SU OMURGASIZLARI GİRİŞ DERSİ 2014 Prof. Dr. Bayram ÖZTÜRK

Transkript

1 SU OMURGASIZLARI GİRİŞ DERSİ 2014 Prof. Dr. Bayram ÖZTÜRK

2 Omurgalı ve Omurgasız Hayvanlar Arasındaki Farklar Omurgasız hayvanlar Notokorda yoktur Solungaç yarığı bulunmaz Sinir sistemi mevcut ise, ganglion veya sinir ipliği şeklindedir; ventralde sindirim borusuna paralel olarak uzanır. Dolaşım sistemi mevcut olanlarda genellikle açık tiptedir. Kalp sindirim borusunun dorsalinde yer alır. Metamer (vücudun farklı bölgelerden oluşması) oluşumu yalnız yüksek omurgasızlarda görülür. Omurgasızlarda simetri radier veya bilateraldir. Davranışlar ve uyarılara verilen cevaplar çok basittir. Omurgalı hayvanlar Notokorda, hayvan embriyo halindeyken sindirim borusu ile sinir sistemi arasında vücut boyunca uzanır. Omurgalılarda erginde bunun yerini omurga alır. Çift halinde solungaç veya farinks yarıkları bulunur. Beyin ve omurilik farklılaşmıştır. Sinir sistemi sindirim borusunun dorsal kesiminde yer alır. Dolaşım sistemi kapalıdır. Kalp sindirim borusunun ventralinde yer alır. Metamer oluşumu genel olarak vardır. Simetri hemen hemen hepsinde bilateraldir. Davranışlara ve uyarılara verilen cevaplarda büyük bir yetenek görülür.

3 METAZOAN FİLOGENİSİ Filogeni: Organizmalar zaman içinde değişirken oluşan soylarının tarihi anlamına gelir. Genlerin bir sonraki nesle aktarılması yoluyla türlerin önceki formlardan oluştuğunu ve filogenik ağacın dalları boyunca genlerin aktarılması yoluyla tüm organizmaların birbirlerine bağlı olduğunu öne sürer. Metazoa: Hücre çeperi bulunmayan heterotrofik ökaryotik çok hücreli canlıları yani hayvanları kapsayan gruptur. temel hayvan grupları arasındaki evrimsel ilişkiler nasıldır? Geçmişte: embriyolojik özellikler başta olmak üzere erken gelişim dönemindeki ve sonraki morfolojik özellikler Günümüzdeyse genler ve genlerin ürünü olan proteinler

4 Yeniden düzenlenen filogenik ağaç Embriyonal gelişim sırasında 2 hücre tabakası olan hayvanlar

5 Yeniden düzenlenen filogenik ağaç Vücudun tam ortasından geçen bir düzlemin, vücudu iki eş yarıya (sağ ve sol) ayırdığı simetri tipine sahip metazoan hayvanlar

6 Binomial Nomenklatür (Nomenclatura binaris = Binomial sistem); Bilimsel olarak, hayvanların isimlendirilmesinde ilki cins (genus) adı, ikincisi ise tür (species) adı olmak üzere en az iki isim kullanılır. Bunlardan cins adı büyük, tür adı ise küçük harfle yazılır. Bu sisteme, İkili isimlendirme denir. Tür: Yapısal ve işlevsel özellikleri yönünden birbirine benzeyen, aynı çevresel koşullara benzer tepki gösteren, doğal koşullarda serbest olarak birbirleriyle çiftleşip verimli yavrular oluşturabilen, bireyler topluluğudur. Bu tanıma belli bir bölgeyi işgal eden sözcüğü de eklenirse ekolojik tür tanımı ortaya çıkmaktadır.

7 Binomial Nomenklatür (Nomenclatura binaris = Binomial sistem); Bilimsel olarak, hayvanların isimlendirilmesinde ilki cins (genus) adı, ikincisi ise tür (species) adı olmak üzere en az iki isim kullanılır. Bunlardan cins adı büyük, tür adı ise küçük harfle yazılır. Bu sisteme, İkili isimlendirme denir. Tür: Yapısal ve işlevsel özellikleri yönünden birbirine benzeyen, aynı çevresel koşullara benzer tepki gösteren, doğal koşullarda serbest olarak birbirleriyle çiftleşip verimli yavrular oluşturabilen, bireyler topluluğudur. Bu tanıma belli bir bölgeyi işgal eden sözcüğü de eklenirse ekolojik tür tanımı ortaya çıkmaktadır. Regnum: Animalia (=Hayvanlar) Phylum: Cnidaria (=Knidliler) Classis: Scyphozoa Ordo: Semaeostomeae Familia: Ulmaridae içi çukur veya içi oyuk hayvanlar Hepsi de knidoblast hücre taşırlar Genus: Aurelia Aurelia aurita

8 Binomial Nomenklatür (Nomenclatura binaris = Binomial sistem); Bilimsel olarak, hayvanların isimlendirilmesinde ilki cins (genus) adı, ikincisi ise tür (species) adı olmak üzere en az iki isim kullanılır. Bunlardan cins adı büyük, tür adı ise küçük harfle yazılır. Bu sisteme, İkili isimlendirme denir. Tür: Yapısal ve işlevsel özellikleri yönünden birbirine benzeyen, aynı çevresel koşullara benzer tepki gösteren, doğal koşullarda serbest olarak birbirleriyle çiftleşip verimli yavrular oluşturabilen, bireyler topluluğudur. Bu tanıma belli bir bölgeyi işgal eden sözcüğü de eklenirse ekolojik tür tanımı ortaya çıkmaktadır. Regnum: Animalia (=Hayvanlar) Phylum: Cnidaria (=Knidliler) Classis: Scyphozoa Ordo: Semaeostomeae Familia: Ulmaridae Genus: Aurelia Aurelia aurita «Deniz anaları»

9 Binomial Nomenklatür (Nomenclatura binaris = Binomial sistem); Bilimsel olarak, hayvanların isimlendirilmesinde ilki cins (genus) adı, ikincisi ise tür (species) adı olmak üzere en az iki isim kullanılır. Bunlardan cins adı büyük, tür adı ise küçük harfle yazılır. Bu sisteme, İkili isimlendirme denir. Tür: Yapısal ve işlevsel özellikleri yönünden birbirine benzeyen, aynı çevresel koşullara benzer tepki gösteren, doğal koşullarda serbest olarak birbirleriyle çiftleşip verimli yavrular oluşturabilen, bireyler topluluğudur. Bu tanıma belli bir bölgeyi işgal eden sözcüğü de eklenirse ekolojik tür tanımı ortaya çıkmaktadır. Regnum: Animalia (=Hayvanlar) Phylum: Cnidaria (=Knidliler) Classis: Scyphozoa Ordo: Semaeostomeae Familia: Ulmaridae Genus: Aurelia Aurelia aurita «4 ya da daha fazla uzun ve dalgalı oral kollar ve çanın kenarı içe doğru çukurdur»

10 Binomial Nomenklatür (Nomenclatura binaris = Binomial sistem); Bilimsel olarak, hayvanların isimlendirilmesinde ilki cins (genus) adı, ikincisi ise tür (species) adı olmak üzere en az iki isim kullanılır. Bunlardan cins adı büyük, tür adı ise küçük harfle yazılır. Bu sisteme, İkili isimlendirme denir. Tür: Yapısal ve işlevsel özellikleri yönünden birbirine benzeyen, aynı çevresel koşullara benzer tepki gösteren, doğal koşullarda serbest olarak birbirleriyle çiftleşip verimli yavrular oluşturabilen, bireyler topluluğudur. Bu tanıma belli bir bölgeyi işgal eden sözcüğü de eklenirse ekolojik tür tanımı ortaya çıkmaktadır. Regnum: Animalia (=Hayvanlar) Phylum: Cnidaria (=Knidliler) Classis: Scyphozoa Ordo: Semaeostomeae Familia: Ulmaridae Genus: Aurelia Aurelia aurita «Basit veya dallanmış radyal kanallar + çevresel kanal»

11 Binomial Nomenklatür (Nomenclatura binaris = Binomial sistem); Bilimsel olarak, hayvanların isimlendirilmesinde ilki cins (genus) adı, ikincisi ise tür (species) adı olmak üzere en az iki isim kullanılır. Bunlardan cins adı büyük, tür adı ise küçük harfle yazılır. Bu sisteme, İkili isimlendirme denir. Tür: Yapısal ve işlevsel özellikleri yönünden birbirine benzeyen, aynı çevresel koşullara benzer tepki gösteren, doğal koşullarda serbest olarak birbirleriyle çiftleşip verimli yavrular oluşturabilen, bireyler topluluğudur. Bu tanıma belli bir bölgeyi işgal eden sözcüğü de eklenirse ekolojik tür tanımı ortaya çıkmaktadır. Regnum: Animalia (=Hayvanlar) Phylum: Cnidaria (=Knidliler) Classis: Scyphozoa Ordo: Semaeostomeae Familia: Ulmaridae Genus: Aurelia Aurelia aurita «Dallanmayan 4 oral lob + eksumbrellanın dış kenarından tentaküller sarkar + çanın kenarı 8 veya 16 geniş loba bölünmüştür + radyal kanalların bir kısmı ya da tamamı dallanır»

12 Binomial Nomenklatür (Nomenclatura binaris = Binomial sistem); Bilimsel olarak, hayvanların isimlendirilmesinde ilki cins (genus) adı, ikincisi ise tür (species) adı olmak üzere en az iki isim kullanılır. Bunlardan cins adı büyük, tür adı ise küçük harfle yazılır. Bu sisteme, İkili isimlendirme denir. Tür: Yapısal ve işlevsel özellikleri yönünden birbirine benzeyen, aynı çevresel koşullara benzer tepki gösteren, doğal koşullarda serbest olarak birbirleriyle çiftleşip verimli yavrular oluşturabilen, bireyler topluluğudur. Bu tanıma belli bir bölgeyi işgal eden sözcüğü de eklenirse ekolojik tür tanımı ortaya çıkmaktadır. Regnum: Animalia (=Hayvanlar) Phylum: Cnidaria (=Knidliler) Classis: Scyphozoa Ordo: Semaeostomeae Familia: Ulmaridae Genus: Aurelia Aurelia aurita

13 TÜRKİYE DENİZLERİ Karadeniz Marmara Denizi Türkiye Ege Denizi Akdeniz

14 TÜRKİYE Yİ ÇEVRELEYEN DENİZLERDE DERİNLİKLER Ort m 2212 m 1390m m Birbirinden # 750m lik eşiklerle ayrılan 3 depresyon (1000 m) m Ort. 350 m 2529 m 4300 m 1000lerce m derinlikler

15 TÜRKİYE DENİZLERİ Karadeniz Düşük tuzluluk Bol nehir girdisi Yüksek verimlilik Düşük biyoçeşitlilik Derin sular anoksik-h 2 S Ege ve Akdeniz Yüksek tuzluluk Düşük nehir girdisi Düşük verimlilik Yüksek biyoçeşitlilik Derin sular O 2 li

16 TÜRKİYE SULARI TUZLULUK SICAKLIK DEĞİŞİMLERİ Kuzeyde kışın 2Cye kadar düşüş. Nehir ağızları tuzluluk 15 e kadar düşebilir. Çanakale Boğazı PSU 8 C / 22 C 38,5 38, C K. Ege Denizi PSU 39 PSU C / C 13,5 C Karadeniz PSU 22 PSU 6-7 C / C 9 C İstanbul Boğazı 18-20,11 PSU 6 C / 25 C 35,50-37,38 PSU C Marmara Denizi PSU 4-6 C / C 37,4-38,5 PSU 14,5 C Üst tabaka Alt tabaka G. Ege Denizi PSU 39 PSU C / C 14 C D. Akdeniz havzası PSU 40 PSU C / 29 C 15 C

17 TÜRK BOĞAZLAR SİSTEMİNİN 2 TABAKALI YAPISI ÜST TABAKA Düşük tuzlulukta = düşük yoğunlukta olan hafif sular ALT TABAKA Yüksek tuzlulukta = yüksek yoğunlukta olan ağır sular

18 DENİZEL ORTAMIN EKOLOJİK YÖNDEN SINIFLANDIRILMASI TÜDAV

19 DENİZEL ORTAMIN EKOLOJİK YÖNDEN SINIFLANDIRILMASI 1- Jeomorfolojik özelliklerine göre Neritik Bölge Oseanik Bölge Kıta sahanlığı Kıta yamacı Kıta yükseltisi Deniz Tabanı Okyanus çukuru (düzlükler, yükseltiler, tepeler, çukurlar, )

20 DENİZEL ORTAMIN EKOLOJİK YÖNDEN SINIFLANDIRILMASI 2- Bentik-Pelajik bölgeler Bentik Bölge

21 Pelajik canlılar: Su kolonunda askıda duran veya hareket edebilen canlılar (Tüm su kolonu)

22 DENİZEL ORTAMIN EKOLOJİK YÖNDEN SINIFLANDIRILMASI 3- Pelajik Bölgenin Sınıflandırılması Neritik Bölge! Ölçek yoktur Oseanik Bölge Epipelajik Mezopelajik 40-60m m İnfrapelajik m Batipelajik Abissopelajik m m Hadopelajik 7000m ve <

23 Halobates: Denizel olan tek böcek Physalia physalis Nöston: Suyun üzerinde veya yüzeyin hemen altında yaşayan canlılar Bir Nudibranchia: Glaucus sp (Plöston) (Kısmen suyun dışında)

24 Pelajik canlılar: Su kolonunda askıda duran veya hareket edebilen canlılar Nekton: Su kolonunda aktif hareket edebilen canlılar Plankton: Su kolonunda aktif hareket edemeyen, pasif olarak yer değiştiren canlılar Fitoplankton Zooplankton Nekton

25 HOLOPLANKTON Hayat döngülerinin tamamında planktonik olan canlılar Fitoplankton Zooplankton

26 MEROPLANKTON Hayat döngülerinin bir kısmında pelajik larvaları olan canlılardan oluşan plankton A B A-9; B-6; C-5; D-8; E-1; F-4; G-3; H-7; I-2 1 wikipedia.org C D E faculty.orangecoastcollege.edu F blacksea-education.ru wikipedia.org H 8 9 G I wikipedia.org

27 Bentik Bölge BENTOS: Deniz tabanının içinde veya üstünde yaşayan canlılar topluluğu Sesil (substrata tespit edilmiş halde) Demersal (hareket edebilen ama dipten ayrılmayan)

28 DENİZEL ORTAMIN EKOLOJİK YÖNDEN SINIFLANDIRILMASI 4- Bentik Bölgenin Sınıflandırılması Litoral (Fital) Sistem Derin Deniz (Afital) Sistemi

29 Supralitoral Mediolitoral Sirkalitoral Batial zon DENİZEL ORTAMIN EKOLOJİK YÖNDEN SINIFLANDIRILMASI 4- Bentik Bölgenin Sınıflandırılması! Ölçek yoktur!!! Litoral (Fital) Sistem İnfralitoral Abisal zon Hadal zon Derin Deniz (Afital) Sistemi

30 Supralittoral Zon Ağva, 2008 Sert Zemin Yumuşak Zemin Kilyos, 2008 N. Eda Topçu Su dışında kalan, fakat deniz suyu hareketleri sonucu genellikle nemli olan; yani suyun dışında fakat suyun etkisindeki bölgedir. wikipedia.org N. Eda Topçu

31 Periyodik olarak dalga ve gel-git etkisiyle suya batıp çıkan bölgedir. Mediolittoral Zon B.Öztürk Bülent Topaloğlu

32 Infralittoral Zon Devamlı olarak su altında kalan sınırdan başlar ve fotofilik alglerin veya deniz fanerogamlarının ulaştığı derinliğe kadar devam eder. Bu derinlik bölgeden bölgeye değişmekle beraber genel olarak 30 metre olarak saptanmıştır. Posidonia oceanica = Deniz çayırları = Deniz eriştesi

33 Devamlı olarak su altında kalan sınırdan başlar ve fotofilik alglerin veya deniz fanerogamlarının ulaştığı derinliğe kadar devam eder. Bu derinlik bölgeden bölgeye değişmekle beraber genel olarak 30 metre olarak saptanmıştır. Infralittoral Zon B.Öztürk N. Eda Topçu

34 Sirkalittoral Zon Deniz fanerogamları veya fotofilik alglerin ortadan kalktığı derinlikten başlar ve zayıf ışığa toleranslı alglerin yayılış sınırına kadar devam eder. Genellikle bu zonun sınırı 200 metreyi bulabilir. Fotoğraflar: N. Eda Topçu

35 Bentik Canlıların Sınıflandırılması Biyolojik yönden: Fitobentos: algler ve deniz fanerogramları Zoobentos: zeminde yaşayan tüm fauna Boylarına göre: Mikrobentos: Göz açıklığı 0.1 mm olan bir elekten geçen bentik canlılar Meiobentos: Göz açıklığı 1mm olan elekten geçip, 0.1 mm olan bir eleğin üzerinde kalan bentik canlılar Makrobentos: Göz açıklığı 1 mm olan eleğin üzerinde kalan bentik canlılar Hareket kabiliyetlerine göre: Sesil: Sert bir substratuma tespit edilmiş halde yaşantısını sürdüren organizmalardır. Sedenter: substratum üzerinde küçük mesafelerle yer değiştirebilen formlardır Kazıcı=burrowing: yumuşak subtratumları kazarak yerleşen formlardır. Delici=boring: sert substratumları oyarak yerleşen formlardır. Hareketli=Mobil=Vajil: uzun mesafelerde yer değiştirme olanağına sahip formlardır Serbest: hareket organeli olmayan su hareketleri ile pasif olarak yer değiştiren formlardır.

36 Bentosun Boylarına göre Sınıflandırılması Mikrobentos: Göz açıklığı 0.1 mm olan bir elekten geçen bentik canlılar Meiobentos: Göz açıklığı 1mm olan elekten geçip, 0.1 mm olan bir eleğin üzerinde kalan bentik canlılar Makrobentos: Göz açıklığı 1 mm olan eleğin üzerinde kalan bentik canlılar Makrobentos: Meiobentos: Mikrobentos: Boyları 0,1-1 mm arasında Çıplak gözümüzle rahatlıkla görebildiğimiz, 1mm den büyük canlılar Makrozoobentos Foraminifera Nematoda Boyları 0,1 mm den küçük olan mikroskopik canlılar Bakteriler, diatomlar, silliler, kamçılılar, amoeba, Diatomlar: mikrofitobentos Makrofitobentos Bentik copepod kamçılılar

37 Substratumdaki yerine göre: Bentik Canlıların Sınıflandırılması Endofauna: Substratumun içine gömülü olarak yaşayan hayvansal organizmalardır. Epifauna: Substratumun üst yüzeyinde yaşayan hayvansal organizmalardır. Beslenme çeşitlerine göre: Otçul Kazıyıcılar (Grazers): Substratum üzerindeki alg örtüsünü kazıyarak beslenirler. Örnek olarak Littorina gibi gasteropodlar verilebilir. Süspansivorlar: Suda askıda bulunan besin parçacıklarıyla beslenirler. Gorgonlar gibi, bir kısmı pasiftir ve besinleri süzmek için ortamdaki akıma bağlıdırlar. Süngerler, balanlar gibi diğerleri kendileri su akımı oluşturarak aktif bir filtrasyon sağlar. Bazı annelida türleri,.. ise besinlerin salgıladıkları bir mukus üzerine yapışmasını sağlar. Detritivorlar: Sedimentteki organik parçacıklarla beslenirler. Bazıları hareketlidir ve sedimenti karıştırarak bitkisel/hayvanlar makroparçacıkları tüketir. Bazıları sedimentin üst katmanındaki tek hücreli algler, bakteriler ve diğer organik mikroparçaları ayıklar. Bazıları ise sedimentin içinde yaşar ve sedimenti olduğu gibi yutarak içindeki organik parçalarla beslenir. Leş yiyiciler Predatörler: karnivor veya omnivor olabilirler ve besinlerini avlanarak bulurlar.

38 BENTİK OMURGASIZLARDA EN YAYGIN BESLENME TİPLERİ Otçul Kazıyıcılar Detritivorlar Predatörler Süspansivorlar Leş yiyiciler Detritivorlar

39 BENTO-PELAJİK ETKİLEŞİMLER ve BESİN AĞI

40 TEŞEKKÜRLER Hepinizi Derse Bekliyorum! B.ÖZTÜRK