Transkript

1 ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ KESME GÜLLERDE VAZO ÖMRÜ ÜZERİNE SAKKAROZ VE BAZI KİMYASAL MADDELERİN ETKİLERİ TUBA ÇELİKKOL BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI ANKARA 2008 Her Hakkı Saklıdır

2 ÖZET Yüksek Lisans Tezi KESME GÜLLERDE VAZO ÖMRÜ ÜZERİNE SAKKAROZ VE BAZI KİMYASAL MADDELERİN ETKİLERİ Tuba ÇELİKKOL Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Y. Sabit AĞAOĞLU Bu çalışmanın amacı kış ve ilkbahar olmak üzere iki farklı dönemde kesimi yapılan güllerin kontrol ile birlikte 3 farklı kimyasal içeren vazo çözeltilerinde, vazo ömrünü ve bu süre içerisinde bazı fiziksel ve fizyolojik özelliklerde oluşan değişimleri belirlemektir. Bu araştırmada Magnum ve Gold Strike kesme gül çeşitleri kullanılmıştır. Güller, üretici tarafından satışa göndermek amacıyla yapılan hasat döneminde alınmış ve ertesi gün Ankara'ya getirilmiştir. Bu amaçla, ocak ve nisan aylarında kesimi yapılan güllerde farklı çözeltiler uygulanarak kesme güllerde vazo ömrü sürecini belirlemek amacıyla denemeler kurulmuştur. Kış döneminde Magnum ve Gold Strike kesme gül çeşitleri, bahar döneminde ise sadece Magnum kesme gül çeşidi kullanılmıştır. Denemelerin sonunda vazo ömrü süresi ve uygulamaların etkisiyle çiçek çapı değişimi, yaş ve kuru ağırlık değişimleri, solunum şiddeti değişimleri belirlenmiştir. Sonuçlar incelendiğinde kullanılan çözeltilerin kontrole göre hem vazo ömründe hem de yapılan analizlerde değişik parametreler yönünden olumlu sonuçlar gösterdiği saptanmıştır. Yapılan uygulamalardan en iyi sonuç vazo ömrü süresince estetik görünüm açısından Uygulama 2'den (%0.1 lik AgNO 3 ) sağlanmıştır. Kontrol grubunda bulunan Magnum çeşidine ait çiçekler vazo ömrü süresince gonca halinde kalmış ve dokuda yumuşama gözlenmiştir. Diğer çözeltideki çiçeklerde bu süreç daha uzun olmuştur. Gold Strike çeşidinde ise Kontrol grubu da, uygulamalardaki gibi açmışlardır. Yapılan analiz sonuçları incelendiğinde ise yapılan uygulamalar kontrole göre olumlu yönde farklılık göstermekle birlikte birbirleri arasında çok önemli farklar bulunamamıştır. Ocak 2008, 64 sayfa ANAHTAR KELİMELER: Kesme gül, sakkaroz, gümüş nitrat (AgNO 3 ), alüminyum sülfat [Al 2 (SO 4 ) 3 ], vazo ömrü i

3 ABSTRACT Master Thesis THE EFFECTS OF SUCROSE AND SOME CHEMICAL MATERIALS ON VASE LIFE OF CUT ROSES. Tuba ÇELİKKOL Ankara University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Horticuulture Supervisor: Prof. Dr. Y. Sabit AĞAOĞLU The aim of the present study is to determine the effects of 3 different solutions together with a control sample on vase life of roses and observe any changes in physical and physiological properties at two different periods, in winter and spring. In this research, Magnum and Gold Strike cut rose cultivars were used. Roses, harvested by the grower ready for the market were received the next day and used for the study. In order to determine vase life period of roses they were cut January and April months, primed with different solutions for determined vase life period. Magnum and Gold Strike cut rose cultivars were used in winter period but in spring period Magnum cut rose cultivar was used only. At the end of the experiments, the effect of vase life period and treatments on flower size, fresh and dry weight, respiration rate were determined. As a results of the experiments, solutions used had a positive effect on both vase life and all other parameters analysed compored with the control. The best results on vase life were obteined from treatment 2 (0.1% AgNO 3 ) provided with the best esthetic look. Control group s flowers retained bud stage and showed tissue softening during the vase life. This period was longer for flowers treated with other solutions. In Gold Strike cut rose cultivar control group opened flowers similar to all treatments. As a result of the study, teratments positive results compared with the control however, no significant relationship was observed in between. Ocak 2008, 64 page Key Words: Cuttting rose, sucrose, silver nitrate (AgNO 3 ), aluminium sulphate [Al 2 (SO 4 ) 3 ], vase life. ii

4 TEŞEKKÜR Bu alanda çalışma imkânı sağlayarak, çalışmamı yönlendiren; benden bilgi ve deneyimlerini esirgemeyerek katkıda bulanan danışman hocam Sayın Prof. Dr. Y. Sabit AĞAOĞLU na saygı ve şükranlarımı sunarım. Tez çalışmam sırasında her zaman ilgisini ve yardımını gördüğüm, benden hiçbir desteğini esirgemeyen hocam Sayın Prof. Dr. İbrahim DEMİR e teşekkürü bir borç bilirim. Bitkisel materyal temininde yardım ve destekte bulunan Antalya Tarım AŞ. çalışanlarından Sayın Salih DURMAZKAN a, Tez çalışmamın istatistiklerinde benden yardımlarını esirgemeyen Sayın Araş.Gör. Ecevit EYDURAN ve Dr. Peral EYDURAN a, Çalışmamın her aşamasında yanımda olan, iyi kötü her anımı benimle paylaşan sevgili arkadaşlarım Zir. Yük. Müh.Burcu B. KENANOĞLU ve Zir. Yük. Müh Aysun KOLTARLA ya, teşekkür ederim. Hayatım boyunca attığım her adım, aldığım her kararda her zaman sevgi ve destekleriyle yanımda olan, bana güç veren, mesleğimde bu noktaya gelmemde en büyük katkıya sahip olan sevgili aileme sonsuz teşekkürler. TUBA ÇELİKKOL Ankara, Ocak 2008 iii

5 İÇİNDEKİLER ÖZET.i ABSTRACT...ii TEŞEKKÜR iii SİMGELER DİZİNİ..vi ŞEKİLLER DİZİNİ..vii ÇİZELGELER DİZİNİ...ix 1.GİRİŞ.1 2.KAYNAK ÖZETLERİ Gül Yetiştiriciliğinin Tarihçesi Gülün Sistematikteki Yeri ve Botanik Özellikleri Gülün Vazo Ömrü Üzerine Yapılan Çalışmalar MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Yöntem Araştırmanın yapıldığı ortamdaki çevre şartları Denemenin kurulması ve yürütülmesi Deneme süresince yapılan ölçüm ve gözlemler ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Çiçeklerde Solma Başlangıcı Çiçek Renklerinde Meydana Gelen Değişimler Çiçek Saplarında Meydana Gelen Değişimler Çiçek Çaplarında Meydana Gelen Değişimler Çiçek Yaş Ağırlıklarında Meydana Gelen Değişimler 48 iv

6 4.6 Solunum Şiddetinde Meydana Gelen Değişimler Kuru Madde Miktarı İle Çiçek/Sap Kuru Ağırlık Oranında Meydana Gelen Değişimler SONUÇ..56 KAYNAKLAR...59 ÖZGEÇMİŞ...64 v

7 SİMGELER DİZİNİ AgNO 3 Al 2 SO 4 KCl mg/l mm NaCl NaF Ni 2 SO 4 8-HQS Gümüş nitrat Alüminyum sülfat Potasyum klorür Miligram/litre Milimolar Sodyum klorür Sodyum florür Nikel sülfat 8-Hidroksiquinolin sülfat vi

8 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 3.1 Denemede kullanılan Magnum gül çeşidinin yetişme ortamı..14 Şekil 3.2 Denemede kullanılan Magnum gül çeşidinin yetişme ortamındaki görüntüsü Şekil 3.3 Denemede kullanılan Magnum gül çeşidinin kesimi...15 Şekil 3.4 Denemede kullanılan Magnum gül çeşidinin paketleme öncesi görünüşleri 15 Şekil 3.5 Denemede kullanılan güllerin ambalajlanmış görünüşleri...16 Şekil 3.6 Denemede kullanılan güllerin Ankara ya gönderilmek üzere ambalajlanmış görüntüsü..16 Şekil 3.7 Çiçeklerin denemeye alındıktan sonraki görünüşleri...19 Şekil 4.1 Gold Strike çeşidi Kontrol 1.gün..28 Şekil 4.2 Gold Strike çeşidi Kontrol 4.gün..28 Şekil 4.3 Gold Strike çeşidi Kontrol 7.gün..28 Şekil 4.4 Gold Strike çeşidi Kontrol 10.gün 28 Şekil 4.5 Gold Strike çeşidi Uygulama 2 1.gün..29 Şekil 4.6 Gold Strike çeşidi Uygulama 2 4.gün..29 Şekil 4.7 Gold Strike çeşidi Uygulama 2 7.gün..29 Şekil 4.8 Gold Strike çeşidi Uygulama 2 10.gün 29 Şekil 4.9 Gold Strike çeşidi Uygulama 3 1.gün..30 Şekil 4.10 Gold Strike çeşidi Uygulama 3 4.gün...30 Şekil 4.11 Gold Strike çeşidi Uygulama 3 7.gün...30 Şekil 4.12 Gold Strike çeşidi Uygulama 3 10.gün.30 Şekil 4.13 Gold Strike çeşidi Uygulama 4 1.gün...31 Şekil 4.14 Gold Strike çeşidi Uygulama 4 4.gün...31 Şekil 4.15 Gold Strike çeşidi Uygulama 4 7.gün...31 Şekil 4.16 Gold Strike çeşidi Uygulama 4 10.gün.31 Şekil 4.17 Gold Strike çeşidi Uygulama 5 1.gün...32 Şekil 4.18 Gold Strike çeşidi Uygulama 5 4.gün...32 Şekil 4.19 Gold Strike çeşidi Uygulama 5 7.gün...32 Şekil 4.20 Gold Strike çeşidi Uygulama 5 10.gün.32 Şekil 4.21 Gold Strike çeşidi Uygulama 6 1.gün...33 vii

9 Şekil 4.22 Gold Strike çeşidi Uygulama 6 4.gün..33 Şekil 4.23 Gold Strike çeşidi Uygulama 6 7.gün..33 Şekil 4.24 Gold Strike çeşidi Uygulama 6 10.gün 33 Şekil 4.25 Gold Strike çeşidi Uygulama 7 1.gün..34 Şekil 4.26 Gold Strike çeşidi Uygulama 7 4.gün..34 Şekil 4.27 Gold Strike çeşidi Uygulama 7 7.gün..34 Şekil 4.28 Gold Strike çeşidi Uygulama 7 10.gün 34 Şekil 4.29 Gold Strike çeşidi Uygulama 8 1.gün..35 Şekil 4.30 Gold Strike çeşidi Uygulama 8 4.gün...35 Şekil 4.31 Gold Strike çeşidi Uygulama 8 7.gün..35 Şekil 4.32 Gold Strike çeşidi Uygulama 8 10.gün 35 Şekil 4.33 Magnum çeşidi Kontrol 1.gün...36 Şekil 4.34 Magnum çeşidi Kontrol 4.gün..36 Şekil 4.35 Magnum çeşidi Kontrol 7.gün...36 Şekil 4.36 Magnum çeşidi Kontrol 10.gün.36 Şekil 4.37 Magnum çeşidi Uygulama 2 1.gün 37 Şekil 4.38 Magnum çeşidi Uygulama 2 4.gün.37 Şekil 4.39 Magnum çeşidi Uygulama 2 7.gün..37 Şekil 4.40 Magnum çeşidi Uygulama 2 10.gün.37 Şekil 4.41 Magnum çeşidi Uygulama 3 1.gün..38 Şekil 4.42 Magnum çeşidi Uygulama 3 4.gün..38 Şekil 4.43 Magnum çeşidi Uygulama 3 7.gün..38 Şekil 4.44 Magnum çeşidi Uygulama 3 10.gün 38 Şekil 4.45 Magnum çeşidi Uygulama 4 1.gün..39 Şekil 4.46 Magnum çeşidi Uygulama 4 4.gün...39 Şekil 4.47 Magnum çeşidi Uygulama 4 7.gün..39 Şekil 4.48 Magnum çeşidi Uygulama 4 10.gün 39 Şekil 4.49 Magnum çeşidi Uygulama 5 1.gün.40 Şekil 4.50 Magnum çeşidi Uygulama 5 4.gün...40 Şekil 4.51 Magnum çeşidi Uygulama 5 7.gün...40 Şekil 4.52 Magnum çeşidi Uygulama 5 10.gün 40 Şekil 4.53 Magnum çeşidi Uygulama 6 1.gün...41 viii

10 Şekil 4.54 Magnum çeşidi Uygulama 6 4.gün.41 Şekil 4.55 Magnum çeşidi Uygulama 6 7.gün...41 Şekil 4.56 Magnum çeşidi Uygulama 6 10.gün...41 Şekil 4.57 Magnum çeşidi Uygulama 7 1.gün...42 Şekil 4.58 Magnum çeşidi Uygulama 7 4.gün 42 Şekil 4.59 Magnum çeşidi Uygulama 7 7.gün..42 Şekil 4.60 Magnum çeşidi Uygulama 7 10.gün...42 Şekil 4.61 Magnum çeşidi Uygulama 8 1.gün.43 Şekil 4.62 Magnum çeşidi Uygulama 8 8.gün...43 Şekil 4.63 Magnum çeşidi Uygulama 8 7.gün..43 Şekil 4.64 Magnum çeşidi Uygulama 8 10.gün 43 Şekil 4.65 Magnum çeşidinde Kontrol ve Uygulamaların deneme sonundaki karşılaştırmalı görünüşleri 44 ix

11 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 3.1 Denemede yapılan uygulamalar ve bileşimleri...18 Çizelge 4.1 Magnum çeşidinde uygulamalara göre renk skala değerleri 23 Çizelge 4.2 Gold Strike çeşidinde uygulamalara göre renk skala değerleri 24 Çizelge 4.3 Magnum çeşidinde günlere göre renk değişimi...25 Çizelge 4.4 Gold Strike çeşidinde günlere göre renk değişimi...26 Çizelge 4.5 Magnum çeşidinde günlere göre çiçek çapı değişimi (kış dönemi).45 Çizelge 4.6 Magnum çeşidinde günlere göre çiçek çapı değişimi (bahar dönemi).46 Çizelge 4.7 Gold Strike çeşidinde günlere göre çiçek çapı değişimi (kış dönemi)..47 Çizelge 4.8 Magnum çeşidinde günlere göre yaş ağırlıklarında meydana gelen değişimler (kış dönemi) 45 Çizelge 4.9 Magnum çeşidinde günlere göre yaş ağırlıklarında meydana gelen değişimler (bahar dönemi) 48 Çizelge 4.10 Gold Strike çeşidinde günlere göre yaş ağırlık değişimi (kış dönemi)..48 Çizelge 4.11 Magnum çeşidinde solunum şiddetinde meydana gelen değişimler (kış dönemi)..49 Çizelge 4.12 Magnum çeşidinde solunum şiddetinde meydana gelen değişimler (bahar dönemi)..50 Çizelge 4.13 Gold Strike çeşidinde günlere göre solunum şiddeti değişimi (kış dönemi)...51 Çizelge 4.14 Magnum çeşidinde kuru madde miktarı ve çiçek/sap kuru ağırlık oranında meydana gelen değişimler (kış dönemi)..52 Çizelge 4.15 Magnum çeşidinde kuru madde miktarı ve çiçek/sap kuru ağırlık oranında meydana gelen değişimler (bahar dönemi).53 Çizelge 4.16 Gold strike çeşidinde kuru madde miktarı ve çiçek/sap kuru ağırlık oranı değişimi (kış dönemi) 54 x

12 1. GİRİŞ Gül, süs bitkileri içerisinde ilk kültüre alınan türlerin en önemlisidir. Dünya üzerinde çok geniş yayılım alanına sahiptir. Kuzey yarımküre, güllerin yayılış alanıdır. Gül, Çin den Kuzey Avrupa ya kadar uzanan bölge içerisinde 100 den fazla yabani tür ve kültüre alınmış binlerce çeşide sahiptir. Dünya da ve Türkiye de süs bitkileri üretim ve pazarlaması son 40 yılda çok hızlı bir gelişme ve değişim içerisinde olmuştur. Kesme çiçek yetiştiriciliğinin Dünya daki tarihsel gelişimi süs bitkileri sektörünün gelişimiyle büyük ölçüde paralellik göstermiştir. Bu faaliyet alanı, ticari anlamda 20. yy. ın başlarında önem kazanmaya başlamış ve özellikle II. Dünya Savaşı ndan sonra birçok gelişmiş ve gelişmekte olan ülke için önemli bir ticari konuma gelmiştir. Başlangıçta bilgi birikimi ve hızla uygulamaya aktarılabilen teknolojik gelişmeler sonucu Dünya kesme çiçek üretimi, ağırlıklı olarak A.B.D., Hollanda ve Japonya gibi gelişmiş ülkelerde hızlı bir büyüme göstermiştir. Ancak 1970 li yıllardan sonra gelişmekte olan bazı ülkeler, bu sektörün karanfil ve gül gibi ana ürünleri açısından ekolojik avantajlarının farkına varmış, İsrail, Kolombiya ve Kenya bu avantajlarını kullanarak Dünya nın önemli kesme çiçek ihracatçısı konumuna gelmişlerdir. Bu süreçte gelişmekte olan ülkeler yalnızca ekolojik avantajlardan değil, kesme çiçek üretiminde önemli maliyet unsurlarından birini oluşturan işgücü ucuzluğu avantajından da yararlanmışlardır. Dünya çiçekçilik sektöründe büyük bir rekabet yaşanmakta, üretim ve tüketimde de önemli değişimler olmaktadır. Dünya da yaklaşık olarak 145 ülkede ha. alan üzerinde ticari olarak süs bitkisi üretimi yapıldığı tahmin edilmektedir. Süs bitkisi sektörünün genişliği ise 50 milyar $/yıl dan fazladır (Gürsan ve Erkal 1998). Kesme çiçekler ve saksılı bitkiler, dünya süs bitkileri ticaretinde %80 ile en önemli grubu oluştururken, kesme çiçeklerden gül, karanfil ve kasımpatı ilk sırada yer almaktadır. İç ve dış mekan süs bitkisi olarak hayatımızda önemli bir rolü olan güller, her yıl düzenli ve gittikçe büyüyen kesme çiçek üretimi içerisindeki yerlerini korumakta ve ekonomik olarak önemli dış mekan bitkileri arasında yer almaktadır ( Uzun 1990, Gürsan ve Erkal 1998). 1

13 İklim özellikleri açısından kesme çiçek yetiştiriciliği için önemli avantajlara sahip olan ülkemizde ise, ticari anlamda kesme çiçek üretimi, 1940 lı yıllarda başlamış, önceleri İstanbul civarı, Adalar da ve Yalova da yapılan üretim, ulaşımın kolaylaşması ile 1975 li yıllarda İzmir de gelişmeye başlamıştır yılından sonra ilk ihracatın Antalya dan yapılması ile Antalya da, özellikle ihracata yönelik bir çiçek üretimi başlamış ve gelişmiştir. Kesme çiçek üretimi Marmara, Ege ve Akdeniz Bölgeleri nde yer alan mikroklimatik alanlarda yoğunlaşmaktadır. Ayrıca kıyı bölgelerinden içeride yayla bölümlerinde yaz aylarında miktar ve kalite olarak yeterli birçok kesme çiçek türlerinin üretimi de yapılabilmektedir. Kıyı bölgelerinde örtüaltı üretiminin yaygın olmasına karşın iç kesimlerde daha ziyade tarla ölçeğinde çiçekçilik söz konusudur. Türkiye de kesme çiçek üretimi ağırlıklı olarak Marmara Bölgesi nde, Yalova; Ege Bölgesi nde, İzmir; Akdeniz Bölgesi nde, Antalya ili ve çevresinde yapılmaktadır. Yalova üreticileri genellikle iç pazara, Antalya üreticileri dış pazara, İzmir üreticileri ise iç pazar ve dış pazara yönelik üretim yapmaktadırlar. Devlet Planlama Teşkilatı Bitkisel Üretim Özel İhtisas Komisyonu Süs Bitkileri Alt Komisyonunun 2001 yılında hazırlamış olduğu raporda (Anonim 2001), gülün Türkiye ekonomisi içindeki yeri hakkında geniş bilgi bulunmaktadır. Gül ihracatında başlıca pazarımız Hollanda olup, toplam gül ihracatımızın yarısından fazlası bu ülkeye gerçekleştirilmektedir (Anonim 2001). Türkiye kesme gül üretiminde kırmızı gül çeşitleri yaklaşık % 80 lik bir pay alırken; beyaz çeşitlerde bu oran % 10, sarı ve diğer çeşitler toplamı da % 10 kadardır (Gürsan ve Erkal 1998). Kesme çiçek ithalatımız önemli düzeylerde değildir. Ancak ülke içinde yetiştirilmeyen çeşitlerin temin edilmesine yönelik olarak değişik yıllarda çok düşük düzeylerde ithalata gidilebilmektedir. 2

14 Üretim alanı gün geçtikçe artan kesme çiçekçiliğin ülke ekonomisinde bir endüstri sektörü olarak yerini alabilmesi; yeterli tesis, alt yapı, pazar, hasat, depolama ve ulaşım durumuyla yakından ilgilidir. Ülkemiz, kesme çiçekçilikte rakibimiz olan ülkelere göre, tesis ve alt yapı bakımından geri durumdadır. Ayrıca bugüne kadar çiçek yetiştiriciliği ile ilgili birçok çalışma yapılmasına rağmen, çiçeklerin hasattan sonra dayanma sürelerinin uzatılması üzerinde yapılan çalışma sayısının az olması istenmeyen bir durum olarak ortaya çıkmaktadır. Çiçeklerin hassas yapıda oluşları, tüketiciye varıncaya kadar geçen sürede dikkatli bir şekilde korunmalarını gerektirmektedir. Tüketici başlangıçta severek aldığı çiçeğin, 1-2 gün içinde solarak kullanılmayacak hale geldiğini görünce, ikinci kez çiçek alma arzusu azalmaktadır (Orçun ve Erdem 1973). İç ve dış kesme çiçek piyasalarında; taşımanın, depolamanın ve en önemlisi pazarlamanın iyi yapılamaması kesme çiçekçilikte rakibimiz olan ülkelere dış pazarlarda avantaj sağlamaktadır. Hasat edilmeyen kesme çiçekler bitki üzerinde bırakıldıklarında belli bir süre sonra yaşlanarak ömürlerini tamamlarlar. Yaşlanma ve bozulma, çiçeklerin meydana geldiği ana bitkiden kesildikten sonra hızlanmaktadır. Yaşlanma ve bozulmanın geciktirilmesinde birkaç basit önlemin yanında, genelde geliştirilmiş bazı tekniklerden yararlanılmaktadır (Tanrıverdi 1985). Son yıllarda ülkemizde kesme çiçek üretimi ve ihracatında önemli gelişmeler olmuştur. Bu gelişmeler ile birlikte gerek iç gerekse dış piyasa için pazarlama, taşımacılık ve çiçeklerin hasat sonrası kalitelerinin bozulmadan uzun süre muhafaza edilmesi de önemli bir faktör olarak gündeme gelmiştir ( Kazaz vd. 2003). Bu çalışmanın amacı, kış ve ilkbahar olmak üzere iki farklı dönemde kesimi yapılan güllerin vazo ömürlerinin uzatılması üzerine sakkaroz ve bazı kimyasal maddelerin etkilerini araştırmaktır. Bu amaçla, kontrol ile birlikte 3 farklı kimyasal içeren vazo uygulamalarında, vazo ömrünün ve bu süre içerisinde gülün bazı özelliklerinde oluşan değişimleri belirlenmiştir. 3

15 2. KAYNAK ÖZETLERİ 2.1 Gül Yetiştiriciliğinin Tarihçesi Rosales takımının Rosaceae familyasından olan gül, (Rosa spp.) hoş kokulu, renkli ve güzel biçimli bir süs bitkisidir (Ecevit 1986). Bugünkü güllerin ataları İran, Kafkaslar, Suriye ve Çin den Avrupa ya gelmiştir. Yapılan arkeolojik kazılar sırasında bulunan fosiller, gülün yaklaşık 70 milyon yıl önce de bugünkü şekli ile yetişmekte olduğunu göstermektedir (Buryard 1978, Ecevit 1986). Gülün tarihi incelendiğinde M.Ö. 4. yüzyıla kadar kesin bir bilgi elde edilememiştir. M.Ö. 5.yüzyılda eski Yunan lirik şairi Anacrean şiirinde gülü, baharın müjdecisi, Venüs ün çocuğu, şarap tanrıçası Bacchus un benzeri, bir ilaç ve güzel koku olarak tanımlamış; Plato nun öğrencisi Theophrastus da M.Ö. 9. yüzyılın sonunda gül hakkında yazılmış bir kitaba bağlı kalarak M.Ö. 4.yüzyılın başından gülün nasıl yetiştirileceği ve tarifini bir kitapta toplamış, 1551 de Nikolas Monardes bu kitabın adını değiştirerek yeniden yayınlamıştır. Eski Yunan literatüründe ilk gül yetiştirmenin parfüm amacıyla Iliad da yapılmış ve Aphrodite in, Hector un ölüsüne gül yağından güzel koku sürdüğü dile getirilmiştir. Gülün kültüre alınmasına, bundan 4750 yıl önce Mezopotamya da Akad Kralı Sargon tarafından Ur kenti çevresinde yetiştirilmesi ile başlandığı bildirilmektedir (Buryard 1978, Ecevit 1986). Gülde, modern ve standart anlamda gelişme çok yavaş olmuş, 14. yüzyılın ortasında İngiltere de 14 çeşit gül yetiştirilirken; asıl gelişme günümüzden 200 yıl kadar önce, eski çeşitlerin mutasyonları ve hibritlerin değişikliğe uğraması ile ortaya çıkmıştır. Güldeki gelişmeler, hibridasyon tekniklerinin yanında Rosa odorata nın ebeveynleri olan Çin gülü (Rosa chinensis) ve varyetelerinin yılları arasında Çin den Avrupa ya getirilmesi ile başlamıştır (Buryard 1978, Ecevit 1986). 4

16 2.2 Gülün Sistematikteki Yeri ve Botanik Özellikleri Alem Bölüm Sınıf Takım Familya Altfamilya Cins Plantae Magnoliophyta Magnoliopsida Rosales Rosaceae Rosoideae Rosa Botanik özellikleri Gül, 1-2 m arasında boylanabilen, uzun ömürlü, bol saçak kök yapabilen bir bitkidir. Güllerde dallar yeşil ve dik, dipten fışkıran ya da hafif sarkık şekilde olabilir. Gövde ve dallar genel olarak dikenli olup dipten gelen dallar daha çok dikenlidir. Dikenler, gülün genetik yapısına göre şekil gösterir. Dallardan çıkan yapraklar parçadan oluşur (Uzun 1985). Yapraklar tek sayıda yaprakçıklı, tüysü yaprak, az olarak da sade yaprak durumundadır. Kulakçık bulunur. Çoğunlukla yaprak sapı ile birleşmiş durumdadır (Gökmen 1973). Yapraklar renk ve biçim yönünden değişik olup açık veya koyu yeşil, düz veya kıvırcık yapılı olabilir (Uzun 1985). Genellikle yazın yeşil, kısmen de herdemyeşil çalılardır. Dikine büyürler, tırmanıcı veya yerde sürünücüdürler (Aran 1966). Çiçekler, ana sürgünün ya da yaprakların koltuğundaki yan sürgünlerin ucunda, tek ya da şemsiyemsi salkım yapısında toplanmış durumda bulunur. Taç yaprakları beyaz, pembe, kırmızı, sarı renklerde ya da bu renklerin değişik tonlarında veya daha değişik renklerde görülür. Erkek organlar ve yumurtalık çok sayıdadır. Kadeh biçiminde çukurlaşmış bulunan çiçek tablası, olgunluğa eriştiğinde etlimsi bir durum alır ve içerisinde bir ya da çok sayıda tohumlu sert meyvecikler bulunur (Gökmen 1973). 5

17 2.3 Gülün Vazo Ömrü Üzerine Yapılan Çalışmalar Çiçeklerin hassas yapıda oluşları, tüketiciye varıncaya kadar geçen sürede dikkatli bir şekilde korunmalarını gerektirmektedir. Tüketici başlangıçta severek aldığı çiçeğin, 1-2 gün içinde solarak kullanılmayacak hale geldiğini görünce, ikinci kez çiçek alma arzusu azalmaktadır (Orçun ve Erdem 1973). Hasat edilmeyen kesme çiçekler bitki üzerinde bırakıldıklarında belli bir süre sonra yaşlanarak ömürlerini tamamlarlar. Yaşlanma ve bozulma, çiçeklerin meydana geldiği ana bitkiden kesildikten sonra hızlanmaktadır. Yaşlanma ve bozulmanın geciktirilmesinde birkaç basit önlemin yanında, genelde geliştirilmiş bazı tekniklerden yararlanılmalıdır (Tanrıverdi 1985). Kesme çiçeklerde yaşam süresinin uzunluğu tür ve çeşitlere göre farklılık göstermektedir (Uzun vd. 1983). Çiçeklerin hasattan sonraki ömrü, türlerde ve hatta aynı türün farklı çeşitlerinde bile değişik olabilmektedir (Piskornik 1983, Altan vd. 1983, Lohr ve Pearson-Mims 1989). Hasat sonrası çiçeklerde vazo ömrü, ortalama olarak gülde 5, karanfilde 7, krizantemlerde 14, orkidelerde 28 gün olduğu bildirilmektedir (Altan vd. 1983). Kesme çiçeklerin hasattan sonraki dayanma süreleri, kullanılan bazı kimyasal maddelerle uzatılabilmektedir (Diley and Carpenter 1975) Çiçekler hasattan sonra, su çektirmek amacıyla, serin ve gölgeli yerlere getirilerek burada içlerinde taze temiz su veya dezenfekte edici madde bulunan derinliği en az 20 cm. olan geniş ağızlı kovalara konulmaktadırlar. Dinlendirme sonunda hemen pazara gönderilmeyecek çiçekler depolanmak üzere lük demetler halinde naylon bir koruyucuya sarılmış olarak soğuk depolara alınmaktadırlar (Uzun vd. 1983). Çiçeğin kesimden sonraki ömrüne etki eden faktörlerin başlıcaları genetik yapı, bitkinin yetiştirilme koşulları, geliştiği mevsim ve çevre koşulları, hasat zamanı ve yöntemi, hasat sırasında ve sonrasında uygulanan işlemler ile çiçeğin vazoda kaldığı sürede uygulanan işlemlerdir (Orçun ve Erdem 1973). 6

18 Kesme çiçeklerin vazo ömrünün arttırılmasında kullanılan kimyasal maddelerin yanında, yetiştiricilik sırasında uygulanan kültürel işlemlerde önemlidir. Halevy ve Mayak (1979), kesme çiçeğin vazo ömrünün 1/3 nün hasat sonrası çevre koşullarına, 2/3 nün ise hasat öncesi ekolojik ve kültürel koşullara bağlı olduğunu bildirmişlerdir Orçun ve Erdem (1973) ile Uzun vd. (1983), yetiştirilme sırasında uygun çevre koşulları (mevsim, iklim, toprak v.s.) ile sulama, gübreleme, hastalık ve zararlılarla mücadele gibi kültürel bakım önlemlerinin, kuru madde ve çiçek-sap çapını arttırıcı etkilerinden dolayı çiçeklerin vazo ömrünü arttırdığını ileri sürmüşlerdir Nowak ve Rudnicki (1990), kesme çiçeklerin dayanımları üzerinde yetişme sırasında etkili olan ekolojik ve kültürel faktörleri ışık, sıcaklık, gübreleme, oransal nem, hastalık ve zararlı kontrolü, hava kirliliği, kesim zamanındaki gelişme durumu olarak sıralamışlardır. Genetik yapı da önemli bir faktör olarak belirtilmiştir. Kültürel koşullar yanında topraktaki besin maddelerinin normal düzeyin altında bulunması çiçeklerin vazo ömrü üzerinde olumsuz etki yapmaktadır. Potasyum noksanlığı güllerde dayanma süresini azaltmaktadır (Kofranek et al.1974, Mastalerz 1977). Moe (1975), potasyumun boyun bükmeyi azalttığını; bor noksanlığı veya fazlalığının ise çiçek ömrünü olumsuz yönde etkilediğini bildirmektedir. Yüksek yetişme sıcaklığı kesme çiçeklerin su alımını arttırmaktadır. Örneğin, 24 C de yetişen bir çiçeğin, 22 C de yetiştirilene oranla 2 kat daha fazla su çektiği belirlenmiştir Çiçeklerin dayanma sürelerine kesim zamanı da etki etmekte olup, en uygun kesim zamanı; kuru maddenin en fazla olduğu öğleden sonraki saatlerde olduğu belirlenmiştir (El-Gamassy ve El-Fattah 1969, Orçun ve Erdem 1973). Dayanma süresine etki eden diğer bir faktör de çiçeğin kesim dönemi ve kesilme şeklidir. Gül (Rosa sp.), karanfil (Dianthus sp.), glayöl (Gladiolus sp.), frezya (Fresia sp.) ve zambak (Lilium sp.) tomurcuk halinde kesilmektedir. Gerbera (Gerbera sp.), siklamen (Cyclamen sp.), krizantem (Chryanthemum sp.), filamingo (Anthurium sp.) ve orkide (Orchide sp.) ler 7

19 tamamen açtıktan sonra hasat edilirler (Hekstra 1967, Tanrıverdi 1985). Gerbera, krizantem ve siklamenlerin bükülerek, diğerlerinin ise kesilerek hasat edilmesi vazo ömrünü artırmaktadır (Uzun vd. 1983). Orçun ve Erdem (1973), çiçeklerin hasattan sonra dayanma sürelerine değişik faktörlerin etki ettiğini belirlemişlerdir. Araştırmacılar, çiçeklerin yetiştirildiği devrede, kesim sırası ve sonrasında, ayrıca çiçeklerin vazoya konduktan sonra uygulanan fiziksel ve kimyasal işlemlerin vazo ömrünü önemli derecede etkilediğini belirtmişlerdir. Çiçeklerin hasat sonrası ömürlerine birçok faktör etki etmektedir. Çiçeklerin bozulmalarında fiziksel ve kimyasal etkenler rol oynamaktadır. İletim demetlerinin tıkanması ve iklim faktörleri solmanın fiziksel nedenleridir. Bitkideki fizyolojik olaylar bitkinin salgıladığı toksinler, mikroorganizma durumları ve suyun kalitesi (ph, tuz) solmanın kimyasal nedenlerindendir. Ayrıca çiçeklerin kesim yüzeyi ve kesim zamanı vazo ömrüne etki etmektedir (Crow 1970). Kesme çiçeklerin vazo ömürlerine, ortamın nisbi nemi de etki etmektedir. Düşük nemli ortamda tutulan çiçeklerde transpirasyon artmakta, bu da su alımı ve taşınımını olumsuz yönde etkileyerek dayanıklılık süresini azaltmaktadır (Durkin and Kuc 1966). Kesme çiçeklerin hasattan sonra uzun süre dayanmamasının en önemli nedenleri arasında; bakteri ve diğer mikroorganizmaların gelişmeleri, çiçek saplarının tıkanmadan dolayı yeterli suyu çekememesi, aşırı su kaybı ve solma, karbonhidrat yetersizliği ve besin azalması, normal olgunlaşma ve yaşlanma, ezilme-çürüme, taşıma ve depolama sırasında değişen sıcaklıklar, optimalin altında koşullar ve kültürel uygulamalar, düşük su kalitesi ile hastalık ve zararlılar yer almaktadır (Gast 1997, Anonymous 2002). Orçun ve Erdem e (1973) göre, kesme çiçeklerde terleme (transpirasyon) nin azaltılması, solunum ve buna bağlı olarak da karbonhidrat parçalanmasının en az düzeyde tutulması bakımından önemlidir. Bu nedenle kesimi yapılmış çiçeklerde terleme ne kadar düşük ve suyun çiçek sapına iletimi ne kadar hızlı ise, çiçeklerin vazo ömrü de o oranda uzun olmaktadır. 8

20 Çiçeklerin vazo ömrünün kısalmasında etkili olayların başında bitki su dengesinin bozulması, etilen oluşumunun artması, yaşlanmanın hızlanması ve iletim demetlerinin tıkanması gelmektedir (Uzun vd. 1983). Çiçeklerin kesim sonrası vazo ömürlerinin uzunluğu vazo suyundaki bakteri ve mantarların üremesini engelleyici kimyasal maddelerin etkinliğiyle yakından ilgilidir. Mengel (1968), Orçun ve Erdem (1973) e göre ağır maddelerden olan bakırın proteinlerle birleşerek, mikrobik metabolizma faaliyetini durdurması yanında, karbonhidrat ve protein parçalanmasında katalizör, klorofil parçalanmasında da engelleyici olarak etken olduğunu belirtmişlerdir. Kuhlen (1958), Put ve Clerkx (1988) e göre, kesme çiçeklerin hızlı solmalarında en büyük etken, iletim demetlerinin fizyolojik olarak ve mikroorganizmaların faaliyeti sonucu tıkanmasıdır. Put ve Meijden (1988), iletim demetlerini tıkayan mikroorganizmaların, Bacillus spp., Pseudomonas spp., Fusarium spp., Enterobacter spp. olduğunu tespit etmişlerdir Vazo çözeltilerinde en çok kullanılan madde şekerlerdir. Şekerler içerisinde yaygın olarak kullanılan sakkarozdur. Şekerin vazo ömrünü uzatmadaki etkisi su dengesini ve osmotik basıncını düzeltmesi şeklindedir (Uzun vd. 1983). Stomanın hareketini düzenlemekte (Morousky 1969), böylece terlemeyle su kaybını azaltmaktadır. Şekerler ayrıca depolamadan sonra normal metabolik aktivitenin devamını ve yaşlanmasıyla birlikte gelişen olayların gecikmesini sağlamaktadır (Goszczynska and Rudnicki 1988). Ayrıca şeker uygulaması etilen üretimini önlemektedir (Dilley and Carpenter 1975). Vazo çözeltilerinin hemen hemen tamamı en azından bir germisit (çiçek koruyucu) içerir. Germisitler bakteri ve mantar öldürücü kimyasal maddelerdir. Mikroorganizma gelişimi, çiçeğin vazo ömrünün belirlenmesinde önemli bir faktördür. AgNO 3, 8- Hidroksiquinolinsülfat (HQS), ve 8-Hidroksiquinolinsitrat (HQC), alüminyumsülfat, gümüştiosülfat mikroorganizma gelişimini önlemektedir. AgNO 3 yüksek etkili bir bakteriosittir. Gümüş iyonlarının etilen üretimini önleyici bir madde olduğu bilinmektedir. AgNO 3, gövdede nispeten hareketsizdir. Bu nedenle çiçekte, vazo 9

21 çözeltisini ve çiçek sapını dezenfekte etme, toksik bakterilerin zararlı etkisini yok etme, etilen ve etilen zararını ortaya çıkaran mikrobiyal aktiviteyi önleme şeklinde etkili olmaktadır (Goszczynska and Rudnicki 1988). Gümüş iyonları, vazo solüsyonuna konulduğunda çiçeğin en uç noktasına kadar taşınır. Bu madde ile muamele gören çiçeklerin kontrollere göre 2-3 kat daha fazla yaşadığı belirlenmiştir (Kader et al. 1985). Goszczynska et al. (1985) çalışmalarında karanfil, gül, iris, lale, antherium, gerbera ve krizantem gibi kesme çiçeklerin kalitelerinin korunmasında sitokinin uygulamasının yararlı etkisi olduğunu belirtmişlerdir. Mor et al. (1983) e göre kesme çiçeklerin kalitelerinin korunmasında sitokininlerin etkisi suyun taşınımının artışıyla ve gülde petal turgoritesinin korunmasıyla ilgilidir. Halevy ve Mayak (1979) kesme çiçeklerin vazo ömürlerinin ortam koşullarına da bağlı olduğunu; vazo ömrü çalışmalarında ortamın sıcaklığının, oransal nemin, ışıklanma durumunun, hava dolaşımının ve etilen konsantrasyonunun kontrol edilmesi gerektiğini önermektedirler. Aynı araştırıcılar, dayanımın ölçüldüğü en uygun laboratuar koşullarının 20-23ºC sıcaklık, % oransal nem, lüks ışık ile 12 saat ışıklanma ve düşük hızda sürekli havalandırma olarak bildirmektedirler. Türk ve Mengüç (1985) yaptıkları çalışmada, Baccara gül çeşidinin vazo ömrüne etki eden faktörlerden ortam sıcaklığı ve gümüş tiyosülfatın etkilerini araştırmışlardır. Kullanılan 2mM gümüş tiyosülfat renk değişiminde kontrole göre önemli bir farklılık yaratmazken, 4 C de depolanan güllerin doğal renkleri 10.güne kadar aynı kalmış, daha sonra yavaş bir değişim gözlenmiştir. Hasat edilen çiçeklere depolamadan önce uygulanan işlemler, vazo ömürlerine etki etmektedir. Lauire et al. (1979) yaptıkları çalışmada kesme çiçeklerin depolama kutularına konmadan önce sisleme ile ıslatılması ve çiçeklerin kesimden sonra C deki suda birkaç saat bekletilmesi, vazo ömürlerini uzattığını belirlemişlerdir. 10

22 Kuhlen (1958), çiçeklerin kesimden sonra sıcak su ile muamele edilmesinin, iletim demetlerindeki havanın çıkarılması ve oksidasyonun önlenmesi açısından önemli olduğunu belirtmiştir. Kesme çiçeklerin vazo ömrü, vazo içersindeki bakteri ve mantarların gelişmesini engelleyici kimyasal maddelerin kullanılmasıyla yakından ilişkilidir. Bakır ve gümüş bileşikleri, vazo suyunun ph sını düşürüp bakteri ve mantar gelişimini önlemektedir. (Orçun ve Erdem 1973). Ferreira and Swardt (1981), 10 gül çeşidini gümüş nitrat (AgNO 3 ) + 8-HQS (8- hidroksiquinolinsülfat, kinosol) + sitrik asit + şeker solüsyonunda tutmuşlardır. Araştırmacılar en uzun vazo ömrünün Prominent çeşidinde 17.2 gün, en kısa vazo ömrünün ise 11.3 günle Daro çeşidinde olduğunu belirlemişlerdir. Reddy (1988), Samantha gül çeşidini; 0.5, 1.0, 1.5 ve 2.0 mm kobalt klorid, kobalt nitrat ve kobalt sülfat solüsyonunda tutmuştur. Solüsyonlardaki çiçeklerin su alımının artmasına paralel olarak, çiçeklerdeki su kaybı azalıp vazo ömrünün arttığını belirlemiştir. Reddy et al. (1988), Queen Elizabeth gül çeşidini; su ve 10mM nikel sülfat (Ni 2 SO 4 ) içinde 10 dk. ve 20 dk. tutmuşlar ve kontrolde (su) 2.6 gün olan vazo ömrü solüsyonlarda sırasıyla; 5.3 ve 6.3 güne yükselmiştir. Rio et al. (1989), Sonia gül çeşidini; 50 ppm kinetin ve 25 ppm 6-benzylamino purin ile muamele etmişlerdir. Çiçeklerde uygulama toplam yaş ağırlığını arttırmış ve vazo ömrü sırasıyla 7 gün ve 5 gün olmuştur. Lohr and Pearson-Mims (1989 ve 1990), Samantha gül çeşidi üzerinde yaptıkları çalışmalarda değişik tuzlar (NaCl, KCl, NaF) kullanmışlardır. En iyi sonuç NaF da elde edilmiş ve vazo ömrü 6.7 gün olmuştur. Gherghi et al. (1983), 12 gül çeşidini 2 koruyucu preparat içerisinde 17 ve 19 C de tutmuşlar ve %4 sakkaroz + %0.1 alüminyum ve potasyum sülfat + %0.02 potasyum klorid içerisinde en uzun vazo ömrü Mercedes çeşidinde 14 gün, Zorina da 12 gün ve Morimba da 11 gün olmuştur. 11

23 Alüminyum sülfat, gümüş nitrat, gümüş tiyosülfat ve sodyum tiyosülfat en yaygın bakteriositlerdir. Gümüş tiyosülfat etilenin negatif etkisini azaltmaktadır (Nowak ve Rudnicki 1990, Arboleda 1993). 8-Hydroksiquinolin in 200 den 600 mg/l ye kadar olan dozları çoğunlukla güllerde çiçek koruyucuların kimyasal bileşiğidir (Nowak ve Rudnicki 1990, van Doorn 1997). Ketsa and Narkbua (2006), yaptıkları bir çalışmada aminooksiasetik asit (AOA) ve sakkarozun kesme güllerde vazo ömrü üzerine etkisini araştırmışlardır. Uygulamayı ºC sıcaklık ve %74-81 lik nem düzeyine sahip ortam koşullarında gerçekleştirmişlerdir. Kesme gül çeşitlerinden Olympiad ı kullandıkları çalışmalarında kontrol (saf su), %5 lik sakkaroz çözeltisi ile 0, 0.5, 1.0, 1,5 ve 2 mm lık AOA kullanmışlardır. AOA nın %5 lik sakkaroz çözeltisiyle yaptığı tüm kombinasyonlarda kontrol ve yalnızca sakkarozla hazırlanan konsantrasyona göre en uzun vazo ömrünü gözlemlemişlerdir. AOA nın farklı konsantrasyonları arasında herhangi bir farklılık gözlenmemiştir. Araştırıcılar aynı zamanda %5 lik sakkaroz ve 0,5 mm lık AOA ile hazırlanan vazo solüsyonunda Sissel Krykjebo, White Chrismas, Super Star ve Sweet Surrender kesme gül çeşitlerinde de vazo ömrünü arttırdığını belirlemişlerdir. Liao et al. (2000), kesme güllerin hasat sonrası ömrü üzerine gümüş tiyosülfat ve sakkarozun etkisini incelemek amaçlı yaptıkları çalışmada, 0, 20, 40, 60, 80, 100 ve 120 g/l sakkaroz ile 200 mg/l lik 8-HQS ile hazırladıkları solüsyonlarda çiçekleri günlük 10 saat süreyle tutmuşlar ve vazo ömrü ile çiçek kalitesini incelemişlerdir. 80 g/l sakkarozdan daha düşük konsantrasyonda hazırlanan solüsyonlarda vazo ömrü ortalama olarak 4 gün sürmüştür. 0,2 mm gümüş tiyosülfatta 2 saat bekletilen veya 120 g lik sakkaroz çözeltisine 8-HQS ve gümüş tiyosülfat ilave edilerek hazırlanan solüsyonlarda 10 saat süreyle tutulan güllerde vazo ömrü 9-10 gün sürmüştür. Diğer bir deyişle sakkaroz, gümüştiyosülfat ve 8-HQS kombinasyonu ile hazırlanan solüsyonda vazo ömrü 3-7 gün arasında artış göstermiştir. 12

24 3. MATERYAL VE YÖNTEM 3.1 Materyal Denemelerimiz, Ankara Üniversitesi Bahçe Bitkileri Bölümü Tohum Bilimi Laboratuarında 2007 yılının Ocak ve Nisan ayında yürütülmüştür. Araştırmada Türkiye nin önemli kesme gül çeşitlerinden olan Magnum kırmızı (kış ve bahar döneminde) ve Gold Strike sarı (kış döneminde) kesme gül çeşitleri kullanılmıştır. İki gül çeşidine ait farklı zamanlarda ölçümleri yapılan çiçek çapı, yaş ağırlık, solunum şiddeti ve kuru madde miktarı gibi özellikler üzerine uygulamanın etkisi Tesadüf Parselleri Deneme Tertibinde varyans analizi kullanılarak incelenmiştir. Yapılan varyans analizi sonucunda uygulamaların etkisinin önemli bulunduğu özellikler için uygulamaların seviye ortalamaları arasındaki farkın belirlenmesi amacıyla Duncan s Çoklu Karşılaştırma Testi uygulanmıştır (Bek vd. 2000). Yüksek Lisans Tez Konusu Önerisi Hazırlama Formu nda, araştırmada kullanılacak bitkisel materyalin Yalova daki üretici bahçesinden sağlanacağı ve bu amaçla Dallas ve Osiana kesme gül çeşitlerinin kullanılacağı belirtilmişti. Ancak ileriki aşamalarda Dallas ve Osiana güllerinin temin edilemeyeceği anlaşılınca; denemede piyasada daha çok tutulan Magnum ve Gold Strike çeşitlerinin kullanılması öngörülmüştür. Gold Strike çeşidinden ilkbahar döneminde örnek sağlanamaması nedeniyle bu çeşitle tek bir deneme kurulabilmiştir. Araştırma çalışmasında kullanılan bu güller Antalya Tarım A.Ş den temin edilmiştir. Çiçekler sabah saatlerinde firmaya ait seralarda kesimleri yapıldıktan sonra aynı gün kargoyla Ankara ya gönderilmiş ve bir gün sonra sabah Ankara ya ulaşmıştır. Çiçeklere kesim anından paketleme aşamasına kadar herhangi bir kimyasal uygulama yapılmamıştır. Denemede kullanılan güller 35cm uzunluğunda ve gonca (tomurcuk) formundadır. Denemede kullanılan Magnum gül çeşidinin yetişme ortamı Şekil 3.1 de verilmiştir. Şekil 3.2 de ise denemede kullanılan Magnum gül çeşidinin bitkisi üzerindeki görüntüsü, Şekil 3.3 de ise kesim işlemi görülmektedir. 13

25 Şekil 3.1 Denemede kullanılan Magnum gül çeşidinin yetişme ortamı Şekil 3.2 Denemede kullanılan Magnum gül çeşidinin yetişme ortamındaki görüntüsü 14

26 Şekil 3.3 Denemede kullanılan Magnum gül çeşidinin kesimi Güller kesimin ardından 20 şerli olarak nemli kağıtlarla paketlenmiş ve kutulanarak gönderilmiştir. Güller paketlendikten sonra gönderilme aşamasına kadar bir süre suda (çeşme suyu) bekletilmiştir. Denemede kullanılan güllerin paketleme öncesi görüntüleri Şekil 3.4 de verilmiştir. Şekil 3.5 de ise denemede kullanılan güllerin ambalajlanmış görüntüleri bulunmaktadır. Şekil 3.6 da denemede kullanılan güllerin Ankara ya gönderilmek üzere paketlenmiş görüntüsü yer almaktadır. Şekil 3.4 Denemede kullanılan güllerin paketleme öncesi görünüşleri 15

27 Şekil 3.5 Denemede kullanılan güllerin ambalajlanmış görünüşleri Şekil 3.6 Denemede kullanılan güllerin Ankara ya gönderilmek üzere paketlenmiş görüntüsü 16

28 3.2 Yöntem Araştırmanın yapıldığı ortamdaki çevre şartları Ortamın sıcaklık durumu Deneme süresince çiçekler, normal oda sıcaklığında tutulmuştur. Ortam sıcaklığı günlük olarak derece ile ölçülmüştür. Deneme süresince ortam sıcaklığı kış (Ocak ayı) ve bahar (Nisan ayı) döneminde 22 ± 2 C arasında değişiklik göstermiştir. Ortamın nisbi nemi Deneme süresince ortamın nisbi nemi kış döneminde %50-55, bahar döneminde ise %35-40 civarında olmuştur. Ortamın ışık durumu Çiçeklerin deneme süresince ışıklanma süresi arası aydınlık, saatleri arasında kalan zamanlar da karanlık olacak şekilde ayarlanmıştır. Bu suretle çiçeklerin ışıktan homojen olarak yararlanması sağlanmıştır Denemenin kurulması ve yürütülmesi Kullanılan kimyasal maddeler ve solüsyonun hazırlanması Araştırmada; kontrol (çeşme suyu) ile birlikte 8 farklı uygulama kullanılmıştır. Çalışmada, solunumu düzenlemek amacıyla şeker (sakkaroz), gümüş iyonu içeren gümüş nitrat (AgNO 3 ), renk kaybını önlemek için alüminyum sülfat (Al 2 SO 4 ) kimyasal maddelerinden hazırlanan çözeltiler ve çeşme suyu kullanılmıştır. Denemede kullanılan çözeltiler ve bileşimleri Çizelge 3.1 de verilmiştir. Denemelerde kullanılan dozların ve uygulamaların seçiminde Figuero et. al. (2005) den yararlanılmıştır. 17

29 Çizelge 3.1 Denemede yapılan uygulamalar ve bileşimleri Uygulamalar Kimyasal Bileşikler Uygulama 1 Çeşme suyu (Kontrol) Uygulama 2 % 0.1 lik AgNO 3 Uygulama 3 % 2 lik sakkaroz Uygulama 4 % 0.03 Al 2 (SO 4 ) 3 Uygulama 5 %0.1 lik AgNO 3 + %2 lik sakkaroz Uygulama 6 %0.1 lik AgNO 3 + % 0.03 Al 2 (SO 4 ) 3 Uygulama 7 % 2 lik sakkaroz + % 0.03 Al 2 (SO 4 ) 3 Uygulama 8 %0.1 lik AgNO 3 + % 2 lik sakkaroz + % 0.03 Al 2 (SO 4 ) 3 Kesimi yapılıp Ankara ya getirilen güller ilk olarak bazal kısımlarından 2 cm çapında, sap kısımlarında üstten itibaren 2-3 yaprak kalacak şekilde kesilmişlerdir. Gümüş nitrat ile uygulama görecek çiçekler önce 30 dakika süre ile çiçekli gövdelerinin dipten itibaren 20 cm lik kısmı %0.1 lik AgNO 3 lı çözelti içerisinde tutulmuşlardır. AgNO 3 uygulaması görmeyecek olan çiçekler ise yine dipten itibaren 20cm lik kısımları solüsyonun içerisinde kalacak şekilde plastik kovalara 5 li gruplar halinde yerleştirilmiştir. AgNO 3 ön uygulaması görmüş olan çiçekler de 30 dakikanın ardından belirlenen uygulamalara alınmıştır. Kontrol, AgNO 3 uygulaması görmüş ve görmemiş tüm çiçekler çözeltiler içerisinde 3 saat süreyle tutulmuştur. Bu uygulamanın ardından da tüm çiçek grupları çeşme suyu içeren kovalara konmuştur. Şekil 3.7 de çiçeklerin kovalara konduktan sonraki görünüşleri bulunmaktadır. 18

30 Şekil 3.7 Çiçeklerin denemeye alındıktan sonraki görünüşleri Deneme süresince yapılan ölçüm ve gözlemler Yapılan ölçümler Deneme süresince kontrol ve kimyasal madde uygulaması görmüş olan çiçeklerde aşağıdaki ölçümler yapılmış ve kullanılan kimyasal maddelerin kontrole göre farklılıkları belirlenmeye çalışılmıştır. Solunum şiddeti ölçümü Tez önerisinde solunumun üçer gün ara ile ölçüleceği öngörülmüştü; ancak yeterli materyal temin edilemediğinden ilk başta ve deneme sonunda olmak üzere iki kez ölçümle yetinilmek zorunda kalınmıştır. Kontrol ve kimyasal madde uygulaması görmüş tüm çiçeklerde vazo çözeltilerine konmadan önce solunum şiddeti ölçümü yapılmıştır. Aynı ölçüm vazo ömrü sonunda yaşlanmış çiçeklere tekrar uygulanmıştır. Solunum şiddeti ölçümü; Servomex marka CO 2 analyzer kullanarak yapılmıştır. Bu 19

31 amaçla çiçekler hacimleri belli olan kavanozlara konularak bekletilmiş ve belirtilen alet ile atmosfere verdikleri CO 2 miktarları % olarak ölçülmüştür. Ölçülen bu değer aşağıdaki formülde yerine konularak çiçeklerin solunum şiddetleri bulunmuştur (Ural 1995). [kavanozun hacmi- çiçeklerin hacmi (ml)] x okuma değeri x 10 Solunum şiddeti= (mg CO 2 /kg.h) süre (saat) x çiçeklerin ağırlığı (kg) Yaş ağırlık ölçümü Denemenin başında çiçek-sap yaş ağırlıkları hassas terazide birlikte tartılmıştır. 3 er gün ara ile bu ölçüm vazo ömrü süresince tekrarlanmıştır. Çiçek/sap kuru ağırlık oranı Deneme sonunda çiçek ve sap kısımları, sıcaklığı 60 C de önceden ayarlanmış etüvde 48 saat kurutulduktan sonra, tartılmışlardır (g). Daha sonra çiçeğin kuru ağırlığı, sapın kuru ağırlığına oranlanarak çiçek/sap kuru ağırlık oranları elde edilmiştir (Ural 1995). Kuru madde miktarı Çiçek ve sap kuru ağırlıkları belirlenen örnekler, C sıcaklıkta sabit ağırlığa gelinceye kadar (4 saat) bekletildikten sonra tartılarak kuru madde yüzde değerleri hesaplanmıştır (Kacar 1991). Çiçek çap ölçümü Deneme süresince çiçek çap ölçümü milimetrik kumpas ile 3 er gün ara ile yapılmıştır. Ölçüm en dıştaki taç yapraklara göre yapılmıştır. Çiçek renk ölçümü Çiçek rengi denemenin başından itibaren Horticultural Colour Chart renk skalasına göre belirlenmiştir. 20

32 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA 4.1 Çiçeklerde Solma Başlangıcı Solma başlangıcından belli bir süre sonra, çiçekler kenarlarından itibaren siyahlaşmaya başlamakta, taç yapraklar kıvrılmakta ve renk değişimi ortaya çıkmaktadır. Denemenin bu safhasından sonra, çiçeklerin estetik olarak kullanılacağı dönem geçtiğinden deneme sonlandırılmıştır. Bu süre araştırmanın konusunu oluşturan gül çeşitlerinin vazo ömrünü belirlemektedir (Mor et al. 1981, Chung et al. 1986, Jona et al. 1989). Çiçek saplarındaki çürüme durumu ve renk değişimi araştırma süresince belirlenmiştir. Bu kriteri belirlemede, çiçek saplarının uygulamalar içinde kalan kısımlarındaki yumuşama durumları, renk değişimleri, salgı oluşumu ve saptaki kuruma göz önüne alınmıştır (Nowak 1983, Lee and Lee 1989). Her iki dönemde de Magnum kesme gül çeşidinde vazo ömrünün ilk 3 gününde belirgin bir solma belirtisi gözlenmemiştir. 4.günden itibaren taç yaprak dokusunda yumuşamayla birlikte ilk solma başlangıcı Kontrol grubunda gözlenmiştir. Diğer uygulamalarda ise taç yapraklarda açılma devam etmekle birlikte 5.Uygulama yla, %0.1 lik AgNO 3 + %2 lik sakkaroz uygulanan çiçeklerde 5.günden itibaren renkte koyulaşma ve yumuşama başlamıştır. Diğer uygulamalardaki çiçeklerde ise 7. günden itibaren solma gözlenmiştir. En uzun vazo ömrü (10 gün) AgNO 3 içeren çözeltide bekletilen grupta gözlenmiştir. Uygulamaların vazo ömrü üzerine Kontrole göre olumlu yönde farklar gösterdikleri belirlenmiştir. Vazo ömürleri bitmiş olmasına rağmen çiçekler tüm uygulamalar sonlanana kadar analizler için 11 gün süreyle bekletilmişlerdir. Günlük yaşamda taç yapraklarında dökülmeler başlayana kadar güller vazoda tutulabilmektedirler. Genel olarak bakıldığında Kontrol de tutulan güllerde solma başlangıcı 4.günde, Çözelti 2 ile uygulama görmüş çiçeklerde 10.günde, Çözelti 3 ve 5 ile uygulama görmüşlerde 6.günde, Çözelti 4, 6, 7 ve 8 ile uygulama görmüş olanlarda 7.günde solma gerçekleşmiştir. 21

33 Gold Strike çeşidinde ise Kontrol dışında uygulamalar arasında belirgin bir fark gözlenmemiştir. Sarı çeşitlerde solma başlangıcı taç yapraklarda kahverengileşme ile başlamaktadır. Taç yapraklardaki açılma hızlı ve büyük olduğundan yapraklarda dökülme başlamış ve vazo ömrü sonlandırılmıştır. 4.2 Çiçek renklerinde meydana gelen değişimler Deneme süresince çiçeklerdeki renk değişimi Horticultural Colour Chart kataloğu yardımıyla tespit edilmiştir. Çiçeklerdeki renk değişimi günlük gözlemlerle belirlenmiştir. Kontrolde (çeşme suyu) tutulan güllerde renk değişimi her iki çeşitte de diğer koruyucu kimyasal maddelerle uygulama görmüş çiçeklere göre daha erken başlamıştır. 5. Uygulama (%0.1 lik AgNO 3 + %2 lik sakkaroz) ile uygulama görmüş çiçeklerde ise renk değişimi diğer solüsyonlarla uygulama görmüş çiçeklere göre de hızlı gerçekleşmiştir. Renk koruyuculuğu bakımından en iyi sonuç 2.Uygulama dan (% 0.1 lik AgNO 3 ) elde edilmiştir. Çiçek renklerinde meydana gelen değişimler; Kırmızı kesme gül çeşidi olan Magnum güllerinde renk değişimi Gold Strike a göre farklılık göstermiş ve uygulamaların etkileri bu çeşitte daha belirgin gözlenmiştir. Magnum gül çeşidinde kesimi yapıldıktan sonra, uygulamalar öncesindeki renginin skala değeri (Çizelge 4.1) her iki dönemde de 821 dir (currant red). Renk değişimi uygulamalara göre farklılık göstermiştir. Vazo ömrünün sonunda bakıldığında ise uygulamalara göre kış döneminde çiçek rengi; Kontrolde: 1028 (purple madder ), Uygulama 2 de: 826 (Indian lake), Uygulama 3 de: 826 (Indian lake), Uygulama 4 de: 823 (oxblood red), Uygulama 5 de: 823/2 (oxblood red), Uygulama 6 da: 823/2 (Oxblood red), Uygulama 7 de: 928 (pansy purple) ve Uygulama 8 de: 1028 (purple mader) olmuştur. Magnum çeşidinde bahar döneminde de benzer sonuçlar elde edilmiştir. Kontrolde: 822 (cardinal red ), Uygulama 2 de: 824 (chrysantemum), Uygulama 3 de: 822 (cardinal 22

34 red), Uygulama 4 de: 822 (cardinal red), Uygulama 5 de: 822 (cardinal red), Uygulama 6 da: 826 (Indian lake), Uygulama 7 de: 824 (chrysantemum), Uygulama 8 de: 822 (cardinal red) dir. Çizelge 4.1 Magnum çeşidinde uygulamalara göre renk skala değerleri Magnum Çeşidi Uygulamalar Uygulama Öncesi Skala Değeri (kış) Uygulama (currant red) Uygulama (currant red) Uygulama (currant red) Uygulama (currant red) Uygulama (currant red) Uygulama (currant red) Uygulama (currant red) Uygulama (currant red) Vazo Ömrü Sonu Skala Değeri (kış) 1028 (purple madder) 826 (indian lake) 826 (indian lake) 823 (oxblood red) 823/2 (oxblood red) 823/2 (oxblood red) 928 (pansy purple) 1028 (purple madder) Uygulama Öncesi Skala Değeri (bahar) 821 (currant red) 821 (currant red) 821 (currant red) 821 (currant red) 821 (currant red) 821 (currant red) 821 (currant red) 821 (currant red) Vazo Ömrü Sonu Skala Değeri (bahar) 822 (cardinal red) 824 (chyrsantemum) 822 (cardinal red) 822 (cardinal red) 822 (cardinal red) 826 (indian lake) 824 (chyrsantemum) 822 (cardinal red) Gold Strike çeşidinde ise uygulamalar öncesi renk skala değeri 602 (mimosa yellow) iken uygulamalarla birlikte vazo ömrü sonunda çok az bir değişiklikle kontrol dahil tüm uygulamalarda 602/3 (mimosa yellow) olmuştur (Çizelge 4.2). Sonuçlardan da görüldüğü gibi uygulamaların Gold Strike çeşidinde renk değişimine pek etkide bulunmadığı belirlenmiştir. Çizelge 4.2 de ise Gold Strike çeşidine ait uygulamalar öncesi ve sonrası skala değerleri verilmiştir. Çizelge 4.3 ve 4.4 de deneme süresince (kış dönemi) 1., 4., 7. ve 10. günlerde her iki çeşitte de uygulamalara göre değişen renk skala değerleri verilmiştir. 23

35 Çizelge 4.2 Gold Strike çeşidinde uygulamalara göre renk skala değerleri Gold Strike Çeşidi Uygulamalar Uygulama Öncesi Skala Değeri (kış) Uygulama (mimosa yellow) Uygulama (mimosa yellow) Uygulama (mimosa yellow) Uygulama (mimosa yellow) Uygulama (mimosa yellow) Uygulama (mimosa yellow) Uygulama (mimosa yellow) Uygulama (mimosa yellow) Vazo Ömrü Sonu Skala Değeri (kış) 602/3 (mimosa yellow) 602/3 (mimosa yellow) 602/3 (mimosa yellow) 602/3 (mimosa yellow) 602/3 (mimosa yellow) 602/3 (mimosa yellow) 602/3 (mimosa yellow) 602/3 (mimosa yellow) 24

36 Çizelge 4.3 Magnum çeşidinde deneme süresince renk değişimi Magnum Çeşidi Uygulamalar 1.Gün Skala Değeri Uygulama (currant red) Uygulama (currant red) Uygulama (currant red) Uygulama (currant red) Uygulama (currant red) Uygulama (currant red) Uygulama (currant red) Uygulama (currant red) 4.Gün Skala Değeri 822 (cardinal red) 824 (chrysanthemum crimson) 824 (chrysanthemum crimson) 822/1 (cardinal red) 822/2 (cardinal red 822/1 (cardinal red) 822 (cardinal red) 824/1 (chrysanthemum crimson) 7.Gün Skala Değeri 824 (chrysanthemum crimson) 826/1 (indian lake) 826/1 (indian lake) 824/1 (chrysanthemum crimson) 824/3 (chrysanthemum crimson) 824/1 (chrysanthemum crimson) 826 (indian lake) 824 (chrysanthemum crimson) 10.Gün Skala Değeri 1028 (purple madder) 826 (indian lake) 826 (indian lake) 823 (oxblood red) 823/2 (oxblood red) 823/2 (oxblood red) 928 (pansy purple) 1028 (purple madder) 25