İZMİR VE YAKIN ÇEVRESİNDEKİ KIYI YAPILARINDAKİ GELİŞMELERİN ANALİZİ. Dr. Ersel Zafer ORAL

Transkript

1 701 İZMİR VE YAKIN ÇEVRESİNDEKİ KIYI YAPILARINDAKİ GELİŞMELERİN ANALİZİ Dr. Ersel Zafer ORAL GİRİŞ Ege Bölgesi doğal ve tarihi zenginliklerinin yan s ra tar mdan madenciliğe, sanayiden, turizme kadar birçok sektörde ülkemizin önde gelen bölgelerinden birisidir. Ege bölgesinin en büyük şehri olan İzmir ise sekiz bin y ll k tarihi boyunca bir k y ve liman şehri olarak önemini hiç kaybetmemiştir. Son y llarda k y yap lar nda bir çok proje gündeme gelmiştir. İnşaat na elli y l aşk n süre önce başlanan İzmir Alsancak Liman nn yar m kalan inşaat n n tamamlanmas, yer seçimi yirmi y l aşk n süre önce yap lan Kuzey Ege Liman n n ihaleye ç kar lmas, on y l aşk n süredir gündemde olan Şifne Yat Liman n n YİD modeli ile gerçekleştirilmesine yönelik çal şmalar bunlardan birkaç d r. K y yap lar hizmete girdikleri bölgede sadece ekonomik ilişkileri değil kent yaşam n ve kentin demografik özelliklerini de etkilemekte ve değiştirmektedir. Bu çal şmada kamu ve özel sektör taraf ndan geliştirilen projeler tan t l p kent yaşam ve ekonomisi üzerindeki etkileri tart ş lacakt r. İZMİR VE YAKIN ÇEVRESİ LİMAN YATIRIM PROJELERİ Ege Bölgesi deniz turizminde de deniz ticaretinde de mevcut potansiyelinin çok az n kullanabilmektedir. İster deniz turizm sektörü olsun ister deniz ulaşt rma sektörü olsun her ikisi de türev piyasa koşullar n n hakim olduğu sektörlerdir. Kendi başlar na talebi oluşturamad klar gibi talebi geliştirebilme imkanlar da s n rl d r. Sanayinin gelişmesi ve büyümesine bağl olarak artan d ş ticaret, limanlara yük hacmi olarak yans rken, kentin turizm yönlü yap lanmas ise yat ve kruvaziyer turizmine kat lan turistleri bölgeye çekmektedir. Bu yönü ile İzmir turistlerin ana ilgi odağ olan Selçuk, Efes ve Meryemana turizm cazibe merkezlerine bir ulaş m güzergah olmuştur. Taş mac l k boyutundaki deniz ticaretinde ise liman arz talebin üzerinde olmal d r, ancak liman yapal m gemi gelsin, liman yapal m yük gelsin yanl ş bir stratejidir. Zira bölgede yük yoksa liman yapmak bölgede olmayan bir ticareti başlatmayacakt r. Birçok Karadeniz liman buna örnektir. Liman Yat r mlar Tüm Türkiye limanlar dikkate al nd ğ nda elleçlenen yük hacmi bir önceki y la göre yaklaş k %6.6 artarak 387 milyon tonu aşm şt r. Türkiye limanlar nda elleçlenen toplam yük hacmi ile Avrupa ülkeleri içersinde 5. s rada yer almaktad r. Ege Bölgesi yük hacmi aç s ndan gerek kuru dökme yük gerekse konteyner yükleri dikkate al nd ğ nda Marmara ve Akdeniz bölgelerinden sonra üçüncü s rada yer almaktad r. Ege Bölgesindeki yük hacminin gelişimine ilişkin 2010 y l nda 3 ayr çal şma gerçekleştirilmiştir. Türkiye K y Yap lar Master Plan Çal şmas (2010) ve Limanc l k Sektör Raporu nda (2010) tüm yük tipleri için talep tahmini yap lm şt r. CFCU taraf ndan finanse

2 702 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım 2013 edilen Çandarl Liman çal şmas nda ise söz konusu liman n hedef yükünün konteyn r olmas nedeniyle sadece konteyn r yüküne ilişkin talep tahmini gerçekleştirilmiştir. Master plan çal şmas her ne kadar 2010 y l tarihinde taslak final rapor olarak yay nlansa da temel ald ğ veriler 2008 verileridir. Kriz öncesi verileri temel alan master plan çal şmas nda yükler 2009 y l verilerini kullanan TÜRKLİM çal şmas na göre 2015 y l baz al nd ğ nda %10 daha yüksektir (Tablo 1). Tablo 1. Ege Bölgesi konteyn r talep tahmini. Genel kargo ve dökme yükün toplam üzerinden gerçekleştirilen Ege Bölgesi talep tahmin çal şmas nda bölgedeki genel kargo yüklerinin artmaya devam edeceği görülmüştür (Tablo 2). Y llar Çal şma Mst. Pln. Türklim CFCU Mst. Pln. Türklim CFCU Kötümser 1,365,743 1,398,281 1,091,876 1,909,758 1,907,252 1,173,821 Ortalama 1,569,579 1,483,821 1,568,399 2,398,243 2,113,524 1,899,043 İyimser 1,774,221 1,572,931 2,185,447 2,890,454 2,337,912 2,789,398 Y llar Çal şma Mst. Pln. Türklim CFCU Mst. Pln. Türklim CFCU Kötümser 2,792,112 2,546,704 1,246,334 3,750,888 3,365,970 1,367,076 Ortalama 3,448,715 2,945,240 2,298,752 4,539,989 4,065,752 2,859,973 İyimser 4,115,606 3,398,868 3,540,841 5,351,927 4,900,304 4,589,947 Tablo 2. Ege Bölgesi genel kargo talep tahmini. Y llar Çal şma Mst. Pln. Türklim Mst. Pln. Türklim Kötümser 34,633,266 31,872,336 45,518,070 41,080,228 Ortalama 36,038,716 32,999,192 48,478,012 43,607,362 İyimser 37,463,929 34,149,474 51,527,418 46,243,308 Y llar Çal şma Mst. Pln. Türklim Mst. Pln. Türklim Kötümser 57,222,288 52,046,702 70,193,616 65,263,655 Ortalama 62,203,741 56,558,482 77,818,977 72,557,570 İyimser 67,427,807 61,371,184 85,974,736 80,519,585 Ege Bölgesinde ortak hinterlanda hizmet verecek olan bir liman gelişim projesi (TCDD İzmir Liman Tevsii Projesi) ile iki yeni liman projesi (Petlim Liman ve Çandarl (Kuzey Ege) Liman bulunmaktad r. İzmir Liman Tevsii Projesi Kapsam nda liman yaklaş m kanal 14 metreye taranacak, 700 metre yeni r ht m inşa edilecek ve yaklaş k 500 bin m 2 yeni terminal sahas oluşturulacakt r. Proje tamamland ğ nda liman n kapasitesinin 2.5 milyon TEU ya ulaşmas beklenmektedir. Aliağa da inşaat devam eden Petlim Liman tamamland ğ nda 700 metre r ht m uzunluğuna ve 480 bin m 2 geri sahaya sahip olacakt r. Liman tamamland ğ nda 1.5 milyon TEU kapasiteye ulaşmas hedeflenmiştir. Yaklaş k yirmi y ll k bir geçmişe sahip olan Çandarl Kuzey Ege Liman ilk etab tamamland ğ nda 2,000 metre r ht m uzunluğuna, 2 milyon m 2 geri sahaya sahip olacakt r. Liman tamamland ğ nda kapasitesinin 4 milyon TEU ya ulaşmas beklenmektedir. Bölgede faal olan diğer iki liman n (Nemport ve Ege Gübre Limanlar ) kapasitesi ise 700 bin TEU dur. Projelerin tamamlanmas durumunda 2017 y l nda bölgedeki konteyner kapasitesi 6.7 milyon TEU olacakt r. Oluşacak kapasite en iyimser yük

3 703 tahminlerinin %300 üzerindedir. Projelerin beklenen şekilde tamamlanmas durumunda at l kapasite oluşmas kaç n lmazd r. Yat Liman Yat r mlar Turizm K y Yap lar Master Plan Çal şmas nda 2030 y l n hedef alan yat limanlar nda makro ve mikro talep tahminleri yap lm şt r. Bu tahminler iyimser, ortalama ve kötümser senaryolar vermektedir. Yap lan makro tahminlerine göre 2030 y l Türkiye geneli için kötümser senaryoda yat, iyimser senaryoda ise 65,768 yat bulunmuştur. Söz konusu raporda, 2030 y l na kadar 500 yatl k en az 60 adet yat liman yat r m na ihtiyaç olduğu ifade edilmiştir (AYGM-DLH., 2010). Turizm K y Yap lar Master Plan çal şmas nda Türkiye deki yat limanlar Kültür ve Turizm Bakanl ğ nca yap lan alt bölgeler baz nda incelenmiştir. 2. ve 3. Bölgeler Bodrum Çanakkale aras ndaki k y şeridini kapsamaktad r. 2. Bölgede toplam 2,831 yat kapasitesi bulunmaktad r. Master planda 3. Bölge bağlama kapasitesi 550 yat olup en az bağlama kapasitesi olan bölgelerden birisidir (Tablo 3 ve Tablo 4). Ancak her bölgedeki kapasiteler kara + deniz bağlama kapasitesi ile birlikte ele al nm şt r. Tablo Bölge yat limanlar ve kapasiteleri Yat Liman Kapasite 1 Setur Alt nyunus Dalyanköy Alaçat Marina Setur Kuşadas Atami Jetty 30 6 Yal kavak Marina D-Mar n Didim 1,180 Toplam 2,831 Kaynak: (AYGM)-DLH., 2010 Tablo Bölge yat limanlar ve kapasiteleri Yat Liman Kapasite 1 SETUR Ayval k Eski Foça Yat Liman 75 3 Levent İzmir 130 Toplam 555 Kaynak: (AYGM)-DLH., 2010 İzmir bölgesinde faaliyet gösteren önemli yat limanlar n n mevcut kapasite bilgileri incelendiğinde bölgede toplam 1,775 deniz 400 kara kapasitesinin olduğu görülmektedir (Tablo 5.).

4 704 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım 2013 Tablo 5. İzmir bölgesindeki önemli yat limanlar n n kapasiteleri Yat Liman Kapasite (Deniz+Kara) Setur Alt nyunus Yat Liman Levent Marina Dalyanköy Yat Yanaşma Yeri Eski Foça Yat Yanaşma Yeri 75 Çeşme Yat Liman S ğac k (Teos) Yat Liman Alaçat Yat Liman Toplam Kapasite 1, Turizm K y Yap lar Master Plan Çal şmas na göre daha önce kapasiteleri verilen 2. ve 3. bölgelerin yat talep tahminlerine göre toplamda bu bölgelerde 2015 y l nda 3,721, 2020 y l nda 5,461, 2025 y l nda 8,031 ve 2030 y l nda 11,975 yat olacağ tahminlenmiştir (Tablo 6). Tablo ve 3. Bölge (Bodrum-Çanakkale) yat say s tahmini Y llar Kötümser Ortalama İyimser ,489 3,721 4, ,685 5,416 6, ,307 8,031 9, ,473 11,975 15,381 Kaynak: AYGM- DLH., 2010 Ege Bölgesindeki diğer önemli k y yap lar yat r mlar içersinde yat limanlar bulunmaktad r. Etüt proje çal şmalar süren ve ihale aşamas nda olan 9 adedi UHD Bakanl ğ (Şifne Yat Liman, Karaburun Yat Liman, Ürkmez Yat Liman, Yeni Foça Yat Liman, Bayrakl Yat Liman, Karş yaka Yat Liman, Yeni Şakran Yat Liman, İnciralt Yat Liman, Çeşmealt Yat Liman ),1 adedi ÖİB (Pasaport Yat Liman ), 1 Adedi İTO (Pasapor Dalgak ran Yat Liman ) taraf ndan sürdürülen 11 adet yat liman projesi bulunmaktad r. Söz konusu projelerin tamamland ğ nda toplam bağlama kapasitesi 3 bin yat olacakt r. Ege Bölgesindeki mevcut yat limanlar ile birlikte ortalama bir senaryo ile 2015 y l nda toplam bağlama kapasitesi yaklaş k 5,500 yat olacakt r. Oluşan kapasite 2020 y l yat beklenen adedinin üzerindedir. Deniz turizmine yönelik geliştirilen bir diğer proje ise TCDD İzmir Liman yolcu terminalinin kruvaziyer liman olarak yeniden planlanmas d r. Ayn anda 4 adet gemi ile 2.5 milyon yolcuya hizmet verecek şekilde planlana kruvaziyer liman projesi geri sahas ndaki AVM, otel ve benzeri yoğun yap laşma nedeniyle kamuoyundan yeteli desteği görememiştir. SONUÇ K y bölgeleri enerjiden, ulaşt rmaya, turizmden madenciliğe kadar birbirinden farkl sektörlerin kulland ğ s n rl alanlard r. Ulaşt rma sektörü limanlar ile turizm sektörü konaklama tesisleri, yat limanlar ile enerji sektörü enerji üretimi için kurulan termik santralar ile k y bölgelerini kullanmaktad r. Ülkemizde k y bölgesi yönetiminin yerleşmemesi nedeniyle k y lar ilk yerleşenin tasarrufuna bağl olarak kullan lm şt r. Fiziksel özellikleri ile

5 705 liman olabilecek bir yere bal k çiftliği, yat liman olabilecek bir yere termik santral kurulmuş ve işletilmiştir. K y larda yap laşman n kamu yarar gözetmesi gerekmektedir. Bu niteliği ile yat r mlar n bölgedeki talebe yönelik olarak şekillendirilmesi öncelikli amaç olmal d r. K y bölgesi kullan m talepleri içersinde limanlar ve yat limanlar ülke ekonomisine yapt klar katk ile ön s rada yer almaktad r. Ancak yap lan yat r mlar bölgedeki taleple uyumlu olmal d r. At l kapasite yarat lmas sadece yat r mc s n olumsuz etkilemeyecek, k y alanlar n n kullan m taleplerini de olumsuz etkileyecektir. Ulaşt rma ve turizm k y yap lar master plan çal şmalar n n üzerinden henüz üç y ldan k sa bir süre geçmiştir. Söz konusu master palan çal şmalar arz ve talep dengesini gözeterek liman ve yat liman yat r mlar n n hangi bölgelerde hangi y llarda yap lmas na yönelik bir yol haritas sunmuştur. Ancak gelinen noktada master plan çal şmalar nda yer almayan yat r mlar gündeme gelmiştir. Bu durum kriz döneminde haz rlanan master plan çal şmas n güncellenmesi gerektiğinin bir göstergesidir. KAYNAKLAR AYGM - DLH., Ulaşt rma K y Yap lar Master Plan Çal şmas Final Rapor Ankara 2010 AYGM - DLH., Turizm K y Yap lar Master Plan Çal şmas Final Rapor Ankara