4. HAFTA GELİR DAĞILIMI VE YOKSULLUK. Dr. Süleyman BOLAT

Transkript

1 4. HAFTA GELİR DAĞILIMI VE YOKSULLUK 1

2 GELİR DAĞILIMI Gelir, mal veya hizmet üretimi sonucunda ortaya çıkan ayni ya da nakdi getiri olarak tanımlanabilir. Gelir dağılımı, bir ülkede, belirli bir dönemde mal ve hizmet üretimi sonucu üretilen millî gelirin; bireyler, hane halkları, toplumsal gruplar, bölgeler ya da üretim faktörü sahipleri arasında bölüşülmesidir. Gelir dağılımı, gelir eşitsizlikleri ile sosyal ve ekonomik kurumlar arasında nasıl bir ilişki olduğunu; zengin ve yoksul arasındaki gelir farklılığının zaman içindeki değişimini ifade eder. 2

3 GELİR DAĞILIMI Özetle, toplam olarak gelirin büyüklüğünden ya da gelirin üretim faktörleri arasında nasıl paylaşılacağından çok, önemli olan sosyal grupların milli gelirden ne kadar pay aldığıdır. Gelirin ne derece adil, ne derece eşitse, rantiyer sınıfın o derece büyümesi engellenir. Gelir dağılımı ile gelir eşitsizliğindeki değişikliklerin servet, sermaye birikimi ve büyüme üzerindeki etkilerini ve kaynak dağılımına olan etkileri belirlenir. Bireylerin üretimden elde edilen gelirden aldıkları pay, yani gelir dağılımı sonucunda kendilerine düşen gelirin düzeyi ise, bu bireylerin söz konusu üretim sürecinde sahip oldukları role, öneme ve ağırlığa göre değişmektedir. 3

4 Gelirin hakça paylaşımındaki amaç Gelirin mutlak anlamda eşit dağılımı olmayıp, sosyal refahın en üst düzeyde gerçekleştirilmesidir. Gelir dağılımında adaletin sağlanması, sosyal refah devletinin bir sonucudur. Gelir grupları arasında iktisat politikası araçları kullanılarak, gelir aktarıcı ve destekleyici politikaların uygulamaya konulmasını gerekli kılmaktadır. 4

5 Gelir Dağılımı Türleri 1- Bireysel Gelir Dağılımı Elde edilen gelirin toplumu oluşturan birey ve aileler arasında nasıl dağıldığı, ya da bireylerin ne kadarının ne ölçüde gelir elde ettiğini gösteren gelir dağılımı kavramıdır. Bireysel gelir dağılımında, bireyin sosyal bakımdan hangi gelir grubuna gireceği önem kazanmaktadır. Bireysel gelir dağılımından beklenen amaç: bireylerin arasındaki gelir eşitsizliklerinin belirlenmesidir. Bireysel gelir dağılımı; ülkeler arası gelir dağılımı adaletsizliklerinin karşılaştırılmasında ve adaletsizliklerin belirlenmesinde kullanılmaktadır. 5

6 2- Fonksiyonel Gelir Dağılımı Üretim süreci sonunda yaratılan gelirin, her bir üretim faktörü arasında nasıl paylaşıldığını göstermektedir. Üretim faktörlerinden ücret emeğin geliri; faiz sermayenin geliri; kâr/zarar girişimcinin gelirini ve rant da doğal kaynakların gelirden aldığı payı ifade etmektedir. Fonksiyonel gelir dağılımı, gelirin üretim faktörleri arasında ne şekilde paylaştırıldığını göstermesi bakımından oldukça faydalı bir araçtır. Hem üretim faktörlerinin kendi içinde homojen olmaması ve hem de bir bireyin ya da hanehalkının birden fazla üretim faktöründen gelir elde edebilmesi gibi nedenlerden ötürü, fonksiyonel gelir dağılımının incelenmesinde ve varılan sonuçlarda dikkatli olmak gerekmektedir. 6

7 3- Bölgesel Gelir Dağılımı Bir ülke sınırları içerisinde yaratılan gelirin coğrafi olarak dağılımını göstermektedir.. Ülke coğrafyası içinde bazı bölgeler daha fazla pay alırken, kimi bölgeler gerekli payı alamamaktadır. Ülkedeki bölgeler arası gelir dağılımının ölçülmesinde, gelişmiş ve az gelişmiş bölgeler arasındaki gelir dağılımı farklılıklarının ortaya çıkarılmasında bölgesel gelir dağılımından yararlanılır. 7

8 4- Sektörel Gelir Dağılımı Her bir üretim sektörünün gelirden ne oranda pay aldığını göstermektedir. Tarım, sanayi ve hizmet sektörünün ulusal gelir içinde payı bu gelir dağılımı ile belirlenmektedir. Türkiye de 2014 te Tarımın payı % 8; Sanayinin payı % 21.5; hizmetler sektörünün payı % 70.5 dır. Çeşitli üretim sektörlerinin ulusal gelire ne ölçüde katkı sağladığını, üretim araçları mülkiyeti göz önünde bulundurularak yaratılan gelirin kamu-özel sektör arasındaki dağılımını göstermektedir.. 8

9 5- Birincil-ikincil Gelir Dağılımı Birincil gelir dağılımı; üretim sürecine katılan üretim faktörlerinin gelirden belirli oranlarda pay almasıdır. İkincil gelir dağılımı; devletin serbest piyasa sürecine müdahale ederek, gelir dağılımında adaleti sağlamaya yönelik olarak devletin rol üstlenmesidir. Serbest piyasa ekonomisinde tek başına adaleti sağlayamaması nedeniyle, devletin düşük gelirlilere yardım, düşük bedelli ya da maliyetin altındaki bir bedelle hizmet sunmasıdır. Devletin yaptığı transfer harcamaları da gelir dağılımı adaleti için önem arz eder. 9

10 6- Dikey-Yatay Gelir Dağılımı Dikey gelir dağılımı; üst ve alt gelir grupları arasındaki gelir dağılımını ifade etmektedir. Yatay gelir dağılımı; aynı gelir düzeyindeki gruplar arasındaki gelir dağılımını ifade eder. 10

11 Gelir Dağılımını Belirlemede Kullanılan Ölçütler 1- Lorenz Eğrisi: Nüfusun gelirden aldığı pay ile nüfusun yüzdelik payları arasındaki ilişki ile gelir dağılımını açıklayan eğridir. Amerikalı iktisatçı Max Otto Lorenz grafiktir. ( ) tarafından 1905 yılında geliştirilen Bir kare çizerek soldaki dikey eksene yüzde 20 lik bölümler halinde GSYH den alınan payları; yatay eksene de yine yüzde 20 lik paylar halinde nüfusu yerleştirilir. Her bir yüzde 20 lik nüfus payının gelirden ne kadar pay aldığını bu eksenlerin arasında kalan alanda işaretlersek karşımıza bir eğri çıkar. Bu eğriye Lorenz Eğrisi adı verilir. Şimdi de soldan sağa doğru karenin köşegen çizgisini çizelim. Buna da mutlak eşitlik çizgisi denir Eğer bütün işaretlerimiz bu çizginin üzerine gelirse o toplumda gelir dağılımı eşittir. Lorenz eğrisi mutlak eşitlik çizgisinden ne kadar uzaklaşıyorsa gelir dağılımı o kadar bozuluyor demektir. 11

12 Lorenz Eğrisi 12

13 2- Gini Katsayısı Gini Katsayısı : Eşitsizlik düzeyini tek bir sayı ile ifade ederek, çeşitli gelir dağılımlarının karşılaştırılmasına olanak verir. Lorenz eğrisinin kapladığı alanı (şekilde B alanı) mutlak eşitlik çizgisinin altında kalan alanın tamamına (şekilde A + B alanı) bölerek elde edilir. Gini Katsayısı = B / A + B Gini katsayısının oranı 0 ile 1 arasında değişmektedir. Gini katsayısı 0 ise gelir tam eşit olarak paylaşılmıştır; 1 ise gelir dağılımında tam eşitsizdir. 13

14 Gini katsayısı (%) - Türkiye Kaynak: WorldBank,

15 TÜİK Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması yılı sonuçlarına göre Gini katsayısı bir önceki yıla göre 0,009 puan düşüş ile 0,391 olarak tahmin edildi. 15

16 TÜİK Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması 2014 En yüksek gelir grubunun toplam gelirden aldığı pay %45,9 oldu, Ortalama yıllık eşdeğer hanehalkı kullanılabilir fert geliri 14 bin 553 TL oldu, Toplam gelirden en yüksek payı %49,1 ile maaş-ücret gelirleri aldı, Nüfusun %15 i yoksulluk sınırının altında kaldı, Okur-yazar olmayanların %27,7 si, üniversite mezunlarının ise %1,3 ü yoksul, Sürekli yoksulluk oranı %15,1 oldu. 16

17 TÜİK Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması 2014 Maddi Yoksunluk Oranı Ciddi finansal sıkıntıyla karşı karşıya olan nüfusun oranı olarak tanımlanan ve beklenmedik harcamalar, evden uzakta bir haftalık tatil, ödeme zorluğu, iki günde bir et, tavuk, balık içeren yemek, evin ısınma ihtiyacı, çamaşır makinesi, renkli televizyon, telefon, otomobil sahipliği olarak belirlenen dokuz maddeden en az dördünü karşılayamayanların oranı olarak tanımlanmaktadır. Maddi yoksunluk oranı Eurostat ın bu konudaki düzenlemeleri dikkate alınarak yılları için yeniden hesaplandı. 17

18 18

19 Artan Eşitsizlik? Gelir eşitsizlikleri, son 10 yıldır çoğu zengin ülkelerde artmaktadır lerde, OECD ülkelerinde en zengin %10 un ortalama harcanabilir geliri en fakir %10 dan yaklaşık 7 kat daha fazlaydı. Şimdi en zengin %10 ile en fakir %10 arasında 9.5 kat daha fazladır. 19

20 Dünya Gelir Pastası (2002) Kaynak: WEO, Dünya Bankası, IMF Database, 20

21 Dünya Gelir Pastası (2010 ve 2014) 21

22 Yoksulluk Adalet konusunda gelir dağılımı kadar önemli bir mesele de yoksulluktur. Yoksulluk; kişilerin, gıda, sağlık, barınma gibi temel ihtiyaçlarını karşılamada zorluk içinde olacak kadar düşük gelir elde etmeleri durumu olarak tanımlanabilir. Yoksulluk, içinde bulunulan toplumun genel refah düzeyi ile de bağlantılıdır. Yoksulluk oranı, ülkelerin genel yaşam düzeyini yansıtmakta ve ülke içerisindeki gelir eşitsizliğini göstermektedir 22

23 Mutlak Yoksulluk Temel yiyecek gereksinimlerini - genellikle minimum kalori gereksinimi olarak belirlenmektedir. Bu kalori miktarını karşılamak için gerekli gelirden yoksun olmak biçiminde tanımlanabilir. Hanehalkı veya bireyin yaşamını sürdürebilecek asgari refah düzeyini yakalayamaması durumudur. Daha çok azgelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde görülür. Mutlak yoksulluğun ölçülmesinde, bireylerin yaşamlarını sürdürebilmeleri için gerekli olan asgari tüketim ihtiyaçlarının belirlenmesi gerekir. Dünya Bankası nın 1990 daki çalışmasında, yoksul tanımı bir insanın hayatta kalabilmesi için gerekli minimum kalori miktarı olan 2400 k/cal hesaplamasına dayanılarak geliştirilmiştir. Günlük geliri 2400 k/cal besini almaya yetmeyen insanlar mutlak yoksul olarak tanımlanmıştır. 23

24 Nispi (Göreli) Yoksulluk Nispi yoksulluk, bireylerin, toplumun ortalama refah düzeyinin belli bir oranının altında olması durumudur. Toplumun genel düzeyine göre, belli bir sınırın altında gelir ve harcamaya sahip olan birey veya hanehalkı göreli anlamda yoksul olarak tanımlanır. Refah ölçüsü olarak amaca göre tüketim veya gelir düzeyi seçilebilir. Bireyin toplumsal bir varlık olmasından hareket eden göreli yoksulluk, kişinin sadece biyolojik olarak değil, toplumsal olarak kendini üretebilmesi için gerekli tüketim ve yaşam düzeyinin belirlenmesini önermektedir. Göreli yoksulluğun ölçümünde refah ölçüsü olarak gelir ya da tüketim düzeyi seçilebilir. Toplam geliri belirli bir miktarın altında olanlar yoksul olarak kabul edilir. Örneğin; AB de, medyan gelirinin %60 ın altında bir gelire sahip olanlar göreli yoksul kabul edilirler. TÜİK ise harcama esaslı göreli yoksulluk sınırını eşdeğer fert başına tüketim harcaması medyan değerinin %50 si olarak tanımlamaktadır. 24

25 İnsani Yoksulluk Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) 1997 İnsani Gelişme Raporu ile ilk defa İnsani Yoksulluk (Human Poverty) kavramı ortaya atılmıştır. İnsani yoksulluk, eğitim düzeyi, sağlık ve temiz su kaynaklarına erişebilme gibi konularda yoğunlaşmaktadır. İnsani yoksulluğu ölçmek amacıyla İnsani Yoksulluk İndeksi (Human Poverty Index) geliştirilmiştir. Bu indeks gelişmekte olan ülkeler için (HPI-I) şu üç kriterden yola çıkarak hesaplanmaktadır: 1. Yaşam süresi: 40 yaşın altında yaşam beklentisi olanların oranı 2. Eğitim: Okuma yazma bilmeyen yetişkinlerin oranı 3. Makul bir yaşam standardı: Sağlıklı içme suyuna sahip olmayan nüfusun oranı Temel sağlık imkanlarından yoksun olan nüfusun oranı 5 yaşın altında olan ve yeterli beslenemeyen nüfusun oranı 25

26 TÜİK Yoksulluk Araştırması (2013) 26

27 Açlık sınırı Yoksulluk sınırı (Şubat TÜRKİŞ) 27

28 Gelir Dağılımı - Yoksulluk ve Büyüme Arasındaki İlişki (Kuznets Hipotezi) İktisadi büyüme ve kalkınma ile gelir dağılımı arasındaki bağlantıyı ilk olarak teorileştiren iktisatçılardan bir tanesi Simon Kuznets dir. Kuznets in (1955) ters U hipotezi olarak adlandırılan hipotezine göre, büyümenin ilk aşamalarında gelir dağılımı nispeten adildir. Bu aşamada zaten toplum fakir olduğu için dağıtılacak çok fazla kaynak bulunmamaktadır. Kalkınmanın daha sonraki aşamalarında bu aşama daha çok sanayileşme ve kentleşme sürecine karşılık gelmektedir, gelir dağılımı bozulmaya başlar. Sanayileşme belli bir aşamaya geldikten ve toplum kalkınmasını büyük ölçüde tamamladıktan sonra, gelir dağılımı yeniden düzelmeye başlar. Yapılan ampirik araştırmalar, Kuznets hipotezinin bazı ülkelerde geçerli olmadığını ortaya koymuştur. 28

29 Kuznets in Ters U Hipotezi 29

30 YOKSULLUKLA MÜCADELE: GÖZLEMLER VE ÖNERİLER Kişi başına ortalama gelir ve yoksulluk çizgisi altındaki gelir dağılımının, yoksulluğun azaltılması üzerindeki etkisini arttırdığı görülmektedir. Gerek mevcut gelirin yeniden dağıtımının gerekse büyümeden kaynaklanan gelir artışlarının yeniden dağıtımın yoksulluğun azaltılması konusunda büyümeye kıyasla daha etkili olduğu sonucuna varılmıştır. Hindistan araştırması: Yoksulluğun azaltılmasındaki başarı derecesinin, eyaletler arasındaki tarımsal verimlilik, kadınlar arasında okuryazarlık oranı, bebek ölüm oranı, kentsel ve kırsal alanlar arasındaki tüketim düzeyi farklılıkları ve topraksız köylü oranı gibi koşullara bağlı olduğu görülmüştür. Türkiye deki yoksullukla mücadele tartışmalarının temelinde çözüm yolunun genelde büyümede aranmış olması, servet ve gelir dağılımının bu tartışmalar içinde hiç yer almamasıdır. 30

31 YOKSULLUKLA MÜCADELE: GÖZLEMLER VE ÖNERİLER Türkiye de yoksullukla mücadele için devlet önderliğinde kapsamlı önlemler yerine, yoksullukla ilgili mücadelenin kriz dönemlerinde büyüme üzerinde odaklandığı görülmüştür krizinde uygulamaya konulan Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı nda yoksulluk ve gelir dağılımı gibi konulara hemen hemen hiç değinmemiş olması, temelde büyümeden medet uman bir yaklaşım sergilemesidir. 14 Mart 2001 tarihli Ekonomik Program Çerçevesi nde özelleştirmenin istihdam boyutu ve yoksullukla mücadele ile ilgili olarak uluslar arası kuruluşlarla koordineli bir strateji yürütülecektir denilmiştir. 5 Mayıs 2001 tarihli Türkiye nin Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı nda toplam faktör verimliliği, gelir dağılımının iyileştirilmesi, eğitim, sağlık ve sosyal harcamalar gibi diğer amaçlarla birlikte kamu finansman dengesinin kalıcı bir biçimde iyileştirilme hedefine bağlanarak sadece birer kez değinilmektedir. 31

32 YOKSULLUKLA MÜCADELEDE: DOĞRUDAN ÖNLEMLER Yoksulların kullandığı mal ve hizmetlere doğrudan sübvansiyon verilmesi, Asgari ücret, istihdamı artırmaya yönelik çeşitli proje ve önlemler, Yoksullara yönelik kredi programları, Çeşitli çocuk eğitim ve beslenme programları, Türkiye de 1986 da Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu ile yoksul kesimlere parasal ve ayni destekler ve Sağlık Bakanlığı nın sağlık hizmetlerinden yoksulların ücretsiz yararlanabilmesi için 1992 de başlattığı Yeşil Kart uygulamasıdır. Endonezya da önlem amaçlı olarak, başta pirinç olmak üzere gıda mallarının ve ilaçların düşük fiyatlarla sağlanması, kadın ve çocuklara yönelik temel sağlık hizmetlerinin ücretsiz olarak sunulması, emek yoğun altyapı projeleri ile istihdam yaratılması ile yoksul kesimin alım gücünün desteklenmesi, geri kalmış bölgelerin iktisadi etkinliklerinin canlandırılması amacıyla sağlanan blok yardımlar, küçük çaplı krediler, değişik eğitim kademesindeki öğrencilere sağlana burslar, yoksul yerleşim yerlerinde sağlık kuruluşları ve okullara sağlanan destekler 32

33 YOKSULLUKLA MÜCADELEDE: ÖNERİLER Türkiye deki 20 milyon hanenin en yoksul %10 una öncelikle kadınlar olmak üzere, hane bazında ayda 50 dolar karşılığı gelir desteği vermek, Okullarda bir öğün ücretsiz yemek verilmesi, Ücretsiz taşımalı eğitim, Okul kitaplarının ve okul araç gereçlerinin ücretsiz olarak sunulması, Yoksullara yapılan bu yardımların, diğer kesimlere sızmaması için kontrol mekanizmasının geliştirilmesi, Diğer öneri: yoksullukla ilgili çizgi yaklaşımı hedef kitlesi günde 2 doların altında kalan milyon kesimin gelir düzeyinin 2 dolar ve üstüne, beslenme düzeyinin ise 2450 kalorinin üzerine çekilmesidir, Ayrıca beslenme, barınma, ayni ve parasal destek yanında eğitim ve beceri kazandırmaya yönelik istihdam projeleri, küçük ölçekli krediler, temel eğitimde kitap kırtasiyeyi sağlamak. 33

34 YOKSULLUKLA MÜCADELEDE: KISA VADELİ ÖNERİLER Halk ekmeği uygulaması, Temel ürünlerin un, şeker, ayçiçeği yağı, elektrik gibi ürünlerin yoksul kesime ücretsiz verilmesi, Yoksullukla mücadele için ek vergi getirilmesi, Kısa dönemde istidam artırıcı önlemlerle geçici işsizlik esası benimsenerek, kısa süreli de olsa bu olanaktan yoksulları faydalandırması, Az gelişmiş bölgelerde, ücretsiz öğle yemeği, süt, temel sağlık hizmetleri sunulması yoksulların yükünü hafifletecektir. 34

35 YOKSULLUKLA MÜCADELEDE: ORTA UZUN VADELİ ÖNERİLER Kamu Maliyesi ve Gelir Dağılımı Türkiye deki sağlık ve eğitim harcamalarının payının artırılması, Milli savunma harcamalarına aktarılan payın, sağlık ve eğitim sektörlerine kaydırılması, Silah altındaki büyük kitlenin okuma yazma, sağlık kampanyaları ile aşı hizmetleri, ya da altyapı hizmetlerine katkısı ile yoksulluk üzerinde katkı sağlaması, Sağlık ve eğitim hizmetlerinin bölgesel eşitliğinin sağlanabilmesi, Eğitimde toplumsal cinsiyet eşitsizliğini en aza indirmek, Yoksul ailelere parasal eğitim desteği yerine, ücretsiz parasız yatılı uygulamalarını artırmak, 35

36 YOKSULLUKLA MÜCADELEDE: ORTA UZUN VADELİ ÖNERİLER Kurumsal Düzenlemeler Yoksullukla mücadele kurumların yoksulları doğru belirlemesi, yardımların ilgili kesimlere hızlı ve etkili ulaşmasını sağlayabilmesi, Kuruluşlar arasında eşgüdümün sağlanması, yapılacak düzenlemelerin öncelikli hedefleri belirlenerek yapılması, Yapılan yardımların yoksul olmayan kesimlere sızdırılmasını önleyebilmek, Yoksullukla mücadele eden kuruluşlar tek bir çatı altında toplanabilmeli, Yoksullukla mücadelede sivil toplum kuruluşlarının etkili bir rol üstlenmesi gerekir.. 36

37 YOKSULLUKLA MÜCADELEDE: ORTA UZUN VADELİ ÖNERİLER Büyüme-Sanayileşme-İstihdam G. Kore ve Güney Doğu Asya ülkeleri gibi yoksullukla mücadelede, gelir desteği gibi sosyal politika uygulamaları yerine, hızlı sermaye birikimi, hızlı istihdam artışları, sanayileşmeye dayalı hızlı büyüme, toprak reformu ve eğitim olanaklarının yaygınlaştırılması ile yapmıştır. Sanayileşme sürecinin hız kazanması ve sanayi üretiminin yüksek katma değerli sektörlere doğru yapılması.. Verimlilik düzeyinin yüksek istihdam yaratılması bağlamında yoksullukla mücadele edilmesi gerekir. 37

38 GELİR DAĞILIMI ADALETİ: MALİ ÇÖZÜM YOLLARI 1- VERGİ POLİTİKASI A- Dolaylı-dolaysız vergiler Dolaylı vergiler etkin olmasına rağmen adil değildir, geliri düşük olan kesim üzerinde adaleti yoktur Dolaylı vergiler, özellikle gelişmekte olan ülkelerde yüksek paya sahiptir Dolaysız vergiler ise daha dar kapsamlıdır, artan oranlı tarifesi nedeniyle daha adaletlidir Dolaylı vergilerin lüks tüketim malları üzerinde uygulanması, vergilerin adil dağılımını gösteren bir uygulamadır Tüketim üzerinden alınan vergiler ise, ücretli kesim üzerinde olumsuz etki yaratır 38

39 B- Artan oranlı vergileme Mükelleflerin gelirleri arttıkça, ödedikleri verginin artmasıdır. Düşük gelirlilerin düşük, yüksek gelirlilerin yüksek vergi vermesi prensibine dayanır Otomatik stabilizatör görevi görür, ekonomi genişlediğinde daraltıcı; ekonomi daraldığında ise genişletici etki yapar. Gelir vergisinin artan oranlı yapı kazanarak, bireysel gelir dağılımının iyileştirilmesi için beyanname ile gelir vergisi verenlerin payının arttırılması gerekir. Verginin tabanı yayılması ve kayıt dışının önlenmesi gereklidir. 39

40 C- Kurumlar vergisi: Kurumlar vergisinin gelir dağılımını iyileştirici etkisi olduğu söylenebilir. Yüksek gelirli grupların marjinal tüketim düşük olması nedeniyle, genişletici bir yapıya sahip olan kurumlar vergisi, vergiden sonraki gelir dağılımını eşitsizlik yönünde etkilemektedir. D- Veraset-intikal vergisi: Düşük gelir gruplarının ortalama ve marjinal tüketim eğilimleri yüksek olduğundan, bu kesimlerin tasarrufları düşük düzeyde kalır. Yüksek gelirliler ise, marjinal tüketim eğilimleri düşük, marjinal tasarruf eğilimleri yüksek olduğundan servet dağılımı yüksek gelirliler lehine olmaktadır. Yaratılan yüksek gelirler, servet sahipleri elinde toplanmaktadır. Bu dengesizliği önlemenin en iyi yolu ise veraset intikal vergisi uygulamaktır. 40

41 E- Harcama üzerinden alınan vergiler: Bu vergiler üretilen, satılan ve tüketilen mal ve hizmetler üzerinden alınan dolaylı vergilerdir. KDV, ÖTV gibi mal ve hizmetin fiyatı içerisine gizlenmiş vergilerdir. (mali anestezi = mali his iptali) Kişisel gelirin durumunu dikkate almayan bu vergiler, tersine artan oranlıdır.. Düşük gelirlerin yüksek; yüksek gelirlilerin ise düşük vergi vermesine neden olur. Bu nedenle zorunlu tüketim ürünlerinden daha düşük; lüks tüketim ürünlerinden ise yüksek vergi alınması ile adalet sağlanabilir. 41

42 F- En az (Asgari) geçim indirimi: Bireylerin kendi bedeni ve fizyolojik ihtiyaçlarını karşılayacak maddi kaynaklarının vergiden istisna tutulması esasına dayanmaktadır. Çalışan bireylerin ve ailelerinin asgari düzeydeki geçimlerini karşılayacak kadar zorunlu görülen gelir miktarının vergi dışında tutulması adaletlidir. Cinsiyet, yaş, çalışma şekli gibi unsurlara bakarak, yoksul halkın ve geliri düşük kesimin temel ihtiyaçlarını karşılayabilmesine fırsat veren bir vergilendirme mekanizması adildir. 42

43 43

44 G- Ayırma nazariyesi: Emek ve sermaye geliri elde edenlerin vergilendirmede adaletin sağlanabilmesi için ayrı vergilendirilmesi esasına dayanır. Vergilemede emek kesimini korumak, ödeme gücü bakımından daha sabit gelire sahip olan ücret geliri elde edenlerin hastalık, yaşlılık ve işsizlik durumlarında gelirlerinde azalma görülmektedir. Emek geliri elde edenlerin daha az vergilendirilmesi ile adalet sağlanmaya çalışılır. 44

45 H- Özel mülkiyet haklarının sınırlandırılması: Gelir dağılımındaki adaletin savunulmasında gelir getiren servetin özel mülkiyete konu olmaktan çıkarılması ve devleti gelir getiren servetin sahibi haline getirmesi önerilir. Veya özel mülkiyet haklarının sınırlandırılması önerilmektedir. Eğer sınır getirilmezse, servet sahiplerinin servetsizlere nazaran daha fazla kaynaklarını arttırma eğilimi içerisine girmeleridir. Ancak bu durumun demokratik olarak savunulması olanaksızdır. 45

46 I- Negatif gelir vergisi (M. Friedman) Transfer harcamaları Gelir seviyesi asgari düzeyin altına düşen ailelere yardım amacına yönelik olarak devletin geliri düşük kişilere yardımda bulunmasıdır. Devlet böylece bu kişilere belirli bir gelirin altına düşürmeden gelir olanağı sağlar ve adalet sağlanmış olur. 46

47 2- HARCAMA POLİTİKASI A- Transfer harcaması: Devletin karşılıksız olarak yapmış olduğu harcamalardır. Öğrencilere burs, yaşlılık maaşları, emekli maaşları, işsizlik maaşları, vergi iadeleri, içdış borç faizleri. Gelir adaletini sağlamada önemli yer tutarlar. Ancak iç-dış borç faiz ödemeleri ise gelir dağılımını bozucu etki yapar. 47

48 B- Fırsat eşitliği sağlayıcı eğitim-sağlık harcamaları: Devletin gelir dağılımı daha adil hale getirebilmek için ve yoksullukla mücadele etmek için eğitim, sağlık gibi kamusal malları eşit şekilde sunması önemlidir. Altyapı, eğitim, sağlık, konut ihtiyacı gibi ihtiyaçların dengeli dağılımı gelir adaleti açısından gereklidir. Yoksul öğrencilere burs vermek, parasız eğitim materyalleri sunmak, kırsal alandaki öğrencilerin eğitim-sağlık ihtiyaçlarının parasız karşılanması gibi. 48

49 C- Tarımsal ürünleri destekleme alımları: Tarım sektöründeki çalışanların gelir düzeylerini güvence altına almaya yönelik sosyal amaçlı politikaları kapsar. Tarımsal piyasaların sisteme yapısal uyumu için destekleme alımlar, fiyat müdahaleleri, taban fiyat belirlemeleri, girdi sübvansiyonları, düşük faizli ucuz kredi imkanı, doğrudan gelir desteği gibi. 49

50 D- KOBİ lerin özendirilmesi: Gelirin daha adil paylaşılması için emek yoğun ve dolayısıyla istihdam yaratıcı özelikleri nedeniyle Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin (KOBİ) gelir dağılımı açısından desteklenmesi önemlidir. E- Konut olanaklarının iyileştirilmesi: İnsanların en temel ihtiyacı olan konut alanlarının özendirilmesi, gelir dağılımı ve yoksulluğun önlenmesi bakımından önem taşımaktadır. 50

51 F- Sosyal yardım: Hiçbir geliri olmayanlara yada düşük gelirli olanlara yönelik yardımlardır. Bu yardımlar doğrudan ödeme şeklinde olabileceği gibi, ayni mal ve hizmet olarak sunulur. Devletin yardım görmek isteyen kişiler için yardıma muhtaç olduklarını belirlemesi yeterlidir. 51

52 3- BORÇLANMA POLİTİKASI Devletin gelir kaynağı olarak borçlanmaya gitmesi, faizleri artırıcı etki yapar, özel sektörü dışlar. Borçlanma; düşük gelirliden yüksek gelirlilere doğru yapılan transferlerdir. Borçlanma özelden kamuya, fakirden zengine, içerden dışarıya kaynak akışı olur. Borçlanma beraberinde faiz ödemelerini getirir, bu durum ekonomiye yük getirir, gelir dağılımı adaletini bozar. 52

53 4- KAYIT DIŞININ KAYIT ALTINA ALINMASI Sosyo-ekonomik yaşamı düzenleyen unsurların yönetmeliklere göre belirlenmesi. Kamu kesiminde savurganlık, politik rantlar artmakta, bürokrasi düzgün çalışmamaktadır, yargı hizmetleri yavaş yürümektedir. Devlet kayıt dışını kayda almazsa vergi gelirleri azalmakta, rekabet dengesizliği oluşarak kaynaklar verimsiz kullanılmaktadır. Kayıt dışı arttıkça, ekonomi küçülmekte.. GSYH azalmaktadır. Yolsuzluklarla mücadele edilerek yoksulluk önlenir. İç-dış borç artar, yatırımlar azalır, borç faiz kısır döngüsünde borçlar artar. 53

54 5- SOSYAL GÜVENLİK İŞÇİ SAĞLIĞI VE EMEĞİN KORUNMASI: Çağdaş ekonomide yaşlıların, çalışanların, işsizin, hastaların, emeklilerin korunması temeldir. Gelir dağılımı ve ücret politikası bakımından, amaç işçi sağlığı ve güvenliğini korumak ve kollamaktır. Toplu pazarlık sürecinde alt sınır belirleyerek asgari ücreti belirlemek, emek rekabetini korumak ve düzenlemektir. Hastalık, yaşlılık, işsizlik, kaza ve sakatlık geliştirmek. gibi tehlikelere karşı sigorta sistemini 54

55 6- ASGARİ ÜCRET UYGULAMASI: Çalışma yaşantısında emek geliri olan ücretin kişilerin asgari yaşamlarını sürdürebilecek şekilde belirlenmesi ve enflasyon karşısında satın alma gücüne uygun olması gereklidir. Ekonomik ve sosyal hayatın uygun koşullarda sürebilmesi için önemlidir. Gelir adaletinin sağlanabilmesi için çalışanların düşük ücretlere karşı korunması şarttır. 55

56 7- TOPRAK VE TARIM REFORMU: Tarım kesiminin ekonomide ağırlıklı bir yere sahip olduğu az gelişmiş/gelişmekte olan ülkelerde toprak sahibi olma gelir dağılımının adaletli olması açısından belirleyicidir. Yapılan etkin bir toprak ve tarım reformu ile büyük toprakların sınırlı sayıda azınlığın eline geçmesi engellenebilir. Aşırı parçalanmış topraklar birleştirilerek üretimin optimal olması sağlanabilir. Toprak reformu ile çiftçilere yeterli toprak verilmeli, çiftçiler ödeyemeyecekleri borç altına sokulmamalı, yeterli makine, teçhizat sağlanabilmeli. 56

57 8- DİĞER POLİTİKALAR a- Rekabeti engelleyici uygulamaları kaldırma: Gelir dağılımı için kamu kesimi tarafından, aksi halde piyasada söz sahibi olanlar tekel rekabet kontrol edilmeli oluşturarak fiyatları belirleyebilmektedir b- Bölgelerarası dengesizlikleri giderme: Geri kalmış bölgelerin varlığı bölgesel dengesizlikler ve sorunları beraberinde getirmektedir.. Giderilebilmesi için ekonomideki hedeflerin öngörülen şekilde tasarlanması ve planlanması gereklidir.. Kalkınma planları, bölgesel kalkınma programları, politika ve çözüm önerileri gereklidir.. 57

58 c- Yüksek oranlı enflasyonun dizginlenmesi: Yüksek oranlı ve sürekli enf gelir dağılımını bozar.. Hanehalkı satın alma gücünü düşürür, Enf nedeniyle hane halkı artan oranlı tarife ile üst gelir diliminde vergilendirilir.. Enf dönemlerde düşük gelirliden yüksek gelirlilere gelir aktarılır Gelir dağıl adaleti için enf önlenmesi zorunludur 58

59 d- İşsizliğin önlenmesi ve istihdam olanaklarının arttırılması Ekonomide sosyal olmanın ilk kuralı işsizliği önlemek, herkese uygun iş bulabilmektir.. İşsizlik olursa, kaynakların etkinliği bozulur Sosyal politikaların istihdama yönelik olması hem toplumsal hem de kişisel geliri etkiler.. İş-işçi bulma kurumlarının etkin hale getirilmesi, adaleti sağlayıcı unsur oluşturabilir.. 59