Türkiye de Büyümeyi Sınırlayan Temel Sorun Alanları ve Yapısal Reformlar

Transkript

1 Türkiye de Büyümeyi Sınırlayan Temel Sorun Alanları ve Yapısal Reformlar Cihan Yalçın Dünya Bankası Türkiye Bankalar Birliği, EÇG 29 Ocak

2 Sunuş Planı Giriş Ekonomik Büyüme ve Yakınsama Makroekonomik İstikrar ve Kurumsal Altyapı Tasarruf- Yatırım Açığı, Dış Denge ve Sanayi Yapısı Mikro Temelli Sorun Alanları ve Reformlar Yatırım Ortamı İşgücü Piyasası Kayıtdışılık ve Çoklu Yapı Temel Kamu Hizmetleri-Önceliklendirilmesi ve Etkinleştirilmesi 2

3 Reform sürecini takiben ekonomideki oynaklık artmıştır... Dönemler İtibarıyla Temel Makcroekonomik Değişkenler ve Oynaklık GSYH Büyümesi (%) Ortalama Oynaklık SS Yatırımları Büyümesi (%) Ortalama Oynaklık Tüketici Enflasyon Oranı (%) Ortalama Oynaklık Kaynak:TÜİK 3

4 Ekonomideki derin daralmalar düşük potansiyel büyümeye neden olmustur... GSYH Büyüme Oranı Kaynak: TÜİK 4

5 Türkiye de büyümenin temel kaynağını yatırımlar oluşturmuştur... İşgücü Sermaye TFV GSYH Büyümeye Katkı (Puan) Büyümeye Katkı (Yüzde) Kaynak: TÜİK, Saygılı, ve Cihan (2008) ve kendi hesaplamalarımız.

6 Toplam faktör verimliliğindeki artışın temel kaynağı mevcut kapasitenin daha etkin kullanılması ve sektörel dönüşüm olmuştur Labor Capital TFP Model-I Model-II Model-III Kaynak: Saygılı, ve Cihan (2008) Türkiye Ekonomisinin Büyüme Dinamikleri, TCMB ve TÜSİAD Yayını 6

7 Sermaye birikimi orta vadede büyümenin temel belirleyicisi olmaya devam edecektir... Çalışan Başına Milli Gelir ve Üretim Faktörleri: Seçilmiş Ülkelere Göre Karşılaştırma Çalışan Başına GSYH (y) Çalışan Başına Fiziki Sermaye (k) Çalışan Başına Beşeri Sermaye (h) k*h TFV ABD Etopya Çin Hindistan Brezilya Meksika Güney Kore Türkiye Kaynak: Dani Rodrik 7

8 Verimlilik artışlarının temel kaynağını mevcut kapasitenin daha etkin kullanılması ile yatırımlardan kaynaklanmıştır... Kaynak: TCMB İmalat Sanayi Üretim Yapısı Anketi

9 Reform süreci, canlı iç ve dış talep ile sermaye girişleri işgücü verimliliğindeki hızlı büyümeyi desteklemiştir... İşgücü Vermliliği Büyümesi Sermayenin Derinleşmesi TFV Büyümesi Kaynak: TÜİK, Saygılı, ve Cihan (2008) ve kendi hesaplamalarımız. 9

10 Küresel krizin işgücü verimliliğine etkisi sanayi sektöründe daha belirgin olmuştur... Kaynak: TÜİK, Kendi hesaplamalarımız. 10

11 Yüksek büyümeyi başarmış ülkelerin beş altın kuralı... Kaynak: The Growth Report Strategies for Sustained Growth and Inclusive Development, Dünya Bankası Büyüme ve Kalkınma Komisyonu 11

12 Makro düzeydeki sorunlar toplam faktör verimliliğini olumsuz etkilemekte... Makroekonomik politikalardaki sürüdürülebilirlik ve kestirilebilirlik Para ve kur politikasının sürdürülebilirliğinin sağlanması Uluslararası dengesizliklerden kaynaklı kur dalgalanmaları reel sektörü olumsuz etkilemekte Mali kural çerçevesinde büyümeyi destekleyen mali alanların yaratılması Vergi reformu (vergi bazının genişletilmesi, kayıt dışının kayıt altına alınması) Harcamaların önceliklendirilmesi kamu yatırımlarının etkinleştirilmesi Yerinden yönetimin güçlendirilmesi Sosyal güvenlik açıklarının yönetilmesi Borçlanma imkanları, crowding out Kamu kesiminde kurumsal altyapının geliştirilmesi Politik istikrar Hukukun üstünlüğü ve etkinliği - Yolsuzlukla mücadele Kamu hizmetlerinde etkinlik Politika tasarlama, önceliklendirme ve yönetişim Düzenleme ve denetleme fonksiyonlarının geliştirilmesi 12

13 dönemindeki olumlu gidişata karşın firmaların kamu politikalarına bakışlarında sınırlı bir iyileşme olmuştur... Kaynak: TCMB İmalat Sanayi Üretim Yapısı Anketi,

14 Başka bir ankette de ekonomik ve politik belirsizliklere işaret edilmiştir... İş Kurma Zorluğu Ekonomik ve Politik Belirsizlikler Yetersiz Talep İşgücü Maliyetleri Toplam Vergi Yükü Üretim Maliyetleri Diğer Kaynak: Firm Informality Survey (2008), Dünya Bankası 14

15 Kamunun etkinliği ve yolsuzlukla mücadele alanlarında Türkiye nin adımlar atmaya devam etmesi gerekmektedir (kötü-iyi), ,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 Slovak Cumh. Çek Cumh. Kamunun etkinliği Yolsuzlukla mücadele Macaristan Kore Polanya Meksika Türkiye OECD Ortalaması Kaynak: World Bank Worldwide Governance Indicators Database,

16 Yüksek tasarruf-yatırım açığı, büyümenin sermaye hareketlerine olan duyarlılığını artırmaktadır... Türkiye nin yetersiz sermaye birikimene ve düşük yurt içi tasarrufa sahip olması dışardan sermeye ihtalatını zorunlu kılmaktadır. EK Bir yandan düşük tasarruf düzeyi diğer yandan sermaye birikimine olan ihtiyaç büyümenin sermaye hareketlerine olan duyarlılığını artırmış ve büyümeyi olumsuz yönde etkilemiştir. EK Dış tasarruf ihtiyacı kurumsal ve makroekonomik zayıflıklar ile birleşerek risk primini artırmış ve Türkiye de dış dengenin sürdürülebilirliği ile ilgili kaygıları canlı tutmuştur. Türkiye ithal ettiği sürece büyüyebildiği bir kısıtla karşı karşıya kalmıştır. Yeni dönemde uzun dönemli yüksek büyümeye ulaşmak için bir yandan yurt içi tasarrufların artırılması ve finansal sisteme aktarılması diğer yandan dış ticaret açığını azaltıcı girşimlerin ön plana çıkması muhtemeldir. 16

17 Sermaye hareketleri ve büyüme arasında yakın bir ilişki mevcut... Kaynak: TÜİK 17

18 Son yıllarda hızla düşün özel tasarruflar büyük ölçüde dayanıklı tüketim malları tüketiminin finansmanında kullanılmıştır Gross Capital Formation/GDP (%) Gross Savings/GDP (%) S-I Gap Kamu tasarrufları/gsyh (%) Özel tasarruflar/gsyh (%) Dayanıklı tüketim harc./gsyh (%)-Sağ eksen 0 Kaynak: Dünya Bankasıc Veri Tabanı Kaynak: TÜİK, DPT 18

19 Lezzetli bir yemek, yeteri miktarda tanıdık malzemenin kullanılmasını gerektirmektedir... Tasarruf Oranları (%) Orta ve Doğu Avrupa Latin Amerika Doğu Asya Türkiye Kaynak: The Growth Report Strategies for Sustained Growth and Inclusive Development, Dünya Bankası Büyüme ve Kalkınma Komisyonu Kaynak: Dünya Bankası 19

20 Düşük yurt içi tasarruflar işgücü piyasasındaki gelişmelerle de yakından ilişkilidir... Türkiye G.Kore Çin Malezya Tayland İran Bağımlılık Oranı İşgücüne Katılım oranı Yurtiçi Tasarruf Oranı Büyüme Oranı Bağımlılık Oranı İşgücüne Katılım oranı Yurtiçi Tasarruf Oranı Büyüme Oranı Bağımlılık Oranı İşgücüne Katılım oranı Yurtiçi Tasarruf Oranı Büyüme Oranı Kaynak: Dünya Bankası 20

21 2002Ç1 2002Ç3 2003Ç1 2003Ç3 2004Ç1 2004Ç3 2005Ç1 2005Ç3 2006Ç1 2006Ç3 2007Ç1 2007Ç3 2008Ç1 2008Ç3 2009Ç1 Dış ticaretin yapısı büyüme dönemlerinde cari işlemler açığının hızla büyümesine neden olmaktadır Cari işlemler dengesi (milyar ABD doları) 6 Büyüme ve Cari Açık (milyar ABD doları) Cari İşlemler Enerji Fiyat Etkisi Hariç GDP Growth Rate(Change, percentage point) CAD/GDP (Change, Percentage point) Linear (GDP Growth Rate(Change, percentage point)) Linear (CAD/GDP (Change, Percentage point)) Kaynak: TÜİK, TCMB. Not: 2002 yılı enerji fiyatları alınmıştır Kaynak: TÜİK 21

22 Hammade ağırlıklı bir üretim deseni ağırlık kazanmakta ve ithalatın toplam arz içindeki payı artmaktadır... Temel Üretim Girdilerinde Gelişim İthalatın Toplam Arz İçindeki Payı Artmıştır ,2 81,0 81,4 16,1 13,9 13,3 7,8 5,2 5,3 Hammadde ve Malzeme Enerji ve Su İşgücü Maliyeti Kaynak: TCMB İmalat Sanayi Üretim Yapısı Anketi Kaynak: Türkan ve Yükseler (2008) 22

23 İmalat sanayinde ithal girdi payı giderek artmaktadır... Birim İhracat Başına Ara Malı İthalatı (2000) Ara Malı Bileşimi-Petrol Hariç İmalat 70 56,4 59,5 61, ,6 40,5 38, Yerli İthal Kaynak: Aydın ve diğ. (2009) Kaynak: TCMB İmalat Sanayi Üretim Yapısı Anketi 23

24 Türkiye micro düzeyde de birçok alanda yapısal sorunlara sahiptir Değişim Firma Kapatma Hukiki İşlemler Sınır Ticareti Vergi yükü Yatırımcıyı koruma Kredi Alma Mülk edinme İşçi İstihdam Etme Yapı İzin Belgesi Firma Kurma İş Yapma Kaynak: Dünya Bankası Doing Business

25 Türkiye rekabet gücünü artıracak reformalara ihtiyaç duymaktadır Arjantin Romanya İtalya Rusya G. Afrika TÜRKİYE Macaristan Ürdün Brezilya İspanya Bulgaristan Hindistan Çek Cum. Fransa G.Kore Tayland Şili İngiltere Çin Malezya Almanya ABD Kaynak: IMD World Competitiveness Yearbook

26 Reformların büyümeyi önemli ölçüde artıracağı tahmin edilmiştir... Reformaların kişi başına milli gelire etkisi (yüzde) yıl içinde Uzun dönem dengesi Beşeri Sermaye Mal Piyasası Düzenlemeleri İşgücü Piyasaları Düzenlemeleri Kaynak: Sven Blondal, The Impact of Structural Reforms on material living standards in OECD countries, OECD 26

27 Mevcut kaynakların verimli yatırımlara yönlendirilmelerinde finansa erişim ve yatırım yapmayı kolaylaştırıcı ortamın oluşması önemini korumaktadır yılında yenilenen Yabancı Sermaye Yasası doğrudan sermaye girişlerini desteklemiştir. Ancak, sıfırdan yatırımları desteleyecek stratejilere ihtiyaç bulunmaktadır. Kalkınma ajansları ve yatırım destek ofisleri etkili olabilir döneminde mevzuatta yapılan değişikliklerle şirket açma-kapatma ile ilgili süreçlerde ilerlemeler sağlanmasına karşın hala istenilen düzeyde değildir. Rekabeti olumsuz etkileyen ve etkinliği ve şeffaflığı azaltan bürokratik ve mevzuatla ilgili sorunların çözümüne yönelik yasal düzenlemerin bazıları TBMM gündeminde bulunmakta, Ticaret Yasası, Sermaye Piyasası Yasası, Sayıştay Yasası bunların en önemlileridir. Kayıt dışılığın azaltılması-haksız rekabetin önlenmesi yatırım ortamı açısından önemli bir reform alanıdır. Finansa erişimin kolaylaştırılması, finansman kanallarının çeşitlendirilmesi ve finansal sistemin derinleştirilmesi gündemdedir. KOBİ lerin optimal ölçeklerine doğru evrilmelerinin ve kurumsallaşmalarının desteklenmesi, sertifikasyon sorunlarının giderilmesi, KOBİ lere yönelik kamusal altyapı hizmetlerinin geliştirilmesi gerekmektedir. 27

28 Bürokrasinin azaltılması önemini korumaktadır Türkiye 35 Orta ve Doğu Avrupa 30 Üst-Orta Gelirli Ülkeler Üst Yönetimin Kamusal İşlemlere Harcadığı Zaman (%) İthalat Lisansı Alma Süresi (Gün) İşletme Lisansı Alma Süresi (Gün) Vergi Memurlarıyla Görüşme Sıklığı Kaynak: Business Environment and Enterprise Performance Survey, Dünya Bankası

29 Kayıt dışılık rekabeti giderek daha fazla oranda tehdit etmektedir... %52 % Kaynak: Business Environment and Enterprise Performance Survey, Panel Data

30 Romania Argentina Mexico TÜRKİYE Russian Federation Indonesia Poland Czech Republic Bulgaria India Philippines Iran, Islamic Rep. Brazil Hungary Saudi Arabia Finland Chile Greece Belgium Italy France Israel Thailand Norway Japan Canada Australia Austria Sweden Malta Germany Spain Malaysia Korea, Rep. South Africa Portugal United Kingdom Denmark Switzerland Netherlands United States Türkiye de finansal sistem yeterince derinleşmemiştir Finsansal Sistemden Sağlanan Özel Krediler/GSYH Finansal Sistemin Varlıkları/GSYH

31 Firma tasarrufları ve finansa erişim orta vadede büyüme açısından kısıt oluşturmaktadır... Kısa Vadeli Banka Borçlarının Payı (%) Özsermaye Payı (%) İmalat sanayi (Büyük) İmalat sanayi (Küçük) İmalat sanayi (Büyük) İmalat sanayi (Küçük) İmalat dışı (Büyük) İmalat dışı (Küçük) İmalat dışı (Büyük) İmalat dışı (Küçük) Kaynak: Merkez Bankası Sektör Bilançoları Kaynak: Merkez Bankası Sektör Bilançoları 31

32 Yaşanmakta olan kriz, KOBİ lerin kurumsal ve ölçek bazında geliştirilmesinin ve alternatif finansman yöntemlerine erişimlerinin sağlanmasının önemini ortaya çıkarmıştır... Kaynak: TCMB ve BDDK Kaynak: TCMB ve BDDK 32

33 Kredi piyasasındaki katılıklar, aracı maliyetlerinin yüksekliği kredi arzını daraltmaktadır... 33

34 İşgücü piyasasındaki mevcut sorunlar bir yandan işgücünün potansiyel büyümeye katkısını sınırlamakta diğer yandan sosyal koruma alanını daraltmaktadır... İşgücüne katılım oranı kadınlardan kaynaklı olarak oldukça düşük düzeylerde kalmıştır. Düşük istihdam oranı işgücünün büyümeye katkısını sınırlamaktadır. İşgücü talebinin kompozisyonunda yaşanan hızlı değişim aktif işgücü politikalarının yaygın uygulama ihtiyacını artırmıştır. İşgücü piyasalarında yarı zamanlı çalışma imkanlarının geliştirilmesi gerek kadınların gerekse de gençlerin işgücüne katılımlarını artıracaktır. İşçilerin korunması önemini korumaktadır Kıdem tazminantının işsizlik sigortasının kapsamını genişletmesine imkan verecek şekilde yeniden yapılandırılması İşgücü üzerindeki kamu yüklerinin azaltılması Özetle, işgücü piyasasındaki çoklu yapıların ortadan kaldırılmasına yönelik olarak kayıt dışı istihdamla mücadele edilmesi, işgücü piyasasının esnek olmayan katmanlarının esnekleştirilmesi 34

35 % % Kadınların işgücüne katılımının artırılması temel roform alanlarından biri olarak gündemdedir... Kadınların İşgücüne Katılım Oranı (15 64) Erkeklerin İşgücüne Katılım Oranı (15 64) KAZ BIH MDA BLR RUS UZB UKR AZE ARM ALB ROM GEO BGR MKD SVK LTU LVA POL HRV HUN UZB MDA AZE BIH KAZ GEOALB RUS UKR MKD KOS ROM ARMBLR BGR TUR SVK LTU HRV LVA POL HUN KOS TUR Kişi başına GSYH Kişi başına GSYH Kaynak: Türkiye de Kadınların İşgücüne Katılımı: Eğilimler, Belirleyiciler ve Politika Çerçevesi, Dünya Bankası 35

36 Kadınların işgücüne katılımı eğitimle artmakta ancak erken yaşlarda işgücünden çıkış olmaktadır... Kentsel Kesimde Eğitim ve Yaş Durumlarına Göre Kadınların İşgücüne Katılım Oranları [2006] 90 Üniversite Mezunu Lise Mezunu İlkokul Mezunu Kaynak: Türkiye de Kadınların İşgücüne Katılımı: Eğilimler, Belirleyiciler ve Politika Çerçevesi, Dünya Bankası 36

37 İşgücü piyasalarında arz ve talep yönlü sorunlar işsizlik oranın yüksek düzeyde kalmasına katkıda bulunmaktadır... İşgücüne Katılım Oranı Kadınların Katılım Oranı İşsizlik Oranı Tarım-dışı İşsizlik Oranı İstihdam Oranı Kaynak: TÜİK 37

38 İŞKUR'A Kayıtlı Toplam İşsiz Sayısı (1,000 kişi) Çalışanlar değil, işler korunmakta... TÜRKİYE: Toplam İşsiz ve İşsizlik Sigortası Yararlanıcıları 100 3,900 3,400 2,900 İşsizlik Sigortası Yararlanıcıları İşsizlik Sigortasından Yararlanmayanlar İşkur'a kayıtlı olmayan işsizler ,400 1,900 1,400 Toplam İşsiz Jan-08 Feb-08 Mar-08 Apr-08 May-08 Jun-08 Jul-08 Aug-08 Sep-08 Oct-08 Nov-08 Dec-08 Jan-09 Feb-09 Mar-09 Apr-09 May-09 Jun-09 Jul-09 Aug-09 Sep-09 Oct Not: 2009 Ekim itibariyle toplam işsiz sayısı 3, 3 milyon (Ekim'09, TUİK) 0 Turkey Türkiye Brezilya Brazil China Çin ABD US İngiltere UK Germany Almanya Kaynak: Dünya Bankası, İşkur Kaynak: Dünya Bankası, İşkur 38

39 Aktif işgücü politikalarının yaygınlaşması istihdamın ve verimliliğin artmasında etkili olacaktır... Tedbir Tanımı Kaynak Genç ve kadın işçilerin sosyal güvenlik primlerinin karşılanması Yeni istihdam edilenlere yönelik kriz döneminde uygulanan tedbir İşsizlik Sigorta Fonu İşsizlik ideneği alanların istihdamına yönelik destek Sosyal güvenlik primi katkısı İşsizlik Sigorta Fonu Kısa çalışma ödeneği Çalışma saatinin kısalmasını telefi edici ödeme İşsizlik Sigorta Fonu Kamu hizmetlerinde geçici işçi çalıştırma Aktif işgücü politikaları bütçesi içindeki payı artırıldı İşsizlik Sigorta Fonu Mesleki eğitim kursları ISKUR 150,000 işsize mesleki kurs vermesi İşsizlik Sigorta Fonu Gençlere staj Mesleki eğitimi tamamlayanlara ödemeli staj İşsizlik Sigorta Fonu İş kurma Kaynak: Çalışma ve sosyal Güvenlik Bakanlığı Yeni iş başlatanlara danışmanlık, eğitim ve hibe sağlama Bütçe 39

40 Yüksek işsizlik, fakirliği artırmak suretiyle sosyal barışı tehdit etmektedir Kaynak: TÜİK İşsizlik oranı Genç işsizlik oranı 40

41 Ages 0-9 Age Age Age Age Age age 60 + Number of poor(thousants) İşgücü piyaslarındaki sorunlar kriz döneminde fakirliğin önemli oranda artmasına neden olduğu tahmin edilmektedir Additional poor in 2010 with no interventions Kaynak: Dünya Bankası Beşere Gelişim Bölümü Tahminleri 41

42 Yaygın kayıt dışılık toplam faktör verimliliğini, kamu gelirlerini sosyal korumayı, rekabeti olumsuz etkilemektedir... Kayıt dışılık daha ziyade ekonominin yapısından kaynaklanmakta politika ve kurumsal yapıdaki yetersizlikler de bu süreci beslemektedir. Kayıt dışılık düşük kişi başı milli gelirle yakından ilişkilidir Kayıt dışılık tarım ve kendi hesabına çalışan geleneksel sektörlerde yaygındır. Kayıt dışı istihdam gençler, yaşlılar ve kadınlar arasında daha yaygındır. Kayıt dışılık sosyal güvenlik sorununu daha da derinleştirmektedir. Kayıt dışı istihdamın yaygın olduğu kesimlerde ücretler düşük oluşmakta, işgücüne katılım azalmakta ve dolayısıyla eğitime yetersiz kaynak ayrılmaktadır Denetimin artırılması ve uyumun sağlanması, işgücü piyasasındaki yapısal katılıkların azaltılması ve toplumsal farkındalığın geliştirilmesi kayıt dışılıkla mücadele etmenin başlıca kanallarıdır. 42

43 Gelir artıkça kayıt dışı ekonomik faaliyetlerin payında düşüş olmaktadır... KD Pay (%) Kişi başı milli gelir (2007 SGP) Kaynak: Informal Economy in Turkey Causes, Consequences, Policies, Dünya Bankası (Yayın aşamasında ) 43

44 Ücretsiz Aile İşçisi %85 Kendi Hesabına çalışan %55 İşveren %24 Kayıt dışı geleneksel sektörlerde yaygındır GERİ Tarım %87 Ücretli %18 {İgücünün %26} {İşgücünün %52} Kaynak: TÜİK Hanehalkı İşgücü Anketleri 44

45 Kayıt dışılık kadınlar, gençler ve yaşlılar arasında daha yaygındır % 90% 80% 70% Kadınlar Toplam Erkekler 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Yaş grubu Kaynak: Informal Economy in Turkey Causes, Consequences, Policies, Dünya Bankası (Yayın aşamasında ) 45

46 Kayıt dışılık sosyal güvenlik sistemini de tehdit etmektedir... Emeklilik sitemine katkı yapmayan işgücünün yüzde payı Hindistan Tayland Çin Türkiye Brezilya Malezya Şili Macaristan İspanya Kaynak: Informal Economy in Turkey Causes, Consequences, Policies, Dünya Bankası (Yayın aşamasında ) 46

47 Denetim kapasitesinin geliştirilmesi kayıt dışılıkla mücadelenin en etkili kanalıdır... Vergi deneticisi başına düşen ekonomik olarak aktif nüfus (Sol eksen) Denenlenen vergi mükelleflerin yüzde payı (Sağ eksen) 2003 yılı verileri Kaynak: Informal Economy in Turkey Causes, Consequences, Policies, Dünya Bankası (Yayın aşamasında ) 47

48 Kayıt dışılık ve kadınların işgücüne katılımı önemli gündem maddelerinden biri olarak uzun süre varlığını sürdürecektir... Parçalı işgücü piyasası Düşük ücret - düşük vermlilik Kayıt dışı İstihdam Düşük ücret Eğitime düşük getiri Düşük İşgücü arzı Düşük İstihdam Düşük katılım Eğitime düşük yatırım Kaynak: Türkiye de Kadınların İşgücüne Katılımı: Eğilimler, Belirleyiciler ve Politika Çerçevesi, Dünya Bankası 48

49 Kamu hizmetlerinde sağlanacak iyileşme ve etkinlik artışı, potansiyel üretimi olumlu etkileyecektir... Eğitimin nicelik ve nitelik olarak artırılması, eğitim alanlarının işgücü piyasasının ihtiyaçlarına göre önceliklendirilmesi. Bu çerçevede yaratıcılığı ve özgüveni ön plana çıkaran uygulamaların yaygınlaştırılması öncelik haline gelmiştir. İş başında öğrenim ve eğitim faaliyetlerinin desteklenmesi Okul öncesi eğitimin yaygınlaştırılması AR-GE harcamalarına yönelik uygulanmakta olan teşfik sisteminin etkinliğinin artırılması Sağlık ve sosyal güvenlik alanındaki reformaların sürdürülmesi Enerji ve altyapı yatırımlarına öncelik verilmesi 49

50 Türkiye de eğitimin niceliksel ve niteliksel olarak geliştirilmesi önemini korumaktadır... Kaynak: The Growth Report Strategies for Sustained Growth and Inclusive Development,Dünya Bankası Büyüme ve Kalkınma Komisyonu 50

51 Preprimary Enrollment (Gross) Analizler okul öncesi eğitimin yaygınlaştırılmasının ekonomik gelişmeyi olumlu etkilediğini ortaya koymuştur Okul öncesi eğitim (Brüt) Mexico Russia Indonesia Kazakhstan Poland Chile Turkey Korea France Germany Italy Sweden Japan UK Finland 0 10,000 20,000 30,000 40,000 50,000 Kişi GDP başına per milli capita gelir (constant (sabit fiyatlarla) prices) Kaynak: World Development Indicators, 2008 US 51

52 Türkiye de AR-GE harcamaları diğer ülkelere kıyaslandığında oldukça düşük düzeydedir AR-GE Harcamalarının Milli Gelir İçindeki Payı, 1996 ve 2006 % Kaynak: TÜİK, OECD 52

53 Teşekkürler... 53