- PDF Ücretsiz indirin

Transkript

1 Broiler damızlık sürülerinde horoz davranışlarının temel prensipleri Horozlar, döllü yumurta elde etmekteki eşsiz rollerinden dolayı hedef kuluçka randımanına ulaşılmasında çok önemli rol oynarlar. Herhangi bir dölsüzlük problemi durumunda çözüm için baktığımız ilk nokta daima horozlar olmuştur. Bu eğilim çoğunlukla da çözüm için doğru bir başlangıç noktasıdır. Dölsüzlük ile ilgili bir sıkıntı olduğunda normal olarak semen kalitesi, canlı ağırlık kontrolü, horozların fiziksel kabiliyeti, ayak taban yastığının kalitesi vs akla gelir. Hiç şüphesiz ki tüm bu faktörler çok önemlidir. Besinsel eksiklikler ve hastalıktan dolayı semen kalitesi veya horozlardaki ani ağırlık kaybından dolayı semen sayısı yeterli değilse, arzu edilen döllülük değerlerinin elde edilmesi mümkün olmayacaktır. Ayrıca horozlar aşırı ağırlıktan dolayı ideal fiziki yapısını kaybetmişse veya ayak taban yastığındaki problemlerden dolayı yürüme güçlüğü içindeyse döllülük kesinlikle negatif etkilenecektir. Bununla birlikte tüm bu saydığımız etkenlerin yanında döllülüğü etkileyen ve en az onlar kadar etkili bir faktör daha vardır. Horozlar ve dişiler arasındaki uyum Horoz ve dişiler arasındaki uyum Başarıya ulaşmış aşım sayısı, hedeflenen kuluçka randımanı için en önemli faktördür. Başarılı çiftleşme için sadece erkek ve dişilerin fiziksel kondisyonun iyi olması yetmez aynı zamanda aşımın gerçekleşmesi de gerekir. Çiftleşme, sürü içinde oluşan bir dizi sosyal etkileşimin sonucudur ve ideal sayıda başarılı aşım için horozlar ve dişiler birbirlerine uyum sağlamalıdır.

2 Horoz-Dişi etkileşimi Tavuk davranışlarını yönlendiren en önemli faktörler sürü içindeki hâkimiyet ve hiyerarşidir. Horozun aşımı gerçekleştirebilmesi için mutlaka dişiye kendini kabul ettirmesi ve onun üzerinde üstünlük kurması gerekir. Bu arada, dişinin horozu ret etmesine neden olacak korku ise oluşmamalıdır. Hedef performans değerlerini elde edebilmiş sürülerde horozların dişiler üzerinde hâkimiyet kurmaları, yumurta üretiminden hemen önce tamamlanmaktadır. Horoz üstünlüğünün çok erken başlaması halinde sürüde aşım yapacak olgunluğa erişmiş yeterli sayıda dişi bulunamayacağından, zorla çiftleşmeden dolayı horozlar dişileri hırpalamaya başlayacaklar veya horozlar birbirleriyle dövüşeceklerdir. Tüm bunların sonunda dölsüzlük ortaya çıkacak veya en ileri durumda ise dişi ölümleri görülebilecektir. Horoz hâkimiyetinin çok geç oluşması durumunda ise dişiler üzerinde istenilen baskıyı kuramayacak ve onlarla çiftleşmek istemeyeceklerdir. Horozlar her ne kadar fiziksel olarak gelişmiş görünse de pasif olduklarından dolayı dişileri aşamayacaklardır Horoz- Horoz etkileşimi Sadece erkek ve dişiler arasında değil horozların arasında da hiyerarşi bulunmaktadır. Sürü içindeki tüm horozlar eşit şekilde baskın değildir, bazıları hiyarerşi kademesinin daha üstünde bazıları ise daha altında bulunmaktadır. Her zaman geçerli olmasa da horozlar arasındaki hiyerarşiyi belirleyen esas unsur bireysel canlı ağırlıklardır. Eğer broiler damızlık sürüsünü daha yakından inceleyecek olursak sürü içindeki horozları 3 gruba ayırabiliriz. A Kalite Horozlar: Tam anlamıyla baskın karakterdedir. Hiyerarşi kademesinin en üstündedir, aşım yapmaya son derece isteklidirler ve günlük başarılı aşım sayıları yüksektir. B Kalite Horozlar: Orta derecede baskındırlar ve hiyerarşide orta sıradadırlar. Aşım yapmaya isteklidirler ancak, uygun fırsat bulduklarında bunun için uğraşırlar. C Kalite Horozlar: Baskın değildirler hiyerarşinin en altındadır, çok az veya yok denecek sayıda aşım yaparlar. Şüphesiz ki bu sınıflandırma göreceli bir sınıflandırmadır ama sürü içindeki horozları ve kendi aralarındaki sosyal etkileşimi anlamak bakımından faydalı olacaktır. Gerçek bir sürüde her üç gruba ait horozlar mevcuttur. Bununla birlikte sürü performansı, horozların fiziksel kalitesine ve her gruba ait horozların sürü içindeki oranına bağlıdır.

3 Kesin bir şey vardır ki B kalite horozlar C kalite horozlara baskın olurlarken, A kalite horozlar ise her iki gruba da baskındırlar. Bunun anlamı B kalite horozlar aşım yapmak istemeleri halinde bunun A kalite horozlar tarafından önlenebileceğidir. Tüm sürüye yetecek kadar A kalite horoz olamayacağı için döllülük problemi ortaya çıkabilir. Özellikle bazı durumlarda, horoz sayısı kümes içinde yeterli olsa dahi birbirlerini rahatsız ettiklerinden dolayı başarılı aşım sayısı düşebilmektedir. Şüphesiz, kümes içinde aşımı yapanlar sadece A grup horozlar değildir. Dişilerin çoğu belli horozlarla çiftleşirler ve bu genelde A grup horozlar olurken bazı dişiler ise değişik horozlarla çiftleşebilirler. Bir başka dişi grubu ise mümkün olduğunca aşımdan kaçma eğilimindedir. Bireysel olarak takip edilen dişilere ait yumurtaların kuluçkahaneye basılması halinde, bazılarının sürekli dölsüz olduğunu görebilir ve burada bazı dişilerin aşımdan kaçmaya çalıştığı sonucuna varabiliriz. Bizim kayıp dişiler, olarak adlandırdığımız bu tip dişilerin sürü içindeki sayıları sürü yaşına bağlı olarak artmaktadır. Sürü içindeki B kalitedeki horozlar ise istedikleri imkânı bulmaları halinde aşım yapabilmektedirler. Bu tip horoz grubu içinde daha aktif ve agresif olanlar daha başarılı aşım gerçekleştirebilmektedir. Döllülüğün Artması Hedef döllülüğü elde etmenin ilk şartı A tipi horozların sürü içinde sayısının artırılması veya en azından mevcut sayının korunmasıdır. Kümes içinden kötü horozların uzaklaştırılması (C kalite horozlar) ile A kalite horozların sayısını artırmaktan ziyade sadece C kalitedeki horozların sayısını azalttığımız için mevcut problemin çözülmesine yetmeyebilir. Sürü içindeki C kalitedeki horozlar ilk katım yapıldıklarında bile zaten yetersiz oldukları için genelde dölsüzlük probleminin gerçek sebebi değildirler. Bununla birlikte bu gerçek, kümes içinde aktif olmayan horozların uzaklaştırılmayacağı anlamına gelmez. Hedef döllülük değerine ulaşmak için üzerinde durmamız gereken 2 önemli nokta vardır: Kümes içinde aktif A kalite horozların sayısını yüksek tutmak. Bu tip horozlar saldırgan olmamalı ve kendi aralarında dövüşmemelidir. B kalite horozların mümkün olduğunca aktif tutulmasının sağlamak. Bu tip horozlar özellikle kayıp dişiler in aşımını sağlayacaktır.

4 Pratikte horoz davranışlarını nasıl yönlendirebiliriz? Yukarıda verilen her iki hedefi de gerçekleştirebilmek için sürü idaresinde dikkat etmemiz gereken birkaç önemli nokta vardır. Horoz ve dişilerin birbirlerine karşı olan davranışlarını özellikle horoz katımı sonrası takip etmek çok önemlidir. Horoz davranışlarını takip etmenin en iyi zamanı, ışık kapatılmadan hemen önceki süre olup horozların en aktif olduğu dönemdir. Sürüyü gözlemlediğimizde aşım esnasında horozların dişiler üzerinde dimdik durduğunu görürüz. Bu davranış şekli horozların kendilerini baskın hissetliklerinin bir işaretidir. Eğer horozlar dişilerin üstünde dik ve hâkim şekilde durmuyorsa ve başları dişilerin başları ile aynı hizada olacak şekilde eğikse kendilerini yeterince baskın hissetmediklerinin ve aşım için yeterince aktif olmadıklarının bir işaretidir. Muhtemelen düşük aşım aktivitesi göstereceklerdir. Bir damızlık kümesine girip (Özellikle ziyaretçi olarak) biraz beklediğimizde horozların bizi fark ettiklerini ve hatta bize doğru gelmeye başladıklarını görürüz. Bir kaç dakika sonra ise dişiler yavaşça uzaklaşırken horozların daha fazla yaklaşmaya başladıklarını fark ederiz. Bir müddet sonra etrafımızdaki hayvanların yarısı veya 1/3 nün horoz olmaya başlayacaktır. Bu davranış horozların bizi kendi bölgeleri için bir tehdit olarak görmelerinden kendi bölgelerini savunmak istemelerinden kaynaklanmaktadır. Eğer horozlar bizi gördüklerinde bir herhangi tepki vermiyor ve halen dişi aramaya devam ediyorlar ya da başka bir şeyle meşgul oluyorlarsa, muhtemelen sürü içinde yeterince baskın değildirler. Dişiler ve erkekler birbirlerine sosyal anlamda yakın olmalıdır. Eğer dişiler çiftleşmeden kaçıyor erkekler ise dişilerin etrafını çevirmiş ve onları rahatsız ediyorlarsa muhtemelen birbirleri aralarındaki uyumsuzluğun göstergesidir. Böyle bir durumun mevcut olduğunu anladığımızda ilk yapmamız gereken uygulama, horoz oranını azaltarak dişiler üzerindeki baskıyı hafifletmek olmalıdır. Bu genelde üretimin başlarında olur ve sürü içindeki bazı iyi horozları diğerlerinden daha erken olgunlaştıkları için ayıracağımız anlamına gelebilir. Eğer horozlar yetiştirme döneminde kalabalık tutulmuşlarsa (4 adet/m² veya daha fazla) kendi aralarında mücadele edeceklerdir. Bunun sonucu olarak daha yetiştirme döneminde bazı horozlar bu kavgayı kaybedecekleri için baskınlık özelliklerini yitirecekler ve C kalite horoz grubuna gireceklerdir.

5 Horoz yoğunluğunun az olması halinde kendi aralarında daha az kavga edeceklerinden dolayı daha az horoz mücadeleyi kaybedecek ve neticede baskınlık özelliklerini kaybetmeyeceklerdir. Şunu bilmeliyiz ki yeterince baskın olabilmeleri için horozların katım öncesi yeterince gelişmiş olmaları gerekir. Eğer yeterince büyümez veya çeşitli nedenlerle ağırlık kaybetmelerine sebep olursak dişiler üzerinde yeterince otorite kuramayacak ve aşım esnasında baskınlıklarını kaybedeceklerdir. Sıklıkla gördüğümüz bu tip horozlar, düşündüğümüzün aksine ağırlaştıkları için aktivitelerini kaybetmez aktivitelerini kaybettikleri için ağırlaşırlar. Kümes içinden aktif olmayan horozları ayırırken özellikle baskın gibi görünüp artık aşım yapmayan horozlara dikkat edilmelidir. Bunun anlamanın en kolay yolu vent rengine bakmak ve yapısını incelemektir. Bununla birlikte ağır olduğu halde baskınlığını ve aktivitesini muhafaza eden horozları ayırmamaya özen gösterilmelidir. Sürüye genç horoz katarken yeni katılacak horozların kümes içinde A kalite horozlarla mücadele edebilecek horozlar olmalarına dikkat edilmelidir. Bunun anlamı yeni katılacak horozların, hem yeterli olgunlukta olmaları hem de tercihen bir miktar A kalite horozların katımına olanak sağlayacak yeterli sayıda olmaları gerektiğidir. Doğru horoz seçimi yapılırken A kalite görünümünde fakat açık renkli ve kuru vent e sahip olan aşırı canlı ağırlıktaki horozlarla, fiziksel yeterliliği kalmamış tüyü dökülmüş ve zayıf C kalite horozların seçimine öncelik verilmelidir. Yeni katılan genç horozlara doğru şansın verilmemesi halinde, kümes içinde yeterince baskın olamadıkları için katımdan bir süre sonra C kalite horoz haline geleceklerdir. Kümesler arası horoz değişiminde (Intro spiking) ise sürü içindeki hiyerarşiyi kırmak için mümkün olduğunca çok horoz değiştirilmesine özen gösterilmelidir. Eğer horozları kümes boyunca hareket etmeye zorlarsak B kalite horozların Kayıp dişileri bulma ve onlarla çiftleşebilme şansları artacaktır.

6 Erkek-dişi ayrı yapılan yemlemede sadece horozların canlı ağırlıklarını kontrol etmekle (Aşırı canlı ağırlığı önlemek) kalmayıp her gün A kalitede horozlarla birlikte yem yedikleri için B kalite horozların onlardan daha az korkmalarına yardımcı oluruz. Horoz-dişi ayrı yapılan yemlemenin her iki cins içinde canlı ağırlık kontrolüne yaptığı katkı çok önemlidir. Bu yüzden horoz yemliklerin konumu, seviyesi, sayısı ve kullanım kolaylığı büyük önem taşımaktadır. Sadece horozların fiziksel gelişim ile değil aynı zamanda dişilerle ve diğer horozlarla gösterdiği davranış şekline bakılarak aşım aktivitiesi ile ilgili birçok şey öğrenilebilir. Sonuç olarak dişi ve horozların arasından bir uyum yakalanamazsa, her ikisinin de fiziksel kalitesi iyi olsa dahi aşımın gerçekleşmeme ihtimali ortaya çıkacaktır. Kaynak: Ron Meijerhof, senior technical specialist,. The ABC of male behaviour, Çeviren: Barbaros GÖKÇEYREK