TOBB-ETU, Iktisat Bölümü Macroeconomics II (IKT 234) Part IV- Short-run - Sample Problems

Transkript

1 TOBB-ETU, Iktisat Bölümü Macroeconomics II (IKT 234) Part IV- Short-run - Sample Problems Q1-) a-) Dünyadaki faizlerin yükselmesine neler sebep olabilir? Cevap-) Dünyay kapal bir ülke gibi düşünebiliriz bu soruyu cevaplamak için. Uzun vadede tasarru ar n düşmesi veya yat r m talebinin artmas faizler yükseltebilir. K sa vadede ise dünyadaki toplam talebi art ran tüm gelişmeler ya da para arz ndaki düşüş (para talebindeki art ş) dünya faizlerini art r r b-) Mundell-Fleming modeline göre e¼ger dünya faizleri artarsa bunun serbest döviz kuru sistemine sahip küçük aç k bir ekonomide şu de¼gişkenlere etkileri ne olur: üretim, döviz kuru ve d ş ticaret dengesi? Cevap-) Soruda bir şey denmedi¼gi için soruyu sözel olarak, ya da (i; Y ) veya (; Y ) eksenlerinden herhangi birinde cevaplayabilirsiniz. Ben son ikisini kullan yorum i IS' IS LM i*'+(e e e)/e i*+(e e e)/e BP Y Y' Ilk önce ders kitab n n yapt ¼g gibi (e; Y ) eksenlerini ve aşa¼g daki iki denklemi kullanal m Y = C(Y T ) + I(r ) + G + NX(e) (IS ) M=P = L(r ; Y ) (LM ) Dünyadaki faizler art nca küçük aç k ekonomide bundan etkilenecektir. Faizleri art nca yat r mlar düşece¼ginden IS e¼grisi sola kayar. Para marketine (LM e¼grisi) bakacak olursak artan faiz ekonomideki paran n daha h zl dolaşmas ve daha fazla mal ve hizmet alabilmesi anlam na gelir. Yani Y artacakt r. Bu da LM e¼grisini sa¼ga kayd r r. Sonuçta ekonomi B noktas na gelir. Bu noktada döviz kuru de¼ger kaybetti¼ginden net ihracat n n artt ¼g n söyleyebiliriz. Genel olarak dünyadaki faizler art nca, mesela dünyadaki tasarru ar n azalmas ndan dolay, bu küçük ülke dünyan n geri kalan na kaynak sa¼glam ş oluyor. Net ihracat art p yat r m düşüyor. 1

2 Şimdi ayn şeyleri (i; Y ) eksenini kullanan sa¼gdaki gra kle söylemeye çal şal m. Dünyadaki faizler art nca küçük ülkede de artaca¼g ndan şekilde ilk denge noktas na göre daha yukar da bir noktaya gelmemiz gerekti¼gini biliyoruz. Peki bu nas l olacak? Öncelikle para arz yla oynamad kça bu gra kte LM e¼grisinin kaymas na gerek yok. Zaten faiz ve üretim kombinasyonlar için çizilmiş. Sonuçta daha yüksek faiz, daha yüksek üretim seviyesi (Y ) olacak. Peki IS? Faizlerin art p yat r m n düşmesi bu gra kte soldaki eksende faizler oldu¼gundan IS e¼grisini kayd rmaz. Ama dünyadaki faizler ilk olarak küçük ülkenin paras na talebin düşece¼gini, döviz kurunun de¼ger kaybedece¼gini ve net ihracat n n artaca¼g n söyleyebiliriz. Bu yüzden IS e¼grisi sa¼ga kayar. (Döviz kurundaki bu de¼gişiklikler soldaki gra kle gözükenler ile ayn ) Ayr ca dünyadaki faizler art nca ülkeden d şar ya para ç k ş oldu ve ülkenin sermaye hesab kötüleşti; ama net ihracat ndaki art şla cari hesab iyileşti; CA+FA=0 eşitli¼gi yine devrede Not: Bu küçük ülkenin ülke riski artsayd da bunun etkisi dünyadaki faizlerin artmas yla ayn olurdu. Ülkeden para yurtd ş na ç kar, yerli para de¼ger kaybeder, net ihracat artar, ülkede faizler yükselirdi. i "= i + ee e " + " e " c-) Mundell-Fleming modeline göre e¼ger dünya faizleri artarsa bunun sabit döviz kuru sistemine sahip küçük aç k bir ekonomide şu de¼gişkenlere etkileri ne olur: üretim, döviz kuru ve d ş ticaret dengesi? Cevap-) i IS LM' LM i*'+(e e e)/e i*+(e e e)/e BP Y' Y b ş kk ndaki serbest döviz kuru sisteminde yerli paran n de¼ger kaybece¼gini görmüştük. Sabit döviz kurunda buna izin verilmeyece¼ginden piyasadan yerli para çekilmek, karş l ¼g nda yabanc para verilmek zorunda. Bu durumda döviz kurundaki de¼gişiklik hiç yaşanmaz. Ama faizler yine de artt ¼g ndan soldaki gra kte IS e¼grisi yine sola kayar. Yeni denge B noktas. Yükselen faizler ülkede yat r mlar düşürerek üretimi azaltt. Ama döviz kuru da net ihracat da sabit kald. Üretim azalmas n piyasan para çekilmesine de ba¼glayabilirsiniz. (Döviz kurunun ve faizlerin son hali de şu: i "= i " + e 2 e e = i "

3 Piyasadan para çekilmesi sa¼gdaki gra kte de LM e¼grisini sola kayd rd. Döviz kuru de¼gişmedi¼ginden IS e¼grisinin kaymas na gerek yok. Artan faizlerle birlikte IS e¼grisi üzerinde hareket ediyoruz. Görüyoruz ki yat r m ve üretim azald. Burada ülkenin döviz kuru de¼gişmedi dolay s yla net ihracat ve cari hesab sabit. Dünyada faizler art nca d şar ya para ç k ş oldu ve sermaye hesab kötüleşti. Ayr ca döviz kurunu sabit tutmak için merkez bankas n n rezervleri azaltmak durumunda kald. Sonuç olarak sabit döviz kuru sisteminde sa¼glanmas gereken CA+FA+(O cial Reserves)=0 eşitli¼gi yine sa¼glanm ş oldu (Unutmay n rezerv azal ş + ile giriyor bu hesaba) 3

4 Q2) China and the Impossible Trinity: Çin in denge durumu aşa¼g daki gibi gösterilen standart bir büyük aç k ekonomi oldu¼gunu düşünelim (MP e¼grisini (monetary policy) LM e¼grisi olarak düşünebilirsiniz) a-) Şimdi Çin in ihracat dayal büyüme stratejisi izledi¼gini düşünelim. Buna göre Çin döviz kurunu düşürmek (yani paras n de¼gersizleştirmek) istiyor (e 0 < e ). Çin bunu nas l başarabilir? Çin in net ihracat de¼giştirmek için maliye politikas (T veya G de de¼gişme) izleyemedi¼gini kabul edelim Cevap-) Para basarak LM e¼grisini sa¼ga kayd rmak Çin in paras n de¼gersizleştirecek ve istenilen etkiyi yapacakt r b-) Çin döviz kurunu de¼gersizleştirirken ayn zamanda faiz oranlar n sabit tutabilir mi? Cevab n z için imkans z üçlü (Impossible Trinity) teorisini kullanablirsiniz. Cevap-) Hay r tutamaz. Çünkü örne¼gin yukar daki örnekte para basmak sadece döviz kurunu de¼gersizleştirmemiş faizleri de düşürmüştür. (Bunu merkez bankas n n faizleri düşürmesi ile de aç klayabiliriz. Faizler düşünce para yurt d ş na gitmek ister ve yerli paraya talep azal r. Yerli para de¼ger kaybeder.) Dolay s yla Çin faizleri ayn seviyede tutmak isterse döviz kuru üzerine etki edemeyecektir. Imkans z üçlü teorisine göre de e¼ger bir ülke yurtd ş na 4

5 sermaye giriş ç k ş n serbest yaparsa, ya para politikas n (faizleri) istedi¼gi gibi şekillendirebilecek ama döviz kurunun dalgalanmas na izin verecektir, ya da tüm para politikas n döviz kurunu sabit tutmaya adayacakt r. Yukar daki örnekteki gibi hem döviz kurunu istedi¼gim yere getiriyim hem de para politikas na dokunmayay m olmaz. c-) Şimdi Çin hükümetinin serbest para ak ş na kar şt ¼g n (müdahale etti¼gini) düşünelim. Şimdi hangi tür bir sermaye ak ş kontrolü politikas yla Çin hem döviz kurunu hem de faizleri (e 0 ve r ) istedi¼gi seviyeye getirebilir. Cevap-) Çin in her bir faiz seviyesi için d şar ya para ak ş n canland rarak döviz kurunu de¼gersizleştirmesi laz m. Yani sermaye ç k ş özendirilmeli veya sermaye girişi zorlaşt r lmal d r. Bu durumda CF e¼grisi sa¼ga kayacak istenilen etki ortaya ç kacakt r Böyle bir politika CF e¼grisiyle beraber IS e¼grisini de sa¼ga kayd r r zira her bir faiz seviyesinde net ihracat artm şt r.(sermaye hareketlerine k s t koymak gra kte sa¼gdan sola hareket etmemizi gerektirecek bir etki yarat yor.) IS e¼grisinin sa¼ga kaymas (talebin artmas ) ise faizleri yükseltici bir bask oluşturaca¼g ndan faizleri ayn seviyede tutmak için para arz da artmal ve LM e¼grisi de sa¼ga kayd r lmad r 5

6 Q3) The China Conundrum: Bir önceki soruda da aç kland ¼g gibi, Çin, sermaye ak şlar üzerine k s tlar koyarak hem döviz kurunu hem de faizleri istedi¼gi gibi hareket ettirebiliyor. Şimdi varsayal m ki uluslararas bask lardan dolay Çin sermaye ak şlar n serbest b raks n ( nansal liberalizasyon) ve yine döviz kurunun serbestçe hareket ermesine izin versin a-) Bu gelişmenin Amerikan ekonomisi üzerine etkilerini gösteriniz. Cevap-) Yukar daki soruda Çin in k s t koymas n n Çin üzerine etkisini incelemiştir. Şimdi k s t kald rmas n n Amerika üzerine etkisi soruluyor. Cevaplar benzer olmal. (Çin e sermaye girişi serbest b rak l rsa her bir faiz seviyesinde Amerika dan sermaye ak ş artar. D ş piyasada dolar bollaşt kça dolar de¼ger kaybeder ve Amerika n n net ihracat artar. Bu sorunun bir öncekindne tek fark burada Amerika faizleri eski seviyesine getirmeye u¼graşm yor b-) Çin in böyle bir politikas bugünün makroekonomik koşullar nda Amerikan politika yap c lar bak m ndan teşvik edilmeli midir? Cevap-) Evet. Çin in liberalleşmesi dolar a de¼ger kaybettirecek, net ihracat n ve üretimin artmas na yol açacakt r. Liberalleşmeden sonra Çinliler Amerika dan para ödünç almaya başlayacaklar, yeni fonlar ve de¼ger kazanm ş kurla, Çin vatandaşlar Amerikan mallar alacakt r. Di¼ger yandan Çin mallar n n Amerikan vatandaşlar için yat artacak, bu da ihracat yapan sektörlerde çal şmayan Amerikan vatandaşlar n n durumunu kötüye götürebilecektir. Ayr ca Amerika daki yat r mc lar n ise Çin de yat r m yapabilecekleri alanlar n çeşitlili¼gi artacakt r. 6

7 Q4) Ispanya n n Avrupa Birli¼gi içinde oldu¼gunu ve di¼ger ülkelerle bir döviz birli¼gi içinde oldu¼gunu göz önüne alal m. (Kendi içlerinde ayn para birimini kullan yorlar, yani kur sabit, ama d şar ya karş kur serbest) a-) E¼ger Ispanya ekonomik daralmaya (resesyon) maruz kal rsa, bundan ç kmas için ona ne önerirsiniz (Bu ekonomik daralmalar n kötü yönetim sonucunda oluşan yüksek bir devlet borç stokundan kaynaklanmad ¼g n varsayal m) Cevap-) Ispanya en önemli ticaret partnerleri olan di¼ger Avrupa ülkeleriyle sabit döviz kuru uyguluyor. Biz de bu durumda para politikas n n etkisiz oldu¼gunu (ki zaten Ispanya merkez bankas n n para basma yetkisi de yok), ama kamu harcamalar n n artmas veya vergilerinin azalt lmas n n (yani maliye politikas n n) etkili oldu¼gunu ders notlar ndan biliyoruz b-) E¼ger Ispanya Fransa dan şarap ithalini k s tlarsa, bunun Ispanya n n üretimi, döviz kuru, ve d ş ticaret dengesi üzerine etkileri neler olur? Hem k sa hem de uzun vadeyi kullan n z. (Uzun vadeden s navda sorumlu de¼gilsiniz) Cevap-) Sabit döviz kuru rejiminde soruda oldu¼gu gibi ithalat vergisi konmas veya ithal ürün edilmesinin k s tlanmas n n net ihracat ve faizleri art rd ¼g n, bunun sonucunda ülkeye para ak m n n artaraca¼g n biliyoruz. Sonuç olarak üretim artacak fakat faizler eski seviyesine gelecektir. Uzun vadeye geçmek için AS-AD düzleminden gidelim.fransa dan gelecek şarap miktar üzerine k s tlama koymak ülkede yerli şaraplara talebini art racakt r. Toplam talep e¼grisi şekildeki gibi sa¼ga do¼gru kayacak, görüldü¼gü gibi üretim artacakt r. Peki uzun vadede ne olur? Uzun vadede yatlar talep art ş na uyum gösterecek ve üreticiler daha yüksek yat isteyeceklerdir mallar na (SRAS, k sa vadeli arz e¼grisi, yukar do¼gru kayacakt r. Bu kayma toplam talep 7

8 e¼grisi (AD), uzun vadedeki arz e¼grisi (LRAS) ile keşişene kadar devam edecektir. Sonuçta üretim tekrar normal seviyesine gelecektir. Ayr ca bu gelişmelerin Ispanya ve Fransa aras ndaki reel döviz kuru üzerine de etkisi vard r. Çünkü Ispanya daki yat seviyesi Fransa dakine göre artm ş, bu da nominal döviz kuru sabit oldu¼gundan (nominal döviz kuru hala $1:$1) reel döviz kurunu ( Ispanya mallar n n pahal l ¼g n ) art rm şt r. Şarap üreticileri hariç di¼ger Ispanyol üreticiler zarar görür. Q5) (Bu soruda daha önce pek fazla dikkat etmedi¼gimiz döviz kuru beklentilerini de göz önüne alaca¼g z. Lakin bu konudan da s navda sorumlu de¼gilsiniz.) Norveç ve Amerikan ekonomilerini ele alal m. Yerli ülke Norveç, yabanc ülke Amerika olsun. Kapsanmam ş faiz haddi paritesini kullanarak ve başlang çta iki ülkede faizlerin birbirlerine eşit seviyelerde oldu¼gunu kabul ederek a-) Norveçteki faizlerin 1 y l süreyle Amerikadakilerden daha yüksek bir oranda seyretmeleri beklenityor. Bu durumda y l boyunca iki, ülkenin faiz farklar ve döviz kurlar n n seyirleri nas l olabilir? Cevap-) Norveçte faizler yükselince Norveç kronu de¼ger kazanacakt r i "= i + ee e # e # Y l boyunca Norveçteki faizler düşer ve eski seviyelerine gelirken Norveç kronu da eski seviyesine dönecektir. Burada faizlerdeki de¼gişmeler geçici (temporary) oldu¼gu için döviz kuru beklentileri etkilenmemiş oalcakt r. b-) Y l n baş nda Norveç hükümeti kamu harcamalar n kal c olarak (permenently) artt rs n. Y l sonuna kadar Norveç ve Amerika daki faizlerin tekrar ayn seviyelerine gelece¼ginin kabulü alt nda, Norveç ekonomisisnin y l boyunca bu de¼gişikli¼ge uyum sürecini (adjustment process) aç klay n z. 8

9 Cevap-) Kamu harcamalar ndaki art ş ülkede toplam talebi dolay s yla da faizleri art racakt r. (IS e¼grilerinin sa¼ga kaymas ). Bu da Krone a talebi art r r ve Krone de¼ger kazan r i "= i + ee e # e # De¼ger kazand kça da net ihracat düşece¼ginden soldaki şekilde IS e¼grisi yerine döner (Şekilde dönmüyor ama soruda ayn seviyesine dönece¼gimizi kabul etmemiz gerekti¼gi verilmiş. S navda da böyle kabul edece¼giz!!). Sa¼gdaki şekilde k rm z IS e¼grisi üzerinde hareket ederiz. Dolay s yla kamu harcamalar ndaki art ş ülkede üretim üzerinde etkisiz Sorunun özelli¼gi ise şu. Y l sonuna kadar kurun de¼ger kazanaca¼g n biliyorsak (çünkü kamu harcamalar ndaki art ş kal c bir art ş), beklenen döviz kuru da de¼ger kazanmal d r, bu da bugünkü kurun de¼ger kazanmas için 2.bir etki oluşturur.. Dolay s yla b ş kk ndaki faiz art ş a ş kk ndakine göre döviz kurunu daha fazla de¼gerlendirir. i "= i + ee # e ## e # E¼ger kamu harcalamalr ndaki art ş geçici olsayd (a temporary increase in government purchases), döviz kuru beklentilerini etkilemezdi. 9