablo 1. İzmir İlinde 2009 Y l na Kadar İşletmeye Aç lm ş DSİ Sulama Tesisleri İlçe Ad Su Kaynağ Sulama Alan Ad Sulama Alan ( ha ) Bergama Kestel Baraj Bergama Sulamas Menemen Demirköprü Baraj Menemen sulamas Seferihisar Ürkmez Baraj Ürkmez sulamas 370 Seferihisar Seferihisar Baraj Seferihisar sulamas Seferihisar Kavakdere Kavakdere sulamas 560 K n k Sevişler Baraj K n k sol sahil sulamas İşletmeye Aç lm ş Projelerin Toplam Sulama Alan (Büyük Su İşleri) Mordoğan Göleti Sulamasi (Küçük su İşler) 130 Ataköy Göleti sulamas (Küçük su İşler) 228 TOPLAM YAS Sulamalar toplam GENEL TOPLAM Tablo 2. İzmir İlinde 2009 Y l ndan Bugüne İşletmeye Aç lm ş DSİ Sulama Tesisleri S ra İşin Ad Aşamas Faydas (ha) 1 Güzelhisar Mansap Ovalar Sulamas İşletme Kemalpaşa Aşağ K z lca YAS Sulamas İşletme Kemalpaşa Armutlu YAS Sulama Şebekeleri İşletme 33 4 Bergama K ranl Yerüstü Sulamas İşletme 56 5 Tire Yenişehir (Gölet) Sulamas İşletme 62 6 Kiraz Göleti ve Sulamas İşletme 208 TOPLAM 1482

4 686 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım 2013 Tablo 3. İzmir İlinde İnşaat Devam Eden DSİ Sulama Tesisleri S ra İşin Ad Aşamas Faydas (ha) 1 K n k Sağ Sahil Sulamas İnşaat Ödemiş Beydağ Sulamas İnşaat Ödemiş Aktaş Sulamas İnşaat Seferihisar Ürkmez Sulamas Rehabilitasyonu İnşaat Dikili Harputlu Göleti ve Sulamas İnşaat 90 6 Foça Arpaçay Göleti ve Sulamas İnşaat 42 7 Bademli Sulamas İnşaat Menemen Emiralem Göleti ve Sulamas İnşaat Menemen Süleymanl Göleti ve Sulamas İnşaat Aliağa Ç tak Göleti ve Sulamas İnşaat Torbal Aslanlar Göleti ve Sulamas İnşaat Torbal Karak zlar Göleti ve Sulamas İnşaat Kemalpaşa Bağyurdu Göleti ve Sulamas İnşaat Kemalpaşa Yukar k z lca Göleti ve sulamas İnşaat Kiraz Haliller Göleti ve Sulamas İnşaat Bergama Karalar Göleti ve Sulamas İnşaat Bornova Karaçam Göleti ve Sulamas İnşaat Kemalpaşa Savanda Göleti ve Sulamas İnşaat Bergama Çamavlu Göleti ve Sulamas İnşaat Menderes Gümüldür Göleti ve Sulamas İnşaat Tire Eskioba Göleti ve Sulamas İnşaat Bergama Yukar k r klar Göleti ve Sulamas İnşaat Menderes Özdere Göleti ve Sulamas İnşaat 164 TOPLAM Tablo 4. İzmir İlinde Proje Aşamas nda Olan DSİ Sulama Tesisleri S ra İşin Ad Aşamas Faydas (ha) 1 Burgaz (Zeytinova) Sulamas proje Ergenli Sulamas proje Ödemiş Rahmanlar Sulamas proje Karaburun Salman Göleti ve Sulamas proje Torbal Çak rbeyli Göleti ve Sulamas proje Dikili Gökçeağ l Göleti ve Sulamas proje Bergama Bayramc lar Göleti ve Sulamas proje 26 8 Bergama K rcalar Göleti ve Sulamas proje Seferihisar Gödence Göleti ve Sulamas proje Aliağa Kalabak Göleti ve Sulamas proje Bergama Çamtepe Göleti ve Sulamas proje Güzelbahçe Göleti ve Sulamas proje Kemalpaşa Vişneli Göleti ve Sulamas proje 190 TOPLAM 8769

5 687 Tablo 5. İzmir İlinde Planlama Aşamas ndaki DSİ Sulama Tesisleri S ra İşin Ad Aşamas Faydas (ha) 1 Kemlpaşa Armutlu Sulamas Planlama Bergama Seklik Göleti ve Sulamas planlama Tire Dereli Göleti ve Sulamas planlama Bergama Narl ca Göleti ve Sulamas planlama Menemen Bozalan Göleti ve Sulamas planlama Kemalpaşa Akalan Göleti ve Sulamas planlama Dikili Esentepe Göleti ve Sulamas planlama Tire Sar lar Göleti ve Sulamas planlama Foça-K şla Göleti ve Sulamas planlama 176 TOPLAM 3006 İzmir ilinde 2009 y l ndan bu güne kadar 1482 ha alan sulamaya aç lm ş, ha alan n inşaat devam etmekte, ha alan n projeleri haz rlanm ş/ haz rlanmakta, ha alan nda planlama çal şmalar devam etmektedir. Birinci İzmir kent sempozyumunun yap ld ğ 2009 y l nda gelecekte ha alan sulamaya aç lacağ ifade edilmiştir. Belirlenen bu hedefe %72,5 ulaş ld ğ, hedeften %27,5 uzaklaş ld ğ görülmekle beraber, 4 y lda su kaynaklar yat r mlar nda sulama aç s ndan önemli art ş olduğu görülmektedir. Sulama suyu temini yat r mlar yan s ra içme ve kullanma suyu temini amaçl yat r mlarda ilimizde önem taş maktad r. İlimizin toplam nüfusu kişi olup bu nüfusun tümü bütünşehir yasas ile Büyükşehir nüfusunu oluşturmaktad r. İzmir Büyükşehir alan n n içme-kullanma ve endüstriyel su ihtiyaçlar n karş layacak projeleri ortaya koymak amac yla İzmir İçmesuyu Projesi Master Plan raporu DSİ taraf ndan 1971 y l nda yapt r lm şt r. Bu proje kapsam nda Menemen Yeralt suyu, Balçova Baraj, Manisa ilinde bulunan Göksu ve Sar k z kaynaklar ndan ve Tahtal Baraj ndan toplam 280 hm 3 /y l su kullan ma sunulmuştur. Bu proje öncesinde DSİ ce gerçekleştirilen Halkap nar Kaynaklar geliştirilmesi ve baz yer alt suyu kuyular ndan elde edilen 72 hm 3 /y l su ile birlikte İzmir kentine 352 hm 3 /y l su sağlanm şt r. Halen DSİ uygulama program nda bulunan İzmir İçmesuyu II. Merhale Projesi kapsam nda Manisa ilinde inşaat devam eden Gördes Baraj ndan İzmir e 59 hm 3 /y l içme ve kullanma suyu verileceği ifade edilmiş, Gördes baraj ndan kademeli olarak su verilmeye başlanm şt r. Proje kapsam nda 119 km uzunluğunda boru hatt n n, 0+35 km tamamlanm ş ve hizmete al nm şt r. Hatt n km sinin %98 tamamlanm ş, 11 Aral k 2013 tarihine kadar tamamlan p hizmete al nacakt r. Proje kapsam nda m 3 /gün kapasiteli ar tma tesisi ve pompa istasyonu bulunmaktad r. Gördes Baraj inşaat 2008 y l sonunda bitirilecek ve su tutmaya başlanm şt r. Bu nedenle Ar tma Tesisi ve İletim Hatt Uygulama Projelerinin İZSU ca acilen bitirilmesi gerekmektedir. Bütün şehir yasas ile Büyük şehire bağlanan ilçe ve beldelerinde de 2009 y l sonras DSİ uygulama program nda bulunan Ödemiş Rahmanlar baraj (9.36 hm3/y l), Karaburun Karareis Baraj (2,84 hm3/y l), Karaburun Salman baraj (0,90 hm3), Karaburun Bozköy göleti(1,98 hm3) ve Dikili Çandarl göleti (0,90 hm3/y l) olmak üzere toplam 16,03 hm3/y l ilave içme kullanma suyu sağlanacakt r. Projenin Gördes Baraj ndan sonraki kademesi olan Manisa ilindeki Çağlayan Baraj ndan 23 hm 3 /y l, Başlam ş Baraj ndan 36 hm 3 /y l, Düvertepe Baraj ndan

6 688 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım hm 3 /y l suyun İzmir kentine verilmesi planlanm şt r. Proje tamamland ğ nda DSİ taraf ndan İzmir iline 205 hm 3 /y l daha su sağlanarak 2028 y l na kadar toplam 574 hm 3 /y l su temin edilmiş olacakt r. 3. İLİMİZDE SULAMA YATIRIMLARI AÇISINDAN ÖNEMLİ HAVZALARIMIZ VE PROJELER 3.1. Küçük Menderes Havzas Küçük Menderes havzas n n en önemli akarsuyu Küçük Menderes nehri ve yan kollar olan Fertek çay, Ulad deresi, Il ca deresi, Değirmen dere, Aktaş deresi, Rahmanlar deresi, Pirinçci deresi, Yuval dere, Eğridere, Birgi çay, Çevlik çay ve Keles çay d r Küçük menderes havzas içerisinde, İzmir iline bağl Bay nd r, Beydağ, Kiraz, Ödemiş, Selçuk, Tire ve Torbal olmak üzere 7 adet ilçe yer almaktad r. Havzan n Mevcut Durumu ve Sorunlar Türkiye nin bat ucunda yer alan Küçük Menderes havzas km 2 lik bir drenaj alan na sahiptir. Havza Çeşme, Karaburun, Urla ve Seferihisar ilçelerinin bulunduğu k y kesimi ile Ödemiş, Bay nd r, Tire, Beydağ, Kiraz ve Selçuk ilçelerinin yer ald ğ ve geniş oval k alanlar n bulunduğu iç kesimden oluşan iki ana bölümden oluşmaktad r. Küçük Menderes havzas n n Küçük Menderes nehri taraf ndan drene edilen iç kesimi yaklaş k hektarl k sulanabilir ova potansiyeli ile Bat Anadolu nun gelişmeyi bekleyen önemli havzalar ndan biridir. Mevcut yüzeysel su potansiyelinin hemen hemen tamam, bugüne kadar başlan lan ilk ve en büyük tesis olan Beydağ baraj d ş nda, Ödemiş Aktaş, Bademli barajlar n n inşaatlar na 2011 y l nda başlanm ş, Rahmanlar baraj 2013 y l yat r m program na al nm ş, inşaat na başlanm şt r. Havzada yer alan Bay nd r Zeytinova baraj n n inşaat devam ediyor, Ergenli baraj 2013 ek yat r m program nda, Ulad baraj proje aşamas ndad r. Son y llarda bölgemizde yaşanan kurakl ğ n bir sonucu olarak yeralt suyu seviyelerinde önemli düşüşlerle karş laş lm şt r. Küçük Menderes havzas nda en önemli problem yeterli sulama suyu sağlamak üzere yüzeysel su kaynaklar n n geliştirilmesidir. Yağmurlama ve damla sulamas gibi modern sulama tekniklerinin uygulanmas ile daha çok alana hizmeti ulaşt rmak mümkün olacakt r. Küçükmenderes havzas nda yeralt suyundan yararlanarak toplam hektar alanda sulama yapan 40 ayr sulama kooperatifi bulunmaktad r. Beydağ baraj ile Beydağ ve Ödemiş ilçeleri aras nda Küçük Menderes nehrinin sağ ve sol sahilinde toplam ha arazinin sulanmas amaçlanmaktad r. Sulama alan içerisinde Beydağ ve Ödemiş ilçelerinin toplam 28 köyün/beldenin tar m arazileri kalmaktad r Bak rçay Havzas Bak rçay havzas ndaki su depolama tesisleri olan Kestel baraj ve Sevişler baraj inşa edilerek işletmeye geçirilmiş, Yortanl ve Çalt koru barajlar bitirilmiş olup, sulama şebeke inşaatlar devam etmektedir. Ayr ca 2009 y l ndan sonra Bak rçay mansap ovalar sulamas ( ha ) için planlanan 5 baraj n (Geyikli, Musacal, Kap kaya, Karadere, Sar calar) planlama çal şmalar tamamlanm ş, proje çal şmalar devam etmektedir.

7 İşletmede Olan Barajlar Manisa ili Soma ilçesinde bulunan Sevişler baraj inşaat 1981 y l nda tamamlanarak işletmeye aç lm şt r. Soma daki termik santrallere soğutma suyu sağlamak üzere inşa edilmiş olan barajdan mansap su haklar n ve diğer sulama suyu taleplerini karş lamak amac yla sulama suyu da al nmaktad r. Soma daki termik santrallere 20,5 hm 3 /y l su tahsis edilmiş olup, baraj n regüle ettiği suyun kalan olan ortalama 62 hm 3 /y l potansiyel mansap ovalar n n sulanmas amac yla kullan lmaktad r. Barajdan b rak lan su ile 2004 y l nda K n k Sol Sahil Sulamas n n tamamlanan bölümlerinde 840 hektar alan sulanmaktad r. Barajdan b rak lan suyun büyük bölümü ise Bak rçay ana yatağ boyunca 3,78 hm 3 /y l değerinde olan kadim su haklar n n karş lanmas nda ve mansap ovalar nda sulu tar m yapan diğer çiftçilerin su taleplerinin karş lanmas nda kullan lmaktad r. İzmir ili Bergama ilçesinde bulunan Kestel baraj Bergama ovas n n sulanmas amac yla inşa edilmiş bulunan barajdan al nan suyla 4260 hektarl k alanda sulama yap lmaktad r. Sulama şebekesi kanaletli, ana kanal klasik tiptedir. K n k sol sahil sulamas 7063 hektar alana sahiptir K n k sağ sahil sulamas İzmir ili K n k ilçesinde Bak rçay nehrinin sağ sahilinde kalan tar m arazilerini kapsamaktad r. K n k sağ sahil sulamas hektar alana sahiptir. Sulama şebekesi suyunu Yortanl ve Çalt koru barajlar ndan alacakt r. Bak rçay K n k Projesi ile hektar sağ sahilde, 7063 hektar sol sahilde olmak üzere toplam hektar arazi sulanacakt r. Ayr ca Gediz havzas nda ha Menemen sol ve sağ sahil sulamalar ilimiz s n rlar d ş nda yer alan Demirköprü baraj ndan sulanmaktad r. 3.4-Sulama Şebekesi Bulunmayan Alanlarda Sulama Durumu ve Problemler Bak rçay havzas n n mansap kesimi olan Bayat ovas ndaki çiftçiler de K n k takine benzer şekilde Bak rçay yatağ na Sevişler baraj ndan b rak lan sulama suyunu motopomplarla alarak sulama yapmaktad rlar. Bayat ovas nda Bak rçay yatağ n n sağ sahilinde kalan ve 1950 li y llarda DSİ ce yap lm ş bulunan baz kurutma ve drenaj kanallar da sulama amac yla yöre çiftçilerince kullan lmaktad r. Toprak kanal niteliğinde olan bu kanallara, Bak rçay yatağ na Sevişler baraj ndan b rak lan sulama suyu motopomplarla al narak depolanmakta ve Bak rçay yatağ ndan daha uzakta olan çiftçilerin de sulama yapmas sağlanmaktad r. Bu şekilde sulama alan n n genişlemesi nedeniyle özellikle Bayat Ovas kesiminde sulama için ihtiyaç duyulan su miktar büyük boyutlara ulaşm şt r. Bak rçay nehri Dikili ilçesi Çandarl beldesi yak nlar nda denize dökülür. Akarsuyun denize bağland ğ noktan n hemen memba nda her y l geçici bir toprak dolgu ile akarsu kapat l r. Böylece akarsu yatağ na hem tuzlu deniz suyunun girişim yapmas önlenir hem de Bak rçay yatağ na Sevişler Baraj ndan b rak lan sulama suyunun depolanmas sağlan r. Buradan çiftçilerce motopompla sulama suyu al narak sulama yap lmaktad r. Akarsuyun bitiş ucunda olmas nedeniyle bu kesime Sevişler baraj ndan yeterli su ulaşt rmada güçlüklerle karş laş lmaktad r.

8 690 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım SU KAYNAKLARININ GELİŞTİRİLMESİ ve ETKİN KULLANIMINDA ALINABİLECEK ÖNLEMLERİ ŞÖYLE SIRALAYABİLİRİZ Öncelikle etkin bir planlaman n gerçekleştirilmesi, bunun içinde her karar aşamas nda, aç k olarak belirlenmiş bir politika olmal d r. Böylece tüm kesimlerin, bürokratik karars zl klar n alaca karanl ğ nda didinmesi yerine aşağ dan yukar olumlu önerilerin, yukar dan aşağ ya ak lc kararlar n ak ş sağlanmal d r. Sulama projeleri politik ç karlar n etkisinden kurtar lmal d r. Etkin planlama için yap labilmesi için, yukar dan aşağ ve aşağ dan yukar serbest ve geniş düşünce ve öneri ak ş n n sağlanmas gerekir. Planlama uzmanlar ve uygulama uzmanlar, projede yer alan tüm meslek gruplar ancak gelişmeyi gerektiren nedenler, öncelikler, zamanlama, parasal s n rlamalar, politik bask lar ve toplumsal davran ş biçimleri konular nda yeterli bilgi edinirlerse daha etkin ve sağl kl planlama yapabilirler. Su kaynaklar n n geliştirilmesine yönelik araşt rmalara daha fazla kaynak ayr lmal, meteorolojik ve hidrolojik değişikliklerin depoland ğ veri bankalar kurulmal ; yat r m programlar nda, su kay plar n önleyecek ve suyun daha az tüketilmesini sağlayacak projelere öncelik verilmeli, kullan labilir su kaynaklar m z n tamam n kullanmaya yönelik havzalar aras su transferini öngören büyük projelere destek verilmeli, projelere yat r m programlar nda öncelik verilmeli, tar msal sulama projelerine ayr lan yat r m pay yükseltilmelidir. Tar msal sulamada tasarruf sağlay c yeni teknolojilerin geliştirilmesinin ve uygulamas n n teşvik edilmesi hatta kimi bölgelerde ve projelerde zorunlu tutulmas gerekmektedir. Sulama ücretlerinde alan, saat sisteminden hacim/ölçüm sistemine geçilmelidir. İlimiz genelinde mevcut sulamalarda bas nçl şebekelerin oran %25 dir. Ülkemiz su kaynaklar n n rejimlerinin belirlenmesi, enerji, sulama, taşk n kontrolü gibi amaçlarla geliştirilmesi ve kontrol alt na al nmas için hidrolojik etüt ve araşt rmalar n sürekli ve sistemli bir şekilde yap lmas için yeterli ödenek ayr lmal d r. Su kaynaklar n n entegre yönetimi amac yla eylem plan haz rlanmal ve bu kapsamda, İzmir ili sulama ve içme / kullanma suyu master plan haz rlanarak, su kaynaklar ve kullan m miktarlar tespit edilmeli, depolama tesislerine öncelik verilerek YAS kullan m azalt lmal d r. 10 Beş Y ll k Kalk nma Plan nda ( ) Yeralt suyu kullan m n n Plan dönemi boyunca yüzde 5 düşürülmesi öngörülmektedir. Ulusal Su Politikas belirlenmeli ve uygulamaya konulmal, bu kapsamda Su Yasas derhal ç kar lmal, Ulusal ve Yerel Su Konseyleri oluşturulmal d r. Yurttaşlar n ve üreticilerin su kaynaklar n n geliştirilmesinin her aşamas nda etkin kat l m sağlanmal d r. Havza ve kaynaklar üzerinde yap lacak tesis ve planlamalarda daha önceki y llarda mansapta yap lm ş tesislerin su ihtiyaçlar dikkate al nmal d r. Sulama projelerinde çiftçi kat l m n n teşvik edilmesi ve çiftçi kat l m olan projelere öncelik verilmesi, sulama projelerinde istenilen hedefe ulaşabilmek için izleme ve değerlendirme çal şmalar na ağ rl k verilmelidir. Tesislerin envanterleri ç kar larak aksayan yönler ve al nacak tedbirlerin ortaya konulmas, özellikle daha önceki y llar yap lan küçük sulama tesislerinin rehabilitasyonuna yönelik çal şmalara ağ rl k verilmelidir. Yeni sulamaya aç lacak alanlarda arazi toplulaşt rma çal şmalar n n zorunlu hale getirilmesi, sulama şebekesi tamamlanan alanlarda sürekli ve dengeli bir tar msal faaliyet yapabilmek için

9 691 tarla içi geliştirme hizmetleri de eş zamanl olarak geliştirilmelidir. Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğünün ve taşra kuruluşlar n n kapat lmas / devir edilmesinin sulama yat r mlar ndan beklenen fayday azaltacağ gibi sürdürülebilir tar m olanaks z k lacağ düşünülmektedir. Tar msal sulamada istenilen hedefe ulaşmak için sulamay fiilen yapan çiftçinin eğitilmesi çok önemlidir. Bu konuda da diğer tar msal konularda olduğu gibi yetki kargaşas ve hizmette dağ n kl k vard r. Bu durum hizmette hedef belirsizliğine, güç kayb na hatta yanl ş uygulamalara neden olmaktad r. Çiftçilerin eğitiminde bu kargaşa ve dağ n kl ğ n ortadan kald r labilmesi için kurumsal düzenlemelerin bir an önce yap lmas gerekmektedir. Yeralt ve yerüstü su kaynaklar, yanl ş imar uygulamalar ile nüfus ve sanayi bask s alt nda kalmaktad r. Bu nedenle, Belediyelerin özellikle mevzii imar plan ve sanayi bölgesi ilan ile ilgili çal şmalar nda ilgili kurum / kuruluşlar n uygun görüşleri ve onaylar n almalar gerekmektedir. Su kullan m konusunda, içme suyu için tüm kullan c lara su tasarrufu konusunda yaz l ve görsel bas n organlar n n desteğiyle etkin bir bilgilendirme çal şmas yap lmal, ayr ca sulama suyunun kullan m ve uygun sulama teknikleri kullan m ile ilgili olarak üreticileri bilgilendirmek amac yla, gerek bas n yay n organlar kullan larak, gerekse yörede yap lacak bilgilendirme toplant lar ile konuya dikkat çekilmelidir. Sulamada su ekonomisinin geçerli olduğu, su tasarrufu ve verimliliği sağlayan, bas nçl -denetimli modern sistemler kullan lmal d r. Su tasarrufu aç s ndan tavsiye edilen, ancak uygulama maliyeti yüksek olan bu sulama teknikleri için finans olanaklar geliştirilmelidir. Ayr ca bölgemizde ve ilimizde kuru tar mda, su birikimi sağlayan tar msal üretim yöntem ve teknikleri yayg nlaşt r lmal d r. İlimiz ve bölgemiz tar m nda ürün desenine yönelik dinamik değişimler olmaktad r. Yeni ürünlerin ürün deseni içindeki oran h zla artmaktad r. Sanayi domatesi yan s ra salçal k biber, kornişon salatal k, d ş mekan ve kesme çiçekçilik, meyvecilikte sulama ile birlikte art ş göstermektedir. İlimizde sebze ve meyve tar m her geçen gün kuru tar m aleyhine gelişmektedir. Tar ma dayal sanayi de sebze ve meyve tar m na bağl olarak gelişmektedir. Ülkemizin ekonomik büyüme ve kalk nma sürecinin zorunlu k ld ğ değişim ve gelişime ilimiz de sahip olduğu ekonomik, sosyal ve toplumsal altyap nedeniyle katk da bulunurken, kendi bünyesi içinde de bir değişim ve gelişim süreci yaşam şt r. Bölgemiz, sanayi ve hizmetler sektörü yan s ra tar msal ürün ağ rl kl d şsat m ve ticaretin belirleyici olduğu bir yap ya sahiptir. KAYNAKLAR SİLAY Asl, TOMAR Ahmet, Kurakl ğ n Etkileri Ve Su Kaynaklar Yat r mlar n n İzmir İrdelenmesi TMMOB İzmir Kent Sempozyumu,2009 DSİ II. Bölge Müdürlüğü, Küçük Menderes Beydağ Projesi Master Plan Raporu, 1996 DSİ II. Bölge Planlama Şube Müd. Çal şmalar DSİ WEB Sayfas ve 2013 y l Ajandas DSİ II. Bölge 2006,2007,2008,2009,2010,2011,2012 Uzun vadeli Programlar DPT 9.BYKP Toprak ve Su Kaynaklar n n Kullan m ve Yönetimi Özel İhtisas Kom.Raporu Ölçeğinde TOMAR Songül; Küçük Menderes Beydağ Projesi Ödemiş Sulamas n n Havza Tar m na Olas Etkileri Üzerine Bir Araşt rma, Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,(Yüksek Lisans Tezi),2002-İzmir TOMAR, Ahmet, "Su ve Toprak Kaynaklar n n Geliştirilmesinde Tar msal Ekonomi Çal şmalar n n Yeri ve Önemi, Tar mda Su Yönetimi ve Çiftçi Kat l m sempozyumu, ZMO, Ankara, 1995, s: 93 Cumhuriyet Strateji, Küresel iklim tehdidi, 2007 İPEK, İ.Şükrü, I.Ulusal Sulama Kongresi, Antalya,2001