Hibe Başvuru Kılavuzu

Transkript

1 B İ N Y I L K A L K I N M A H E D E F L E R İ N E U L A Ş M A F O N U MDG-F 1680 TÜRKİYE NİN İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE UYUM KAPASİTESİNİN GELİŞTİRİLMESİ BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ORTAK PROGRAMI İklim Değişikliğine Topluma Dayalı Uyum Hibe Programı Hibe Başvuru Kılavuzu Referans: MDG-F 1680/CBA En Son Başvuru Tarihi: 09 Temmuz 2009 Hibe Başvuru Kılavuzu Sayfa 1 / 70

2 Türkiye nin İklim Değişikliğine Uyum Kapasitesinin Geliştirilmesi konulu BM Ortak Programı (UNJP) hükümleri ve Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) Mali Yönetmelik ve Kuralları uyarınca belirlenmiş olan Topluma Dayalı Uyum (CBA) Hibe Programı kapsamında yer alan hibe projelerinin sunumu, seçilmesi ve uygulanmasıyla ilgili kurallar bu kılavuzda belirtilmiştir. MDGF 1680 Türkiye nin İklim Değişikliğine Uyum Kapasitesinin Geliştirilmesi konulu BM Ortak Programı çerçevesinde Topluma Dayalı Uyum Hibe Programı İhale Makamı UNDP dir. Ortak Program kapsamındaki Topluma Dayalı Uyum Hibe Programı nın hedefi İklim değişikliğinin olumsuz etkilerini azaltmak ve olumlu etkilerden azami faydalanmayı sağlayacak şekilde Seyhan Nehri Havzası nda yaşayanların ve kurumların iklim değişikliğine uyum kapasitelerini geliştirmek ve Binyıl Kalkınma Hedefleri ne ulaşmayı güvence altına almak için kurumsal ve yönetsel bakış açısındaki değişimleri desteklemek ve belirli/yenilikçi uyum faaliyetlerini gerçekleştirmektir. ÖNEMLİ NOT: Bu Hibe Başvuru Kılavuzu, esas olarak İngilizce hazırlanmış ve bilgilendirme amacıyla Türkçe ye çevirisi yapılmıştır. Bu iki kopya arasında herhangi bir çelişki veya fark olması durumunda İngilizce kopyadaki kurallar ve prosedürler esastır. Hibe Başvuru Kılavuzu Sayfa 2 / 70

3 İÇERİK 1. GİRİŞ İklim Değişikliği ve İklim Değişikliğine Uyum İklim Değişikliğinin Türkiye ye Etkileri İklim Değişikliği ve Binyıl Kalkınma Hedefleri (MDGs) UNDP/İspanya Binyıl Kalkınma Hedefleri ne Ulaşma Fonu Türkiye nin İklim Değişikliğine Uyum Kapasitesinin Geliştirilmesi BM Ortak Programı Seyhan Nehri Havzası nda Topluma Dayalı Uyum Hibe Programı UYGUNLUK KRİTERLERİ Kimler Başvurabilir Finansman Sağlanacak Konular Genel Şartlar Topluma Dayalı Uyum Hibe Programı İçeriği ve Konular Uygun Olmayan Hibe Projeleri Hibe Programından Karşılanabilecek Maliyetler Uygun doğrudan maliyetler Uygun olmayan maliyetler Yedek Akçe Uygun Dolaylı Maliyetler (Genel İdari Giderler) HİBE PROJELERİNE BAŞVURULMASI, DEĞERLENDİRİLMESİ VE SEÇİMİ Başvuru Süreci Adım A-1: Kavramsal Teklif Çağrısı Adım A-2: Bilgilendirme ve Eğitim Toplantıları Adım A-3: Kavramsal Teklif ve İndikatif Bütçelerin Sunulması Kavramsal Tekliflerin Değerlendirilmesi, Sıralanması ve Ön-Seçimin Yapılması Adım B-4: Açılış ve İdari Kontrol Adım B-5: Kavramsal Tekliflerin Ön-değerlendirmesi Adım B-6: Teknik Değerlendirme ve Başvuruların Sıralanması Adım B-7: İndikatif Bütçe Tekliflerinin Açılması Adım B-8: Başvuranların (ve Ortaklarının) Uygunluklarının Kontrolü Adım B-9: Ön-Seçimi Yapılan Kavramsal Tekliflerle İlgili Program Yürütme Komitesinin Onayının Alınması Adım B-10: Başarılı Bulunan Kurumların Bilgilendirilmesi Proje Dokümanlarının Hazırlanması Adım C-11: Proje Dokümanlarının Geliştirilmesi Adım C-12: Gözden geçirme ve Nihai Kararın verilmesi Sözleşmelerin İmzalanması BM ORTAK PROGRAMI TARAFINDAN TOPLUMA DAYALI UYUM HİBE PROJE BAŞVURUSU KABUL EDİLMESİ HALİNDE GEÇERLİLİK KAZANACAK PROJELERİN UYGULANMASIYLA İLGİLİ ŞARTLAR TERİMLER EKLER Hibe Başvuru Kılavuzu Sayfa 3 / 70

4 KISALTMALAR MDGs CBA UNJP UNDP FAO UNIDO UNEP UNCT ICCAP MOEF MARA MOIT UNDAF PMC TAC IPCC Binyıl Kalkınma Hedefleri (BKH) Topluma Dayalı Uyum Birleşmiş Milletler Ortak Programı Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı Tarım ve Gıda Örgütü Birleşmiş Milletler Sınai Kalkınma Örgütü Birleşmiş Milletler Çevre Programı Birleşmiş Milletler Ülke Ofisi Kurak Alanlarda İklim Değişikliğinin Tarımsal Üretim üzerine Etkileri Çevre ve Orman Bakanlığı Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Birleşmiş Milletler Kalkınma Yardımı Çerçevesi Program Yönlendirme Komitesi Teknik Danışma Komitesi Hükümetler Arası İklim Değişikliği Paneli Hibe Başvuru Kılavuzu Sayfa 4 / 70

5 1. GİRİŞ 1.1. İklim Değişikliği ve İklim Değişikliğine Uyum İklim değişikliği, karşılaştırılabilir zaman dilimlerinde gözlenen doğal iklim değişikliğine ek olarak, doğrudan veya dolaylı olarak küresel atmosferin bileşimini bozan insan faaliyetleri sonucunda iklimde oluşan değişikliklerdir 1. İklim değişikliğinin temel özellikleri küresel ortalama sıcaklıklarda artış (küresel ısınma), özellikle kara üstündeki bulut örtüsünde ve yağışta değişiklikler, buz tabakası ve buzulların erimesi ve kar örtüsünde azalma ve deniz sularının atmosferdeki ısıyı ve karbon dioksiti tutması sonucu deniz sıcaklığında ve deniz asit seviyesinde artış olarak sıralanabilir. Hükümetler Arası İklim Değişikliği Paneli nin Dördüncü Değerlendirme Raporu (IPCC 2007) iklim değişikliğiyle ilgili belirsizliklerin çoğunu ortadan kaldırdı. İklim sistemindeki ısı artışları artık bilinen bir gerçektir. Küresel ısınmanın başta insanların yaydığı sera gazlarından (çoğunlukla karbon dioksit) kaynaklandığı artık çok açıktır. Küresel ısınmanın ana etkileri ve tehditleri yaygın durumdadır. Küresel ısınmanın bir sonucu olarak, tropik siklonlar (hortumlar, tayfunlar), seller, kuraklıklar ve ağır yağışlar gibi aşırı hava koşullarının türlerinin, sıklığının ve şiddetinin ortalama sıcaklıklarda çok düşük bir artış olması halinde bile artması bekleniyor. Şimdiden bazı aşırı hava olayları görülmeye başlandı. Örneğin sıcak hava dalgaları ve aşırı yağışların sıklığında ve şiddetinde artış gibi. İklim değişikliğinin; su kaynakları, tarım ve gıda güvenliği, insan sağlığı, kara ekosistemleri ve biyolojik çeşitlilik ve kıyı alanları dâhil olmak üzere çevreye, sosyoekonomik unsurlara ve ilgili diğer sektörlere geniş kapsamlı etkileri olacaktır. Yağış modellerinde meydana gelecek değişikliklerin şiddetli su sıkıntısına ve/veya sellere yol açması muhtemeldir. Buzulların erimesi sellere ve toprak kaymasına sebep olabilir. Artan sıcaklıklar ekin mevsimlerini değiştirecek ve bu da gıda güvenliğini ve hastalık taşıyıcıların dağılımını etkileyecek ve daha çok insanı sıtma ve dang hastalığı gibi hastalık riskleriyle karşı karşıya getirecektir. Artan sıcaklıklar, birçok yaşam alanının ve türün yok olma oranlarını ciddi bir şekilde etkileme potansiyeline sahip olacak (sıcaklıklardaki 2 derecelik bir artış %30 etkiye sahip). Küresel ısınmadan özellikle etkilenecekler ise mercan kayaları, kutup altı ormanları, Akdeniz Bölgesi ve dağlık yaşam alanlarıdır. Deniz seviyelerindeki artış; -özellikle küçük ada ülkeleri ve deniz seviyesine yakın ülkelerde- daha büyük fırtınalar yaşanması, su baskınları ve kıyı şeridinin dalgalar tarafından daha fazla tahrip edilmesi riski anlamına gelmektedir. Aşırı hava olaylarının sağlık ve insan yaşamı üzerinde etkisinin yanı sıra çevresel ve ekonomik etkileri de olacaktır. Gelecek on yılda iklim sistemlerinde beklenen değişikliklerin birçok ülkenin kalkınma sürecine derin etkileri olacak. 2007/2008 İnsani Gelişme Raporu 2 da iklim değişikliğinin sadece bir gelecek senaryosu olmadığının altını çiziyor. Kuraklığa, sellere ve fırtınalara artan sıklıklarda maruz kalma, şimdiden fırsatları yok ediyor ve eşitsizliklere sebep oluyor. Diğer yandan, dünyanın, geri dönüşü olmayan ekolojik yıkım ve bu yıkıma bağlı sosyoekonomik tahribatların kaçınılmaz olduğu bir noktaya doğru ilerlediğine dair çok kuvvetli bilimsel 1 Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çereçeve Sözleşmesi 2 İnsani Gelişme Raporu 2007/2008, UNDP, Hibe Başvuru Kılavuzu Sayfa 5 / 70

6 kanıtlar bulunmaktadır. İklim değişikliği çok açık bir noktaya işaret ediyor: şimdiki neslin insani gelişiminde benzersiz olumsuz değişimler ve gelecek nesiller için büyük riskler. İklim değişikliğiyle mücadelede birbirini tamamlayan iki temel yöntem geliştirilmiştir: İklim Değişikliği Azaltımı: Sera gazı emisyonlarını azaltma veya bu emisyonlardan kaçınma, İklim Değişikliğine Uyum: Hassas ülkelerin, sektörlerin ve toplumların, iklim değişikliğinin olumsuz etkilerine karşı dirençlerini arttırma. Uyum, toplumların belirsiz gelecekle daha iyi başa çıkmalarını sağlayacak bir süreçtir. İklim değişikliğine uyum, iklim değişikliğinin olumsuz etkilerini azaltmak için gerekli düzenlemeleri ve değişiklikleri yapma yoluyla doğru önlemlerin alınmasını gerektirir (veya olumlu etkilerin kullanılmasını). Uyum, iklim değişikliğine karşı hassasiyeti azaltmada son derece önemli bir rol oynayacaktır ve gelecek on yılda ortaya çıkacak kaçınılmaz etkilerle başa çıkmanın tek yoludur. Bugün sera gazı salımlarını kessek bile, halihazırda değişen atmosferik koşullar ve dolayısıyla iklim değişikliğinin etkileri kalacaktır. Bu yüzden dünyanın da şimdiden taahhüt ettiği uyum, iklim değişikliğinin kaçınılmaz etkileriyle mücadelede tek yoldur ve ayrıca hassas sektörlerde ekonomik faaliyetleri düzenlemek ve değişen iklim koşullarında sürdürülebilir kalkınmayı desteklemek için de bir fırsat sunmaktadır İklim Değişikliğinin Türkiye ye Etkileri Türkiye nin Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi ne resmen 2007 yılında sunduğu Birinci Ulusal Bildirim, geçmiş ve tahmini iklim eğilimleri üzerine özel çalışmalar sunmaktadır. Ocak 2007 de sunulan İklim Değişikliği üzerine Birinci Ulusal Bildirim e 3 göre; Türkiye nin batı illerinde kış yağışları son elli yılda önemli ölçüde azaldı. Buna karşılık sonbahar yağışları Orta Anadolu nun kuzey bölgelerinde artış gösterdi. Bu değişimlerin altında yatan meteorolojik mekanizmalar yeterince anlaşılmamaktadır. Yaz ve ilkbahar yağışları ise herhangi bir eğilim göstermemiştir. Geleceğe yönelik yapılan simülasyonlar 4 Ege ve Akdeniz kıyıları boyunca toplam yağışta tahmini bir düşüş ve Türkiye nin Karadeniz kıyısı boyunca da bir artış göstermektedir. Yağışlarda en keskin mutlak düşüşlerin güney batı kıyısında olması bekleniyor. Son elli yılın yaz sıcaklıkları (ortalama ve maksimum) Türkiye nin batı illerinde artış gösterirken, kış sıcaklıkları genelde kıyı bölgelerinde düşüş göstermiştir. Yaz sıcaklıklarındaki bu artışa kentlerde görülen adacık olayının (kent sıcaklıkları) sebep olup olmadığı henüz belli değildir. Simülasyonlar Türkiye için ortalama yıllık sıcaklık artışının yılına kadar 2-3 C olacağını öngörüyor. Ülkenin batı yarısında, yaz sıcaklıklarının 6 C ye kadar artması bekleniyor. Su sıkıntısı Türkiye nin birçok bölgesinde şimdiden kendini hissettirmektedir ve başta tarım olmak üzere birçok sektörde hızla artan talep dolayısıyla bu sıkıntı artmaktadır. Türkiye nin 3 Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi ne sunulan Birinci Ulusal Bildirim 4 Tüm simülasyonlar RegCM3 bölgesel iklim modeli kullanarak yapılmıştır. 5 Onol, B. ve Semazzi, F.H.M Doğu Akdeniz de İklim Değişikliği Simülasyonlarının Bölgeselleştirilmesi (Regionalisation of Climate Change Simulations over Eastern Mediterranean). Journal of Climate. Submitted. Hibe Başvuru Kılavuzu Sayfa 6 / 70

7 özellikle iç bölgeleri 2007 de yaşanılan en sıcak yaz sonrası ciddi şekilde kuraklıkla karşı karşıya. Başkent Ankara da yaşanılan su sıkıntısı nedeniyle de su kesintileri yapılmaktadır. Galler in iki katı büyüklüğünde bir alana sahip olan ve Ankara nın güneyinden Akdeniz e kadar uzanan geniş Konya Ovası ise bir zamanlar Türkiye nin tahıl ambarı olarak biliniyordu. Yağışsız geçen bir yaz ve son on yıldaki iklim değişikliği etkilerinden sonra, onlarca göl kuruyarak yerel toplumlara ve doğal yaşama çok ciddi sonuçları beraberinde getirdi. Su kaynaklarında tahmin edilen değişikliklere uyum sağlamak için tüm sektörlerde son derece etkin su koruma girişimleri gerekecektir. Ayrıca sulamada ve su dağıtım sistemlerinde ise teknolojik değişimler gerekecektir. Bu kapsamda, doğal kaynakların korunması için sanayinin de uygun çevresel önlemler alması gerekmektedir. Yüksek sıcaklıklar, artan evapotranspirasyon ve azalan yağışlar da Türkiye deki hayvancılığı önemli derecede azaltacaktır. Otlakların sürdürülebilirliği şimdiden çok ciddi bir baskı altındadır. Türkiye nin toplam arazi alanının %85 inden fazlası çölleşme riski taşımaktadır 5. Türkiye BM Çölleşmeyle Mücadele Sözleşmesi ne taraftır ve toprak kaybını önlemek ve bozulan alanları eski haline getirmek için Toprak Kaybı ve Çölleşmeyle Mücadele Ulusal Eylemi ni (NAP) başlatmıştır. Yerel ekonominin iklim değişikliğine uyum sağlaması için bu programın önemli ölçüde genişletilmesi gerekmektedir. Türkiye de 30 milyondan fazla insan kıyı bölgelerinde yaşamaktadır. Bu bölgelerdeki altyapı ve tarım arazileri, Ulusal Deniz Seviyesi Gözlem Sistemi tarafından yılda yaklaşık 4-8 mm olarak ölçülen deniz seviyesi yükselmelerine karşı hassas konumdadır. Akdeniz Bölgesi nin kıyı alanlarında, yeraltı sularının giderek daha fazla çıkarılması suyun azalmasına ve birçok kıyı akiferinin deniz suyuyla dolmasına sebep olmaktadır. Bununla birlikte başta Orta ve Doğu Karadeniz, Ege Bölgesi nin kuzeyi ve Akdeniz Bölgesi nin doğusu olmak üzere Türkiye nin kıyı şeritleri günümüzde kıyı erozyonu ve sellerden olumsuz etkilenmektedir. Özellikle bu bölgelerde deniz seviyesinde gerçekleşecek bir yükselme mevcut sorunların boyutunu daha da arttıracaktır. Kuraklık, seller ve heyelanlar gibi doğal afetler, Türkiye nin iklimi değiştikçe sıklıklarını arttıracaktır. Kuraklık giderek ulusal bir kriz olarak tanınmaya başlandı ve kuraklık tahminlerini geliştirmek ve kuraklıkla mücadelede çiftçilere destek olmak üzere Konya Toprak ve Su Kaynakları Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü tarafından bir Kuraklık Merkezi oluşturuluyor. Avrupa ve Bağımsız Devletler Topluluğu ülkeleriyle karşılaştırıldığında, Türkiye bugüne kadar sel ve heyelanlarda Gayrisafi Milli Hâsılasına (GSMH) oranla en büyük kayıpları vermiştir. Nisan 2002-Mart 2007 yılları arasında İnsan ve Doğa Araştırmaları Enstitüsü (RIHN, Kyoto, Japonya), Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) ve Çukurova Üniversitesi tarafından Akdeniz in doğu kıyısında kurak bir bölge olan Seyhan ve Ceyhan Nehri Havzaları nda İklim Değişikliği Etkilerinin Kurak Bölgelerdeki Tarım Üretimi Üzerine Etkileri (ICCAP) başlıklı bir iklim değişikliği çalışması yapılmıştır. Bu çalışma kapsamında tarımsal üretim sisteminin toprak ve su yönetimine ilişkin kapsamlı bir değerlendirme ve incelemesi yapılarak bölgesel iklim, hidroloji ve tarımsal ekonomi arasındaki ilişki incelenmiştir. Ayrıca bölgedeki tarımsal verimliliğin arkasındaki itici unsurların belirlenmesi amacıyla da sistemin iklim değişikliğine hassasiyeti konusunda bütüncül bir değerlendirme yapılmıştır. Hibe Başvuru Kılavuzu Sayfa 7 / 70

8 ICCAP çerçevesinde yapılan iklim modelleri, havza boyunca sıcaklıkların 2070 yılına kadar C kadar artacağını öngördüğünü gösterdi. Ayrıca yağışların %25-35 oranında azalacağı ve beraberinde ekin üretiminde de düşüşler olacağı tahmin ediliyor. Yağış ve sıcaklıklardaki bu değişimler havzadaki farklı ekin türlerinin yerlerinin değişmesini gerektirecek. Bunlara ek olarak sulama için kullanılan su kaynaklarının, artan evapotranspirasyon ve azalan yağışların yanı sıra azalan kar yağışı ve ilkbaharda karların daha erken erimesi sonucu önemli ölçüde azalacağı öngörülüyor. Bu kapsamda ekin üretiminin havzanın kuzey bölümlerine ve yüksek rakımlara kayması ve bu durumun da sığır yetiştiriciliğini etkilemesi bekleniyor. İklim değişikliğine uyum ihracat ürünlerine (örneğin kestane, zeytin ve meyveler) yönelmeyi ve buğday üretim alanlarının azaltılmasını gerektirebilir 6. ICCAP kapsamında yapılan yeraltı suları akışı ve modelleme çalışmaları Adana Ovası Akiferi ndeki yeraltı suyu kaynaklarının iklim değişikliği yüzünden hacim ve kalite bakımından düşeceğini ileri sürüyor. Artan sıcaklıklar ve azalan yağışlar akiferin yeniden dolum seviyesini düşürecektir ve nüfus artışının yanı sıra yüzey suyu kaynaklarının azlığı nedeniyle akiferden daha fazla su alımı olacaktır. Akifer hacmindeki azalma ise denizden gelen tuzlu suyun akifere dolmasına yol açacaktır. Yeraltı su akışı modelleri, deniz suyunun 10 km iç kısımlara ulaşacağını öngörüyor İklim Değişikliği ve Binyıl Kalkınma Hedefleri (MDGs) Eylül 2000 de yapılan Birleşmiş Milletler Binyıl Zirvesi nde 191 ülke, Binyıl Bildirgesi ni imzalayarak barış, güvenlik, kalkınma, insan hakları ve temel özgürlükler için benzersiz bir taahhütte bulundular. Binyıl Kalkınma Hedefleri (MDGs) Binyıl Bildirgesi nde yer alan küresel eylemlerden yola çıkılarak konulmuştur ve uygulama için bir yol haritası niteliğindedir. Sekiz Binyıl Kalkınma Hedefi, yoksulluğu azaltmak ve yaşam standartlarını iyileştirmek için iddialı bir gündem oluşturuyor. Bu Hedefler, aşırı yoksulluğu yarıya indirmeden HIV/AIDS in yayılımını durdurmaya ve küresel ortaklıklar geliştirmeye kadar değişiyor. Her Hedef 2015 yılına kadar ulaşılması gereken amaçları belirliyor. Binyıl Kalkınma Hedefleri şunlardır: Hedef 1: Aşırı yoksulluğun ve açlığın ortadan kaldırılması Hedef 2: Herkes için evrensel ilköğretim sağlanması Hedef 3: Cinsiyet eşitliğinin teşvik edilmesi ve kadınların güçlendirilmesi Hedef 4: Çocuk ölümlerinin azaltılması Hedef 5: Anne sağlığının iyileştirilmesi Hedef 6: HIV/AIDS, sıtma ve diğer hastalıklarla mücadele edilmesi Hedef 7: Çevresel sürdürülebilirliğin sağlanması Hedef 8: Kalkınma için küresel bir ortaklık geliştirilmesi 6 Çukurova Üniversitesi öğretim görevlisi Prof. Rıza Kanber in 10 Eylül 2007 tarihinde BM kuruluşları ve hükümet paydaşlarına yaptığı sunum. 7 Ekmekçi, M., Tezcan, L., Atilla, A. Ö., Gürkan, D., Yalçınkaya, S.O., Namkhai, O., Soylu, M. E., Donma, S., Yılmazer, D., Akyatan, A., Pelen, N., Topaloğlu, F., İrvem, A., 2007, Seyhan Nehri Havzasında Tarım Güvenliği İçin Su Kaynakları Sistemlerinin İklim Değişikliklerine Karşı Duyarlılıklarının Araştırılması Projesi Sonuç Raporu, TÜBİTAK Proje No: TOVAG-JPN-09, Ankara, 90 s. Hibe Başvuru Kılavuzu Sayfa 8 / 70

9 Binyıl Kalkınma Hedefleri nin her biri yoksulluğun bir boyutunu ele alarak yoksulluğun ve yoksulluğun sürdürülebilir geçim kaynaklarına olumsuz etkilerinin olmadığı bir dünyayı amaçlar. Zaman kısıtlaması olan ve niceliği belirlenmiş olan Binyıl Kalkınma Hedefleri birbirlerini bütünleyen bir set olarak algılanmalı çünkü karşılıklı olarak birbirlerini desteklerler ve hedeflerden birine ulaşmak diğer tüm hedeflerde ilerleme kaydetmeye bağlıdır. Küresel boyutta, iklim değişikliği başta yoksulluk ve açlığı ortadan kaldırmak ve çevresel sürdürülebilirliği sağlamak olmak üzere Binyıl Kalkınma Hedefleri ne ulaşmada ciddi tehdit oluşturmaktadır. Yağışlarda görülen değişimlerin ve aşırı hava koşullarının; gıda güvenliği, borçlar, HIV/AIDS, çevresel bozulma, silahlı çatışma, ekonomik şoklar ve küreselleşmenin etkileriyle mücadele gibi halihazırda ciddi sorunlarla karşı karşıya olan yoksul ülkelere fazladan baskı yaratması muhtemeldir. İklim değişikliği, Binyıl Kalkınma Hedefleri ve ilgili ulusal yoksulluğun ortadan kaldırılması ve sürdürülebilir kalkınma amaçlarına ulaşmada bir tehdit oluşturmaktadır (Tablo 1). Örneğin iklim değişikliği, değişken yağış düzeni ve azalan ekin üretimi yoluyla gıda güvenliğine tehdit oluşturabilir ve açlığın artmasına yol açabilir. Dahası, iklim değişikliği doğal sistemlere ve kaynaklara, altyapıya ve çalışma verimliliğine olumsuz etki ederek ekonomik büyümenin yavaşlamasına ve dolayısıyla yoksulluğun artmasına sebep olabilir. Bu etkiler MDG 1 e (Birinci Binyıl Kalkınma Hedefi) ulaşmanın önünde bir tehdit oluşturmaktadır. Geçim kaynaklarının kaybolması, yerinden olma ve göç, eğitim olanaklarına erişimi azaltarak MDG 2 ye ulaşmanın önünde engel oluşturabilir. Doğal kaynakların yok olması ve azalan tarımsal verimlilik kadınların sağlığına bir yük getirerek karar verme süreçleri için gereken süreyi ve gelir getirici eylemleri azaltabilir ve cinsiyet eşitliği ve kadların güçlendirilmesi yönündeki çabalara tehdit oluşturabilir (MDG3). Vektör (taşıyıcılar) yoluyla bulaşan hastalıklarda artış, sıcaklığa bağlı ölümlerdeki artış ve içme suyunun nicelik ve niteliğindeki düşüş, sağlık sorunlarına sebep olacak ve MDG 4, 5, 6 ve 7 ye ulaşma çabalarını tehdit edecektir. Genel anlamda, iklim değişikliğinin; doğal kaynakların ve ekosistemlerin kalite ve verimliliğini olumsuz ve büyük olasılıkla geri döndürülemez şekilde etkilemesiyle ve çevresel sürdürülebilirliği tehdit etmesiyle, MDG 7 nin de gerçekleşmesini risk altına sokabilir. Küresel bir olgu olan iklim değişikliği, küresel ortaklıklar yoluyla toplu bir mücadele için çağrıda bulunmaktadır (MDG 8). İnsanların hassasiyetini azaltan ve uyum kapasitelerini arttıran iklim değişikliği stratejilerinin en yoksul ülkelerin yanı sıra yoksul bölgelerin de kabul etmelerine yardımcı olmak için acil girişimler gerekmektedir. Diğer yandan, sürdürülebilir enerji sistemleri ve toprak kullanımı politikaları ile atmosferdeki sera gazlarının giderek artan birikimini azaltacak diğer önlemleri içerecek uzun vadeli ekonomik kalkınma planlarının geliştirilmesi gerekmektedir. Önemli uyum önlemleri acilen alınmadığı takdirde, iklim değişikliğinin tahmin edilen etkileri, başta MDG 1 (aşırı yoksulluk ve açlığın ortadan kaldırılması), MDG 3 (cinsiyet eşitliğinin teşvik edilmesi ve kadınların güçlendirilmesi) ve MDG 7 (çevresel sürdürülebilirliğin sağlanması) olmak üzere Türkiye de Binyıl Kalkınma Hedefleri ne ulaşmayı tehdit edecektir. Bunun sebebi, iklim değişikliğinin özellikle suya erişimi (topraklarda, nehirlerde, barajlarda, göllerde ve yeraltı suyu rezervlerinde) azaltarak tarımsal üretim üzerinde yıkıcı etkileri olabileceğinden kaynaklanmaktadır. Azalan tarımsal üretimin zincirleme etkileri ise gıda üretiminde azalma, kırsalda kadın gruplarının güçsüzleşmesi ve kırsal peyzajın artan boyutlarda bozulması olacaktır. Hibe Başvuru Kılavuzu Sayfa 9 / 70

10 Tablo-1. İklim değişikliğinin Binyıl Kalkınma Hedefleri üzerindeki riskleri MDG MDG 1: Aşırı yoksulluğun ve açlığın ortadan kaldırılması MDG 2: Herkes için evrensel ilköğretim sağlanması MDG 3: Cinsiyet eşitliğinin teşvik edilmesi ve kadınların güçlendirilmesi MDG 4, 5, ve 6: Çocuk ölümlerinin azaltılması, anne sağlığının iyileştirilmesi ve HIV/AIDS, sıtma ve diğer hastalıklarla mücadele edilmesi MDG 7: Çevresel sürdürülebilirliğin sağlanması MDG 8: Kalkınma için küresel bir ortaklık geliştirilmesi İklim değişikliği riski Aşırı yoksulluk ve açlık sorununun çözümünü destekleyen tarımsal üretim ve gıda güvenliği, bol ve temiz su kaynaklarına erişim ve kazançlı iş, iklim değişikliğine hassasiyet göstermektedir. İklim değişikliği baskısı, tarımsal üretim ve su toplama gibi diğer geçim olanaklarına fazladan zorluk getirerek ailelerin çocuklarını okuldan almalarına sebep olmaktadır. Eğitimle ilgili hedeflere ulaşılabilmesi için geçim türlerinin gelecek iklimlere daha dayanıklı olması gerekmektedir. İklim değişikliği aynı zamanda altyapı üzerinde (örneğin okullar) tehdit oluşturmaktadır ve ailelerin yerlerinden olmalarına ve göç etmelerine yol açarak eğitim olanaklarını da aksatmakta ve sınırlandırmaktadır. Kadınların, iklim değişikliğinin olumsuz etkilerine karşı daha hassas olmaları daha olasıdır çünkü: Yoksullar iklim değişikliği risklerine karşı daha hassas durumdalardır ve dünyanın yoksullarının büyük bir kısmını kadınlar oluşturmaktadır; Kadınların, doğal kaynakların birincil kullanıcıları ve yöneticileri olmaları, birincil anlamda bakım sağlayanlar olmaları ve ücretsiz işlerde çalışmaları gibi geleneksel rolleri, iklim değişikliği tarafından en çok tehdit edilen doğal kaynaklara daha bağımlı oldukları anlamına gelmektedir. Kadınlar, iklim değişikliğinin getirdiği zorlukları aşmada son derece önem taşıyan kaynak ve bilgiye erişim ve haktan yoksundurlar. İklim değişikliği, özellikle azalan gıda ve su güvenliği sebebiyle kötü sağlık koşullarında artış, sel ve kuraklık sebebiyle düşen su kalitesine bağlı olarak su kaynaklı hastalıkların baş göstermesi, vektör yoluyla ve hava yoluyla bulaşan hastalıkların yayılması için daha uygun koşullar ve artan sıcaklıklarla sıcaklık baskısı arasındaki doğrudan ilişki yoluyla sağlık koşullarını kötüleştirecektir. İklim değişikliği, çevresel sürdürülebilirliği de tehdit etmektedir çünkü iklim değişikliği ekosistem ilişkilerinde çok ciddi değişimlere sebep olacak, mevcut doğal kaynakların nitelik ve niceliğini değiştirecek ve ekosistem verimliliğini azaltacaktır. Gelişmekte olan ülkelerde, yoksullar gündelik yaşamlarını devam ettirebilmek için bu kaynaklara bağımlıdırlar. İklim değişikliği, Binyıl Kalkınma Hedefleri ne ulaşmada yaşanan mevcut sıkıntıları daha da kötüleştirmekle tehdit etmektedir. Kalkınma ve uyum için maddi kaynaklar bulma, yoksulların ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde arttırılmalıdır UNDP/İspanya Binyıl Kalkınma Hedefleri ne Ulaşma Fonu 18 Aralık 2006 tarihinde, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) ve Uluslararası İşbirliği nden sorumlu İspanya Devlet Bakanı, BM sistemi yoluyla dört yıl boyunca seçilen sektör ve ülkelerde kilit önem taşıyan Binyıl Kalkınma Hedefleri ve ilgili diğer hedeflere ulaşmada kullanılmak üzere 528 milyon euro vermek için çok önemli bir anlaşmaya imza attı. Bu anlaşma 2007 yılının ilk çeyreğinde başlatılan UNDP/İspanya Binyıl Kalkınma Hedefleri ne Ulaşma Fonu nun oluşturulmasının yolunu açtı senesi kalkınma için uluslararası desteğin benzersiz bir şekilde arttığı bir dönem oldu. Aynı yıl düzenlenen BM Dünya Zirvesi nde, dünya liderleri, Binyıl Kalkınma Hedefleri ve bu hedeflere ulaşmak için gereken kaynaklar, ortaklıklar ve çabaların taahhüdü de dahil olmak üzere uluslararası platformda kabul edilmiş kalkınma hedeflerine ulaşmak için verecekleri desteği yinelediler. Binyıl Kalkınma Hedefleri ne Ulaşma Fonu yoksulluğu azaltma çabalarını destekleyerek, bireysel ve toplu hakları, kapasiteleri ve fırsatları güçlendirecek nitelikteki bir kalkınmayı teşvik etmektedir. Hibe Başvuru Kılavuzu Sayfa 10 / 70

11 Fon, Binyıl Bildirgesi nin kalkınma için küresel ortaklığı ve Mali Yardım Etkinliği Paris Deklarasyonu nun çerçevesinde seçilen sektör ve ülkelerde, yüksek etkili ve replikasyon potansiyeli olan yenilikçi eylemleri desteklemektedir. Binyıl Kalkınma Hedefleri ne Ulaşma Fonu seçilen ülkelerde Hedefler e ulaşmadaki ilerlemeyi aşağıdaki yollarla hızlandırmayı amaçlamaktadır: Seçilen Binyıl Kalkınma Hedefleri nde önemli ve ölçülebilir bir etkisi olan politika ve programları desteklemek; Başarılı modellerin test aşamasını finanse etmek /modellerin ölçeğini büyütmek; Kalkınma çalışmalarında yeniliklere hız kazandırmak ve Paris Deklarasyonu Yardım Etkinliği nin öngördüğü üzere yardımın kalitesini iyileştiren mekanizmaları uygulamaya koymak. Fon, söz konusu sektör ve ülkede, genelde özellikle çok boyutlu kalkınma zorluklarıyla mücadele etmek için BM nin toplu gücünden yararlanılan ve katma değeri arttıran toplu BM faaliyetleri yoluyla BM kalkınma ve mali sistemi çerçevesinde uygulanmaktadır 8. Türkiye nin İklim Değişikliği ne Uyum Kapasitesi nin Geliştirilmesi BM Ortak Programı (MDG-F 1680) da UNDP/İspanya Binyıl Kalkınma Hedefleri ne Ulaşma Fonu tarafından desteklenmektedir Türkiye nin İklim Değişikliğine Uyum Kapasitesinin Geliştirilmesi BM Ortak Programı İklim değişikliği; Türkiye de başta MDG 1 (Aşırı yoksulluğun ve açlığın ortadan kaldırılması), MDG 3 (Cinsiyet eşitliğinin teşvik edilmesi ve kadınlarının güçlendirilmesi) ve MDG 7 (Çevresel sürdürülebilirliğin sağlanması) olmak üzere Binyıl Kalkınma Hedefleri ni tehdit etmektedir. Suya erişimin azalmasının (topraklarda, nehirlerde, barajlarda, göllerde ve yeraltı kaynaklarında) tarımsal üretim üzerinde yıkıcı etkileri olacağı gibi gıda üretiminde düşüş, kırsal kadın gruplarının etki ve gücünde düşüş ve kırsal peyzajın bozulması gibi zincirleme etkilere de sebep olacaktır. İklim değişikliğinin tüm olumsuz etkileriyle mücadele etmek için bir strateji ulusal gündemdedir. Türkiye nin Dokuzuncu Kalkınma Planı ( ) 9, iklim değişikliği, daha temiz üretim, atık yönetimi ve su ve diğer doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı da dahil olmak üzere çevresel konuların öneminin altını çizmektedir. Türkiye nin Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi (2006) de doğal kaynaklara dayalı kırsal kalkınmanın, kırsal ve kentsel farklılıkları ortadan kaldırmada öncelik taşıdığını vurgulamaktadır. Sonuç olarak, BM nin önerilen program yoluyla Türk yetkililere iklim değişikliği konularında vereceği destek devam eden ulusal çabalara katkıda bulunacaktır. UNDP, özellikle Hükümet tarafından, Çevre ve Orman Bakanlığı ve Avrupa Komisyonu yoluyla, ülkenin başta sürdürülebilir kalkınma ve iklim değişikliği olmak üzere müdahale ve daha fazla yatırım gerektiren öncelikli alanlarını belirleme çabalarına destek olması istenmiştir. Türkiye nin Birleşmiş Milletler Kalkınma Yardımı Çerçevesi yıllarını kapsamakta ve demokratik ve çevresel yönetişimi üç çıktıdan biri olarak kabul etmektedir. 8 Fonla ilgili daha fazla bilgiye adresinden ulaşılabilir. 9 Hibe Başvuru Kılavuzu Sayfa 11 / 70

12 Ülkenin ihtiyaçlarına bir cevap olarak, Türkiye nin İklim Değişikliğine Uyum Kapasitesinin Geliştirilmesi BM Ortak Programı ulusal paydaşlarla beraber geliştirilmiş ve Haziran 2008 yılında başlatılmıştır. Ortak Programın temel amacı Türkiye de kırsal kalkınmayı ve kıyı alanları kalkınmasını tehdit edebilecek iklim değişikliği risklerini yönetmek için kapasite geliştirmektedir. Önerilen program, tam bir iklim değişikliği uyumu için üç boyutlu bir yaklaşım kullanacaktır: (i) iklim değişikliğine uyumu ulusal kalkınma planları çerçevesine entegre ederek; (ii) iklim değişikliğine uyumu yerel pilot çalışmalara entegre ederek; ve (iii) iklim değişikliğine uyumu tüm BM ülke programları çerçevesine entegre ederek. Diğer bir yöntemsel yaklaşım olarak, uyum kapasitesi gelişimi de uzun vadeli sürdürülebilirlik için mevcut bilgi, politika ve kurumsal çerçeve sistemlerini geliştirmede tüm seviyelerde uygulanacaktır (sistemsel, kurumsal ve bireysel) Seyhan Nehri Havzası nda Topluma Dayalı Uyum Hibe Programı Uyum, toplumların kendilerini belirsiz bir gelecekle daha iyi mücadele etmelerini sağlayan bir süreçtir. İklim değişikliğine uyum, iklim değişikliğinin olumsuz etkilerini azaltmak için doğru önlemleri alarak (veya olumlu etkileri kullanarak) uygun uyarlama ve değişiklikleri yapmayı gerektirir. Uyum sağlamaya yönelik birçok seçenek ve fırsat bulunmaktadır. Bunlar, kazıklar üzerine inşa edilen sele dayanıklı evler gibi teknolojik seçeneklerden kuraklık döneminde su kullanımını azaltmak ve üzerine böcek ilacı sıkılmış sivrisinek ağları kullanmak gibi bireysel düzeyde davranış değişikliklerine kadar değişebilir. Diğer stratejiler aşırı hava koşulları için erken uyarı sistemlerini, daha iyi su yönetimini, geliştirilmiş risk yönetimini, çeşitli sigorta seçeneklerini ve biyolojik çeşitlilik korumasını içermektedir. Sonuç olarak, iklim değişikliğine gelecekteki hassasiyet sadece iklim değişikliğinin kendisine değil izlenilen kalkınma yolunun türüne de bağlıdır. Genelde, düşük uyum kapasitesine sahip toplumlar, uzun vadeli iklim değişkenliği dahil olmak üzere mevcut iklim değişikliği belirsizliklerinin üstesinden gelmek için kaynakları sürdürülebilir olmayan şekillerde tüketme eğilimi göstermektedirler. Topluma Dayalı Uyum belirgin olarak, topluma kendi uyum kapasitelerini geliştirmeleri için olanak vermeye ve hassas toplulukların iklim değişikliğinin etkilerine karşı dayanıklılıklarını artırmaya odaklanan yenilikçi bir yaklaşımdır. Topluma Dayalı Uyum, uyum sağlama kapasitesinin iklim değişikliğine olduğu kadar geçim kaynaklarına da bağlı olduğu bölgelerde topluma dayalı uyum faaliyetleri, araştırmaları ve politikaların belirlenmesine ve uygulanmasına yardımcı olur. Topluma dayalı uyum, toplumların ve kurumlarının mevcut iklim değişkenliklerinin yanı sıra gelecek iklim değişiklikleriyle de mücadele edebilmeleri için uyum kapasitelerini arttırmalarını sağlar. Türkiye nin İklim Değişikliğine Uyum Kapasitesinin Geliştirilmesi BM Ortak Programı (MDG-F 1680) iklim değişikliğine uyum yaklaşımlarına; tarımsal uygulamalar, su yönetimi, gıda güvenliği, iklim değişikliğine bağlı afet riski yönetimi (özellikle kuraklık yönetimi), kıyı alanları gelişimi, doğal kaynak yönetimi ve veri ve bilgi yönetimi alanları kapsamında Topluma Dayalı Uyum ilkeleri sunarak yol gösterecektir. Yerel toplumlar, yerel planlama ve karar alma süreçlerine artan katılımları yoluyla mücadele ve uyum stratejilerini benimseyerek güçlendirileceklerdir. Program, katılımcı yöntemler uygulayarak yerel düzeydeki paydaşları (planlamacılar ve karar vericiler, kalkınmacılar ve yatırımcılar, yerel toplumlar ve en hassas gruplar) kamu-özel sektör ortaklığı çerçevesinde bir araya getirerek uyum önlemlerini finanse etmek amacıyla taahhütleri ve yerel kaynakları seferber edecektir. Hibe Başvuru Kılavuzu Sayfa 12 / 70

13 BM Ortak Programı, program dâhilindeki insan sistemlerine öncelik veren Uyum Politikası Çerçevesi ni 10 geliştirmek ve denemek için pilot bölge olarak Seyhan Nehri Havzası nı seçmiştir. Programın diğer hassas bölgelerde replikasyonunu teşvik etmek için programın uygulanan yöntemleri, başarıları ve sonuçları, ilgili kuruluşlar ve uluslararası konferanslar ve çalıştaylardaki ulusal iklim değişikliği koordinatörleri ve yayınlar yoluyla geniş ölçüde dağıtılacaktır. Seyhan Nehri Havzası nda toplumların iklim değişikliğine dayanıklılıklarını arttıran mevcut girişimler de geliştirilecektir. Bu bağlamda, topluma dayalı yaklaşım, yerel paydaşların projelerini hükümet ve BM örgütlerinin desteği ve kılavuzluğuyla yürütmelerini sağlayacaktır. Seyhan Nehri Havzası na 11 en uygun uyum projeleri, yerel paydaşların seçim kriterleri hakkında bilgilendirildikleri ve iklim değişikliğine uyum konusunda eğitildikleri şeffaf bir süreç ile seçilecektir. Yaklaşım çok yönlü olacak ve değişen iklim koşullarında tarımsal üretkenliği, ekosistem hizmetlerini ve doğal kaynakları sürdürebilmeyi amaçlayacaktır. Yaklaşım ayrıca kuraklık ve sellerdeki olası artışlara karşı hazırlıklı olmaya da odaklanacaktır. Kamu-özel sektör ortaklıkları bu sonucun kilit unsuru olacaktır. Kadınların, yoksulların ve dezavantajlı kırsal toplumların ihtiyaçlarına (örneğin ekosistem hizmetleri ve su kaynaklarına erişim sağlamak için engellerin kaldırılması) özel önem verilecektir. Bu ortak program altındaki Topluma Dayalı Uyum Hibe Programı nın amacı şöyle özetlenebilir: "İklim değişikliğinin olumsuz etkilerini azaltmak ve olumlu etkilerden azami faydalanmayı sağlayacak şekilde Seyhan Nehri Havzası nda yaşayanların ve kurumların iklim değişikliğine uyum kapasitelerini geliştirmek ve Binyıl Kalkınma Hedefleri ne ulaşmayı güvence altına almak için kurumsal ve yönetsel bakış açısındaki değişimleri desteklemek ve belirli/yenilikçi uyum faaliyetlerini gerçekleştirmek". Topluma Dayalı Uyum Hibe Programı Çerçevesinde Mali Olarak Desteklenecek Hibe Projelerinin Büyüklükleri Bu Hibe Programı çerçevesinde desteklenecek hibe projelerinin büyüklükleri en az ve en fazla Amerikan Doları tutarında olmalıdır. Proje bütçesinin %100 ü Hibe Programı kaynaklarından karşılanacaktır İklim Değişikliği nin Seyhan Havzası na etkileriyle ilgili daha detaylı bilgi için: ICCAP (Kurak Alanlarda İklim Değişikliğinin Tarımsal Üretim Sistemlerine Etkisi) Projesi Final Raporu; Çukurova Üniversitesi-TÜBITAK-İnsan Çevre Araştırma Enstitüsü; Hibe Başvuru Kılavuzu Sayfa 13 / 70

14 2. UYGUNLUK KRİTERLERİ 2.1. Kimler Başvurabilir Bu bölüm, Topluma Dayalı Uyum Hibe Programı ndan yararlanabilecek kuruluşları ve onlarını tanımlamaktadır. Aşağıda şartlara haiz olan: Kayseri, Niğde ve Adana illerinde kayıtlı olanlar (diğer bölgeler için lütfen Bölüm e bakınız), Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olanlar (başvuru sahiplerinin var olan uluslararası ortakları için geçerli değildir) Tüzel kişilikler olan ve aşağıda belirtilen kurum ve kuruluşlar Topluma Dayalı Uyum Hibe Programı ndan yararlanabilirler: Kamu kurumları veya Sivil toplum kuruluşları (Topluma Dayalı Örgütler (CBOs), Sivil Toplum Örgütleri (CSOs), sanayi ve ticaret odaları, birlikler, iş destek örgütleri, özel sektör dernekleri, profesyonel dernekler, çiftçi dernekleri, federasyonlar, platformlar ve vakıflar dahil olmak üzere) veya Kalkınma kooperatifleri, köy kooperatifleri, köy kalkınma kooperatifleri, tarım kooperatifler veya Birlikler, su kullanım birlikleri, sulama birlikleri, belediye birlikleri veya Yerel yönetimler örneğin belediyeler, yerel yönetimler, köy idareleri, özel idareler, valilikler, yerel hükümet kurumları, il müdürlükleri ve yerel yönetim dernekleri veya Bölgesel Kalkınma Ajansları, bölgesel kalkınma birlikleri veya Üniversiteler veya Araştırma enstitüleri/merkezleri Başvuru sahibi, lider kurum olarak faaliyet gösterir ve başvurusunun seçilmesi halinde sözleşme tarafı ( Faydalanıcı ) olarak nitelenecektir. Başvuru sahiplerinin, projenin hazırlığından ve yönetiminden ortaklarıyla beraber doğrudan sorumlu olmaları ve aracı olarak hareket etmemeleri gerekmektedir. Lütfen aşağıdaki hususlara dikkat ediniz: İşbu Kavramsal Teklif Çağrısı na gerçek kişiler başvuramaz. Bu Kavramsal Teklif Çağrısı kapsamında kâr getirici faaliyetleri içeren teklifler kabul edilmez. Havza dahilindeki farklı illerden farklı kurumların ortak olarak başvuru yapmaları Hibe Başvuru Kılavuzu Sayfa 14 / 70

15 teşvik edilmektedir (bölgeler için lütfen Bölüm e bakınız). Kavramsal Teklif Çağrısı kapsamında, başvuru sahibi birden fazla proje teklifi sunabilir ancak proje tekliflerinden sadece biri (seçim kriterlerine uyması halinde) desteklenebilir. Hibe faydalanıcısı olarak tek bir tüzel kişiliğin imzalayacağı hibe sözleşmesinin toplam tutarı $ Amerikan Dolarını aşamaz. Örneğin aynı tüzel kişiliğin farklı birimlerinin kendi proje tekliflerini sunmaları halinde, o tüzel kişilikle imzalanacak hibe sözleşmesinin azami tutarı $ Amerikan Doları olabilir. Başvuru Yapılmasına Engel Hususlar Muhtemel Başvuru Sahipleri aşağıdaki hallerde kavramsal teklif çağrısına katılamazlar ve hibelerden yararlanamazlar: (a) İflas etmiş olanlar veya tasfiye halinde bulunan ve bu durumları nedeniyle işleri kayyum tarafından yürütülen, konkordato ilan ederek alacaklılar ile anlaşma yapmış, faaliyetleri askıya alınmış veya bunlarla ilgili bir kovuşturmanın konusu olanlar; veya ulusal mevzuatta veya yönetmelikte öngörülen benzer durumlarda olanlar; (b) Kesinleşmiş yargı kararı (yani temyizi mümkün olmayan bir karar) ile mesleki faaliyete ilişkin bir suç işlemiş olanlar; (c) Görevlerini ağır bir şekilde kötüye kullandıkları, Sözleşme Makamının haklı kabul edeceği herhangi bir yoldan ispat edilenler; (d) Türkiye nin yasal hükümleri uyarınca, sosyal sigorta primi veya vergi ödemesi ile ilgili yükümlülüklerini yerine getirmeyenler; (e) Dolandırıcılık, yolsuzluk, bir suç örgütü içinde yer almak suçlarından veya başka bir yasadışı faaliyetten dolayı kesinleşmiş yargı kararı ile mahkûm olanlar; (f) Bir satınalma prosedürüne veya diğer bir hibe yardımına ilişkin yükümlülüklere uymayarak, sözleşmeyi ciddi bir şekilde ihlal ettiği tespit edilenler; (g) Siyasi partiler ve bunlara bağlı yapılar; (h) Başvuru sahipleri veya tedarikçileri; mayınların etkin ve doğrudan olarak patent, geliştirme, montaj, üretim, ticaret ve imalatı veya mayınların imalatında kullanılan temel bileşenlerle ilgili faaliyetlerde bulunanlar; (i) Başvuru sahipleri veya tedarikçilerinin Çocuk Hakları Sözleşmesi nde belirtilen uygulamalarla çelişen faaliyet gösterenler (sözkonusu sözleşmede çocukların tehlikeli olabilecek veya çocuğun eğitim almasını engelleyecek veya çocuğun sağlık durumunu veya fiziksel, ruhsal, ruhani, ahlaki veya sosyal gelişimini tehlikeye düşürecek faaliyetlerden korunmasını öngören 32. Madde de belirtildiği gibi). Kavramsal teklif çağrısının yapıldığı sırada aşağıdaki maddelerde belirtilen durumlarda bulunan başvuru sahipleri de kavramsal teklif çağrısına katılmaya veya hibe almaya hak kazanamazlar: (j) Çıkar ilişkisi içinde olanlar; Hibe Başvuru Kılavuzu Sayfa 15 / 70

16 (k) Teklif çağrısına katılım koşulu olarak BM tarafından talep edilen bilgilerin temin edilmesi sırasında yanlış beyanda bulunanlar veya bu bilgileri temin edemeyenler; (l) Mevcut veya daha önceki teklif çağrılarının değerlendirilmesi sürecinde Teknik Danışma Komitesi ni (TAC) veya herhangi bir BM örgütünü etki altında bırakmaya veya gizli bilgi elde etmeye teşebbüs edenler. Kavramsal Teklif Çağrısı Başvuru Formu nun (Başvuru Sahibi nin Beyanı, Ek-4) başvuru sahipleri, yukarıdaki (a) dan (l) ye kadar olan kategorilerin hiçbirine girmediğine dair beyanda bulunmalıdır. Ortaklıklar ve Ortakların Uygunluğu Başvuru sahipleri yalnız başlarına veya ortak olacakları organizasyonlarla hareket edebilir. Başvuru sahibi, Topluma Dayalı Uyum Hibesi Kavramsal Teklif Başvuru Formu nda da belirteceği gibi, teklif edilen faaliyetin gerekliliğine göre yerel ve/veya ulusal bir kurumla veya kurumlarla ortaklık kurabilir. Topluma Dayalı Uyum Kavramsal Teklif Başvuru Formu nda uygun bir şekilde gerekçelendirilmesi halinde, başvuru sahibi, teknik bilgi ve iklim değişikliğine yenilikçi uyum çözümlerinin değiş tokuşu için uluslararası bir kurumla ortaklık kurabilir. Başvuru sahiplerinin ortakları, projenin uygulamasında yer alabilir ve katlandıkları maliyetler, Topluma Dayalı Uyum Hibe Yararlanıcısı nın katlandığı maliyetler gibi karşılanır. Dolayısıyla başvuru sahibinin ortakları da, başvuru sahiplerinin yerine getirdikleri aynı uygunluk kriterlerine uymak zorundadır. 12. Lütfen aşağıdaki hususlara dikkat ediniz: Havza dahilindeki farklı illerden oluşan ortaklıkların başvuru yapmaları teşvik edilmektedir (bölgeler için lütfen Bölüm e bakınız). Uygulama sırasında herhangi bir alt sözleşme (taşeronluk) gerektirecek bir faaliyetin, Kavramsal Teklif Başvuru Formu nda belirtilmesi zorunludur. Taşeronlar; faydalanıcı ve taşeron arasında imzalanacak sözleşmeden önce, Faydalanıcılara Ek-4 te verilen Bildirim Mektubu nu sunmak zorundadırlar. İştirakçiler ve taşeronlar ortak olarak sayılmazlar ve Ortaklık Bildirgesi ni imzalamak zorunda değillerdir. İştirakçi ve taşeronların rollerinin tanımı için lütfen Terimler bölümüne bakınız. 12 Kayseri, Niğde ve Adana da kayıtlı olan olarak tanımlanan kriter, ulusal ortaklar için geçerli değildir. Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan ve Kayseri, Niğde ve Adana da kayıtlı olan olarak tanımlanan kriterler, uluslar arası ortaklar için geçerli değildir. Hibe Başvuru Kılavuzu Sayfa 16 / 70

17 2.2. Finansman Sağlanacak Konular Bu bölümde, destek sağlanacak faaliyet alanları açıklanmaktadır Genel Şartlar Topluma Dayalı Uyum Hibe Projesi kapsamında bir dizi ana faaliyet ve diğer yan faaliyetler öngörülmektedir. Hibe Projeleri Süresi Topluma Dayalı Uyum Hibe Projeleri 3 aydan kısa 12 aydan uzun olmamalıdır. Teklifi Sayısı ve Alınabilecek Hibe Tutarı Başvuru sahipleri, bu Kavramsal Teklif Çağrısına birden fazla teklifle başvurabilirler. Hibeler her bir tüzel kişi için $ ile sınırlıdır. Hibe Projelerinin Gerçekleştirileceği Alan Hibe projeleri, faaliyetleri yaygınlaştırma, bilgi ağı çalışmaları, uluslararası konferans/sergiler ile Türkiye nin iklim değişikliği karşısında yüksek/düşük kapasiteye sahip bölgelerine düzenlenecek teknik geziler dışında Seyhan Nehri Havzası ında yürütülecektir. (bkz. Türkiye tarafından UNFCCC e yapılan 13 Birinci Ulusal Bildirim). Başlıca hedef alanlar aşağıdaki haritada da belirtildiği üzere Seyhan Nehri Havzası içerisinde yer alan Niğde, Kayseri ve Adana illeridir. Kabul edilebilir şekilde gerekçelendirilmeleri halinde söz konusu havzaya komşu alanlardan gelen başvurular da değerlendirilebilecektir Hibe Başvuru Kılavuzu Sayfa 17 / 70

18 Şekil-1: Seyhan Havzası sınırlarını gösterir harita (yeşil bölge) Hibe Başvuru Kılavuzu Sayfa 18 / 70

19 Topluma Dayalı Uyum Hibe Programı İçeriği ve Konular Uyum, belirsiz bir gelecek ile karşılaşan toplumların kendilerini bu belirsizlikle daha iyi başa çıkabilecek düzeye getirdikleri bir süreçtir. İklim değişikliğine uyum sağlayabilmek için iklim değişikliğinin olumsuz etkilerini azaltmaya (veya olumlu etkilerini öne çıkartmaya) yönelik doğru önlemler alınması ve bu doğrultuda gerekli düzenleme ve değişikliklerin hayata geçirilmesi gerekir. Uyumun amacı iklim değişikliği ve değişkenliği karşısındaki etkilenebilirliğin ve dolayısıyla bunlardan kaynaklanan olumsuz etkilerin azaltılmasıdır. İmkan ve kabiliyetlerin iklim değişikliğinin olumlu etkilerinden istifade edebilmeye yönelik olarak geliştirilmesi de bu bağlamda değerlendirilmelidir. Topluma Dayalı Uyum, özellikle toplumların uyum kapasitelerini arttırmaları ve hassas toplumların iklim değişikliğinin etkilerine karşı dayanımlarını geliştirmeleri üzerinde odaklanan yenilikçi bir yaklaşımdır. Bu yaklaşım çerçevesinde, uyum kapasitesinin iklim değişikliği kadar geçim kaynaklarına da bağlı olduğu bölgelerde Topluma Dayalı Uyum çalışmaları, çeşitli araştırma konuları ve politikalar belirlenerek hayata geçirilir. Bu ortak program çerçevesinde yer alan Toplum Odaklı Uyum Hibe Programı nın hedefi, İklim değişikliğinin olumsuz etkilerini azaltmak ve olumlu etkilerden azami faydalanmayı sağlayacak şekilde Seyhan Nehri Havzası nda Yaşayanların ve kurumların iklim değişikliğine uyum kapasitelerini geliştirmek ve Binyıl Kalkınma Hedefleri ne ulaşmayı güvence altına almak için kurumsal ve yönetsel bakış açısındaki değişimleri desteklemek ve belirli/yenilikçi uyum faaliyetlerini gerçekleştirmektir. Bu hedef doğrultusunda, Toplum Odaklı Uyum Hibe projeleri uyum kapasitesinin arttırılması ve yenilikçi ve tekrarlanabilir uyum faaliyetleri üzerinde odaklanmalıdır: Uyum Kapasitesinin Arttırılması: Uyum Kapasitesinin Arttırılması, iklim değişikliğine uyum sürecini destekleyecek şekilde bilginin ve şartların (yasal, kurumsal, idari) yaratılması; toplumlar ve sahip oldukları kurumların mevcut ve gelecekte karşılaşacakları iklimsel risklerin geçim kaynakları ve hayatlarını bağladıkları ekosistemler üzerindeki etkilerini önceden değerlendirmelerine olanak tanıyan; bu riskler karşısında önceden önlemler almak ve sürekli yenilemek suretiyle hareket edebilmelerini; ve ihtiyaç duyulan çalışmaları gerçekleştirmek için gerekli kaynakların toplanması yoluyla uyumu destekleyen şartların oluşturulmasını ifade eder. Uyum Çalışmalarının Gerçekleştirilmesi: İklimsel riskler karşısındaki etkilenebilirliğin azaltılması ya da fırsatların değerlendirilebilmesine dair çözüm önerilerinin, uygulanabilir olup olmadıklarının denenmesi ve elde edilen sonuçların yaygınlaştırılmasını (örneğin, ekosistem ve doğal kaynakların Hibe Başvuru Kılavuzu Sayfa 19 / 70

20 dayanımlarını arttırarak geçimlerini bu kaynak ve ekosistemlerden elde eden toplumların iklim değişikliği karşısındaki etkilenebilirliklerinin azaltılması) ifade eder. Bu Kavramsal Teklif Çağrısı kapsamında önerilecek tüm hibe projeleri, Bölüm ve da anılan MDG F 1680: Türkiye nin İklim Değişikliğine Uyum Kapasitesinin Geliştirilmesi konulu BM Ortak Program nın hedeflerine uygun olmalıdır. Topluma Dayalı Uyum Hibe Programı açısından önemli olacağı değerlendirmeye alınacak konu öncelikleri aşağıda listelenmiştir. Başvuru çağrısı, aşağıda belirtilmemiş olsa da BM Ortak Programı ve Topluma Dayalı Uyum Hibe Programı genel hedeflerine katkıda bulunacak diğer temalara da açıktır. Teklifler, Başvuran Kuruluşların vizyon ve perspektifine bağlı olarak her iki gruptan (uyum kapasitesinin geliştirilmesi veya uyuma yönelik çalışmaların gerçekleştirilmesi) bir tanesine yönelik olabileceği gibi her iki gruptaki konuların birleşimi şeklinde de ele alınabilir. Uyum Kapasitesinin Geliştirilmesi İklim değişikliği, iklimsel riskler ve iklim değişikliğine uyum konularının bir bütün olarak yerel/bölgesel politika çalışmaları, yerel/bölgesel kalkınma plan ve politikaları ile sektörel (tarım, su, sanayi vs.) karar mekanizmalarında ele alınmasının desteklenmesi İklim değişikliğine uyum ve bununla ilgili su, sağlık, gıda güvenliği, yerel kalkınma, toplumsal cinsiyet vs. konuların uzun ve kısa vadeli karar mekanizmalarına dahil edilmesine yönelik olarak yönetişim mekanizmaları, tartışma platformları, birlik ve benzeri oluşumların hayata geçirilmesi veya geliştirilmesi İklim değişikliğine özel bileşenleri bir araya getiren kırsal ve kentsel topluma dayalı uyum çalışmaları konusunda araştırmalar (toplum odaklı turizm için kaynak ihtiyacının belirlenmesi, çiftçi eylem araştırmaları, uyum teknolojilerinin geliştirilerek yerelde uygulanması vs.) yapılması İklimsel risklerin azaltılması ve yerelde uyumun sağlanması için toplum/belediye/yerel yönetimler arasında ortak uyum projelerinin hazırlanması, desteklenmesi ve/veya uygulanması İklim değişikliğinin geçim kaynakları üzerindeki risklerinin azaltılması maksadıyla geçim faaliyetlerinin çeşitlendirilmesi veya farklı faaliyetlere geçilmesi Kısa vadeli iklim değişikliğiyle mücadele mekanizmaları ve geleneksel/yerel bilgi kaynaklarının (aşırı/zararlı mevsimsel olaylar, yağış, vs.) belgelenerek paylaşılması İklim değişikliğinden kaynaklanan riskler ve uyum ile ilgili eldeki mevcut bilgilerin yaygınlaştırılması ve sürdürülebilir karar alma mekanizmalarının hayata geçirilebilmesine yönelik olarak veri/bilgi toplanması Bilgi sistemlerinin geliştirilmesi ve/veya iyileştirilmesi; iklimsel riskler ve uyum seçeneklerinin değerlendirilebilmesine olanak tanıyan izleme ve muhasebe sistemlerinin kurulması Uyuma yönelik yönetim sistemlerinin oluşturulmasına yönelik iyi uygulama örneklerinin aktarımı ve bilginin yaygınlaştırılması İklim değişikliğinden kaynaklanan risklerden etkilenebilecek tarım sektöründe çalışan kadınlar, belirli başka etkilenebilir sektörlerde çalışan işçiler, meslek grupları gibi hassas grupların değişmekte olan iklim şartlarına uyum sağlamalarına yönelik olarak durumlarının güçlendirilmesi Hibe Başvuru Kılavuzu Sayfa 20 / 70