MEMUR-SEN ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ PAKETİ İNCELEME VE DEĞERLENDİRME RAPORU

Transkript

1 MEMUR-SEN ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ PAKETİ İNCELEME VE DEĞERLENDİRME RAPORU Memur-Sen Konfederasyonu olarak; kuruluşumuzdan bu yana darbeci ve darbe ürünü, demokrasiyi ve kurumlarını militarist bir kuşatma altına alan 82 Anayasası nın varlığına son verilerek ruhunu demokrasi ve hukukun evrensel ilkelerinin oluşturduğu yeni bir Anayasanın yazılması ve yapılması gerektiğini ısrarlı bir şekilde dile getirdik, sendikal örgütlenmeden kaynaklanan gücümüzü bu amaca ulaşmak için kullandık. Bu çerçevede, yeni Anayasa beklentimizi ve yeni Anayasada yer almasını istediğimiz hükümler ile yeni Anayasanın ruhuna ilişkin öneri ve taleplerimizi ifade etmek amacıyla hazırladığımız Özgür Birey, Sivil Toplum ve Demokratik Devlet; Yeni Anayasa Raporu nu ilgili ve yetkili mercilere de sunarak kamuoyuna deklare ettik. Bu raporda yer verdiğimiz değerlendirme, öneri ve taleplerimizin fikri ve hukuki alt yapısını oluşturmak, toplumun yeni Anayasa talebinin bilimsel bir zeminde tartışılmasına ve şekillenmesine imkan sağlamak amacıyla da; Sayın Başbakan ın da katılımıyla, alanında uzman yerli-yabancı bilim ve düşünce adamları ile gazeteci ve yazarların katkısıyla Uluslararası Demokrasi Kongresi düzenledik Ocak 2010 tarihlerinde gerçekleştirdiğimiz Uluslararası Demokrasi Kongresi nin açılış konuşmasında yaptığımız değerlendirmeler ve dile getirdiğimiz öneriler ile Kongrenin Sonuç Bildirgesi nde yer alan hükümler, toplumun mevcut Anayasadan kurtulma ve yeni bir Anayasayla yönetilme ve yönetme isteğine tercümanlık yapmıştır. Bu noktada, Kongre de dile getirdiğimiz Emasya Protokolü nün varlığına son verilmesi talebimizin kısa süre içerisinde gerçekleştirilmesi, Türkiye de demokratikleşmeye dönük olumlu adımların atılmaya başlandığı algısı üretmiştir. Oluşan bu algının yarattığı sinerji kaybedilmeksizin, Demokratik Türkiye idealini somut olarak var edecek beklendik adımların da kısa sürede tamamlanacağına inanıyoruz. Aynı Kongrede; YAŞ ve HSYK kararlarının yargı denetimine açılması, memurlar ve kamu görevlilerine uyarma ve kınama cezalarına karşı yargı yoluna başvurma imkanının getirilmesi, Anayasa Mahkemesi ve HSYK nın yapısının geniş tabanlı temsile imkan verecek şekilde değiştirilmesi, Anayasanın darbecileri dokunulmaz kılan Geçici 15. maddesinin kaldırılması, taleplerimizi ve gerekçelerini de ifade ettik. Bu talep ve gerekçelerimiz, Kongreye katılan siyasi parti temsilcileri, bilim adamları, gazeteciler ve düşünce adamları tarafından da yeni önerilerle desteklenerek kabul ve teyit edildi. Taleplerimize ve önerilerimize büyük oranda karşılık veren hükümlerin Anayasa değişikliği paketinde yer alması, sivil toplumun önemini ve öncülüğünü belirlemek yanında siyasi iktidarın sivil toplumun sesine kulak verdiğini göstermek yönüyle de ayrı bir öneme haizdir. Aslında daha keskin bir ifade kullanmak gerekirse, demokratikleşme süreci, bu yönüyle sivil toplumu dinleyen ve sivil toplumu paydaş kabul eden bir Devlet resminin ortaya çıkması açısından meyvelerini vermeye başlamıştır. Diğer taraftan, 2008 ve 2009 toplu görüşmelerinde öncül hedefimiz olarak ortaya koyduğumuz toplu sözleşme ve grev hakkına sahip kamu görevlileri zemininin yaratılması talebinde bulunmuştuk yılı toplu görüşmelerinde varılan uzlaşma çerçevesinde 9-11 Şubat 2010 tarihlerinde Abant ta gerçekleştirilen Kamu Görevlilerinin Sendikal ve

2 Demokratik Hakları Çalıştayı sonucunda yayımlanan Çalıştay Sonuç Bildirisi nin içeriğinde toplu sözleşme ve grev hakkına sahip kamu görevlileri sendikacılığı düzeninin kurulmasına ilişkin tespit ve teklifin yer almasını sağlamıştık. Bu süreç sonunda, toplu sözleşme ve grev hakkına sahip kamu görevlileri sendikacılığı zemini talebimizin toplu sözleşme hakkı yönüyle kısa süre içerisinde gerçekleştirilme iradesinin ortaya çıkması ve siyasi iktidarın taahhüdünü gerçekleştirme kararlılığı kamu çalışanları adına bizleri memnun etmiştir. Bu kapsamda, Anayasa değişikliği paketini kamu görevlileri ve sendikal haklar açısından değerlendirdiğimizde, kamu görevlilerinin toplu sözleşme hakkına sahip olmasına yönelik bir hükme yer verilmesi ve Uzlaştırma Kurulu kararlarının bağlayıcılığının sağlanması; yıllardır dillendirdiğimiz ve gerçekleşmesi için üyelerimiz ve teşkilatımızın bütün unsurlarıyla mücadele ettiğimiz bir talebin kazanıma dönüşmesi açısından oldukça önemlidir. Sendikal örgütlenme özgürlüğünün diğer ayrılmaz parçası olan grev hakkının kamu görevlileri sendikaları açısından halen yasak kapsamında bırakılması ise büyük bir eksikliktir. Sendikal haklarla ilgili diğer bir önemli eksiklik ise emeklilerin sendikal örgütlenmesinin Anayasal bir çerçeve kazanmasını sağlayacak bir hükme, Anayasa değişikliği paketinde yer verilmemiş olmasıdır. Anayasa değişikliği paketinin içeriğinde, emeklilerin sendikal örgütlenme özgürlüğünden yararlanmalarını sağlamaya dönük olarak, Anayasanın 51 nci maddesine yönelik bir değişiklik teklifine yer verilmesi yerinde olacaktır. Paketin kamu görevlilerine yönelik önemli diğer bir eksikliği ise siyaset alanının kapsamını daraltan ve ülkenin donanımlı ve uzman bireylerinin siyaset kurumu içerisinde bulunmasını engelleyen kamu görevlilerine siyaset yasağı nı sona erdiren bir hüküm içermemesidir. Kamu görevlilerine siyaset hakkı verilmesi, demokratikleşme çalışma ve çabalarına yönelik desteğin de artmasını sağlayacaktır. Bu yönde bir hükmün, gerek siyasi iktidar gerekse Meclis içinde ve dışındaki partilerin ortak kararıyla paket içerisinde yer alacağını umut ediyoruz. Bütün olarak değerlendirildiğinde Anayasa değişikliği paketinin en temel eksikliğinin; egemenlik yetkisini millet adına sadece TBMM kullanabilir şeklinde bir değişikliğin öngörülmemesi olduğunu düşünüyoruz. Egemenlik yetkisinin millet adına kullanılmasındaki çok başlılığın giderilmesini sağlamak amacıyla paketin içeriğinde Egemenlik yetkisini millet adına TBMM kullanır. hükmüne yer verilmesi, ülkenin demokratikleşmesi ve demokrasinin ön koşulu olan bireylerin yönetime katılması gerekliliğinin daha net bir şekilde gerçekleşmesini sağlayacaktır. Değişiklik teklifimizin, TBMM deki görüşmeler öncesinde veya sırasında değerlendirmeye alınmasını bekliyoruz. Yukarıda yer verilen temel değerlendirme ve öneriler dışında, Anayasa değişikliği paketine ilişkin değerlendirme ve önerilere iki başlık altında aşağıda yer verilmiştir. ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ PAKETİ İÇERİĞİNDE YER VERİLEN HÜKÜMLERLE İLGİLİ DEĞERLENDİRMELER

3 1- Anayasa nın 10 uncu maddesine ilişkin değişiklik önerisi nin içeriğinde yer verilen eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamaz ifadesinin eşitlik ilkesine aykırılığı iddia edilemez şeklinde, Çocuklar, yaşlılar ve engelliler gibi özel surette korunması gerekenler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılamaz. hükmünün ise Çocuklar, yaşlılar ve engellilerin ve bunlar gibilerin özel surette korunması amacıyla yapılacak düzenlemeler ve alınacak tedbirler, eşitlik ve sosyal devlet ilkelerinin gereği kabul edilir. şeklinde düzenlenmesinin, 2- Anayasa nın 20 nci maddesine ilişkin değişiklik önerisi nin içeriğinde yer verilen hüküm; içerikte yer verilen kişisel veriler ibaresinin kapsamı ortaya konmadığından kanun düzeyinde düzenleme yapılması sırasında ve uygulamada sorunların çıkmasına neden olabilecektir. Bu nedenle, kişisel veriler in kapsamının ne olduğunun açık bir şekilde ifade edilmesi veya bu kavramın tanımına madde içeriğinde yer verilmesinin, Kişisel verilerin işlenmesi ne ilişkin usul ve esasların da kanunla düzenlenmesinin öngörülmesine yönelik bir sınırlamaya hüküm içeriğinde yer verilmesinin, 3- Anayasa nın 23 üncü maddesine ilişkin değişiklik önerisinde yer verilen suç soruşturması ibaresi, yurt dışına çıkışın disiplin soruşturması ya da kovuşturması nedeniyle de engellenebileceği sonucunu da içermektedir. Yurt dışına çıkışın ancak adli soruşturma ve kovuşturma kapsamında sınırlandırılmasına imkan sağlayacak şekilde madde hükmünde değişiklik yapılmasının, 4- Anayasa nın 41 nci maddesine ilişkin değişiklik önerisinde yer verilen yüksek yararına ibaresi, hangi hususların yüksek yarar kapsamında değerlendirileceği konusunda konjonktürel ve tutarsız değişikliklere neden olabilecektir. Yüksek yarar ifadesinin, ya madde metninde ya da değişiklik önerisine ilişkin gerekçenin içeriğinde herkes tarafından kabul edilecek ortak verilerler ifade ve izah edilmesinin, Benzer şekilde, eşlerin birbirleriyle ve ebeveynlerin çocuklarıyla kişisel ve doğrudan ilişki kurma ve sürdürme hakkına yönelik bir vurguya da yer verilmesinin, Maddeye eklenen dördüncü fıkranın Devlet; çocukların cinsel istismar ve diğer şekillerde istismarını engellemeye ve çocukları şiddete karşı korumaya yönelik tedbirleri alır. şeklinde düzenlenmesinin, 5- Anayasa nın 53 üncü maddesine yönelik değişiklik önerisi nin; Uzlaştırma Kurulu nun üye yapısında toplu sözleşmenin taraflarının eşit şekilde temsiline, toplu sözleşmeden yararlanacakların kapsamının bu hakkın memurlar ve diğer kamu görevlilerinin büyük bölümünü kapsam dışında tutacak şekilde belirlenemeyeceğine, Uzlaştırma Kurulu na başvurunun taraflarca birlikte veya ayrı ayrı yapılabileceğine imkan verecek şekilde düzenlenmesinin, 6- Anayasa nın 69 uncu maddesine yönelik değişiklik önerisi nin; uygulamada sorunlar çıkartabileceği dikkate alınarak; - Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı tarafından dava açma talebine izin verilmesine yönelik olarak TBMM bünyesinde yeni bir Komisyon kurulması yerine TBMM Anayasa Komisyonunun bu görevi yürütmesinin öngörülmesinin, - Mutlak surette yeni bir komisyon oluşturulacaksa, Komisyonun üye sayısına madde içeriğinde yer verilerek Mecliste grubu bulunan siyasi partilerin komisyona gönderecekleri üye sayısının, milletvekili sayıları esas alınarak belirlenmesinin,

4 - Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı nın dava açma izni talebi hakkında işlem yapacak komisyonun inceleme ve değerlendirme komisyonu olarak görev yapması, dava açma talebine izin verme yetkisinin Meclis Genel Kurulu nca kullanılmasına ve Meclis Genel Kurulu nda yapılacak oylamanın gizli olması ve izin kararı için Meclis üye tamsayısının üçte iki çoğunluğunun aranmasını öngörecek şekilde düzenlenmesinin, - Değişiklik önerisinde maddenin mevcut şeklinde yer alan temelli ibarelerinin bütünü madde kapsamından çıkarılmış olduğu dikkate alınarak maddenin 5 nci fıkrasında yer alan temelli ibaresinin fıkra kapsamından çıkarılmasının, - 69 uncu maddenin 5 nci fıkrasının sonuna eklenen hükmün sonunda yer alan odaklaşmanın tespitinde gözetilemez ibaresinin odaklaşmanın delili ve gerekçesi olarak gösterilemez. şeklinde değiştirilmesinin, - 69 uncu madeninin son fıkrasındaki hükmün, Ancak, siyasi partiler hakkında Devlet yardımından yoksun bırakılmaları istemiyle sınırlı dava açılamaz. şeklinde düzenlenmesinin, 7- Anayasanın 74 üncü maddesine yönelik değişiklik önerisi nin; yabancılarda dilekçe hakkının kullanılması yönüyle karşılıklılık esası gözetilirken, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkına yönelik olarak böyle bir sınırlama öngörülmemesinin oluşturduğu çelişkiyi giderecek şekilde yeniden düzenlenmesinin, Kamu Denetçiliğinin kurulmasına yönelik hükmün, İdarenin işleyişiyle ilgili şikayetleri incelemek üzere, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına bağlı Kamu Denetçiliği Kurumu kurulur. Kurulun teşkilat ve görevleri kanunla düzenlenir. şeklinde düzenlenmesinin, Kamu başdenetçisinin seçiminin dört tur yerine üç turlu olarak öngörülmesi, seçimin ilk turunda üçte iki, ikinci turunda üye tamsayısının salt çoğunluğunun, ikinci turda en çok oy alan iki aday arasında yapılacak seçimde en çok oy almanın seçilme yeterliliği olarak öngörülmesinin, Kamu başdenetçiliği adaylarının, kim ya da kimler tarafından gösterilebileceğinin hüküm içerisinde ifade edilmesinin, 8- Anayasa nın 125 nci maddesine yönelik değişiklik önerisi nin; 125 nci maddenin ikinci fıkrasıyla ilgili bölümünün, Ancak, Yüksek Askeri Şura nın Silahlı Kuvvetlerden ilişik kesme sonucunu doğuran her türlü kararına karşı yargı yolu açıktır şeklinde düzenlenmesinin, bu kararlar hakkındaki yargılamanın -Yüksek Askeri Şura nın başkanlığının Başbakan tarafından yürütüldüğü de dikkate alınmak suretiyle- hangi yargı organı ve yeri tarafından yapılacağına ilişkin bir hükme yer verilmesinin, 125 nci maddenin üçüncü fıkrasının sonuna eklenen ifade olumlu olmakla birlikte, bu hükme rağmen yerindelik denetimi yapma yasağına aykırı nitelikteki yargı kararları na yönelik yapılacak işleme ilişkin bir hüküm bulunmadığından Anayasanın bu hükmünün ihlalinin hangi organ tarafından tespit edileceği ve hükmü ihlal eden kararın infazının yapılıp yapılmayacağına ilişin belirsizliğin giderilmesinin, 9- Anayasanın 128 nci maddesine yönelik değişiklik önerisinin; Anayasanın 53 üncü maddesine ilişkin değişiklik önerisiyle hayata geçirilmek istenen toplu sözleşme hakkının kapsamını daraltıcı nitelikte olması nedeniyle Ancak, toplu sözleşme hükümleri saklıdır. şeklinde düzenlenmesinin, 10- Anayasa nın 145 nci maddesine yönelik değişiklik önerisinin; 145 nci maddenin ikinci fıkrası olarak yer verilen hükmün Asker olmayan kişiler, savaş hali hariç askeri mahkemelerde yargılanamaz. şeklinde değiştirilmesinin,

5 11- Anayasa nın 146 ncı maddesine yönelik değişiklik önerisinin; Anayasa Mahkemesi nin üye sayısı 19 a çıkarılmakla birlikte hukuk alanında eğitimi görmüş Anayasa Mahkemesi üye sayısının oranının yargılama faaliyeti ve mahkeme kavramlarıyla örtüşmeyecek biçimde azaltma ihtimaline neden olabileceği dikkate alınarak yeniden düzenlenmesinin, TBMM tarafından Anayasa Mahkemesi üyeliğine seçilecek avukatın belirlenmesinde aday olacakların baro başkanı tarafından belirlenmesi temsil açısından sıkıntı oluşturabilecektir. Bu bakımdan Anayasa Mahkemesi üyeliğine aday gösterilecek avukatların, baro başkanı tarafından değil baro genel kurulları veya baro yönetim kurulları tarafından aday gösterilmesine yönelik bir değişiklik yapılmasının, Anayasa Mahkemesi üyeliği için aranacak yaş ve görev süresi şartının düşürülmesinin ve Anayasa Mahkemesi üyelerinden en az birinin sivil toplum kuruluşlarının göstereceği adaylar arasından belirlenmesinin, 12- Anayasanın 148 nci maddesine ilişkin değişiklik önerisi nin; içeriğinde yer alan Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ibaresi, ülkemizin taraf olduğu, imzaladığı ve usulüne göre yürürlüğe konulan diğer uluslar arası sözleşmelerde yer alan hak ve özgürlüklerin ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa şikayeti başvurusu yapılamayacağı şeklinde bir sınırlama öngördüğünden bu ibare yerine Usulüne göre yürürlüğe konulmuş uluslararası sözleşmeler ve Anayasanın diğer hükümlerinde yer alan hak ve özgürlüklerinden ibaresine yer verilmek suretiyle yeniden düzenlenmesinin, 13- Anayasa nın 159 uncu maddesine ilişkin değişiklik önerisi nin; sadece meslekten çıkarma cezasına ilişkin HSYK kararlarına karşı yargı yoluna başvurulabileceğini düzenleyen hükmünün yargı yoluna başvurulabilecek HSYK kararlarının kapsamını genişletecek şekilde yeniden düzenlenmesinin yerinde ve yararlı olacağı, kamuoyunun Anayasa değişikliği kaynaklı beklentilerine daha fazla cevap verilmesine imkan sağlayacağı değerlendirilmektedir. ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ PAKETİ İÇERİĞİNDE YER VERİLMESİ İSTENEN HÜKÜMLER Raporun yukarıdaki bölümünde yer verilen, kamu görevlilerine grev ve siyaset hakkı verilmesi, emeklilerin sendikal örgütlenme özgürlüğünden yararlandırılması gibi çalışma hayatına münhasır hükümlerin paket içeriğinde yer alması talepleri yanında Anayasa değişikliği paketinde; 1- Anayasanın Başlangıç Bölümü nün, Anayasa dan tamamen çıkarılmasına ya da demokratik devleti var etme adımlarını destekleyecek ifadeler içerecek biçimde yeniden yazılarak mevcut Başlangıç Bölümü nün, Anayasanın Anayasası olma niteliğine son verecek bir değişiklik önerisine yer verilmesinin, 2- Anayasanın, başlangıç bölümü başta olmak üzere bir çok hükmünde yer verilen hukuk devleti laiklik ve sosyal devlet demokratik devlet kavramlarının, konjonktürel değerlendirmelerle millet aleyhine sonuç doğurmasına gerekçe yapılacak şekilde kullanılması durumuna son verecek biçimde tanımlanması veya ifade edilmesinin,

6 3- Kuvvetler ayrılığı ilkesinin, her kuvvetin Anayasanın ilgili hükümleriyle yetkili ve görevli kılındığı alanlar açısından diğer kuvvetlerin müdahalesine fırsat vermeyen bir ilke olduğunu ortaya koyacak bir hükme yer verilmesinin, 4- Başta YÖK ve MGK olmak üzere, kurumları Anayasal kurum sıfatıyla dokunulmaz kılan hükümlerin Anayasadan çıkarılmasına, YÖK ün bütünüyle kaldırılmasına, MGK nun Ekonomik ve Sosyal Konsey de olduğu gibi kuruluş yapısı ve işleyişi açısından inisiyatifin bütünüyle sivil iradede ve sivil idarede olacak biçimde kanuna dayalı bir Kurul olarak görev yapmasına imkan sağlayacak değişikliklere yer verilmesinin, 5- Disiplin mahkemeleri dışındaki askeri mahkemelerin ve askeri yüksek yargı organlarının varlığına son verilerek çift başlı yargı garabetini sona erdirecek bir hükme yer verilmesinin, 6- Eğitimde imkan ve fırsat eşitliğine aykırı uygulamaların dayanağını teşkil eden Anayasa hükümlerinin, eğitimde fırsat ve imkan eşitliğini bütün unsurlarıyla ve her birey açısından var edecek şekilde yeniden düzenlenmesine yönelik değişiklik önerilerine yer verilmesinin, 7- Değişiklik paketinin önemli ve kabul edilemez eksikliklerinden biri olarak görülen yükseköğretimdeki başörtüsü yasağı ve katsayı adaletsizliği uygulamalarına dayanaklarıyla birlikte son verecek bir hükmün yer almaması durumunu giderecek bir değişiklik önerisinin yer almasının, 8- Temel hak ve özgürlükleri ödev ve görev vurgusuyla düzenleyen Anayasa hükmünün, özgürlüklerin hak yönünü önceleyecek bir içeriğe kavuşturacak bir düzenleme yer almasının, 9- Anayasanın, laiklik ilkesinin inançlarını ibadete dönüştüren insanlar üzerinde baskı kurma aracı olarak kullanılmasına imkan sağlayan 14 üncü ve 24 üncü maddelerinin, din ve vicdan hürriyetini gerçek anlamıyla var edecek şekilde değiştirilmesine yönelik hükme yer verilmesinin, 10- Anayasa Mahkemesi üyeleri arasında sivil toplum temsilcisine de yer verilmesini sağlayacak bir hükme yer verilmesinin, (Örneğin, Ekonomik ve Sosyal Konsey üyesi sivil toplum örgütleri tarafından gösterilecek adaylar arasından Meclis tarafından yapılacak seçimle üye belirlenmesi) 11- Sendika ve üst kuruluşlarına çalışma hayatıyla doğrudan ilgili kanunlar hakkında Anayasa Mahkemesinde doğrudan iptal davası açabilme hakkı tanıyacak bir değişiklik önerisine yer verilmesinin, Anayasa değişikliğine ilişkin paketin demokratikleşme sürecine daha fazla katkı yapmasını sağlayacağı değerlendirilmektedir. Millete yönelik bir darbenin ürünü 82 Anayasası nın, yapılmış ya da yapılacak bütün iyiniyetli değişiklere rağmen milletin Anayasası olma sıfatını hiçbir zaman kazanamayacağını bir kez daha hatırlatıyoruz. Bu nedenle, milletimizin ve Memur-Sen in, ruhunu milletten alacak ve ruhunda millet olacak yeni bir Anayasa talebi ve beklentisi devam etmektedir. İnanıyoruz ki, bu millet; sadece geri kalmış ve gelişmekte olan ülkelerin değil gelişmiş ülkelerin de yararlanabileceği, ruhuyla ve lafzıyla özgür bireyi, sivil toplumu ve demokratik devleti var edecek bir Anayasayı yazacak ve yapacak irade ve donanıma sanılandan daha fazla sahiptir.