Kızılırmak Nehri Delice Irmağı nda Yaşayan Capoeta tinca (Heckel, 1843) nın Büyüme Özellikleri *

Transkript

1 G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 22, Sayı 1 (2002) Kızılırmak Nehri Delice Irmağı nda ayan Capoeta tinca (Heckel, 1843) nın Büyüme Özellikleri * Growth Properties of Capoeta tinca (Heckel, 1843) Living in The Delice Branch of Kızılırmak River (Turkey) Ali GÜL Mehmet YILMAZ G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi, Biyoloji Eğitimi Ana Bilim Dalı, Ankara-TÜRKİYE ÖZET Bu araştırmada, Kızılırmak Nehri nin önemli bir kolu olan Delice Irmağı nda yaşayan Capoeta tinca (Heckel, 1843) nın yaş ve eşey dağılımı, boy ve ağırlıkça büyüme, boy-ağırlık ilişkisi ve kondisyon faktörü tespit edilmiştir. Avlanan bireylerden cinsiyetleri tespit edilenlerin %48,61 ini dişiler, %41,11 ini de erkekler oluşturmaktadır. dağılımının I-VII arasında olduğu saptanmıştır. Cinsiyetler arası boy dağılım değerleri arasındaki farklar istatistiksel olarak sadece II. yaşta önemli bulunmuştur. Ağırlık değerleri ortalamaları arasındaki farkların ise II., III., IV. ve V. yaşlarda istatistiksel olarak önemli olduğu tespit edilmiştir. Capoeta tinca bireylerinin mm boy ve g ağırlık değerleri arasında dağılım gösterdikleri saptanmıştır. V yaşındaki erkek ve dişi bireylerin kondisyon değerleri arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Anahtar Kelimeler : İn Balığı, Capoeta tinca,büyüme, Kondisyon faktörü, Delice Irmağı ABSTRACT In this study, the age distribution, gender, growth, weight, length, length and weight relationship and the condition factor of Capoeta tinca (Heckel, 1843) living in Delice Canal of Kızılırmak River were studied. The specimens examined consisted 48.61% females and % males. The age of the animals ranged between 1-VII. The length distribution according to the gender was found statistically significant only in age group II. The difference between the age average weight of the species on the other hand was statistically significant in age groups II, III, IV and V. The length of the specimens were observed to range between mm and the weight between g. The difference in Condition factor between the males and females was found statistically significant in age group II. Key Words: Capoeta tinca, Growth, Condition Factor, Delice Canal Bu araştırma, Gazi Üniversitesi Araştırma Fon Saymanlığı GEF 04/96-4 No lu Projeyle desteklenmiştir.

2 14 G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 22, Sayı 1 (2002) GİRİŞ Dünya ülkeleri arasında, içsu potansiyeli olarak büyük bir önem taşıyan Türkiye'de; 200 adet tabiî göl ( hk), 78 adet baraj ( hk), 650'den fazla gölet ( hk), 33 adet nehir ve ırmak ( km) ve 9x 10 9 m 3 yer altı suyu mevcuttur (1). Bunlardan bazı göl ve akarsularda limnolojik etütler yapılmasına rağmen, denizlerde olduğu kadar yeterli değildir. Özellikle son yıllarda bazı akarsu ve göllerde, balıklar açısından biyo-ekolojik veriler toplanmıştır. Ancak bunlar su sistemlerindeki sürekli değişim nedeniyle yeterli değildir. Su yapılarına bağlı olarak balık stoklarında da sürekli değişimler söz konusudur. Balık stokları araştırmalarının belirli bir plâna bağlanması ve ekonomik öneme sahip türlerin biyo-ekolojik özelliklerinin düzenli bir şekilde izlenmesi gerekmektedir. Geçmiş yıllarda yapılan stok tespiti çalışmaları ile biyo-ekolojik çalışmaların gerek doğal şartlara, gerekse çevre şartlarına ve avcılığa bağlı olarak değişiklik göstermesi, bu araştırmaların periyodik olarak devamını gerektirmektedir. Dengeli bir beslenmede protein ihtiyacının en az 1/3'ü hayvansal kaynaklı olması gerektiği vurgulanmaktadır. Türkiye'de, beslenme açısından protein ihtiyacının ancak %16-17'si hayvansal kaynaklıdır (2). Hayvan yetiştiriciliği, bugünkü tempoyla ihtiyacı karşılamakta yetersiz kalmaktadır. Bu nedenle, Türkiye'de de gelişmiş ülkelerde olduğu gibi, daha ekonomik ve kaynak zenginliği yönünden en elverişli protein kaynağı olan su ürünlerine özellikle balıkçılığa önem verilmesi kaçınılmaz bir ihtiyaçtır. Hayvansal su ürünleri diğer hayvansal gıdalara göre protein, enerji, vitamin ve mineral zenginliği yanında sindirim kolaylığı yönünden de üstünlük göstermektedir. Yüz gram balık etinde yaklaşık 19 g protein bulunurken, bu oran koyun etinde 17, sığır etinde ise 17,5 g 'dır (2). Su ürünleri, insan beslenmesinin yanı sıra endüstride, balık unu, boya, yağ, deri hammaddeleri olarak çok önemli rol oynamaktadır. Ayrıca hayvan yemi, gübre, ilâç ve kozmetik sanayiinde ham madde ve tamamlayıcı madde olarak su ürünlerinden yaygın olarak yararlanılmaktadır. Kızılırmak Nehri taşıdığı su kapasitesi ve ihtiva ettiği balık populasyonu açısından Türkiye içsularında büyük bir önem taşımaktadır. Nehir üzerinde kurulan irili ufaklı çok sayıdaki baraj göllerinin etkileri sonucunda balık populasyonları ve bunların ekolojik özelliklerinde büyük değişiklikler olabileceği düşünülmektedir. Kızılırmak Nehri'nin önemli kollarından biri olan Delice Irmağı, taşıdığı su kapasitesi ve barındırdığı balık populasyonları açısından etrafındaki yerleşim bölgelerinin yararlandığı önemli bir kaynaktır. Delice Irmağı'nda yaşayan ve ekonomik öneme sahip Capoeta tinca ile ilgili Kızılırmak Nehri ve değişik su sistemlerinde çeşitli araştırmalar yapılmıştır (3-14 ).

3 G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 22, Sayı 1 (2002) Bu araştırmada da, Delice Irmağı'nda yaşayan ve ekonomik öneme sahip balıklardan Capoeta tinca populasyonunda bazı biyolojik özelliklerinin tespiti amaçlanmıştır. 2. MATERYAL ve METOT Delice Irmağı, Kızılırmak Nehri'ni besleyen önemli kollardan biridir. Yağış alanı 16762,8 km 2, ortalama akım ise m 3 /sn'dir (15). Delice Irmağı Çankırı, Yozgat, Kırşehir ve Kırıkkale illerinin arasında kalmaktadır. Irmak; Kale, Budaközü, Bahçecik, Yozgat, Çandarözü, Manahan ve Kılıçözü derelerini alarak Acı Çay ile birlikte Çankırı ili yakınlarında Kızılırmak Nehri ile birleşmektedir (Şekil 1). Balık örnekleri Delice Irmağı'nın farklı bölgelerinden avlanmıştır. Avlamada, elektro-şoker, 20, 50 ve 100 m uzunluğunda 25, 30, 36, 55, 60 mm göz açıklığındaki fanyalı ağlar, serpme ağlar, kepçeler ve oltalar kullanılmıştır. Haziran Ocak 1998 tarihleri arasında her ay düzenli olarak avlanma yapılmıştır. Boy ölçümlerinde çatal boy dikkate alınmıştır. Büyük balıklar 1 g duyarlık ve 5 kg'a kadar, küçük balıklar ise 0,1 g duyarlık ve 1 kg'a kadar tartım yapabilen terazide tartılmıştır. Balıkların yaş saptaması pullarından yapılmıştır (16). Pullar preparasyon hâline getirilmiştir. okuması, Kyowa SDZ-PL model binokülerde yapılmıştır. Balık pullarında yalancı yaş halkalarının yanıltıcı unsurlarına özellikle dikkat edilmiş ve yaş okuma işlemleri ayrıca Sodisfon 431 model mikroprojeksiyonda defalarca tekrarlanmıştır. Ölçüm işlemlerine tâbi tutulan her balık, karın bölgesinden açılmak suretiyle gonadları incelenmiş ve cinsiyetleri tayin edilmiştir. ve cinsiyetleri tespit edilen balık örnekleri, yaş gruplarına göre dişi, erkek ve dişi + erkek olmak üzere sınıflandırılmıştır. Çatal boy dikkate alınmak suretiyle boy ve ağırlık ortalamaları hesap edilmiştir. Her grupta; OL = [L t L t-1 ] / L t-1 formülü ile oransal boy artışı ve OW = [W t W t-1 ] / W t-1 formülü ile de oransal ağırlık artışı hesaplanmıştır (17). Gruplandırılan balıklarda, aynı yaşa ait dişi ve erkek bireylerin çatal boy ortalamaları arasındaki ilişki "t" testi ile araştırılmıştır (18). Aynı işlem ağırlık ortalamaları için de yapılmıştır. W = c. L n formülü kullanılmak suretiyle dişi, erkek ve dişi + erkek bireylere ait Log W = Log c + n. Log L büyüme denklemleri hesaplanmıştır (16). Araştırma bölgesinin besililik kat sayısı diye de tanımlanan kondisyon faktörü, balığın şekli ve ortam şartları ile değişebilen bir parametrik değer olup, K = W / L 3 x 10 5 formülü kullanılmak suretiyle hesap edilmiştir (19). Aynı yaş grubu içerisindeki dişi ve erkek bireylerin kondisyon faktörü ortalamaları arasındaki fark da (0,05'e göre önemlilik dikkate alınarak) "t" testi ile kontrol edilmiştir.

4 16 G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 22, Sayı 1 (2002) Şekil 1. Çalışma Alanının Tanıtımı 3. BULGULAR 3.1. ve Eşey Dağılımı Capoeta tinca bireyleri I-VII yaşları arasında dağılım göstermiştir. Bu değerler Şekil 2'de görülmektedir. Populasyon genelinde dişi bireylerin erkeklerden sayıca daha fazla oldukları saptanmıştır. Dişiler % 48,61; erkekler ise % 41,11 değerine sahiptir. 30 N(%) Dişi Erkek Dişi+Erkek 5 0 I II III IV V VI VII Şekil 2. Delice Irmağı'nda yaşayan Capoeta tinca'nın yaş dağılım grafiği

5 G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 22, Sayı 1 (2002) Boy İlişkisi Capoeta tinca bireylerinin çatal boyları 74 mm ile 339 mm arasında dağılım göstermektedir. VI. ve VII. yaşlarda dişi bireylerin, diğer yaşlarda ise erkeklerin daha uzun oldukları saptanmıştır (Tablo 1). Dişi ve erkek bireyler arasında III. ve IV. yaş grubundaki boy ortalamaları arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. gruplarına göre oransal boy artış değerleri hesaplanmıştır. Bu değerler ile yaşlar arasındaki ilişki Tablo 2 de görülmektedir. En düşük oransal boy artış değeri V. yaş erkek bireylerinde 0,071; en yüksek değer ise II. yaş erkeklerinde 0,354 olarak tespit edilmiştir. Tablo 1. Delice Irmağı'nda yaşayan Capoeta tinca'da boy dağılımı Çatal Boy (mm) Dişi Erkek Dişi+Erkek t ÇB± S ÇB± S N SH N SH testi ÇB±S N (Min-Max) (Min-Max) (Min-Max) I ±12,7 (74-123) II ±12,7 127±9,6 1, ±13,4 1, ,60 84 ( ) ( ) Önemsiz ( ) III ±13,9 172±12,8 3, ±14,6 1, , ( ) ( ) ( ) IV ±17,4 208±16,4 2, ±16,2 2, ,27 97 ( ) ( ) ( ) V ±16,7 238±18,3 1, ±16,9 2, ,18 75 ( ) ( ) Önemsiz ( ) VI ±19,2 255±15,7 1, ±18,4 3, ,34 49 ( ) ( ) Önemsiz ( ) VII ±14,6 279±16,4 0, ±17,3 4, ,38 26 ( ) ( ) Önemsiz ( ) SH 1,76 1,46 1,32 1,64 2,63 2,63 3,39 Tablo 2. Delice Irmağı'nda yaşayan Capoeta tinca'da oransal boy artış değerleri Dişi Erkek Dişi + Erkek N ÇB t ÇB t -ÇB t-1 OÇBA N ÇB t ÇB t -ÇB t-1 OÇBA N ÇB t ÇB t -ÇB t-1 OÇBA I ,326 II , , ,333 III , , ,196 IV , , ,164 V , , ,098 VI , , ,093 VII

6 18 G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 22, Sayı 1 (2002) Ağırlık İlişkisi grupları ve eşeylere göre ağırlık ortalamaları ve istatistikî değerler Tablo 3'de verilmiştir. En düşük ve en yüksek değerler sırasıyla dişilerde g, erkeklerde ise g olarak saptanmıştır. Dişi bireylerin III. yaş grubu dışında erkeklerden daha fazla ağırlığa sahip oldukları tespit edilmiştir. grupları dikkate alınarak eşeyler arasındaki ağırlık ortalamaları farklılığının II., III., IV. ve V. yaşlarda istatistikî olarak önemli olduğu anlaşılmıştır. Tablo 4 te Capoeta tinca bireylerinde yaşlara göre oransal ağırlık artış değerleri verilmiştir. Oransal ağırlık artış değerleri dişi bireylerde 1,536 (III. yaş)'dan 0,317 (IV. yaş)'ye, erkek bireylerde ise 1,276 (II. yaş)'dan 0,969 (III. yaş)'a düşmektedir. Populasyon genelinde en yüksek oransal ağırlık artışı III. yaşta 1,197 iken, en düşük değer V. yaşta 0,304 olarak tespit edilmiştir. Tablo 3. Delice Irmağı'nda yaşayan Capoeta tinca'da ağırlık dağılım değerleri I II III IV V VI N Ağırlık (g) Dişi Erkek Dişi+Erkek t SH N SH testi N W ±S (Min-Max) W± S (Min-Max) VII 12 35±5,6 (23-51) 56±10,3 (39-109) 142±17,1 ( ) 187±21,9 ( ) 242±18,4 ( ) 314±20,7 ( ) 0, , , , , , ±6,1 (21-45) 66±128 (46-119) 130±14,3 ( ) 171±19,3 ( ) 234±15,6 ( ) 305±22,8 ( ) 1,02 1,79 1,98 3,36 3,33 6,09 4,608 4,628 3,717 7,357 1,646 Önemsiz 1,055 Önemsiz W± S (Min-Max) 15±3,4 (7-28) 32±5,7 (21-51) 61±12,2 (39-113) 134±16,2 ( ) 181±19,8 ( ) 236±17,7 ( ) 308±22,9 ( ) SH 0,47 0,62 1,10 1,64 2,29 2,53 4,49 Tablo 4. Delice Irmağı'nda yaşayan Capoeta tinca'da oransal ağırlık artış değerleri Dişi Erkek Dişi+Erkek N W t W t -W t-1 OWA N W t W t -W t-1 OWA N W t W t -W t-1 OWA I ,133 II , , ,906 III , , ,197 IV , , ,351 V , , ,304 VI , , ,305 VII

7 G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 22, Sayı 1 (2002) Boy-Ağırlık ilişkisi Capoeta tinca bireylerinde yaş grupları ve eşeylere göre boy ve ağırlık ilişkisine ait grafik Şekil 3'te görülmektedir. Boy-ağırlık ilişkisine ait büyüme denklemleri de Tablo 5'te verilmiştir Ağırlık (g) Çatal Boy (mm) Dişi Erkek Dişi+Erkek Şekil 3. Delice Irmağı'nda yaşayan Capoeta tinca'da boy-ağırlık ilişkisi Tablo 5. Delice Irmağı'nda yaşayan Capoeta tinca'da büyüme denklemleri Dişi W= 0, x L 2,729 LogW= -4, ,729 Log L Erkek W= 0, x L 2,986 Log W= -4, ,986 Log L Dişi+Erkek W= 0, x L 2,811 Log W= -4, ,811 Log L 3.4. Kondisyon Faktörü Capoeta tinca'nın dişi, erkek ve dişi + erkek grupları için yaşlara göre hesaplanan kondisyon faktörü değişimleri Tablo 6 da görülmektedir. Kondisyon faktörü değerleri dişi bireylerde en yüksek IV. yaşta 1,5636 ve en düşük VII. yaşta 1,3122; erkeklerde en yüksek II. yaşta 1,5773 ve en düşük III. yaşta 1,2873 olarak hesaplanmıştır. gruplarına göre eşeyler arasındaki farklılığın IV. ve V. yaşta istatistikî olarak önemli olduğu anlaşılmıştır.

8 20 G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 22, Sayı 1 (2002) Tablo 6. Delice Irmağı'nda yaşayan Capoeta tinca'da yaşlara göre kondisyon faktörü Kondisyon Faktörü Dişi Erkek t Dişi+Erkek N K± S SH N K± S SH testi N K ±S SH I ,4655±0,17 0,024 II 48 1,5735±0,19 0, ,5267±0,14 0,023 1, ,5581±0,16 0,017 Önemsiz III 72 1,3186±0,15 0, ,2873±0,13 0,018 1, ,2984±0,15 0,014 Önemsiz IV 45 1,5636±0,14 0, ,4356±0,17 0,024 4, ,4871±0,16 0,016 V 45 1,5248±0,14 0, ,4219±0,18 0,031 2, ,4582±0,15 0,017 VI 27 1,3592±0,16 0, ,4278±0,20 0,043 1, ,40569±019 0,027 Önemsiz VII 12 1,3122±0,19 0, ,3994±0,18 0,048 1,1945 Önemsiz 26 1,3728±0,21 0, TARTIŞMA ve SONUÇ Delice Irmağı'ndaki Capoeta tinca bireyleri I.-VII. yaşları arasında dağılım göstermektedir. IV. ve VII. yaşında erkek bireyler, diğer yaşlarda ise dişiler daha fazla sayıda bulunmuştur. Delice Irmağı Capoeta tinca populasyonu ile ilgili olarak elde edilen yaş dağılımı, ortalama çatal boy ve ağırlık değerlerinin diğer araştırıcıların çalışmalarıyla karşılaştırması Tablo 7 de verilmiştir. Bu araştırmada Capoeta tinca için elde edilen boy ve ağırlık değerleri Ekmekçi (11), Solak (8) ve Yılmaz (12) ın tespitlerinden düşük, diğer araştırıcılarınkinden büyüktür. Bu farklılıklarda, araştırma bölgelerinin biyotik ve abiyotik şartlarındaki farklılıkların yanı sıra, avlama yapılan dönemlerdeki farklılıklar ve ortamın besin yönünden zenginliği gibi faktörlerinde etkili olduğu düşünülmektedir. Delice Irmağı Capoeta tinca populasyonunda II., III., IV. ve V. yaşlarında erkeklerin, diğer yaşlarda dişilerin daha uzun boya sahip oldukları saptanmıştır. Ağırlık ortalamalarında ise II., III., IV. ve V. yaştaki farklılıklar istatistikî olarak önemli bulunmuştur. Populasyonda III. yaş grubunda erkek bireylerin, diğer yaş gruplarında ise dişilerin daha ağır oldukları tespit edilmiştir. Sucul ortamlardaki besin birikiminin durgun ve derin su sistemlerine göre akarsularda daha düşük düzeyde olduğu bilinmektedir. Ayrıca akarsu siteminde harcanan enerji de yüksek düzeyde olmaktadır. Nikolskii (20), yüksek yumurta veriminin sağlanabilmesi için, dişilerin boyca erkeklere göre daha uzun ve erkeklerinde daha kısa ömürlü olmaları, dolayısıyla erkeklerin daha erken eşeysel olgunluğa erişebileceklerini belirtmektedir. Bu bilgiler ile Delice

9 G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 22, Sayı 1 (2002) Irmağı ndaki tespitler arasında kısmen farklılık olduğu görülmektedir. gruplarına göre erkek ve dişi bireylerin boy ortalamaları arasındaki farklılıklar, istatistikî olarak sadece III. ve IV. yaşta önemli bulunmuştur.bu farklılığında avlama dönemlerinden, avcılık araç ve gereçleriyle elde edilen bireylerden kaynaklandığı düşünülmektedir. Tablo 7. Delice Irmağında yaşayan Capoeta tinca'daki boy ve ağırlık değerlerinin diğer araştırıcıların verileri ile karşılaştırılması Araştırma Alanı Çatal boy (mm) Ağırlık (g) 0 I II III IV V VI VII VIII IX X Kızılırmak Havzası L I. Bölge (9) W Kızılırmak Havzası L II. Bölge (9) W Kızılırmak Havzası L III. Bölge (9) W Sarıyar Baraj L Gölü (11) W Kapulukaya L Baraj Gölü (12) W Kirmir Çayı (13) L W Çoruh Havzası (8) L W Bu araştırma L (Kızılırmak- Delice Irmağı) W Delice Irmağı nda oransal boy artışında en yüksek değerin 0,354 ile II. yaş, en düşük değerin ise 0,071 ile V. yaş erkek bireylerde olduğu saptanmıştır. III. yaşa geçişte diğer yaş gruplarına göre düzensiz bir azalış olduğu tespit edilmiştir. Oransal ağırlık artışında en yüksek değer 1,536 ile III. yaş, en düşük değer ise 0,294 ile V. yaş dişi bireylerde saptanmıştır. ın ilerlemesine bağlı olarak oransal boy ve ağırlığın azaldığı tespit edilmiştir. Yılmaz ve arkadaşları (13) Sakarya Nehri Kirmir Çayı nda oransal boy artışının en düşük 0,056 ve en yüksek 0,362; oransal ağırlık artışının ise en düşük 0,26 ve en yüksek 1,242 olduğunu bildirmektedirler. Akgül (9), Kızılırmak havzasını üç bölge hâlinde inceleyerek; I. bölgede en düşük 0,125 ve en yüksek 0,225; II. bölgede 0,180 ve en yüksek 0,280; III. bölgede ise en düşük 0,119 ve en yüksek 0,74 olarak tespit etmiştir. Yine Akgül (9), Kızılırmak da oransal ağırlık artış değerlerini I. bölgede en düşük 0,52, en yüksek 1,08; II. bölgede en düşük 0,51, en yüksek 1,03 ve III. bölgede en düşük 0,67, en yüksek 0,74 olarak saptamıştır. Bu sonuçlar ile Delice

10 22 G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 22, Sayı 1 (2002) Irmağı ndaki oransal boy ve ağırlık artış değerleri arasındaki farklılıkların aynı havzanın farklı su sistemlerindeki biyotik ve abiyotik koşullardan ve avlama zamanlarındaki değişiklikten kaynaklandığı düşünülmektedir. Balık populasyonlarında büyümenin göstergesi olan logaritmik regresyon denklemi dişilerde LogW =-4,1953+2,729 LogL, erkeklerde LogW =-4,8259+2,986 Log L ve populasyon genelinde LogW =-4,4009+2,811 LogL olarak hesaplanmıştır. Delice Irmağı'nda yaşayan Capoeta tinca bireylerinde (n) değerine göre beslenme kapasitesinin yüksek düzeyde olmadığı, ancak normal düzeyde olduğu söylenebilir. Yılmaz (12), Kapulukaya Baraj Gölü'nde büyüme denklemlerini dişilerde Log W=-4,60+2,90LogL, erkeklerde Log W = -4,84 + 3,00LogL ve populasyon genelinde Log W = -4,55 + 2,88LogL olarak tespit etmiştir. Yılmaz, Gül ve Solak (13) Sakarya Nehri Kirmir Çayı nda boy-ağırlık ilişki denklemini, dişilerde LogW=-4,78+2,82LogL, erkeklerde LogW=-4,64+2,75LogL ve populasyon genelinde LogW=-4,68+2,81LogL olarak tespit etmişlerdir. Bu sonuçlar Delice deki tespitlerle büyük farklılıklar göstermemektedir. W=c.L n denklemindeki (n) değerinin 3 ve daha fazla olması, balıkların beslenme kapasitesinin yüksek olduğunu göstermektedir (1,21,22). Delice Irmağı'ndaki Capoeta tinca populasyonunda hesaplanan kondisyon faktörü değerleri ile değişik su sistemlerinde tespit edilen değerlerin karşılaştırılması Tablo 8'de verilmiştir. Bu araştırmadaki ortalama kondisyon faktörü değerinin (1,4179) diğer araştırıcıların bulgularından daha yüksek olduğu anlaşılmıştır. Bu araştırmada erkek ve dişi bireylere ait kondisyon faktörü değerleri istatistikî olarak IV. ve V. yaşta önemli bulunmuştur. Kondisyon değeri üzerine habitat farkı, besin bolluğu, iklimsel faktörler, üreme mevsimi ve avlama yapılan dönemin etkisi olduğu bildirilmektedir (23). Ayrıca kondisyon faktörünün yaş ve eşeylere göre değişim gösterdiği belirtilmektedir (24). Tablo 8. Delice Irmağında ayan Capoeta tinca'da kondisyon değerlerinin diğer araştırıcıların verileri ile karşılaştırılması Araştırma Alanı Kondisyon (K) Değeri Kızılırmak Havzası(9) 1,355 Sarıyar Baraj Gölü (11) 1,300 Kapulukaya Baraj Gölü (12) 1,375 Sakarya Nehri-Kirmir Çayı (13) 1,359 Çoruh Havzası(8) 1,248 Sakarya Havzası (4) 1,356 Bu araştırma (Kızılırmak-Delice Irmağı) 1,4179

11 G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 22, Sayı 1 (2002) Delice Irmağı'ndaki bu tespitlere göre aşağıdaki öneriler düşünülmektedir: 1. Tarımsal araziler için ırmaktan su temin edildiği gözlenmiştir. Bu işlemlerin yetkili kuruluşların kontrolü altında yapılması uygun olacaktır. 2. İlkbahar ve sonbahar mevsimlerinde yağışlar sonucu suda aşırı bulanıklık meydana geldiği gözlenmiştir. Irmak etrafındaki zayıf toprak yapısını tutucu ağaçlandırma projeleri geliştirilmelidir. 3. Irmaktaki Capoeta tinca populasyonunda büyüme değerlerinin normal düzeyde olduğu tespit edilmiştir. Bu durum ırmağın büyütme kapasitesinin henüz ciddî bir tehdit altında olmadığını göstermektedir. 4. Balık populasyonları üzerindeki avcılık baskısının yüksek düzeyde olmadığı gözlenmiştir. Mevcut durumun korunmasının yararlı olacağı düşünülmektedir. KAYNAKLAR 1. Geldiay, R. ve Balık, S., Türkiye Tatlısu Balıkları, Ege Üniv. Fen Fakültesi Kitaplar Serisi No: 97, Ege Üniv. Basımevi, Bornova- İzmir, s. 519, Anonim, Su Ürünlerinin Önemi ve Türkiye Ekonomisindeki Yeri, T. C. Tarım Orman ve Köy İşleri Bakanlığı, Bakanlık İl Müdürlüğü, İstanbul, Erk'akan, F. ve Akgül, M., Kızılırmak Havzası Ekonomik Balık Stoklarının İncelenmesi, TÜBİTAK Proje No: VHAG-584, Ankara, Erk'akan, F., Sakarya Havzası Balıklarının (Pisces) Sistematiği ve Biyo-Ekolojisi Üzerine Araştırmalar, Doğa Bilim Dergisi,Veteriner ve Hayvancılık, Cilt 7, , Erk'akan, F. ve Akgül, M., Kızılırmak Havzası Ekonomik Balık Stoklarının İncelenmesi, DOĞA Tr. Vet. ve Hay. D. C. 10, S. 3, Erk'akan, F., Sakarya Havzasındaki Bazı Ekonomik Balık Türlerinin Kondisyon Faktörleri, Doğa, A2, 9, 3, , Kuru, M., Dicle- Fırat, Kura-Aras, Van Gölü ve Karadeniz Havzası Tatlısularında ayan Balıkların (Pisces) Sistematik ve Zoocoğrafik Yönden İncelenmesi (Doçentlik Tezi), Atatürk Üniv., 1975.

12 24 G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 22, Sayı 1 (2002) Solak, K., Çoruh ve Aras Havzasında ayan Siraz Balığı (Capoeta sp.) Türlerinin Biyolojisi ve Ekolojik Parametrelerle Olan İlişkileri Üzerine Araştırmalar, Doçentlik Tezi, Erzurum, Akgül, M., Kızılırmak Havzasında ayan Capoeta tinca (Heckel, 1843)'nın Biyo- Ekolojisi Üzerine Araştırmalar, VIII. Ulusal Biyoloji Kongresi, , İzmir, Akgül, M., Kelkit Çayında ayan Siraz Balığı (Capoeta tinca (Heckel, 1843))'nın Büyüme Oranları, Kondisyon Faktörü ve Üreme Periyodu Üzerine Bir Araştırma, IX. Ulusal Biyoloji Kongresi, Tebliğ Özetleri, Sivas, 101, Ekmekçi F. G., Sarıyar Baraj Gölü'ndeki Ekonomik Öneme Sahip Balık Stoklarının İncelenmesi, H. Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara, Temmuz, Yılmaz, M., Kapulukaya Baraj Gölü (Kırıkkale)'nde ayan Sazan (Cyprinus carpio L., 1758) ve İn Balığı (Capoeta tinca Heckel, 1843))'nın Biyo- Ekolojik Özellikleri, G. Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara, Yılmaz, M., Gül, A. ve Solak, K., Sakarya Nehri Kirmir Çayı'nda ayan İn Balığı (Capoeta tinca (Heckel, 1843))'nın Biyolojik Özelliklerinin İncelenmesi, Türk Zooloji Dergisi, Cilt 20, Sayı 3, , Ankara, Yılmaz, M., Gül, A., Sakarya Nehri Kirmir Çayı'nda ayan İn Balığı (Capoeta tinca (Heckel 1843))'nın Üreme Özellikleri, G. Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı: 4, 84-98, Ankara, EİE, Aylık Ortalama Akımları, Lagler, K. F., Freshwater Fishery Biology, W. M. C. Brown Company Publishers, Dubuque, Iowa, 421, Chuqunova, N. I., Age and Growth Studies In Fish, (Translated) Israel Program For Scientific Ltd., Washington, 130 p, Düzgüneş, O., Bilimsel Araştırmalarda İstatistik Prensipleri ve Metodları, Ege Üniv. Matbaası, İzmir, Schaeperclaus, W., Lehrbure der., Tefehwirts-chatt Poul Parey in Berlin und Hamburg, Nikolskii, G.V., Special Ichthyology: Translated for Scientific Translations, Jeruselem, 538p, Le Cren, E. D., The Lenth-Weight Relationship and Seasonal Cycle in Gonad Weight and Condition in The Perch (Perca fluviatlis). 22. Brown, M.E., The Physiology of Fishes, Academic Press Inc., Publishers, New York, 425, Weatherly, A. H., Growth and Ecology of Fish Populations Academic Press, 293 p. London, Ricker,W.E., Calcul et Interpredation des Statistiques Biologigues des Populations de Poissons, Minister des Peches et des Oceans, Fish. Res. Board, Can. 191 F, 409p., 1980.