HRT 105 HARİTA MÜHENDİSLİĞİNE GİRİŞ

Transkript

1 HRT 105 HARİTA MÜHENDİSLİĞİNE GİRİŞ Temel Mesleki Kavramlar_Ders#3 Yrd.Doç.Dr. H.Ebru ÇOLAK KTÜ. Mühendislik Fakültesi Harita Mühendisliği Bölümü

2 Haritanın Önemi En basit anlamda harita; arazinin belirli bir ölçeğe göre küçültülerek, kağıt üzerinde gösterilmesi olarak tanımlanır. Daha üst seviyede bir tanım ise, jeodezi bilimi tekniklerine göre doğal ve yapay detayları ölçülmüş yeryüzü parçasının, belli bir oran dahilinde küçültülerek, yatay bir düzleme iz düşümünün, çizgi ve özel işaretlerle gösterilmiş şekline HARİTA denir. Günlük hayaaa yapacağımız işlerde çoğunlukla haritaya ihdyaç duyarız. İnşaat işlerinde, planlamada, turizm, güvenlik, sosyoloji vb. bir çok alanda haritalara ihdyaç duyarız. Bir başka deyişle haritalar günlük yaşanhmızı kolaylaşhran önemli objelerden biridir.

3 Haritanın Yararları Haritanın bir estedk, bir güzellik sembolünün ve araziyi doğru olarak temsil etmesinin yanında bir haritanın bir çok proje çalışmalarında altlık olarak kullanılması, bir çok işlemlerde el ahlan ilk gereksinimlerden biri olması ve haritasız hiç bir teknik projenin yapılamaması ve yürütülememesi haritanın ne denli önemli bir araç olduğunu göstermektedir.

4 Aşağıda haritaların hangi alanlarda yararlı olduğu sıralanmışxr: Yurt savunması ve güvenliğin sağlanması, Sınır anlaşmazlıklarının çözümlenmesi, Kadastro, Çevre Düzeni Planı Baraj yerlerinin seçimi, su alhnda kalacak ve sulanacak alanın ve parsellerin saptanması, Arazi düzenleme çalışmaları, arazi toplulaşhrılması Toprak reformunun uygun, geçerli ve öncelikle gerçekleşmesinin sağlanması, Sulama ve kurutma çalışmaları için gereken ön projelerin hazırlanmasında Kara ve demiryolu güzergahlarının seçiminde ve yapımında Hava alanlarının yer seçiminde Orman sınırlarının saptanmasında, amenajman çalışmalarında, sahil düzenlemelerinde, İmar planlarının düzenlenmesi ve uygulanması, Kanalizasyon, elektrifikasyon ve içme suyu şebeke projelerinin hazırlanmasında Taşınmaz mal sahiplerinin mülklerinden kredilendirilmesi KamulaşHrma işlemlerinin düzgün ve hakça yapılmasının sağlanması,

5 Haritacılık Tarihi İlkçağ Haritacılığı İlkçağ haritacılığının uygarlığın bir fonksiyonu olarak M.Ö yıllarında başladığı düşünülmektedir. Babil kendnin, bu dönemlerden kalma ve tablet üstüne çizilmiş bir kadastro haritası bulunmuştur. Bugünkü Dicle- Fırat nehirleri arasında kalan ve M.Ö yıllarında ilk çağın en ileri uygarlıklarının kurulduğu Mezopotamya'da Fırat Nehrinin akışını gösteren balçık üzerine yapılmış haritalarla, Mısır'da bulunan haritalar, araşhrmalara göre ilk haritadır. M.Ö yılında ise bilgin Yu- Kong, Çin'in bir haritasını çizmişdr. Gayrimenkullerden alınan verginin adil ve hakkaniyet ilkelerine uygun olması için taşınmazın yüzölçüm ve kıymednin tespidne yönelik mali nitelikli harita ve kadastro çalışmaları da M.Ö yıllarında uygulanmaya başlanmışhr. Yunanlıların harita yapımında daha ileri bir aşamaya geçdkleri M.Ö. 550 yılında Anaxamandros'un oldukça gelişdrilmiş haritalar çizdiği görülüyor. İskenderiye'li Ptolemaios (Batlamyus) M.Ö. II. Yüzyılın ilk yarısında dünyanın yuvarlaklığını hesaba katarak yaphğı haritasında ilk kez konik projeksiyon (izdüşüm düzlemi) sistemini kullanmış, boylam ve enlem dairelerini çizmişdr. Romalılar harita bilim ve sanah konusunu belli maksatlara hizmet edici bir araç olarak almışlar ve geniş imparatorluklarının yönedmi için gerekli askeri harekete yardım edecek yol haritaları çizmişlerdir.

6 Haritacılık Tarihi M.Ö III. Ur Hanedanlığı Babilli M.Ö Mısırlı Ölçmeciler M.Ö Kuzey İtalya Yollar, sulama kanalları, su kuyuları, ekili topraklar

7 Haritacılık Tarihi Ortaçağ Haritacılığı Ortaçağ haritacılığında, bu dönemin felsefesine uygun olarak efsanelerin ve dogmaların etkisi görülüyor. Bu haritalarda HrisDyan topografyası ve kozmoponisi yer almaktadır. Avusturyalı rahip Beatus'un 778 tarihini taşıyan haritasında CenneDn katları açıklanmaktadır. 950 yılında ise Coğrafyacı Ebu İshak İsDkrari geometrik bir dünya haritası çizmişdr. Türk asıllı Biruni'nin XI. Yüzyılın ilk yarısında çizdiği denizler haritası önemli bir çalışmadır. Kaşgarlı Mahmut'un yılları arasında yazdığı "Divanü Lügat- üt Türk" adlı eserinde yeralan daire biçimindeki dünya haritası Türk Bilginlerinin yaphğı ilk harita olarak kabul edilmektedir. Ortaçağın sonuna doğru haritacılık alanında gelişmeler olduğu görülmektedir. İdrisi'nin 1154'de Palermo Kralı için çizdiği dünya haritası verdiği ayrınhlar bakımından gelecek dönemin öncü yapıtlarından biri olarak kabul edilmektedir. XIV. Yüzyıl Ortaçağ haritacılığına yenilikler gedrmişdr. XIV. Yüzyılın Arap coğrafyacısı İbn Verdi ise 1349 tarihli haritasında kıtaları, denizleri ve gerçeğe uymayan biçimde göstermek geleneğini sürdürmektedir.

8 Haritacılık Tarihi Yeniçağ Haritacılığı Yeni keşifler, yeni kıtaların bulunuşu harita yapımında sağlıklı çizimler için daha uygun ortam yaratmışhr. Osmanlı haritacılığı, İmparatorluğun her alanda gelişmişliğinin doruk noktasına ulaşhğı XVI. Yüzyılda ciddi aşamalar göstermişdr. Bu yüzyılın hemen başında Piri Reis'in haritaları Akdeniz Bölgesinde uzun zaman yalnız Osmanlılar için değil, bahlı harita çizerleri ve denizciler için de önemli bir kaynak olmuştur. Piri Reis'in haritası da yapım tekniği bakımından da o ölçüde önemlidir. Bu dönemde dikkat çeken özelliklerden biri de harita çizenlerin dünyayı çeşitli biçimlerde gösterme eğilimidir. J. Honter'in haritasında dünya bir yürek biçimindedir. Lafreri'nin haritasında görülen dünye ise iki yarım elma şeklinde çizilmişdr. 1581'de HunDg'in üç kıtayı bir çiçeğin üç taç yaprağı olarak çizdiği görülüyor. Ülkenin baştan başa bir nirengi ağı ile birleşdrilerek haritasının çıkarılması düşüncesini ilk kez Hollandalı Snellius önermiş, fakat uygulaması Fransa'da J.D. Cassini tararndan yapılmışhr. Bu tekniği kullanan Fransızlar , İngilizler yılları arasında ülkelerinin ayrınhlı haritalarını çıkarmışlardır. İtalyanlar, Avusturyalılar aynı işe 1873 yılında başlamışlardır. Türk haritacılığının gelişmesi ve modernize çalışmaları 1883 yılından sonra yavaş yavaş gelişme göstermişdr.

9 Haritanın Kullanım Alanları Modern Türk Haritacılığının başlaması ise 1895 yılında Türk subayları ve Fransız harita uzmanları ile oluşan bu Taksim- i Arazi (Jeodezi) komisyonu baz ve nirengi esaslarına dayalı modern anlamda bir harita yapımına başlamak üzere teşkilatlanmaları nedeniyle 1895 yılı hesaba dayalı Modern Türk Haritacılığının başlangıç noktası olarak kabul edilmişdr. Günümüzde ise, gelişen bilgi teknolojileri kağıt haritaları ortadan kaldırmış ve dijital haritaların devri başlamışhr. Diğer tarasan internet üzerinden sorgulanan haritalar cep telefonlarında, kent içine yerleşdrilen kiosk lardan haritalar izlenebilmektedir.

10 TOPOĞRAFYA Topoğrafya, bir arazinin topoğrafik şekilleri ve üzerindeki örtüleri kapsayan fiziksel görünüşünü belirtmek amacı ile, ölçülmesi, hesaplanması ve küçültülerek çizilmesi bilim ve sanahdır. Fiziksel görünüş denildiğinde arazi üzerindeki dağ, tepe, göl, orman, dere gibi doğal nitelikteki örtüler ile, yollar, köprüler yapılar gibi yapay nitelikteki örtüler anlaşılır. Bunlara detay denilir. Ölçmenin amacına bağlı olarak, arazi üzerindeki detaylardan istenilen ve yeterli nitelikte ve sayıda olanları ölçülür. Konumları belirdlir. Bu amaç için yatay- düşey açılar, uzunluklar ve yükseklik ölçmeleri yapılır.

11 Ölçme işlemlerinde özel topoğrafya alet ve metodları kullanılır. Hesap işlemi, genel matemadk kurallara uygun olarak kolaylaşhrılmış ve basitleşdrilmiş özel formüller ve çizelgeler kullanılarak yapılır. Çizim işlemleri, boyut değişdrmeyen çizim altlıkları üzerinde özel işaretler kullanılarak ölçeğine göre yapılır. Buna harita veya plan denir. Harita ve planın doğruluğunu (hassasiyed), uygulanan ölçü metodu ve kullanılan aletlerin hassasiyed kadar çizim işlemi de etkiler.

12 KULLANIM AMAÇLARINA GÖRE HARİTALARIN SINIFLANDIRILMASI Siyasi Haritalar Fiziki Haritalar Özel Haritalar Beşeri ve Ekonomik Haritalar

13 Siyasi Haritalar Dünya üzerindeki ülkelerin sınırlarını, komşularını, ülkeler içindeki idari bölünüşlerini gösteren haritalardır. Bazı durumlarda İdari Harita olarak da isimlendirilmektedir.

14 Fiziki Haritalar Yeryüzünün fiziki görünüşünü gösteren haritalardır.

15 Özel Haritalar Özel Haritalar: Özel bir kullanım amacıyla oluşturulan haritalardır. a. Kadastro Haritaları b. Şehir Haritaları c. Deniz Ulaşım Haritaları d. Hava Ulaşım Haritaları e. Yol Haritaları f. Türlü Bilim Haritaları g. TurisDk Haritalar h. Diğer TemaDk Haritalar (Belirli bir konu, örneğin iklim, şehir planlaması gibi amaçlar için hazırlanan haritalar)

16 Beşeri ve Ekonomik Haritalar Nüfus, göç, yerleşme, dil, din, ırk, tarım, hayvancılık, sanayi, turizm, ulaşım ve madenler gibi unsurları gösteren haritalardır

17 YAPILIŞ AMAÇLARINA GÖRE HARİTALARIN SINIFLANDIRILMASI Haritalar yapılış amaçlarına göre aşağıdaki şekilde sınıflandırılırlar; a) Genel haritalar: Dünyanın tümünün ya da bir kısmının yüzeysel yapısını genel olarak gösteren haritalardır. Bu haritalar şunlardır: Topoğrafik haritalar; arazinin topografik yapısını gösteren, ölçeğin büyüklüğüne bağlı olarak her türlü arazi bilgilerini göstermeyi amaçlayan haritalardır. Geniş bölge haritaları; bir ülkeyi ya da bir kıtayı gösteren, o bölgeyle ilgili genel bilgileri içeren haritalardır. Dünya haritaları; dünyanın bütününü bir arada göstermeyi amaçlayan, çizildiği ölçeğin olanakları çerçevesinde gerekli bilgileri içeren haritalardır.

18 b) Özel haritalar: Özel bir kullanma amacına yönelik olarak düzenlenen haritalardır. Özel haritalardan bazıları şunlardır: Kadastro haritaları; arazinin mülkiyet yapısına ve kullanımına göre sınırlarını gösteren büyük ölçekli haritalardır. Mülkiyet haritası olarak ta adlandırılan bu haritalar, tapu- kadastro usul ve esaslarına uyacak şekilde düzenlenirler. Kent haritaları; bir kendn yerleşme durumunu gösteren, genellikle kentsel faaliyetler ve imar çalışmalarına temel altlık olacak haritalardır. Deniz ulaşım haritaları; deniz ulaşım hizmetlerini düzenleyen, limanlar, kıyılar, koylar, derinlikler; gemi trafiğini etkileyen engeller, deniz fenerleri ve benzeri konuları geniş ayrınhlarıyla gösteren haritalardır. Hava ulaşım haritaları; hava ulaşım konusunda, hava alanları, alanlar arasındaki bağlanh yolları, hava koridorları, uçuş tekniği ile ilgili diğer her türlü bilgiyi içeren haritalardır.

19 Yol haritaları; kara yollarının özellikleri, uzunlukları, bağlanhları vb bilgileri gösteren ulaşım amaçlı haritalardır. Bilim haritaları; bazı bilim dalları için özel olarak hazırlanmış haritalardır. Astronomik haritalar, jeolojik haritalar, madencilik haritaları, kirlilik haritaları gibi. TurisEk haritalar; bir kendn ya da ülkenin turisdk değerlerini gösteren, turistler için rehberlik ödevini amaçlayan haritalardır. TemaEk haritalar; çoğunlukla tek bir istadsdk konuyu işleyen, bu istadsdk bilginin o bölge içindeki dağılımını konuya göre iki ya da üç boyutlu gösterim biçimleriyle anlatan haritalardır.

20 ÖLÇEKLERİNE GÖRE HARİTALARIN SINIFLANDIRILMASI Haritalar ölçeklerine göre de aşağıdaki şekilde sınıflandırılırlar. Çok büyük ölçekli harita ve plânlar: 1/250-1/ ölçekleri arasında yer alan harita ve plânlardır. Arazideki bütün ayrınhları göstermeyi, harita üzerinde hassas çalışma yapabilmeyi amaçlar. Büyük ölçekli haritalar: 1/ / ölçekleri arasında yer alan haritalardır. Arazinin topoğrafik yapısını ve gerekli ayrınhları göstermeyi amaçlayan haritalardır. Orta ölçekli haritalar: 1/ / ölçekleri arasında yer alan topoğrafik haritalardır. Bu haritalarda arazinin ayrınhları çoğunlukla genel çizgileriyle temsil edilir. Küçük ölçekli haritalar: 1/ / ölçekleri arasında yer alan haritalardır. Arazinin topoğrafik yapısını genel olarak gösterirler. Çok küçük ölçekli haritalar: 1/ ve daha küçük ölçekler arasında yer alan haritalardır. Büyük arazi parçalarını ve dünyanın bütününü göstermeyi amaçlarlar. Bunlar genellikle coğrafya ve atlas haritalarıdır.

21

22 Ölçeklerine göre harita örnekleri 1/1.000 ölçekli İmar planı haritası 1/ ölçekli Çevre düzeni planı

23 Ölçek: 1/

24 Plan Nedir? düşünülen bir projenin haritaya aktarılmasıdır.

25 Kroki Nedir? Harita ve planların ölçeksiz olarak çizilmesidir. Bir yerin kuşbakışı görünüşünün kabataslak küçültülerek kağıt üzerine çizilmesidir. Kroki çizilirken yönlere dikkat edilir. Ölçek yoktur. Krokide herkes tararndan bilinen cadde,sokak ve önemli yapılar belirdlir.

26 Harita Nedir? HARİTA: Yer yüzeyinin tümünün ya da bir kısmının, doğal ve yapay özelliklerinin bir projeksiyon sistemine göre ve belirli bir ölçekte küçültülerek, özel işaretler ve tamamlayıcı bilgilerle donahlmış benzeridir.