SEARCHING, COMPARING AND MODELING POTENTIAL OF ALTERNATIVE TOURISM FOR CORRECTING REGIONAL INEQUALITIES FOR LAKES REGION AND PRIZREN REGION ÖZET

Transkript

1 Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi Y.2014, C.19, S.2, s Suleyman Demirel University The Journal of Faculty of Economics and Administrative Sciences Y.2014, Vol.19, No.2, pp GÖLLER BÖLGESĠ VE PRĠZREN BÖLGESĠ ĠÇĠN BÖLGESEL DENGESĠZLĠKLERĠ GĠDERMEDE ALTERNATĠF TURĠZM POTANSĠYELĠNĠN ARAġTIRILMASI, KARġILAġTIRILMASI VE MODELLENDĠRĠLMESĠ * SEARCHING, COMPARING AND MODELING POTENTIAL OF ALTERNATIVE TOURISM FOR CORRECTING REGIONAL INEQUALITIES FOR LAKES REGION AND PRIZREN REGION Yrd. Doç. Dr. Zafer YILDIZ 1 Yrd. Doç. Dr. AyĢe DURGUN KAYGISIZ 2 Yrd. Doç. Dr. Dilek MEMĠġOĞLU 3 ÖZET Bir bölgede turistik faaliyetlerin gelişmesi için öncelikle bölge halkının, özel sektör yatırımcılarının ve kamu sektörünün o bölgede turistik arz potansiyelinin var olduğuna ve bu potansiyelin harekete geçirilmesi halinde bölge ve ülke ekonomisine katkılar sağlayacağına inanması gerekmektedir. Bu nedenle bu çalışmada bölge halkının turizme yönelik bakış açısını, turizmi ekonomik kalkınmaya destek olacak bir sektör olarak görüp görmediğini tespit etmek ve turizmin geliştirilmesi için gerekli tedbirlerin ortaya koyulması ile ilgili olarak tutum ölçümü yapılmaya çalışılmıştır. Elde edilen tüm sonuçlar neticesinde de hem Göller bölgesi için hem de Prizren bölgesi için turizm ve bölgesel kalkınma arasındaki ilişkiyi gösteren başlangıç ve sonuç modelleri oluşturulmuştur. Anahtar Kelimeler: Turizm, Bölgesel Kalkınma, Göller Bölgesi, Kosova, Prizren. Jel Kodları: C38, R58, R59. ABSTARCT For a development of touristic activities in a region, first of all, inhabitants, private sector investors and public sector in that region should have faith in existence of the potential of tourism supply and activation of this potential will have contributions to the regional and national development. Fort this reason, in this study inhabitants point of view to tourism, whether they accept tourism support the economic development or not and the necessary precautions that need to be taken for development of tourism are tried to be defined. The results, reached after the study, for both Lakes region and Prizren region initial and result models are created that shows the relation between tourism and regional development. Key Words: Tourism, Regional Development, Lakes Region, Kosova, Prizren. Jel Codes: C38, R58, R59. * Bu çalıģma Süleyman Demirel Üniversitesi Bilimsel AraĢtırma Projeleri Koordinasyon Birimi bünyesinde yapılan 2662-M-10 numaralı münferit projeden yararlanılarak yapılmıģtır. Süleyman Demirel Üniversitesi, Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi, Ġktisat Bölümü, zaferyildiz@sdu.edu.tr Süleyman Demirel Üniversitesi, Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi, Ġktisat Bölümü, aysedurgun@sdu.edu.tr Ġzmir Katip Çelebi Üniversitesi, Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi, Kamu Yönetimi Bölümü, dmemisoglu@yahoo.com 159

2 YILDIZ DURGUN KAYGISIZ MEMİŞOĞLU GĠRĠġ Türkiye ve Kosova, zengin turizm potansiyellerine sahip olan ama bu zengin potansiyellerden yeterince yararlanamayan iki ülkedir. Türkiye, ne dünya turizm pazarından ne de Akdeniz turizm pazarından yeterince pay alamamaktadır. Bununla birlikte baģta yabancı turistlerin turizm tercihi ile ön plana çıkan ve klasik turizm olarak da nitelendirilen deniz, kum ve güneģe dayalı turizm faaliyetlerine de devam etmektedir. Kosova ise bağımsızlık mücadelesini yakın tarihte sonlandırmıģ bir ülke olması nedeniyle ekonominin her alanında ciddi boyutta desteğe ihtiyacı olan bir ülke durumundadır. Her iki ülkenin bünyelerinde bulundurdukları alternatif turizm potansiyeli ve bu potansiyelin yeterince değerlendirilememesi bakımından birbirine benzediklerini söylemek mümkündür. AraĢtırmanın konusunu, Türkiye de Göller bölgesi olarak da bilinen Isparta-Burdur illeri ile Kosova da bulunan ve yine tıpkı Göller bölgesinde olduğu gibi zengin alternatif turizm potansiyeline sahip olan Prizren bölgesi oluģturmaktadır. Her iki bölgenin de turizme kazandırılması ve zengin turizm potansiyelinin harekete geçirilmesi halinde hem bölge hem de ülke ekonomileri için önemli ekonomik ve sosyal katkılar sağlayacağı düģünülmektedir. 2. GÖLLER BÖLGESĠ ve PRĠZREN BÖLGESĠ TURĠZM ARZ POTANSĠYELĠ 2.1. Isparta Ġli Alternatif Turizm Arz Potansiyelinin Değerlendirilmesi Turizm sektörü, oluģturduğu katma değer ve sermaye birikimi sayesine, diğer pek çok sektörün yanında sanayi sektöründe yapılacak yeni yatırımlar için de kaynak oluģturabilme kapasitesine sahip olan bir sektördür. Dolayısıyla geliģmiģ bir turizm sektörü ile oluģturulan yüksek katma değer ve sermaye birikimi, sanayileģmenin itici gücü olarak kullanılabilmektedir. Göller bölgesinde yer alan Isparta ili de sanayileģme hamlesini henüz gerçekleģtiremediği için ekonomik yapısı ağırlıklı olarak tarım ve hayvancılığa dayalı bir yapı sergilemektedir. Bununla birlikte Isparta, çok zengin alternatif turizm potansiyeline sahiptir ve bu potansiyelinin değerlendirilmesi durumunda sanayileģmenin gereği olan sermaye birikiminin sağlanabilmesi konusunda ciddi rol oynayabilecek düzeydedir (Alagöz, 2003:69). Isparta ili turizm çeģitliliği bakımından oldukça zengindir. Gölden dağa, yayladan mağaraya ve macera turizmine kadar turizm yönünden pek çok çeģitlilik gösteren Isparta, önemli bir turizm değeri taģımaktadır. Ġlde, Göl, Dağcılık, KıĢ Sporları, Mağara, Rafting, Ġnanç, Tarih, Av ve Yaban Hayatı, KuĢ Gözlemciliği ve Kültür Turizmi çeģitleri bulunmaktadır. Isparta nın bir gülcülük ve halıcılık merkezi oluģu ayrı bir değer taģımakta ve Isparta'ya ayrı bir önem kazandırmaktadır. Dünyada tek halı borsası Isparta da oluģmaktadır ve el sanatları yanında gül mamulleri ve gül parfümericiliği Bavul Turizmi imkânlarını oluģturmaktadır. Bunların yanında lokasyon olarak Ankara, Ġstanbul, Ġzmir ve Antalya gibi dört büyük ilin birbirine bağlandığı merkezi bir konumda yer alan Isparta gerek doğal, gerekse tarihi özellikleriyle turizm arz kaynakları açısından zengin bir nitelik barındırmaktadır. Tüm bu olumlu yönlere karģılık, bölgenin arz kaynakları özellikle de alternatif turizm imkânları fazla olmasına rağmen turistik talebin sadece Mayıs, Haziran, Eylül ve Ekim aylarına yayıldığı görülmektedir. Bu durum, ürün yönetiminde bir problem olduğuna iģaret etmektedir. Doğal, tarihi ve kültürel olanakları ile çeģitlilik arz eden bir turistik ürün niteliğindeki bölgenin potansiyeli, ise küçük ve orta ölçekli konaklama tesislerinin sunmuģ olduğu çeģitli hizmetlerle zenginleģmektedir (Dinçer, Koç, 1998:220). Isparta ilinde alternatif turizm potansiyeli özelliği taģıyan ve değerlendirilmeye hazır olan turizm türleri Ģunlardır (Turizm Bakanlığı, 2003: ; ĠTO, 1997: 3; Isparta Kültür 160

3 C.19, S.2 Göller Bölgesi ve Prizren Bölgesi İçin Bölgesel Dengesizlikleri Gidermede Alternatif ve Turizm Müdürlüğü, 2006; Yıldırım, Yaman, 2001, ; Soley, 1998: 87; http// Doğa Turizmi Olanakları Yayla Turizmi Dağ Turizmi Su Sporları ve Akarsu Turizmi Mağara Turizmi Göl Turizmi Bisiklet Turizmi Yaban Hayatı ve Av Turizmi Tarih Turizmi Olanakları Ġnanç Turizmi Olanakları Spor Turizmi Olanakları Eko Turizm Olanakları Rekreasyonel Turizm Olanakları Sağlık Turizmi Olanakları Fuar, Festival ve Kongre Turizmi Olanakları Kamp ve Karavan Turizmi Ġpek Yolu Projesi 2.2. Burdur Ġli Alternatif Turizm Arz Potansiyelinin Değerlendirilmesi Burdur ilinin ilk adı Polydorion olarak bilinmektedir. M.Ö yılları arasında yerleģim alanı olarak kullanıldığı anlaģılmaktadır. M.Ö yıllarında Hitit egemenliğinde bulunan Burdur ve dolayları M.Ö yıllarından sonra sırayla Frigya, Lidya, Pers ve Makedonyalıların eline geçmiģtir. Makedonya Ġmparatorluğu parçalanınca, Bergama Krallığına, daha sonra da Roma ya katılmıģtır. M.S. 395 yılında Roma ikiye bölününce Burdur Bizans toprakları içinde kalmıģtır (Evliyaoğlu, 1994:73). Burdur Ġli; tarihi hadiselerde bilhassa Psidia, Roma ve Selçuklular devrinde de bir geçit alanı olarak kullanılmıģtır. Burdur ili, geçmiģte olduğu gibi günümüzde de ekonomik, sosyal ve kültürel açıdan önemli bir transit merkezi durumundadır ve bu durum ilin turizm potansiyelini de etkilemektedir. Batıdan, Orta Anadolu dan Akdeniz e hatta Fethiye gibi Güney Ege sahillerine giden bütün yollar Burdur Ġlinden geçer. Burdur ilinde turizm potansiyeli; doğal ve tarihi zenginlikleri, iklimi, folkloru, tarımı, tabiatı ile birçok bölgemizden daha avantajı bir konumdadır. Türkiye turizminde önemli bir yere sahip olan Akdeniz, Ege ve Orta Anadolu Bölgeleri arasında tabiat güzellikleri, tarihi zenginlikleri ve folklor olmak üzere üç büyük turizm unsuru burayı bir turistik cazibe merkezi haline getirmektedir. Burdur, Göller Bölgesinin karakteristiğini en güzel Ģekilde yansıtan bir ilimizdir. Burdur ilinde alternatif turizm potansiyeli özelliği taģıyan ve değerlendirilmeye hazır olan turizm türleri Ģunlardır (http// http// Doğa Turizmi Olanakları Yayla Turizmi 161

4 YILDIZ DURGUN KAYGISIZ MEMİŞOĞLU 2014 Akarsu Turizmi Mağara Turizmi Göl Turizmi Ġnanç Turizmi Olanakları Tarih Turizmi Olanakları Kültür Turizmi Olanakları Rekreasyonel Turizm Olanakları 2.3. Prizren Bölgesi Alternatif Turizm Arz Potansiyelinin Değerlendirilmesi Türk ve Osmanlı eserlerinin yoğun bir Ģekilde bulunduğu bu bölge Kosova nın kültür baģkenti olarak kabul edilmektedir. Buna paralel olarak üç ayrı dini simgeleyen Sinan PaĢa Cami, Aziz Djordje Ortodoks Kilisesi ve Yardımsever Ana Katolik Katedrali'ni de bölgede aynı anda görmek mümkündür (Prizren, 2011:10). Kültür turizmi, dağ turizmi, kırsal turizm, alternatif ve eko turizm, sınır ötesi ve bölgesel turlar, diğer geziler, sportif (bisiklet, yürüyüģ, trekking, climbing, macera) turizm gibi turizm türlerinin yapılabildiği bölgenin turizm değerlerini aģağıdaki gibi sıralamak mümkündür ( ): Ġnanç Turizmi Olanakları Tarih Turizmi Olanakları Kültür Turizmi Olanakları Mağara Turizmi Olanakları Rekreasyonel Turizm Olanakları Spor Turizmi Olanakları 3. ÇALIġMANIN AMACI, KAPSAMI ve YÖNTEMĠ 3.1. AraĢtırmanın Amacı Deniz, kum ve güneģ turizmine yönelik talep azalmamakla birlikte alternatif turizm türlerine olan talep artmaktadır. Bu doğrultuda ortaya çıkan yeni turistik talebin isteklerine uygun yeni destinasyonların faaliyete geçirilmesi gerekmektedir. Bu araģtırmanın temel amacı da yeni turizm destinasyonlarının hayata geçirilmesi sonucunda turizmin ülke ve bölge ekonomisi üzerindeki canlandırıcı etkisinin ne oranda olacağını ortaya koymaktır. Bu bağlamda çalıģmanın bağımsız değiģkenini Göller bölgesi ve Prizren bölgesi alternatif turizm potansiyeli, bağımlı değiģkenini ise ekonomik ve sosyal kalkınma düzeyleri oluģturmaktadır AraĢtırmanın Kapsamı ve Örneklem Seçimi AraĢtırmanın kapsamını Göller bölgesi (Isparta, Burdur) ve Prizren bölgesi halkı oluģturmaktadır. Ġlgili bölgelerin seçim nedeni, zengin alternatif turizm potansiyeli olmasına rağmen yetersiz yatırım sebebiyle bu potansiyelin ülke turizmine kazandırılamamıģ olmasıdır. AraĢtırmada bölge halkının seçilme nedeni ise, bir bölgede turizm faaliyetinin baģlaması için öncelikle o bölgenin ev sahibi mesabesinde olan bölge halkının bu faaliyeti yeterince benimsemesi gerektiğine olan inançtır. Zira bölge halkının turizm sektörüne olan bakıģ açısı sonraki faaliyetler için ilk adımı oluģturacaktır. Anket uygulanacak denekler rastgele seçim yöntemine göre belirlenmiģtir. Göller bölgesi olarak 162

5 C.19, S.2 Göller Bölgesi ve Prizren Bölgesi İçin Bölgesel Dengesizlikleri Gidermede Alternatif ifade edilen Isparta ve Burdur illeri için il merkezlerinde 750 anket, Kosova-Prizren bölgesinde ise 100 anket yapılması planlanmıģtır. Bu sayede her iki bölge için toplam 850 anketlik bir örneklem seçimi yapılmıģtır. Isparta ve Burdur illerinden oluģan Göller bölgesi anketleri profesyonel destek alınarak firma aracılığı ile yüz yüze görüģme suretiyle yapılmıģtır. Ancak anketlerin 60 adedi hatalı doldurmalar sebebiyle geçersiz kabul edilerek Göller bölgesi için yapılan anket sayısı toplam 690 olarak gerçekleģmiģtir. Kosova-Prizren bölgesi için ise bölgeye gidilerek bizzat projede görev alan akademisyen araģtırmacılar tarafından anket yapılmıģtır. Prizren için 100 anket yapılması hedeflenmiģ ise de, 6 adet anket hatalı doldurma sebebiyle geçersiz sayılmıģ ve bu rakam 94 olarak gerçekleģmiģtir. Prizren bölgesi katılımcılarının büyük bir kısmı Prizren Esnaf ve ĠĢadamları Derneği üyelerinden oluģmaktadır. Böylece bölgede giriģimci durumunda olan ve turizm sektörüne yatırım yapabilecek kapasiteye sahip olan insanların görüģ ve düģüncelerinin ortaya çıkarılması hedeflenmiģtir. Sonuç olarak Göller bölgesi ve Prizren bölgesinde toplam 784 adet anket yapılmıģ ve sağlıklı veriler elde edilmiģtir AraĢtırmanın Yöntemi AraĢtırma için öncelikle teorik çerçeveden yararlanılarak bölgede yapılacak anketler için deneklere sorulacak sorular hazırlanmıģ ve bu soruların güvenilirlik analizleri yapılmıģtır. Ardından anketler çoğaltılarak firma yetkililerine verilmiģ ve Göller bölgesi ile ilgili aģama bu Ģekilde tamamlanmıģtır. Kosova bölgesinde yapılacak anketler için de aynı yol izlenmiģ fakat bölgeye bizzat gidilerek anketler projede görev alan akademisyenler tarafından yapılmıģtır. Elde edilen bulgular SPSS paket programına uygun Ģekilde girilmiģ ve amaç doğrultusunda analizler yapılmıģtır. Yapılan analizler ıģığında her iki bölge için de model önerisi geliģtirilmiģ ve bu konuda pratik öneriler sunulmaya çalıģılmıģtır. Veri toplamak için hazırlanan anketlerde 10 adedi demografik 34 adedi likert olmak üzere toplam 44 soru yer almıģtır. Anket soruları dört bölümden oluģmuģtur. Birinci bölümdeki sorular demografik sorulardan, ikinci bölümdeki sorular bölge halkının turizmin geliģmesinin ekonomik etkileri hakkındaki düģüncelerini öğrenmeye yönelik sorulardan, üçüncü bölümdeki sorular bölgenin turistik talebini belirlemeye yönelik sorulardan, dördüncü bölümdeki soruları ise bölgede turizmin geliģmesinin ortaya çıkaracağı avantaj ve dezavantajlarla ilgili olarak bölge halkının tutumunu ölçmeye yönelik sorulardan oluģmaktadır. Likert ölçeğine göre hazırlanan sorular 1- Kesinlikle Katılıyorum, 2- Katılıyorum, 3- Kısmen Katılıyorum, 4-Katılmıyorum, 5-Kesinlikle Katılmıyorum Ģeklinde kodlanmıģtır. Anketlerin geri dönüģü ile birlikte elde edilen veriler SPSS 17. for Windows paket programına iģlenmiģ ve bu program üzerinden deneklerin tutum yoğunluklarını belirlemeye yönelik olarak frekans analizi, bölgenin turizm avantaj ve dezavantajları ile ilgili 6 düģüncenin anlamlı bir Ģekilde faktörler altında toplanmasını ölçen (Kalaycı, ) ve çalıģmanın ana hipotezini oluģturan bağımlı değiģken (Göller bölgesi ve Prizren bölgesinin sosyal ve ekonomik kalkınması) ve bağımsız değiģken (Göller bölgesi ve Prizren bölgesi alternatif turizm potansiyeli) arasındaki iliģkiyi belirlemeye yönelik korelasyon temelli faktör analizi ve deneklerin tutum uyumunu ölçen Corsstab analizi olmak üzere temel üç istatistikî analiz yapılmıģtır. 163

6 YILDIZ DURGUN KAYGISIZ MEMİŞOĞLU BULGULAR 4.1. Demografik Özelliklere ĠliĢkin Sonuçlar Her iki bölgede de ankete katılan deneklerin çoğunluğu üniversite ve üstü eğitim düzeyine sahip bulunmaktadır. Cinsiyet açısından Göller bölgesinde ankete katılanların üçte biri kadınlardan oluģurken, Prizren bölgesinde ankete katılanların yarısını kadınlar oluģturmaktadır. Ġki bölgede de denekler orta gelir düzeyine sahiptirler. Göller bölgesindeki katılımcıların çoğunluğu bekar iken, Prizren bölgesindeki katılımcıların çoğunluğu evlidir. Deneklerin mesleki durumları incelendiğinde her iki bölgede de (Göller Bölgesi: %37.4, Prizren Bölgesi: %43.6) iģsizlik oranının yüksek olduğu görülmektedir. 4.2.Frekans Dağılımına ĠliĢkin Sonuçlar Birinci aģamada her iki bölgede de bölge halkının bölgelerinde turizm sektörünün geliģmesi halinde, ekonomik ve sosyal kalkınmanın hangi unsuru üzerinde etkili olacağına dair tutum ve düģüncelerini belirlemeye yönelik olarak sorulan sorulara verilen cevaplar test edilmiģtir. Anketin tamamı için, kesinlikle katılıyorum-katılıyorum- kısmen katılıyorum cevapları olumlu olarak kabul edilmiģtir. Tablo 1, Tablo 2 ve Tablo 3 te verilen yüzdeler ve frekanslar bu üç cevabın toplamından oluģmaktadır. Tablo 1: Turizmin GeliĢmesi Sonucunda Bölgede OluĢacak DeğiĢimler Turizmin GeliĢmesi Sonucunda Bölgede Göller Bölgesi Prizren Bölgesi OluĢacak DeğiĢimler Sayı % Sayı % Döviz giriģ artar , ,9 Yabancı sermaye giriģi artar ,4 Yeni yatırımlar gerçekleģir , ,8 KiĢi baģına milli gelir artar , ,9 Yeni istihdam olanakları oluģur , ,4 Altyapı ve üstyapı imkanlarının geliģmesine ,4 yardımcı olur. Tarım sektörünün geliģmesini sağlar , ,3 Diğer bölgelerle arasındaki geliģmiģlik farkı , ,4 azalır. Bölge sosyal açıdan kalkınır , ,4 Doğal kaynakların korunmasına yönelik ,6 duyarlılık artar. Tarihi ve turistik varlıkların korunmasına yönelik , ,4 farkındalık artar. Çevre bilinci artar , ,6 Bu noktada gözlenmiģtir ki, hem Göller bölgesi hem de Prizren bölgesi halkı, anket uygulamasına vermiģ oldukları cevaplarla turizm sektörünün bölgelerin sosyo-ekonomik kalkınmalarına destek olacağı fikrini en yüksek düzeyde kabul etmekte ve desteklemektedirler. Yapılan bu analizlere göre Göller bölgesi ve Prizren bölgesi aynı zamanda verilen cevapların frekans dağılımları açısından da büyük benzerlik göstermektedir. Her iki bölge halkı, bölgelerinde turizm sektörünü döviz giriģi, yabancı yatırım, turizm yatırımı, çevre bilinci, bölge halkı geliri, sosyal ve ekonomik kalkınma ve diğer bölgelerle aralarında bulunan geliģmiģlik farkının giderilmesinde etkin rol oynayabilecek bir sektör olarak görmektedir. Dolayısıyla turizm sektörü ile ilgili olarak bölge halkının en üst düzeyde olumlu bakıģ açısına sahip olduğu ve bölge halkı olarak turizm sektörüne ev sahipliği yapma noktasında istekli oldukları gözlenmektedir. 164

7 C.19, S.2 Göller Bölgesi ve Prizren Bölgesi İçin Bölgesel Dengesizlikleri Gidermede Alternatif Tablo 2: Bölgeye Yönelik Turist Talebini Arttırıcı Önlemler Bölgeye Yönelik Turist Talebini Arttırıcı Göller Bölgesi Prizren Bölgesi Önlemler Sayı % Sayı % Yeterli tanıtımın yapılması , ,5 UlaĢım imkanlarının geliģtirmesi , ,5 Alt yapı olanaklarının geliģtirmesi ,5 Turiste yönelik eğlence olanaklarının ,4 geliģtirilmesi. Turistik tesis sayısının arttırılması , ,2 Hizmet kalitesinin arttırılması , ,3 Nitelikli personel istihdam edilmesi , ,8 Turizme yönelik eğitim kurumlarının varlığı , ,9 Bölge halkının turizm konusunda , ,3 bilinçlendirilmesi. Ġkinci aģama, Göller bölgesi ve Prizren halkının turizm sektörünün bölgelerinde niçin geliģmediğinin veya nasıl geliģtirilebileceğine yönelik düģüncelerinin analiz edildiği aģama olmuģtur. Ġfadelere katılım oranlarına bakıldığında yine birinci aģamada olduğu gibi hem benzerlik göstermekte hem de katılım oranları arasında büyük farklar bulunmamaktadır. Her iki bölge halkı da turistik talebin arttırılabilmesi için alınması gereken tedbirleri büyük oranda ve aynı düzeyde tespit etmekte ve alınacak tedbirler sayesinde turistik talebin artacağına olan inançlarını ortaya koymaktadırlar. Üçüncü aģama analizler ise, bir bölgede turizmin geliģmesinin yol açacağı etkilerin neler olduğunu belirlemeye yönelik olarak yapılmıģtır. Hem Göller bölgesi katılımcılarına hem de Prizren bölgesi katılımcılarına, bölgelerinde turizmin geliģmesi halinde beklenti içinde oldukları olumlu ve olumsuz etkilerin neler olduğunu belirlemeye yönelik sorular sorulmuģ ve bu sorulara verilen cevaplar test edilmiģtir. Tablo 3: Bölgede Turizmin GeliĢmesine Yönelik Olumlu ve Olumsuz Beklentiler Bölgede Turizmin GeliĢmesine Yönelik Göller Bölgesi Prizren Bölgesi Beklentiler Frekans % Frekans % Gıda malları fiyatları artar , ,4 Eğitim sektörü olumlu etkilenir , ,9 Trafik sorunu artar , Çevre kirliliği artar ,9 Bölgeye yönelik göç artar , ,1 Suç oranı artar , ,7 Bölgede kültürel yapı bozulur , ,3 Üçüncü aģaması yapılan bu analizlerin frekans ile ilgili bölümü burada sona ermektedir. Yapılan analizler sayesinde bölge halklarının turizm sektörüne bakıģı, turizmin geliģmesi için alınması gereken tedbirler ve turizm ile ilgili olarak endiģeleri noktasında tutum ölçümleri gerçekleģtirilmiģtir. Bunun sonucunda bölge halklarının turizm sektörünü bölgesel kalkınma için destekleyici bir sektör olarak gördükleri böylece ortaya konmuģ olmaktadır. 5. ARAġTIRMANIN BAġLANGIÇ ve SONUÇ MODELLERĠ Bu bölgelerdeki alternatif turizm potansiyelinin harekete geçirilmesi ile birlikte bölgelerin kalkınması için gerekli olan dinamiklerin ivme kazanacağı ve bu sayede bölgesel kalkınma için alternatif turizm potansiyelinin itici rol oynayacağı hipotezi temel hipotezimizi 165

8 YILDIZ DURGUN KAYGISIZ MEMİŞOĞLU 2014 oluģturmaktadır. Bu amaç doğrultusunda bundan sonraki analizler, Göller bölgesi ve Prizren bölgesinin sahip olduğu alternatif turizm potansiyelinin harekete geçirilmesi ile bölgelerin ekonomik kalkınması arasında iliģki olup olmadığının tespitine yönelik olarak yapılmıģtır Prizren Bölgesi BaĢlangıç ve Sonuç Modeli Prizren bölgesi katılımcılarından elde edilen veriler faktör analizine tabi tutulmuģtur. Yapılan faktör analizi sonucunda KMO (Kaiser-Meyer-Olkin) ve Barletts testlerinin analize uygunluğu %67,9 olarak elde edilmiģtir. Buna göre veri seti faktör analizi yapmaya iyi derecede uygun görünmektedir. Tablo 4: KMO and Bartlett's Test Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy. Approx. Chi-Square Bartlett's Test of Sphericity df Sig. Component , ,251 15,000 Tablo 5: Özdeğer Ġstatistiğine Bağlı Faktör Sayısı ve Açıklanan Varyans Yüzdesi Total 2,514 1,066,835,728,496,360 Initial Eigenvalues Extraction Sums of Squared Loadings Rotation Sums of Squared Loadings % Variance Cumulative Total % Variance Cumulative Total % Variance Cumulative 41,904 17,775 13,923 12,129 8,269 6,000 41,904 59,678 73,602 85,731 94, ,000 2,514 1,066 41,904 17,775 41,904 59,678 1,889 1,692 31,477 28,202 31,477 59,678 Tablo 5 de görüldüğü üzere özdeğer istatistiği 1 den büyük olan iki faktör söz konusudur. Birinci faktör toplam varyansın %31,447 sini açıklamaktadır. Her iki faktör toplandığında ise toplam varyansın %59,678 ni açıklamaktadır. Yani analiz sonunda toplam faktörler anlamlı bir Ģekilde iki faktör altında toplanmıģtır. Bundan sonraki analizler bu iki faktöre göre yapılmıģ ve modeller bu çerçevede hazırlanmıģtır. Bu iki faktör altında toplanan değiģkenler ise Tablo 6 da verilmiģtir. Tablo 6: DöndürülmüĢ Faktör Matrisi 1.Zengin tarihi ve kültürel değerlere sahip olması. 2.UlaĢımın kolay olması. 3.Bölge halkı turizm konusunda bilinçlendirilmesi halinde turizmin geliģebilmesi. 4.Bölgedeki turistik tesis sayısının azlığı. 5. Bölgedeki turizm yatırımlarının yetersiz olması. 6. Bölgenin yeterince tanınmamıģ olması. Component 1 2,826,816,604,241 -,081,334 -,017,176, ,705,627 Yukarıda yapılan analizin amacı, 6 farklı değiģkeni anlamlı bir Ģekilde açıklayabilen faktörler altında toplayabilmektir. DöndürülmüĢ faktör matrisi (Rotated Component Matrix) faktör analizinin nihai sonucudur. Bir değiģken hangi faktör altında mutlak değer olarak büyük aralığa sahipse bu durum o değiģkenin o faktörle yakın iliģki içinde olduğunu ve o faktörün altında anlamlı bir Ģekilde toplanabileceğini göstermektedir. Buna göre Prizren bölgesinin zengin tarihi ve kültürel değerlere sahip olması, bölgeye ulaģımın kolay olması ve bölge halkının turizm konusunda bilinçlendirilmesi halinde turizmin geliģme 166

9 C.19, S.2 Göller Bölgesi ve Prizren Bölgesi İçin Bölgesel Dengesizlikleri Gidermede Alternatif kaydetmesi 1. Faktör grubunu oluģturmaktadır. Bölgede turistik tesis sayısının az olması, turizm yatırımlarının yetersiz olması ve bölgenin yeterince tanınmıyor olması ise 2. Faktör grubunu oluģturmaktadır. 1. Faktör grubu dıģsal faktörler, 2. Faktör grubu ise içsel faktörler olarak ifade edilecektir. Buna göre Prizren bölgesi alternatif turizm potansiyeli harekete geçirildiği takdirde Prizren bölgesine yönelik olarak döviz giriģinin artması, yabancı sermaye giriģinin sağlanması, turistik yatırımın artması, bölgede kiģi baģına düģen gelirin artması, yeni istihdam olanaklarının yaratılması, altyapı ve üstyapı geliģiminin sağlanmasına katkıda bulunulması, tarım ve sanayi sektörlerinin geliģimine katkıda bulunulması, Prizren bölgesinin diğer bölgelerle arasında bulunan geliģmiģlik farklarının azaltılması, bölgede kültürler arası etkileģimin sağlanması, bölge halkının ev sahipliği yaptığı turizm değerlerine yönelik koruma bilincinin artmasına katkı sağlaması ve çevre bilincini arttırması gibi bölgenin ekonomik ve sosyal kalkınmasına katkıda bulunacak değiģkenlerin harekete geçmesi sağlanacak ve sonuçta bölgenin sahip olduğu turizm değerleri bölgenin kalkınması için etkin bir araç olarak kullanılabilecektir. AĢağıda anketlerden elde edilen veriler ıģığında bu iliģkiler baģlangıç modeli olarak verilmektedir. ġekil 1: Prizren Bölgesi BaĢlangıç Modeli BaĢlangıç modelinde verilmiģ olan iliģkilerin ne yönde olduğunu belirlemek ve sonuç modeline ulaģmak için korelasyon analizi yapılmıģtır. Pearson Coorrelation ifadesinin değeri r ile ifade edilir ve 1 ile + 1 arasında bir değer alır. Burada iliģkinin yönünü r nin iģareti, derecesini ise katsayının büyüklüğü belirler. Eksi değerler bir değiģken artarken diğerinin azaldığının, artı değerler ise her iki değiģkenin aldığı değerlerin birlikte artıģ ve azalıģ gösterdiğinin göstergesidir (Eymen, 2007:100). Korelasyon analizinde %1 ve %5 önem seviyelerinde (**) ile iģaretli değerler %1 önem seviyesinin, (*) iģaretli değerler ise %5 önem seviyesinin olduğunu fakat iliģkinin çok güçlü olmadığını göstermektedir. %1 önem seviyesinde yani 0,01 den küçük değerler, %5 önem seviyesinde ise r değerinin 0,05 den küçük olduğu durumlarda Ho hipotezi reddedilirken, 0,05 den büyük olduğu durumlarda Ho hipotezi reddedilemez (Eymen, 2007:109). Ho = değiģkenler arasında iliģki yoktur Ha = değiģkenler arasında iliģki vardır 167

10 YILDIZ DURGUN KAYGISIZ MEMİŞOĞLU 2014 Prizren bölgesi için araģtırmanın sonuç modelini oluģturmaya yönelik her iki faktör grubu ile bölgesel kalkınmanın belirleyici unsurları arasında iliģki olup olmadığı ile ilgili hipotez testleri aģağıdaki gibidir. Faktör grubu ile Bölgeye döviz giriģi artıģı arasında pozitif yönlü iliģki vardır hipotezinin 0,000 anlamlılık derecesinde ve %1 önem seviyesinde 0,387** değeri ile anlamlı iliģki var iken (Ha kabul), II. Faktör grubu ile aynı hipotez 0,805 anlamlılık değeri ile anlamlı değildir (Ho kabul). I. Faktör grubu ile Bölgeye yönelik yabancı sermaye giriģi artıģı arasında pozitif yönlü iliģki vardır hipotezinin 0,000 anlamlılık derecesinde ve %1 önem seviyesinde 0,439** değeri ile anlamlı iliģki var iken (Ha kabul), II. Faktör grubu ile aynı hipotez 0,532 anlamlılık değeri ile anlamlı değildir (Ho kabul). I. Faktör grubu ile Bölgeye yönelik yatırım artıģı arasında pozitif yönlü iliģki vardır hipotezinin 0,000 anlamlılık derecesinde ve %1 önem seviyesinde 0,443** değeri ile anlamlı iliģki var iken (Ha kabul), II. Faktör grubu ile aynı hipotez 0,365 anlamlılık değeri ile anlamlı değildir (Ho kabul). I. Faktör grubu ile Bölge halkının kiģi baģına düģen gelir artıģı arasında pozitif yönlü iliģki vardır hipotezinin 0,000 anlamlılık derecesinde ve %1 önem seviyesinde 0,357** değeri ile anlamlı iliģki var iken (Ha kabul), II. Faktör grubu ile aynı hipotez 0,637 anlamlılık değeri ile anlamlı değildir (Ho kabul). I. Faktör grubu ile Bölgede yeni istihdam olanaklarının yaratılması arasında pozitif yönlü iliģki vardır hipotezinin 0,000 anlamlılık derecesinde ve %1 önem seviyesinde 0,426** değeri ile anlamlı iliģki var iken (Ha kabul), II. Faktör grubu ile aynı hipotez 0,093 çok düģük anlamlılık değeri ile anlamlı olmadığı kabul edilmiģtir (Ho kabul). I. Faktör grubu ile Bölgenin alt ve üst yapı olanaklarının geliģmesi arasında pozitif yönlü iliģki vardır hipotezinin 0,000 anlamlılık derecesinde ve %1 önem seviyesinde 0,439** değeri ile anlamlı iliģki var iken (Ha kabul), II. Faktör grubu ile aynı hipotez 0,143 anlamlılık değeri ile anlamlı değildir (Ho kabul). I. Faktör grubu ile Bölgede tarım sektörünün geliģmesi arasında pozitif yönlü iliģki vardır hipotezinin 0,037 anlamlılık derecesinde ve %1 önem seviyesinde 0,215* değeri ile (%5 seviyesinde) anlamlı iliģki var iken (Ha kabul), II. Faktör grubu ile aynı hipotez 0,218 anlamlılık değeri ile anlamlı değildir (Ho kabul). I. Faktör grubu ile Bölgenin diğer bölgelerle arasında bulunan geliģmiģlik farkının azaltılması arasında pozitif yönlü iliģki vardır hipotezinin 0,052 anlamlılık değeri ile anlamlı bir iliģki yok iken (Ha red) II. Faktör grubu ile aynı hipotez anlamlılık derecesinde 0,364** anlamlılık değeri ile anlamlı iliģki vardır (Ha kabul). I. Faktör grubu ile Bölgede kültürlerarası etkileģimi sağlayarak bölgenin sosyal kalkınmasına katkıda bulunması arasında pozitif yönlü iliģki vardır hipotezinin 0,000 anlamlılık derecesinde ve %1 önem seviyesinde 0,418** değeri ile anlamlı iliģki var iken (Ha kabul), II. Faktör grubu ile aynı hipotez 0,162 anlamlılık değeri ile anlamlı değildir (Ho kabul). I. Faktör grubu ile Bölgede doğal alanların korunması açısından bölge halkının duyarlılığının artması arasında pozitif yönlü iliģki vardır hipotezinin 0,000 anlamlılık derecesinde ve %1 önem seviyesinde 0,408** değeri ile anlamlı iliģki var iken (Ha kabul), II. Faktör grubu ile aynı hipotez anlamlılık derecesinde 0,223 anlamlılık değeri ile anlamlı iliģki vardır (Ha kabul). 168

11 C.19, S.2 Göller Bölgesi ve Prizren Bölgesi İçin Bölgesel Dengesizlikleri Gidermede Alternatif I. Faktör grubu ile Bölgeye yönelik çevre bilinci ve kalitesinin artmasını sağlaması arasında pozitif yönlü iliģki vardır hipotezinin 0,003 anlamlılık derecesinde ve %1 önem seviyesinde 0,305** değeri ile anlamlı iliģki var iken (Ha kabul), II. Faktör grubu ile de aynı hipotez 0,014 anlamlılık derecesinde 0,253* anlamlılık değeri ile (%5 önem seviyesinde) anlamlı bir iliģki vardır (Ha kabul). Prizren bölgesi sonuç modeline göre, Kosova-Prizren bölgesi turizm potansiyelinin harekete geçirilmesi, dıģsal ve içsel faktörler aracılığıyla Prizren bölgesinin sosyal ve ekonomik kalkınmasının sağlanması için gerekli olan değiģkenlere ivme kazandırmakta ve bu sayede bölgenin sosyo-ekonomik kalkınmasının sağlanması için önemli katkılar sağlayabilecek bir enstrüman olarak kaģımıza çıkmaktadır. Prizren bölgesi turizm potansiyelinin harekete geçirilmesi için yapılan analizler sonucunda değiģkenler iki faktör altında anlamlı bir Ģekilde toplanmıģtır. Buna göre, Prizren bölgesinin zengin tarihi ve kültürel değerlere sahip olması, bölgeye ulaģımın kolay olması ve bölge halkının turizm sektörü hakkında bilinçlendirilmesi gerektiği dıģsal faktörler i oluģturmaktadır. Diğer bir ifadeyle dıģsal faktörler Prizren bölgesinin sahip olduğu turizm avantajlarını ortaya koyan bir faktör grubu oluģturmaktadır. Diğer taraftan bölgede turizm yatırımlarının olması gerekenin çok altında olması, bölgede turistik tesis sayısının az olması ve bölgenin diğer bölge ve ülkeler tarafından yetercince tanınmıyor olması ise içsel faktörler olarak tanımlanan ve bölgenin turizm sektörünün geliģmesinin önündeki engelleri oluģturan faktör grubunu ortaya çıkarmaktadır. ġekil 2: Prizren Bölgesi Sonuç Modeli Anket katılımcılarının verdikleri cevaplar neticesinde yapılan analizler, her iki faktör grubunun harekete geçirdiği bölgesel kalkınma değiģkeninin farklı olduğu gerçeğini ortaya koymuģtur. Yani dıģsal faktörler ile içsel faktörler, Prizren bölgesinin ekonomik ve sosyal 169

12 YILDIZ DURGUN KAYGISIZ MEMİŞOĞLU 2014 kalkınmasının sağlanmasında ihtiyaç duyulan kalkınma dinamiklerini farklı farklı harekete geçirmektedir. Buna göre Prizren bölgesinde dıģsal faktörlerin hareketlenmesi ile turizm sektörünün geliģmesine bağlı olarak bölgeye döviz giriģinin artacağı, bölgeye yabancı sermaye giriģi olacağı, bölgede turizm sektörüne yönelik yatırım artıģının sağlanacağı, bölge halkının gelirinin artacağı, bölgede iģsizlik sorununa bir çözüm olarak yeni istihdam olanaklarının ortaya çıkacağı, bölgenin altyapı ve üstyapı olanaklarının geliģeceği, bölgede tarımsal ürünlere olan talebin artmasına bağlı olarak tarım sektörünün geliģmesine katkı sağlayacağı ve bölgeye gelen yabancı turistler sayesinde kültürlerarası etkileģimin artması sonucu bölgenin sosyal geliģimine katkı sağlayacağı beklenmektedir. Sadece dıģsal faktörlerin harekete geçmesi, bölgesel kalkınmanın sağlanması için gerekli olan 11 farklı değiģkenden 8 tanesini tek baģına hareketlendirebilmektedir. Prizren bölgesinde içsel faktörlerin hareketlenmesi ise (ki bu faktörler bölgede turizm sektörünün geliģmesini engelleyen unsurları ifade etmekte idi), sadece Prizren bölgesinin diğer bölgelerle arasında bulunan geliģmiģlik farkının azaltılmasını sağlayabilmektedir. Bu nedenle içsel faktörler bölgesel kalkınmanın 11 farklı unsurundan sadece 1 tanesini tek baģına hareketlendirebilmektedir. Ancak bir de hem dıģsal hem de içsel faktörlerin eģanlı olarak iliģki içinde bulunduğu bölgesel kalkınma değiģkenleri bulunmaktadır. Bunlar, Prizren bölgesinde bulunan doğal alanların, tarihi ve turistik mekanların korunmasına yönelik olarak halkın bilincinin artması ve bölge halkının çevre duyarlılığının yükselmesi gibi bölgenin sosyal kalkınmasına hizmet eden iki farklı değiģkendir. Sonuçta Prizren bölgesi, sahip olduğu turizm arz potansiyelini harekete geçirdiği takdirde dıģsal faktörler aracılığı ile 8, içsel faktörler aracılığıyla 1, hem içsel hem dıģsal faktörler aracılığıyla 2 kalkınma dinamiğini hareketlendirmektedir. Böylece bölgenin sosyo-ekonomik açıdan - kalkınmasında ciddi rol oynayabilecek 13 faktör harekete geçirilmiģ olmaktadır (ġekil 2). Bu 13 faktörün hareketlenmesi ise, Prizren bölgesinin ekonomik ve sosyal kalkınmasında etkili olmaktadır Göller Bölgesi BaĢlangıç Ve Sonuç Modeli Öncelikle KMO ve Barlett testlerinin analize uygunluğu test edilmiģtir. Test sonuçlarına göre faktör analizi için uygunluğu %87,5 (çok iyi) olarak gerçekleģmiģtir. Tablo 7: KMO ve Barlett testi Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy. Approx. Chi-Square Bartlett's Test of Sphericity df Sig., ,728 36,000 Tablo 8 den anlaģılacağı üzere 2 faktör bulunmaktadır. 1. Faktör toplam varyansın %30,059 unu, her iki faktör toplandığında ise toplam varyansın %57,356 sını açıklamaktadır. Analiz sonucuna göre toplam faktörler anlamlı Ģekilde 2 faktör altında toplanmıģtır. Bu değiģkenler Tablo'9 da verilmiģtir. 170

13 Component C.19, S.2 Göller Bölgesi ve Prizren Bölgesi İçin Bölgesel Dengesizlikleri Gidermede Alternatif Tablo 8: Özdeğer Ġstatistiğine Bağlı Faktör Sayısı ve Açıklanan Varyans yüzdesi Initial Eigenvalues Extraction Sums of Squared Loadings Rotation Sums of Squared Loadings Total 4,066 1,096,813,677,560,537,514,373,364 % of Variance 45,176 12,180 9,032 7,526 6,217 5,969 5,715 4,146 4,040 Cumulative % Total % 45,176 57,356 66,387 73,913 80,130 86,099 91,814 95, ,000 4,066 1,096 of Variance 45,176 12,180 Cumulative % 45,176 57,356 Tablo 9: DöndürülmüĢ Faktör Matrisi Total 2,705 2,457 1.Antalya ya yakın olması Isparta ve Burdur turizminin geliģmesi açısından bir avantajdır. 2. Zengin tarihi ve kültürel değerlere sahip olması Isparta ve Burdur turizminin geliģmesi açısından bir avantajdır. 3.BozulmamıĢ doğal bir çevreye dahil olması Isparta ve Burdur turizminin geliģmesi açısından bir avantajdır. 4.Bölgenin üniversite kenti olması Isparta ve Burdur turizminin geliģmesi açısından bir avantajdır. 5.Alt yapı sorununun olmaması Isparta ve Burdur turizminin geliģmesi açısından bir avantajdır. 6.UlaĢımın kolay olması Isparta ve Burdur turizminin geliģmesi açısından bir avantajdır. 7.Bölgede turizm yatırımlarının yetersizliği Isparta ve Burdur turizminin geliģmesi açısından bir dezavantajdır. 8.Bölgede turistik tesis sayısının azlığı Isparta ve Burdur turizminin geliģmesi açısından bir dezavantajdır. 9. Bölgenin yeterince tanınmaması Isparta ve Burdur turizminin geliģmesi açısından bir dezavantajdır. % of Cumulative Variance % 30,059 27,296 30,059 57,356 Component 1 2,679,193 Faktör analizi sonucuna göre, Göller bölgesinin üniversite kenti olması, Antalya gibi bir turizm merkezine yakın olması, bozulmamıģ doğal çevreye sahip olması, altyapı sorunu olmaması, zengin tarihi ve kültürel değerlere sahip olması ve ulaģımın kolay olması, 1. Faktör grubunu oluģturan değiģkenler olmuģtur. Bölgede turistik tesis sayısının az olması, bölgenin yeterince tanınmaması ve bölgede turizm yatırımlarının yetersiz olması da 2. Faktör grubuna anlamlı bir Ģekilde dahil olmuģtur. Prizren bölgesi için yapılan faktör analizinde olduğu gibi Göller bölgesinin değiģkenlerinin de iki faktör altında toplanması nedeniyle, faktörlere aynı isimler verilerek karģılaģtırmanın daha kolay yapılması amaçlanmıģtır. Buna göre, 1. faktör grubu dıģsal özellikler, 2. Faktör grubu ise içsel özellikler olarak ifade edilecektir.,633,677,692,677,554,262,196,184,070,349,275,149,464,786,844,

14 YILDIZ DURGUN KAYGISIZ MEMİŞOĞLU 2014 ġekil 3: Göller Bölgesi BaĢlangıç Modeli Göller bölgesi alternatif turizm potansiyeli harekete geçirildiği takdirde Göller bölgesine yönelik olarak döviz giriģinin artması, yabancı sermaye giriģinin sağlanması, turistik yatırımın artması, bölgede kiģi baģına düģen gelirin artması, yeni istihdam olanaklarının yaratılması, alt ve üstyapı geliģiminin sağlanmasına katkıda bulunulması, tarım ve sanayi sektörlerinin geliģimine katkıda bulunulması, göller bölgesinin diğer bölgelerle arasında bulunan geliģmiģlik farklarının azaltılması, bölgede kültürler arası etkileģimin sağlanması, bölge halkının ev sahipliği yaptığı turizm değerlerine yönelik koruma bilincinin artmasına katkı sağlaması ve çevre bilincini arttırması gibi bölgenin ekonomik ve sosyal kalkınmasına katkıda bulunacak değiģkenlerin ivme kazanması sağlanacaktır. Sonuç olarak bölgenin sahip olduğu turizm değerleri bölgenin kalkınması için etkin bir araç olarak kullanılabilecektir. Anketlerden elde edilen veriler ıģığında bu iliģkiler ġekil 3 te baģlangıç modeli olarak verilmektedir. BaĢlangıç modelinde verilmiģ olan iliģkilerin ne yönde olduğunu belirlemek ve sonuç modeline ulaģmak için korelasyon analizi yapılmıģtır. Korelasyon analizinden çıkan sonuçlar Prizren sonuç modelinde açıklandığı gibi aynı Ģeklide değerlendirilmiģtir. AraĢtırmanın sonuç modelini oluģturmak için her iki faktör grubu ile bölgesel kalkınmanın belirleyici unsurları arasında iliģki olup olmadığı ile ilgili hipotez testleri aģağıdaki gibidir. Göller bölgesi için araģtırmanın sonuç modelini oluģturmaya yönelik her iki faktör grubu ile bölgesel kalkınmanın belirleyici unsurları arasında iliģki olup olmadığı ile ilgili hipotez testleri aģağıdaki gibidir. I. Faktör grubu ile Bölgeye döviz giriģi artıģı arasında pozitif yönlü iliģki vardır hipotezinin 0,000 anlamlılık derecesinde ve %1 önem seviyesinde 0,343** değeri ile anlamlı iliģki var iken(ha kabul), II. Faktör grubu ile de aynı hipotez 0,000 anlamlılık derecesinde 0,367** anlamlılık değeri ile (%1 önem seviyesinde) anlamlı bir iliģki vardır (Ha kabul). 172

15 C.19, S.2 Göller Bölgesi ve Prizren Bölgesi İçin Bölgesel Dengesizlikleri Gidermede Alternatif I. Faktör grubu ile Bölgeye yönelik yabancı sermaye giriģi artıģı arasında pozitif yönlü iliģki vardır hipotezinin 0,000 anlamlılık derecesinde ve %1 önem seviyesinde 0,315** değeri ile anlamlı iliģki var iken (Ha kabul), II. Faktör grubu ile de aynı hipotez 0,000 anlamlılık derecesinde 0,307** anlamlılık değeri ile (%1 önem seviyesinde) anlamlı bir iliģki vardır (Ha kabul). I. Faktör grubu ile Bölgeye yönelik yatırım artıģı arasında pozitif yönlü iliģki vardır hipotezinin 0,000 anlamlılık derecesinde ve %1 önem seviyesinde 0,357** değeri ile anlamlı iliģki var iken (Ha kabul), II. Faktör grubu ile de aynı hipotez 0,000 anlamlılık derecesinde 0,296** anlamlılık değeri ile (%1 önem seviyesinde) anlamlı bir iliģki vardır (Ha kabul). I. Faktör grubu ile Bölge halkının kiģi baģına düģen gelir artıģı arasında pozitif yönlü iliģki vardır hipotezinin 0,000 anlamlılık derecesinde ve %1 önem seviyesinde 0,230** değeri ile anlamlı iliģki var iken (Ha kabul), II. Faktör grubu ile de aynı hipotez 0,000 anlamlılık derecesinde 0,173** anlamlılık değeri ile (%1 önem seviyesinde) anlamlı bir iliģki vardır (Ha kabul). I. Faktör grubu ile Bölgede yeni istihdam olanaklarının yaratılması arasında pozitif yönlü iliģki vardır hipotezinin 0,000 anlamlılık derecesinde ve %1 önem seviyesinde 0,339** değeri ile anlamlı iliģki var iken (Ha kabul), II. Faktör grubu ile de aynı hipotez 0,000 anlamlılık derecesinde 0,344** anlamlılık değeri ile (%1 önem seviyesinde) anlamlı bir iliģki vardır (Ha kabul). I. Faktör grubu ile Bölgenin alt ve üst yapı olanaklarının geliģmesi arasında pozitif yönlü iliģki vardır hipotezinin 0,000 anlamlılık derecesinde ve %1 önem seviyesinde 0,343** değeri ile anlamlı iliģki var iken (Ha kabul), II. Faktör grubu ile de aynı hipotez 0,000 anlamlılık derecesinde 0,313** anlamlılık değeri ile (%1 önem seviyesinde) anlamlı bir iliģki vardır (Ha kabul). I. Faktör grubu ile Bölgede tarım sektörünün geliģmesi arasında pozitif yönlü iliģki vardır hipotezinin 0,000 anlamlılık derecesinde ve %1 önem seviyesinde 0,241** değeri ile anlamlı iliģki var iken (Ha kabul), II. Faktör grubu ile de aynı hipotez 0,040 anlamlılık değeri ile anlamlı değildir (Ho kabul). I. Faktör grubu ile Bölgenin diğer bölgelerle arasında bulunan geliģmiģlik farkının azaltılması arasında pozitif yönlü iliģki vardır hipotezinin 0,000 anlamlılık derecesinde ve %1 önem seviyesinde 0,318** değeri ile anlamlı iliģki var iken (Ha kabul), II. Faktör grubu ile de aynı hipotez 0,000 anlamlılık derecesinde 0,234** anlamlılık değeri ile (%1 önem seviyesinde) anlamlı bir iliģki vardır (Ha kabul). I. Faktör grubu ile Bölgede kültürlerarası etkileģimi sağlayarak bölgenin sosyal kalkınmasına katkıda bulunması arasında pozitif yönlü iliģki vardır hipotezinin 0,000 anlamlılık derecesinde ve %1 önem seviyesinde 0,373** değeri ile anlamlı iliģki var iken (Ha kabul), II. Faktör grubu ile de aynı hipotez 0,000 anlamlılık derecesinde 0,324** anlamlılık değeri ile (%1 önem seviyesinde) anlamlı bir iliģki vardır (Ha kabul). I. Faktör grubu ile Bölgede doğal alanların korunması açısından bölge halkının duyarlılığının artması arasında pozitif yönlü iliģki vardır hipotezinin 0,000 anlamlılık derecesinde ve %1 önem seviyesinde 0,412** değeri ile anlamlı iliģki var iken (Ha kabul), II. Faktör grubu ile de aynı hipotez 0,000 anlamlılık derecesinde 0,204** anlamlılık değeri ile (%1 önem seviyesinde) anlamlı bir iliģki vardır (Ha kabul). I. Faktör grubu ile Bölgeye yönelik çevre bilinci ve kalitesinin artmasını sağlaması arasındaki iliģki vardır hipotezinin 0,000 anlamlılık derecesinde ve %1 önem seviyesinde 173

16 YILDIZ DURGUN KAYGISIZ MEMİŞOĞLU ,376** değeri ile anlamlı iliģki var iken (Ha kabul), II. Faktör grubu ile de aynı hipotez 0,000 anlamlılık derecesinde 0,311** anlamlılık değeri ile (%1 önem seviyesinde) anlamlı bir iliģki vardır (Ha kabul). Göller bölgesi araģtırmasına katılan katılımcıların bölge ile ilgili olarak sorulan sorulara verdikleri cevaplara göre yapılan analizlerde bölgenin Türkiye nin turizm lokomotifi durumunda olan Antalya ya yakın olması, zengin tarihi ve kültürel değerlere sahip olması, bozulmamıģ doğal bir çevreye sahip olması, Göller bölgesinde iki üniversitenin bulunması, bölgeye ulaģımın kolay olması ve bölgede altyapı sorununun olmaması dıģsal faktörler olarak ifade edilen faktör grubunu oluģturmaktadır. Tıpkı Prizren bölgesinde olduğu gibi Göller bölgesi için de dıģsal faktörler bölgenin turizm avantajını oluģturan faktörlerdir. Bölgede turizm yatırımlarının olması gerekenin çok altında olması, bölgede turistik tesis sayısının az olması ve bölgenin diğer bölge ve diğer ülkeler tarafından yeterince tanınmıyor olması ise içsel faktörler olarak tanımlanan ve bölgenin turizm sektörünün geliģmesinin önündeki engelleri ifade eden faktör grubunu oluģturmaktadır. Bu faktör grubu ise Prizren bölgesi faktör grubu ile birebir örtüģmektedir. Bu açıdan faktörlerin oluģumu bölge halklarının bakıģ açılarının birbirine çok yakın olduğunu göstermektedir. ġekil 4: Göller Bölgesi Sonuç Modeli 174

17 C.19, S.2 Göller Bölgesi ve Prizren Bölgesi İçin Bölgesel Dengesizlikleri Gidermede Alternatif Prizren bölgesi modelinden farklı olarak Göller bölgesi katılımcılarının bakıģ açısına göre, dıģsal faktörlerin harekete geçirilmesi, sadece tarım sektörünün talep artıģına bağlı olarak geliģmesini sağlayabilmektedir. Ġçsel faktörlerin hareketlenmesi ise, tek baģına hiçbir kalkınma dinamiğini etkileyememektedir. Ancak her iki faktör grubu birlikte harekete geçirildiğinde, bölgeye döviz giriģinin artacağı, bölgeye yabancı sermaye giriģi olacağı, bölgede turizm sektörüne yönelik yatırım artıģının sağlanacağı, bölge halkının gelirinin artacağı, bölgede iģsizlik sorununa bir çözüm olarak yeni istihdam olanaklarının ortaya çıkacağı, bölgenin altyapı ve üstyapı olanaklarının iyileģeceği, bölgeye gelen yabancı turistler sayesinde kültürlerarası etkileģimin artmasına bağlı olarak bölgenin sosyal geliģimine katkı sağlayacağı ve bölgenin diğer bölgelerle arasında bulunan geliģmiģlik farkının azaltılmasını sağlayacağı görülmektedir. Göller bölgesi, sahip olduğu alternatif turizm potansiyelini bölgesel kalkınma dinamiklerini harekete geçirmek için bir araç olarak kullanabilecek durumdadır. Turizm sektörü açısından sahip olduğu avantajların bulunduğu dıģsal faktörler tek baģına sadece tarım sektörünün geliģmesini sağlarken, içsel faktörler tek baģına hiçbir kalkınma dinamiğini hareketlendirememektedir. Ancak her iki faktör grubu birlikte 10 farklı kalkınma dinamiğini hareketlendirebilmektedir (ġekil 4). Bu nedenle Göller bölgesinin turizm merkezli kalkınma modeli ile Prizren bölgesi turizm merkezli kalkınma modeli arasında fark vardır. Her iki bölgenin de turizm sektörünü bölgenin sosyo-ekonomik kalkınmasında bir dinamik olarak kullanması durumunda bu farkın göz önüne alınması gerekmektedir 6. SONUÇ ve DEĞERLENDĠRME Genel anlamda bir ülkenin veya bölgenin ekonomik ve sosyal kalkınması, sahip olduğu yer altı ve üstü kaynaklarına bağlıdır. Bir bölgenin sahip olduğu ekonomik ve beģeri sermaye, nüfus yoğunluğu, tarihi ve kültürel yoğunlaģmalar, bir diğer bölgeye karģı daha avantajlı konuma gelmesine de sebep olabilmektedir. Bahsedilen kaynakların yoğun olarak var olduğu bölgeler diğer bölgelere göre daha hızlı geliģebilir ve bölgelerarası geliģmiģlik farklarının ortaya çıkmasına neden olabilir. Ortaya çıkan bölgesel dengesizlikler, her ülkede veya aynı ülkenin farklı bölgelerinde kendi ekonomik ve toplumsal yapılarına uygun politika ve uygulama araçları ile ortadan kaldırılmaya çalıģılmalıdır. Bu aģamada turizm sektörü, sanayinin geliģmediği ve geliģebilecek sermayeye sahip olmadığı bölgeler için kalkınmada önemli rol oynayabilmektedir. Ancak turizm sektörünün hammaddesi bazen tarihi ve kültürel varlıklar, bazen de doğal, coğrafi ve iklime bağlı varlıklar olduğundan arz esnekliği oldukça düģük bir yapı sergilemektedir. Bu nedenle turizm hammaddesi olan bölgelerin ilk değerlendirmesi gereken yerel kaynak turizm sektörüdür. Türkiye de Göller bölgesi olarak ifade edilen Isparta Burdur illeri ile Kosova da Prizren bölgesi bu tür turizm hammaddesine sahip bölgelerdendir. Genel anlamda bir ülke veya bölgenin ekonomik ve sosyal kalkınmasının sadece turizm sektörü ile sağlanabileceği kabul gören bir görüģ değildir. Ancak turizm sektörü zaten var olan turizm arz potansiyelinin canlandırılmasıyla ekonomik ve sosyal kalkınma için gerekli olan sermaye birikiminin oluģturulmasında önemli rol oynayabilecek bir sektör durumundadır. Bu açıdan turizm sektörüne yardımcı sektör gözü ile bakılmalı ve değerlendirmeler bu bakıģ açısına göre yapılmalıdır. Göller bölgesi ve Prizren bölgesi alternatif turizm arz potansiyeli açısından zengindir ve her iki bölge de kendi ülkeleri içinde diğer bölgelerle aralarında geliģmiģlik farkı olan coğrafyalardır. Bu bölgelerde sahip olunan alternatif turizm arz potansiyelinin planlı ve etkin uygulamalar sonucunda canlandırılması, bölgenin gelirini arttıracak, yatırımlar 175

18 YILDIZ DURGUN KAYGISIZ MEMİŞOĞLU 2014 artacak, yeni istihdam olanakları sağlanacak ve bu sayede kaybedilen ekonomik ve sosyal cazibe yeniden kazanılarak geliģmiģlik farkları azaltılabilecektir. Özellikle son yıllarda turizm taleplerinde ortaya çıkan değiģimler, klasik turizm anlayıģının yerini yavaģ yavaģ doğa, tarih, kültür, spor turizmi gibi alternatif turizm türlerine bırakmaya baģladığını göstermektedir. Hem Göller bölgesi hem de Prizren bölgesi turizm talebinde ortaya çıkan bu değiģime cevap verebilecek durumda olan iki bölgedir. Bu çalıģma ile Göller bölgesi ve Prizren bölgesi halkının turizm sektörüne bakıģları hakkında tutum ölçümleri yapılmaya çalıģılarak, her iki bölge için turizm sektörüne yönelik kalkınma dinamiği potansiyeli ölçülmüģ ve bu çerçevede model tespitine çalıģılmıģtır. AraĢtırma üç aģamada tamamlanmıģtır. Ġlk aģamada, bölgeler ile ilgili olarak kavramsal çerçeve oluģturulmuģ, ikinci aģamada, Göller bölgesi ve Prizren halkına yönelik olarak bu bölgenin turizm arz potansiyeli, bölge halkının bu potansiyele yönelik farkındalık seviyesi ve bu potansiyelin bölgenin ekonomik kalkınmasında kullanılıp kullanılamayacağının tespitine yönelik olarak alan araģtırması yapılmıģ ve üçüncü aģamada ise, elde edilen veriler bilgisayar programına iģlenerek analizler gerçekleģtirilmiģtir. Yapılan analizler frekans dağılımları ile baģlamıģ, faktör analizi ile devam etmiģ ve korelasyon analizleri ile sona ermiģtir. Faktör analizi sonunda bölgede sahip olunan turizm sektörüne yönelik avantajlar dıģsal faktör grubunu oluģtururken, turizm sektörü önünde engel olarak kabul edilen değiģkenler ise içsel faktör grubunu oluģturmuģtur. Bu durum hem Prizren hem de Göller bölgesi için büyük benzerlik göstermiģtir. Bu açıdan her iki bölge halkının tutum ve bakıģ açısının turizm ve bölgesel kalkınma arasında ciddi iliģki olduğu inancını ortaya koyması açısından önemli bir bulgudur. Bu analizlerden elde edilen veriler ıģıüında her iki bölge için ayrı ayrı baģlangıç ve sonuç modelleri oluģturulmuģtur. Turizm sektörü konusunda avantaj ve dezavantajlar farklı farklı tespit edilmiģ ve bu değiģkenlerin bölgenin ekonomik kalkınmasına ne yönde hizmet edeceği tespit edilmeye çalıģılmıģtır. Sonuç olarak, Göller bölgesi ve Prizren bölgesinin ekonomik ve sosyal kalkınmasında hem dıģsal hem de içsel faktörlerin harekete geçirilmesi halinde alternatif turizm potansiyelinin bölgesel kalkınmada bir dinamik olarak kullanılabileceği ortaya konmuģtur. Ancak her iki bölge için sahip olunan potansiyelin harekete geçirilmesi için bazı önlemlerin alınması gerekmektedir. Bu önlemler; bölge ile ilgili tanıtımların yapılması, alt ve üstyapı olanaklarının iyileģtirilmesi, tesislerdeki hizmet kalitesinin arttırılması ve buralarda istihdam edilecek nitelikli personel yetiģtirilmesi, kamu ve özel kesimin sektördeki yatırımlarının arttırılması, bölgelerde bulunan ormanlık alanların daha verimli kullanımının sağlanmasıdır. Göller bölgesi halkı ile Prizren bölgesi halkının turizme bakıģ açısı büyük benzerlik göstermektedir. Bu nedenle bu iki bölge arasında turlar düzenlenmesi ve iki halkın öncelikle turizm sektörü faaliyetine birbirleri ile baģlamaları yararlı olacaktır. Ayrıca üniversiteler arasında öğrenci alıģveriģi yapılması ve özellikle Prizren in ihtiyaç duyduğu turizm eğitiminin Göller bölgesinde bulunan Süleyman Demirel Üniversitesi ve Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi ve bağlı Meslek Yüksek Okullarında verilerek karģılanması turizmin geliģtirilmesi açısından yerinde olacaktır. Diğer taraftan her iki bölgenin sahip olduğu turizm arz potansiyeli harekete geçirildiği takdirde bölgesel kalkınmanın temel değiģkenlerini harekete geçirebileceği ve bölgelerin kalkınması için önemli bir destek sağlanmıģ olacağı değerlendirilmektedir. Bu destek söz konusu bölgelerin ekonomik ve sosyal kalkınmasına yardımcı olabileceği gibi, aynı zamanda Prizren için ülkenin ihtiyaç duyduğu sermaye birikiminin sağlanması açısından da büyük öneme sahiptir. 176