İZMİR ULAŞIMININ ÖNÜMÜZDEKİ 20 YILI HAKKINDA DÜŞÜNCELER

Transkript

1 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım İZMİR ULAŞIMININ ÖNÜMÜZDEKİ 20 YILI HAKKINDA DÜŞÜNCELER Doç.Dr. Serhan TANYEL serhan.tanyel@deu.edu.tr Yard.Doç.Dr. M. Y ld r m ORAL yildirim.oral@deu.edu.tr GİRİŞ İzmir, tarihsel geçmişi boyunca Ege nin ve dolay s yla ülkemizin en önemli yerleşim birimlerinden biri olmuştur. Uzun y llar boyunca koruduğu ticari önemini bugün de ayn şekilde devam ettirmektedir. Bunlar n sonucu olarak Türkiye nin en fazla göç alan şehirlerinden biri olma özelliğini de taş maktad r. Her geçen gün artan nüfusa bağl olarak, İzmir şehrinde yolculuk yapmak isteyen insan say s nda da önemli bir art ş görülmektedir. Bu ise trafik s k ş kl ğ gibi önemli ulaş m problemlerini de beraberinde getirmektedir. Son 50 y ll k süreç içinde şehir merkezinde yoğun yerleşime izin verilmesi, şehir içinde rayl sistemler ve deniz taş mac l ğ ndan çok karayolu ulaş m n n ön plana ç kmas, bu sorunlar n daha da büyümesine yol açm şt r. Özellikle İzmir körfezi gibi önemli bir avantaja sahip bulunan İzmir de deniz yolu ile yolcu taş mac l ğ, son y llarda İzmir Büyükşehir Belediyesinin Ulaş mda Entegrasyon Projesi kapsam nda devral nmas na kadar, İzmir Şehiriçi Yolcu Taş mac l ğ ndaki pay n önemli oranda kaybetmiştir y l nda tamamlanm ş olan İzmir Ulaş m Ana Plan ç kt lar doğrultusunda yap lmas planan ve ihale aşamas nda yer alan Konak ve Karş yaka tramvaylar ile yine İzmir Büyükşehir Belediyesi taraf ndan haz rl klar tamamlanmakta olan İzmir körfezindeki yolcu taş mac l ğ n n geliştirilmesi projelerinin yan s ra, şu anda yap m sürmekte olan İzmir- İstanbul Otoyolu, İzmir-Ankara h zl tren projesi, Konak Tünelleri gibi projelerin, kentin ulaş m sisteminde köklü ve geri dönülmez değişiklikler meydana getireceklerdir. Bu çal şmada, İzmir kentiçi ulaş m n n 20 y ll k süreç içerisinde ne gibi değişikliklerle ve sonuçlarla karş lacağ üzerinde bir tart şma ortam yarat lmas d r. İZMİR ULAŞIM ANA PLANI 2030 YILI HEDEFLERİ İzmir Büyükşehir Belediyesi taraf ndan haz rlanm ş olan İzmir Ulaş m Ana Plan (İBB, 2009) 5216 say l Kanun doğrultusunda haz rlanm şt r. Ulaş m Ana Plan n n altl ğ olarak İzmir Kentsel Bölge Naz m İmar Plan (İBB, 2005) kullan lm şt r. Ulaş m Ana Plan çal şmalar kapsam nda yap lan analizler sonucunda yolculuk istek hatlar Şekil 1 de görüldüğü gibi belirlenmiştir. Şekil den görülebileceği gibi, yolculuklar n beklenildiği gibi iç körfezde topland ğ görülmektedir.

2 306 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım 2013 Şekil Yolculuk İstek Hatlar (İBB, 2009) İstek hatlar doğrultusunda, 2030 y l karayolu ve toplu ulaş m hatlar Şekil 2 ve 3 te sunulduğu şekilde oluşacağ öngörülmüştür. Şekil Y l beklenen karayolu Ağ (İBB, 2009)

3 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım Şekil y l için önerilen toplu ulaşt rma ağ (İBB, 2030) Şekillerden de anlaş labileceği gibi, İzmir kentiçi ulaş m n önemli oranda rayl sistemlere ve deniz ulaş m na bağl olarak gelişmesi öngörülmüştür. Tablo 1 de 2030 toplu ulaş m atamalar n n türlere göre dağ l m verilmiştir. Tablo incelendiğinde, 2030 y l nda toplu ulaş m n ağ rl kl olarak karayoluna dayal olacağ görülmektedir fakat rayl sistemlerin toplu ulaş mdaki pay n n %27, deniz ulaş m pay n n ise %7 oran nda olabileceği tahmin edilmiştir. Bu sonuçlar, doğru yat r mlar yap ld ğ takdirde, ulaş m sistemleri aras ndaki dengenin sağl kl bir şekilde gerçekleştirilebileceğini göstermektedir. Tablo toplu ulaş m atamalar n n türlere göre dağ l m (Oral, 2012)

4 308 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım 2013 Tablo 2 5 y ll k dönemlere göre toplu ulaş m yat r m cetvelleri İlk uygulaman n 2011 y l nda banliyö demiryolu öncesinde karayolu ağ ndaki iyileştirmeler ve trafik düzenlemeleri girişimleriyle yürütülmesi, ESHOT belediye otobüsleri ana arterlerinin oluşturularak olağanüstü otobüs yolculuklar yükünün, otobüs öncelikli hat

5 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım düzenlemeleri ve optimizasyon çal şmalar yla daha ak lc bir düzeye çekilmesi düşünülmüştür (Oral, 2012) y l nda bu düzenlemelerin sürdürülerek banliyö demiryolu uygulamalar n n başlat lmas ile birlikte İzmir de ulaş m sisteminin yeni bir aşamaya geleceği ve bu çerçevede ulaş m sistemleri aras entegrasyonun geliştirilerek aktarma noktalar n n yeniden ele al nmas n n gerekeceği kabul edilmiştir (Oral, 2012). Ayr ca y llar aşamas nda ise HRS nin (Metro); F.Altay uzant s ve Bornova Merkez bağlant k s mlar n n işletime al nacağ öneri programa konulmuştur sonras nda Banliyö Demiryolu nun ( ZBAN) Torbal ya uzat lacağ yat r m cetvelinde önerilmiştir. Yine bu dönemde 2013 y l sonuna kadar Konak ve Buca Tramvay sistemleri uygulanmas önerilmiştir. Bu durumda 2020 y l sonuna kadar mekânsal aç dan bak ld ğ nda: Ulaş m talep yönetimi (UTY) uygulamalar n n sonuçland r lmas, Ara toplu ulaş m sistemlerine ilişkin diğer sistemlere bağl olarak yeniden düzenleme uygulamalar n n tamamlanmas, Belediye otobüs sistemlerinin ve hatlar n n diğer toplu ulaş m sistemlerine göre düzenlenmesinin sonuçlar n n al nmas, Öncelikle Konak sonras nda Buca Tramvay sistemlerinin uygulanm ş olmas, Üçüncü ve dördüncü aşamalar olarak Karş yaka ve Bornova Tramvay sistemlerinin işletime al nmas, Vapur sisteminin Konak - Üçkuyular hatt n n, M. Kemal Bulvar na paralel iskeleler olarak tamamlanmas ; Demiryolu banliyö sisteminin Torbal ya uzat lmas, Konak, Buca ve Kaş yaka Tramvay Sistemlerinin işletime al nmas, Mavişehir, İnciralt ve Güzelbahçe yeni vapur hatlar n n işletime al nmas, Banliyö demiryolu hatt n n Aliağa Organize Sanayi Bölgesi ne uzat lmas, Torbal bağlant s n n kurulmas, önerilmiştir. İZMİR ULAŞIM ANA PLANININ YENİLENME GEREKLİLİĞİ İzmir Byükşehir belediyesi taraf ndan tamamlanm ş olan İzmir Ulaş m Ana Plan haz rlan rken, aşağ daki projeler Naz m İmar Plan kapsam nda da ele al nmad ğ ndan, planlama aşamas nda değerlendirilememişlerdir: 1. İzmir- İstanbul otoyolu. 2. İzmir-Ankara h zl tren hatt 3. Sabuncubeli tünelleri 4. Konak tünelleri 5. İzmir körfez geçişi projesi.

6 310 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım 2013 Söz konusu projelerin, özellikle ilk üç maddede yer alan projelerin İzmir kenti arazi kullan m nda önemli değişiklikler yapabileceği aç kt r. Bu durum, İzmir Naz m Plan n n yan s ra, İzmir Ulaş m Ana Plan n n da yenilenmesi gerekliliğini ortaya ç karmaktad r. Diğer yandan, geçen yaklaş k beş y l içerisinde, çeşitli sebeplerle İzmir Ulaş m Ana Plan bünyesinde gerçekleştirilmesi planlanan baz projeler de hayata geçirilememiştir. Bunlardan en önemlileri, Konak-Fahrettin Altay Metro hatt ile Konak tramvay hatlar d r. Her ne kadar, Konak-F.Altay metrosuna ait iki istasyon işletmeye aç lm ş olsa da, Üçkuyular bağlant ns n henüz tamamlanamam ş olmas önemli bir sorun olarak ön plana ç kmaktad r. Konak ve Karş yaka tramvaylar için gerekli izinlerin al nm ş olmas önemli bir gelişmedir. Ancak, her iki hatt n da en iyi tahminle 2015 te tamamlanabileceği söylenebilir. Yukar da k saca aç klanmaya çal ş lan tüm unsurlar, İzmir Ulaş m Ana Plan n n yenilenmesi için önemli gerekçeler oluşturmaktad r. İZMİR ULAŞIMI İLE İLGİLİ BAZI ÖNERİLER İzmir deki ulaş m projelerinin tümüne aşağ da sunulan prensipler doğrultusunda yaklaş lmas uygun olacakt r: Kentiçi ulaş mda dikkat edilmesi gereken en önemli husus, kentin esas sahiplerinin araçlar değil, insanlar olduğu gerçeğidir. Üretilen tüm çözümlerin, bu gerçek doğrultusunda haz rlanmas, k sa, orta ve uzun vadede ulaş m sorununun en aza indirilmesi aç s ndan önemlidir. Arazi kullan m ile ulaş m talebi ve sunulan arz aras nda önemli bir ilişki bulunmaktad r. Bu ilişki dikkate al nmad ğ takdirde üretilen çözümler, sorunun beklenenden daha büyük boyutlara erişmesine yol açmaktad r. İzmir de yaşayan insanlar n, geçmişten gelen ancak özellikle son yar m yüzy lda terk edilmiş ve/veya ihmal edilmiş ulaş m al şkanl klar vard r. Bu al şkanl klar n mümkün olduğunca canland r lmas ; hem kentin sağl kl gelişimi hemde ulaş m sorununun çözümü aç s ndan önemli bir basamak teşkil edecektir. Hiçbir ulaş m sistemi, tek baş na ulaş m sorununun çözülmesini sağlamaz. Tüm sistemler bir arada düşünülerek çözümler üretilmelidir. Yukar da aç klanan prensipler doğrultusunda bak ld ğ nda, İzmir kentinin gelecekteki 20 y ll k süreç içerisinde sağl kl bir gelimle gösterebilmesi için aşağ daki hususlar n ele al nmas nda yarar olduğu söylenebilir: İZBAN n en k sa sürede güneyde Selçuk, kuzeyde ise Bergama ya kadar ulaşt r lmas ; bu merkezlerden kuzeyde Dikili, Ayval k, Edremit gibi önemli merkezlerle ilişkilerinin sağlamas büyük önem taş maktad r. İzmir Metrosu nun ise, orta vadede Urla-İzmir İleri Teknoloji Ensitüsü Kampüsü ne uzat lmas, uzun vadede ise İzmir-Çeşme Rayl sistem hatt n n ele al nmas gerekmektedir. Gündemde olan İzmir Körfez Geçişi projesi, İzmir kentinin arazi kullan m n diğer birçok projeye oranla daha fazla etkileme potansiyeline sahiptir. Bu değişim eğer dikkatli bir şekilde ele al nmaz ve gelecek tahminleri sağl kl bir şekilde yap lmazsa, İzmir kentine yarardan çok zarar vereceği aç kt r. Bu bağlant eğer gerçekleştirilecekse, karayolu ile değil, mutlak

7 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım surette rayl sistemle yap lmas gerekmektedir. Böylece, İzmir kentinde mevcut bulunan ve yap m süren veya planlanan İzmir Metro, İZBAN ve tramvay hatlar gibi yat r mlarla sağl kl bir bütünlük elde edilebilir. Aksi takdirde, uzun y llard r ülkemizin ana ulaş m sorunu olan karayolu dayal ulaş m n teşvik edileceği; bunun ise k sa vadede değilse bile orta vadede trafik s k ş kl ğ n beklenin üstünde artt racağ söylenebilir. İzmir-İstanbul Otoyolu ile Sabuncubeli tünellerinin, İzmir ile Manisa aras nda mevcut durumda da var olan ulaş m talebini artt racağ aç kt r. Bu iki önemli merkez aras ndaki etkileşimin tekrar ele al narak ulaş m talebinin ortaya konmas nda yarar olduğu düşünülmektedir. İzmir kentinin/ilinin en önemli avantajlar ndan birisi, deniz ulaş m olanağ d r da tamamlanm ş olan İzmir Ulaş m Ana Plan nda yer alan körfez hat önerilerinin hayata geçeirilmesi, İzmir kent/il kimliğinin oluşmas ve korunmas nda büyük önem taş yacağ öngörülmektedir. Yukar da da vurguland ğ gibi, kentler insanlar n, yani yayalar nd r. İzmir Ulaş m Ana Plan nda yer alan, kent ve ilçe merkezlerinde önerilen yaya hatlar n n oluşturulmas, kentlerin as l sahiplerine geri verilmesi yolunda önemli bir ad m olacakt r. İzmir de rayl sistemler tamamland ğ nda, körfez hatlar etkin bir şekilde kullan lmaya başland ğ nda, diğer bir değişle toplu ulaş m tam anlam yla kente entegre edildiğinde, sadece yayalar için değil, bisiklet ulaş m içinde önemli olanaklar ortaya ç kacakt r (Her ne kadar bisiklet ulaş m İzmir Büyükşehir Belediyesinin öncelikli projelerinden biriyse de, ancak tüm toplu ulaş m sistemlerinin başar l ve etkin kullan m ile daha sağl kl bir bisiklet ulaş m sağlanmas mümkündür). İzmir in ulaş m aç s ndan en sorunlu bölgesi olarak Buca ilçesi ön plana ç kmaktad r. Buca da en k sa sürede rayl sistemlerle yolcu taş mac l ğ na başlanmas gerekmektedir. Nitekim 2009 İzmir Ulaş m Ana Plan n nda da Konak tramvay ile Buca tramvay eş zamanl olarak ele al nm şt r. Son olarak, İzmir kent merkezi olarak kabul edilen Konak ve Alsancak ta özellikle park yeri problemine dayal ulaşt rma sorunlar ön plana ç kmakatad r. Bu bölgede, iyi planlanm ş ve analiz edilmiş, kent merkezine girişin fiyatland r lmas projelerinin haz rl klar na başlanmas nda yarar olduğu düşünülmektedir. SONUÇ Şehirlerde toplu ulaş m sistemlerinde mükemmeliyetçiliğe ve yat r m önceliğine ağ rl k verilmelidir. Ayr ca talep yönetimi çal şmalar na mutlaka önem verilmelidir. Bu temel tercihler art k gelişmiş ve ekonomik kalk nma düzeyleri yüksek olan ülkelerde dahi başl ca şehir yönetim politikas durumuna gelmiş bulunmaktad r. Ayr ca yüksekli maliyetli ulaş m alt yap proje yat r mlar n n ak lc ve çağdaş teknik planlama çal şmalar na dayand r lmas zorunlu görülmelidir. Aksi takdirde bu projelerden kamusal aç dan fayda elde edilemeyeceği gibi büyük ölçüde kay plar n ortaya ç kmas söz konusudur. Şehirsel alan doğrudan etkileyecek geçiş trafiğine ait alt yap karar r n n ise yine ayn şekilde bir üst ölçekli teknik planlama çal şmalar na dayand r lm ş olmas ve bu yat r mlar n şehirlerin mekânsal oluşumlar na zarar vermemelerine özen gösterilmesi de gerekli olmal d r.

8 312 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım 2013 Söz gelişi merkezi idarenin ald ğ ve İzmir üzerinde faydas z ve belki de olumsuz etkileri olabilecek büyük maliyetli projelerin bölgesel ölçekli planlama kararlar na dayand r lmam ş olmas örnek gösterilebilir. Bu projelerin geleceğe dönük kay plar n ve şehirsel alan üzerinde yaratacağ belirsizliklerin de habercisi olduğu düşünülmelidir. KAYNAKLAR Oral, M.Y., İzmir Ulaş m Ana Plan 2009 EGE Mimarl k Dergisi, Aral k 2012, pp İzmir Ulaş m Ana Plan, UAP, İzmir Ulaş m Ana Plan 2. Aşama Sonuç Raporu. İzmir Büyükşehir Belediyesi Ulaş m Koordinasyon Merkezi (UKOME), 2009, İzmir.