ÜNİTE 1 ACİL HASTA BAKIMI İÇİNDEKİLER HEDEFLER ACİL DURUMLARDA ADLİ VAKALAR. Dr. İbrahim ÖZLÜ

Transkript

1 HEDEFLER İÇİNDEKİLER ACİL DURUMLARDA ADLİ VAKALAR Giriş Adli Vaka Adli Vaka Prosedürü Delil Adli Vakalarda Delil Toplama Yaklaşımları Vücut Haritaları ve Fotoğraf Kullanımı Acil Birimde Adli Olguya Yaklaşım Acil Birimde Adli Olgularda Kayıt Tutma Adli Rapor Düzenlenmesi ACİL HASTA BAKIMI Dr. İbrahim ÖZLÜ Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Adli vakayı tanımlayabilecek, Acil ünitelerinde adli vaka olarak tanımlanan durumları bilecek, Adli vakalarda delil toplamanın önemini kavrayacak, Acil birimlerde adli olguya doğru yaklaşımı öğrenecek, Adli rapor düzenlenmesi hakkında bilgi sahibi olabileceksiniz. ÜNİTE 1

2 Acil servisler adli vakaların en sık görüldüğü yerlerdir. GİRİŞ Acil servisler adli vakaların en sık görüldüğü yerlerdir. Adli olgular gerek hasta hakları gerek deontolojik uygulamalar ve yasal sorumluluklar açısından hassasiyet gösterilmesi gereken durumlardır. Sağlık çalışanları hastayı değerlendirerek gerekli müdahaleyi yapmanın yanı sıra adli vakalardaki yasal süreçleri de yönetirler. Adli vaka ile karşılaşan sağlık mensubu, Türk Ceza Kanunu Madde 280 e göre durumu en yakın yetkili makama bildirmek zorundadır. Bu maddeye göre; görevini yaptığı sırada bir suçun işlendiği yönünde bir belirti ile karşılaşmasına rağmen, durumu yetkili makamlara bildirmeyen veya bu hususta gecikme gösteren sağlık mesleği mensubu, bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Sağlık mesleği mensubundan tabip, diş tabibi, eczacı, ebe, hemşire ve sağlık hizmeti veren diğer kişiler anlaşılır. ADLİ VAKA Bireyin akli veya fiziksel sağlığını kendisinin yahut bir başkasının kasıtlı ya da tedbirsiz, dikkatsiz ve ihmalkar davranışı sonucunda kaybetmesi durumu adli vaka olarak değerlendirilmektedir. Ateşli silah ve patlayıcı madde yaralanmaları, kesici, kesici-delici, delici, kesici-ezici ve ezici alet yaralanmaları, trafik kazaları, darp olguları, iş kazaları, düşmeler, zehirlenmeler, yanıklar, elektrik akımına maruz kalma, mekanik asfiksi olguları, işkence iddiaları, kriminal düşükler, sindirim kanalına oral-anal yoldan yabancı cisim girmesi, cinsel suçlar, malpraktis, intihar girişimleri, her türlü ihmal ve istismar olgularının tümü adli olgulardır. Adli vakaların diğerlerinden ayrılması son derece önemlidir. Çünkü istatistiklere göre tecavüz ve ev içi şiddet olguları gibi durumlar rapor edilenlerden çok daha fazladır. Adli Vaka Prosedürü Ülkemizde, Türk Ceza Kanunu nda (madde 281), Suç delillerini yok etme, gizleme veya değiştirme konusunda İşlenmiş olan bir suçla ilgili delil ve eserlerin yok edilmesi, silinmesi, değiştirilmesi, bozulması sureti ile işlenir. Fail, gerçeğin meydana çıkarılmasını engellemek amacı ile hareket etmiş olmalıdır. Kamu görevlisi tarafından görevi ile bağlantılı olarak işlemesi ağırlaştırıcı sebeptir. denmektedir. Sağlık Mesleği Mensuplarının Suçu Bildirmemesi (madde 280) durumunda ise Görevini yaptığı sırada bir suçun işlendiği yönünde bir belirti ile karşılaşmasına rağmen, durumu yetkili makamlara bildirmeyen veya bu hususta gecikme gösteren sağlık mesleği mensubu cezalandırılır. ifadesi yer alır. Sağlık çalışanının delili tespit edebilme ve toplama uygulaması suç araştırmasında önemli bir yere sahiptir ve adli kararların sonuçlarını etkilemektedir. Özellikle mahkemeye yansıyan karmaşık vakalarda yanlış ya da eksik delil toplanması belirleyici bazı adli delilleri gizleyebilir. Her ne kadar hastanın yaşamı, sağlığı ve güvenliği adli konulardan öncelikli olsa da delil toplama ikileminin acil serviste yaralılara bakan sağlık çalışanları için önemli bir nokta olduğu bildirilmektedir. Adli delilleri toplarken deriden çapraz bulaşmayı önlemek için eldiven giyilmeli ve bariyer önlemler uygulanmalıdır. Her yeni delil için eldiven değiştirilmelidir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2

3 Travma nedeniyle acile gelen hastanın tüm giysileri, üzerine yapışan delil izlerini korumak için dikkatlice çıkarılmalıdır. Delil Bir iddianın doğruluğunu veya yanlışlığını ispat edebilmek için sunulan bilgiler veya fiziksel verilerdir. Adli delil ise bir teoriyi ya da söylemi desteklemek için mahkemeye sunulan her şeydir. Literatürde, adli vakalarda mevcut olan delil çeşitleri kapsamlı bir şekilde tanımlanmıştır ve fiziksel olan fiziksel olmayandan ayrılmıştır. Deliller; fiziksel, bilgisel, kimyasal ve iz delili olmak üzere dört grupta incelenebilir. Fiziksel delil Ölçülebilir, gözlemlenebilir veya incelenebilir, elle tutulur delildir. Acil sağlık çalışanının fark etmesi gereken fiziksel delillere örnek olarak ses kayıtları, yazılı kayıtlar, evraklar, kurşun, kıyafet, özellikle kan bulaşmış ve travma sonucu zarar görmüş aletler, cam, ağaç ve toprak da dahil hastanın saç ve vücut kalıntıları, tükürük, semen, diş izi, saç, künt veya delici yara izi gibi saldırganın geride bıraktığı izler sayabilir. Bilgisel delil Fiziksel olmayan delillerdir. Psikososyal öykünün değerlendirilmesi, şiddete maruz kalma, faydalanılma, intihar girişimi dâhil kendine zarar verme ve travmatik suç işleme eğilimi, fiziksel olmayan deliller grubundadır. Kimyasal delil Patlayıcı, yanıcı ve narkotik maddeler, boyalar, zehirli gazlar kimyasal deliller grubuna girer. İz delili Temas yoluyla bir bölgeden başka bir bölgeye geçen fiziksel materyaldir. Küçük veya mikroskobiktir. İz delilleri genellikle çıplak gözle görülemediğinden dolayı hastayla birlikte gelen her şeyin koruma altına alınması gerekir. Adli Vakalarda Delil Toplama Yaklaşımları Suç ve şiddet sosyal yaşamda iki önemli sistem olan sağlık ve hukuku bir araya getirmektedir. Şiddet içeren bir suç ve onun akabinde gelişen travma doktorların, hemşirelerin, avukatların, savcıların, hakimlerin, sosyologların, psikologların, sosyal hizmet görevlilerinin tümünü ilgilendirir. Holistik bakım çerçevesinde hastaya bütüncül yaklaşılmalı ve hastanın yasal, sivil ve insan hakları korunmalıdır. Ne yazık ki politika ve kanunların yetersiz olmasından dolayı etkili adli vaka yönetimi yapılamamaktadır. Adli vaka yönetiminin doğru ve etkili bir şekilde yapılması, delillerin uygun şekilde toplanması, korunması ve saklanmasının, bu çok yönlü yaklaşımın en önemlilerinden olduğu düşünülmektedir. Giysiler Travma nedeniyle acile gelen hastada ilk olarak hastanın tüm giysileri, üzerine yapışan delil izlerini korumak için dikkatlice çıkarılmalıdır. Fakat giysilerin çıkartılamadığı durumlarda yaranın olabildiğinde uzağından kesilmesi önerilir. Mermi yarası gibi hasarlı yerler delil bozulabileceği için kesilmemelidir. Giysiler DNA içeren vücut sıvıları gibi biyolojik ya da silahla saldırı yaralanmalarındaki atış artıkları gibi çok önemli fiziksel delilleri içerebileceğinden toplanırken çok dikkatli Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3

4 Yaranın şeklinin detaylı kaydedilmesi yaraya sebep olan silahın tipinin saptanmasında belirleyici faktör olabilir. olunmalıdır. Giysilerdeki eksik bölgeler dikkatli incelenerek yaralının üzerindeki yaralarla kıyaslanmalıdır. Çünkü giysiler sıklıkla silahın ya da yaralayıcı cismin tipi hakkında fikir verir. Giysideki kan ve diğer vücut sıvıları olaya karışan kişilerin tespit edilmesini sağlayabilir. Hastanın ayakkabıları önemli deliller içerebileceğinden kâğıt torbalara konularak muhafaza edilmelidir. Plastik rutin kullanımda önerilmese de kanın diğer delillere yayılma ihtimalinin olduğu durumlarda kullanılabilir. Zımba teli içindekilere zarar verebileceğinden veya tutan kişiyi yaralayabileceğinden dolayı kâğıt torbalar bantla mühürlenmelidir. Acil sağlık çalışanı bandın üzerine tarih atmalı ve adının soyadının baş harflerini yazmalıdır. Bu işlem yapılırsa torbanın açılıp açılmadığını anlamak kolay olur. Yaralar Uygun şartlar altında yapılacak bir değerlendirme ile cilt bütünlüğünü bozan bir yaranın değerlendirilmesinde tanımlanacak özellikler temel olarak şu şekildedir: Uzunluk: Yaranın her iki ucu arasındaki mesafe Genişlik: Her iki yara dudağı arasındaki mesafe Derinlik: Yaranın doku içi kat ettiği mesafe Yara dudakları: Yaranın her iki kenar özellikleri Açılar: Yaranın her iki ucunda dudaklar arası oluşan açıları Yara Kuyrukları: Yaranın her iki ucunda görülen yüzeyel doğrusal çizgiler Temel özellikler: Kanama, inflamasyon, iltihap, kabuklanma Traje: Yaranın vücutta takip ettiği mesafe Yara yaşı: Makroskopik değerlendirme, biyokimyasal ve histopatolojik inceleme Yaranın özellikleri travmanın tedavisi sırasında gözardı edilebilecek delilleri oluşturur. Yaranın şeklinin detaylı kaydedilmesi yaraya sebep olan silahın tipinin saptanmasında belirleyici faktör olabilir. Kayıtta yaralanmanın yeri ve kesinin, laserasyonun ya da yaranın kesin ölçüleri bulunmalıdır. Kesici/delici alet yaralanması sonucu acil servise başvuran vakada bir taraftan acil tedavi yapılırken diğer taraftan yara özellikleri kaydedilmeli, tedavi sonrası yara özelliklerinin değişime uğrayacağı unutulmamalıdır. Yaranın tanımlaması uygun ışıklandırma olan ortamda, en, boy ve derinlik özelliklerini gösterebilecek bir cetvel ile yapılmalıdır. İmkân varsa video kaydı yapılabilir, fotoğraf çekilebilir. Fakat görsel kayıttan önce hastadan onam alınmalıdır, eğer hasta bilinçsiz ise ya da onay vereyecek durumda ise sanık olduğundan şüphe edilmeyen yakınından izin alınmalıdır. Diyagramlar, vücut haritaları veya resimler yara özelliklerinin kaydında faydalı olabilir; fakat yazılı kaydın yerini asla tutmazlar. 1. Savunma Yaraları: Her türlü travma oluşturan alet ile yapılan saldırılarda görülebilen tipik yaralanma şekillerinden biri de savunma yaralarıdır. Kesici/delici alet ile yapılan saldırılarda sıklıkla savunma mekanizması aleti kendinden uzaklaştırmak amacıyla aleti saldırganın elinden alma şeklinde ortaya çıkar. Bu savunma reaksiyonu avuç içi ve elin ulnar bölgelerinde yaralanmalarla sonuçlanır. Savunma yaraları olay anında kurbanın bilincinin açık ve saldırının sürpriz olmadığını gösteren ipuçlarıdır. Savunma yaralarının olmadığı durumlarda saldırının ani olması dışında kurbanın hareket kabiliyetini ortadan kaldıran bir Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4

5 Acil sağlık personeli, yaraların veya fiziksel delillerin yerini doğru kaydetmek için yazılı notuna ek olarak vücut diyagramı kullanmalıdır. durum veya vücut direncini kıran bir etken varlığı düşünülmelidir. 2. Ateşli Silah Yaraları: Ateşli silah yaralanmalarında barut kalıntıları testi yapılana kadar hastanın ellerine kâğıt torbalar geçirilmelidir. Eldeki kurumuş kan vb. kesinlikle temizlenmemelidir. Hastanın silah yarası varsa, barut ya da is örnekleri almak için yapışkan kâğıt bant kullanılmalıdır. Acil personeli kurşun yaralılarının dokümantasyonunu yaparken giriş veya çıkış yarası olarak etiketleme yapmamalıdır. Çünkü bir mermi vücuda girmeden önce bir başka şeyin içinden geçerse vücuda girerken büyük bir yara açabilir. Vücudun içinde büyük bir kemiğe çarpabilir ve parçalara bölünebilir. Çoğu mermi parçaları vücutta kalır ama bir mermi parçası vücuttan çıkabilir ve küçük bir delik açabilir. Cerrahi müdahale ve yara tedavileri sırasında mermi vb. şeyler çıkarılmış olabilmektedir. Bunlar delil içerebileceğinden ve balistik izler silahın kaynağı hakkında bilgi verebileceğinden dolayı mutlaka kauçuk uçlu forseps kullanılarak dokunulmalıdır. Hastaya ilk yardım müdahalesi sırasında pansuman yapılmışsa pansuman materyalleri delil olarak saklanmalıdır. Yarayı temizlemek için yarayı yıkamak ya da hastanın vücudunu silmek özellikle ateşli silah yaralanmalarında ve cinsel saldırılarda delillerin kaybolmasına neden olabilir. Ateşli silah yaralanmalarında kaynak belirlemede yara yeri, sayısı ve atış mesafesi çok önemlidir. 3. Semen Delili: Yetişkin cinsel saldırı olgularında günler sonra bile semen bulunabilir. Gençlerde ve yetişkinlerde DNA delili bulma zamanı 72 saatten 120 saate ve hatta 168 saate (7 gün) kadar uzayabilir. Delil el değiştirdiğinde kaydı yapılmalıdır. 4. Lekeler ve Diğer Debris Materyali: Saç, kıl, tüy, toprak, yapraklar veya boya gibi diğer debris de delil olarak toplanabilir. Hastanın derisi üzerinde bulunan şüpheli lekeler steril suyla nemlendirilmiş steril svap ile silinmelidir. 5. Cinsel Saldırı Muayenesi: Ayrıntılı anamnez alınmalı ve fiziksel değerlendirme yapılmalı. Cinsel saldırı kurbanlarının birçoğu boğulma tehlikesi yaşamıştır. Acil personeli hastanın hassaslığının olup olmadığını değerlendirmelidir. Ayrıca hastanın ses kalitesinde belirgin bir değişiklik olup olmadığı veya yutkunurken ağrı olup olmadığını hastaya sormalıdır. Herhangi bir boğulma çeşidinin sonucu olarak yüzde ve gözlerin içinde ve etrafında küçük çaplı kanamalar görülebilir. Vücut Haritaları ve Fotoğraf Kullanımı Acil sağlık personeli, yaraların veya fiziksel delillerin yerini doğru kaydetmek için yazılı notuna ek olarak vücut diyagramı kullanmalıdır. Fotoğraflar vücut diyagramının yerini tutmaz. Vücut diyagramı yaranın veya toplanan delilin yerini ve cinsini açık bir şekilde göstermelidir. Birçok adli cinsel saldırı müdahale programlarında dijital kameralar kullanılır. Böylece fotoğraf çekilebilir ve mahkeme için çoğaltılıp büyültülebilir. Yaraların tasviri yapılırken doğru adli/tıbbi terimlerin kullanması son derece önemlidir. Acil servis personelinin çok sıkça yanlış kullandığı birçok terim vardır. Örneğin; laserasyon ve kesik eş anlamlı kelimeler değildir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5

6 Şekil: Vücut diyagramı Yaraların tasviri yapılırken doğru adli/tıbbi terimlerin kullanması son derece önemlidir. Acil Serviste Adli Olguya Yaklaşım Hasta acil servise geldiği zaman öncelikle hasta stabilize edilmeli, ABC si değerlendirilmelidir. Hastanın vücudunda veya elbiselerinde yer alan kanıtların (delillerin) kaybolması önlenmelidir. Kanıt, sanık ya da mağdurun suçun işlenmesi esnasında kullandığı, bıraktığı, uzaklaştırdığı, değiştirdiği ya da kontamine ettiği her şeydir. Fiziksel kanıtlar, kurşun, giysi, saç, iplik, debris, tükrük, meni, ısırma izleridir. Fiziksel olmayan kanıtlar ise psiko-sosyal öykü alma sırasında, intihar girişimi, şiddet, suistimal, kendine zarar verme gibi travma eğiliminin değerlendirilmesidir. Toplanan deliller bir çanta veya poşete konularak adli makamlara teslim edilmelidir. Adli olgunun ilk müdahalesi yapıldıktan sonra yetkili makamlara haber verilmelidir yılında çıkarılan 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu Madde 280 e göre, Adli vaka bildiriminin nöbetçi Cumhuriyet Savcılığına vakit geçirilmeden yapılması gerekmektedir. Ancak bu bildirim pratikte; hastane polisi veya güvenlik görevlisine bildirim, arkadan adli rapor yazma şeklinde yapılmaktadır. Yazılan raporda hastanın vücudundaki tüm yaralar, ayrıntılı olarak tanımlanmalıdır; lezyonun çapı, derinliği, uzunluğu, kesici/delici/ezici aletle oluştuğu, yaranın kuyruğu olup/olmadığı, ateşli silah yaralanması ise barut izi olup/olmadığı mutlaka belirtilmelidir. Mümkünse lezyonların fotoğrafı çekilmeli ve hastanın dosyasında saklanmalıdır. Acil serviste çalışanlar genellikle adli vakalarla karşılaşan ilk kişiler olduğu için genellikle adli rapor düzenlemekle yükümlü olurlar. Adli rapor yazılırken Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğünün 2005/143 sayılı Adli Tabiplik Hizmetlerinin Yürütülmesinde Dikkat Edilecek Esaslar adlı genelgesine göre rapor yazılmalıdır. Acil Birimlerde Adli Olgularda Kayıt Tutma Titiz kayıt altına alma delil toplamanın esasını oluşturur. Bu Yazılmamış şey yapılmamıştır. prensibinin devamı niteliğindedir. Adli delilin ehil bir şekilde toplanması, suçludur yahut suçlu değildir; kararının dayandığı sonuca ulaştırıcı faktör olabilir. Acil birimlerde adli olguların kayıtları klasik SOAP formatı kullanılarak kayıt altına alınabilir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6

7 Adli kanıt niteliği taşıyan tetkik sonuçları ve grafilerin aslı, muayene edilen kişinin kendisine verilmemelidir. Subjektif öykü Hastanın öyküsü kaydedilirken adli açıdan yararlı olabilecek ayrıntılara yer verilmelidir. Hastanın bilinci alkol, uyuşturucu veya ilaç etkisinde olabilir ya da psikolojik hastalıklar nedeniyle akli dengesi yerinde olmayabilir; fakat söyledikleri, argo, küfür, şiddet içerse de tırnak içinde aynen yazılmalıdır. Bir hastanın olayla ilgili anlattıkları kayda geçirilirken medikal terimler kullanılmamalı, cümleler değiştirilmemelidir. Daha sonra parantez içinde olayları netleştirmek için medikal kelimeler de kullanılarak cümleler düzenlenebilir. Fakat hastanın ifadesi kayıtlara olduğu gibi tırnak içinde geçirilmelidir. Bunun mahkemede güçlü bir delil olmasının yanı sıra hastaya yapılacak müdahale planlamasında da sağlık çalışanına yol gösterici yönü de olabilir. Duyulan, görülen ve koklanan her şey söylenen şeyler kadar önemlidir. Objektif veriler Acil sağlık çalışanları dokümantasyonda subjektif değil, objektif olmalıdırlar. Adli vakalarda sağlık çalışanlarının saldırı iddiası gibi kelimeleri gruplarını kullandığı sıkça görülür. Nasıl ki göğüs ağrısı şikâyeti ile gelen hastanın dosyasında göğüs ağrısı iddiası yazılmıyorsa adli vakalarda da kesinlikle iddia kelimesi kullanılmamalı cinsel saldırı iddiası, çocuk istismarı iddiası vb. yazılmamalıdır. İddia kelimesi hastaya inanmadığı mesajını verdiğinden onun yerine şüphesi veya bildirisi kelimeleri kullanılmalıdır. Fiziksel değerlendirme ve tanı Acil sağlık çalışanlarının deliller açık olmadığı zamanlarda bile delil toplarken tüm duyularını kullanmaları ve olayı adli olarak düşünmeleri gerekir. İyi bir öykü elde ettikten ve detaylı bir fiziksel değerlendirme yaptıktan sonra nelerin delil olarak toplanacağına karar verebilirler. Tanının çözümüne ilişkin plan yapma, uygulama ve değerlendirme Adli Rapor Düzenlenmesi Adli raporlar fotokopisi 4 nüsha hâlinde düzenlenmelidir. 1 nüshası hastanın dosyasında saklanmalıdır. Düzenlenen raporda hastanın kimlik bilgileri yer almalı, olayın nasıl olduğu belirtilmeli, oluşan lezyonlar ayrıntılı olarak yer almalı, fizik muayene bulgularına yer verilmeli, istenen radyolojik ve laboratuar tetkiklerinin ve konsültasyonların sonuçlarına yer verilmelidir. Adli rapor düzenlenirken dikkat edilecek hususlar şunlardır: Adli raporlar, bütünüyle muayeneyi yapan tabibin tespit ettiği objektif bulgulara, konsültasyonlar ve tetkik sonuçlarının incelenmesi ile mesleki bilgileri ışığında yapacağı değerlendirmelere dayanmalıdır ve tarafsız olmalıdır Adli raporlar, kesinlikle resmî makamların istek yazısının altına yazılmamalı, ayrı bir rapor olarak düzenlenmelidir. Raporlar el yazısı ile tanzim edilebileceği gibi, daktilo veya bilgisayar çıktısı şeklinde de olabilir. El yazısı kullanılmışsa okunaklı olmalıdır. Özellikle sonuç kısmında anlaşılır ve sade bir dil kullanılmalıdır. Kelimeler, özellikle tıbbi terimler, kısaltma yapılmadan tam olarak yazılmalıdır. Adli rapor formları eksiksiz olarak doldurulmalı; olayın öyküsü, kişiye ait özgeçmiş ve fizik muayene bulguları, muayene tarihi ile saati ve varsa yapılan Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7

8 konsültasyon değerlendirmeleri açıkça belirtilmelidir. Raporda, saptanan bulgulara, varsa travmatik lezyonlara ve yapılmışsa tetkik sonuçlarına ayrıntılı olarak yer verilmelidir. Adli değerlendirmede yaşamsal tehlike kararı verildi ise, karara dayanak teşkil eden bulgular raporun sonuç kısmında mutlaka belirtilmelidir. Adli makamlar tarafından sorulan sorular muhakkak cevaplanmalıdır. Sorulmamış olmakla birlikte adli soruşturmanın boyutunu etkileyebilecek durumlar da rapora yazılmalıdır. Muayenesi yapılan kişinin alkollü olup olmadığı dikkate alınmalı; tabipçe gerekli görülmesi, adli makamın veya kolluğun talebi hâlinde kişinin alkollü olup olmadığı usulünce tespit edilerek sonucuna raporda yer verilmelidir. Ceza kanunlarını bilmemek mazeret sayılmaz (TCK Md 4). Şekil: Adli olgu örnek kayıt formu Raporun ilk sayfasında sağlık kuruluşunun ismi; raporun her sayfasında muayene edilen kişinin adı, soyadı ve raporu düzenleyen tabibin parafı veya imzası; raporun sonunda okunaklı olarak raporu düzenleyen tabibin adı, soyadı, diploma numarası ve imzası ile kurumun adı ve okunaklı olarak kurum mührü bulunmalıdır. Adli kanıt niteliği taşıyan tetkik sonuçları ve grafilerin aslı, muayene edilen kişinin kendisine verilmemeli ve ilgili mevzuatta belirtilen süreyle arşivde saklanmalıdır. Bu materyallerin, özellikle grafilerin üzerinde muayene edilenin adı, soyadı ve kayıt numarası silinmeyecek ve değiştirilmeyecek şekilde yer almalıdır. Adli vakanın bir başka sağlık kuruluşuna sevk edilmesi durumunda veya tetkik sonuçları ile tıbbi belgelerin düzenlenen adli raporun ekinde yer alması Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8

9 gerektiğinde, bu belgeler asıl belge niteliğinde değilse, örnekler aslı gibidir ibaresi konularak onaylanmalıdır. Muayene edilen kişinin, tetkik sonuçlarının veya çekilen grafilerin kendisine verilmesini talep etmesi hâlinde, asıl belgeler ve grafiler sağlık kuruluşunda korunmak kaydıyla, kişiye bu tetkik sonucu veya mümkünse grafilerin bir örneği verilmelidir. Adli vaka bir başka sağlık kuruluşundan sevk edilerek gelmişse, gönderen kuruluşça düzenlenen geçici rapor incelenmeli; ancak, sevk edilen kurumca yapılan işlemler ve değerlendirmeler geçici rapor üzerinde değil, ayrı bir rapor olarak tanzim edilmelidir. Tespit edilen bulgular ışığında mümkünse kesin rapor düzenlenmesi yoluna gidilmelidir. Ancak, mevcut muayene ve laboratuvar bulguları kişi hakkında kesin rapor düzenlemek için yeterli değilse, ayrıntılı geçici rapor/durumu bildirir rapor düzenlenerek muayenesi ve kesin rapor düzenlenmesi için hastanın bir üst sağlık kuruluşuna sevki yapılmalıdır. Vakanın sevk edilmesi durumunda, düzenlenen geçici raporun bir nüshasının sağlık kuruluşunda saklanması ihmal edilmemelidir. Düzenlenen raporlar adli rapor kayıt defterine, raporun sonuç kısmındaki değerlendirmeler yer alacak şekilde kaydedilmelidir. Raporun sonuç bölümünde; oluşan lezyonların basit bir tıbbî müdahale ile giderilebilecek ölçüde hafif yaralanma veya basit bir tıbbî müdahale ile giderilebilecek ölçüde yaralanma olduğu, vücutta kemik kırılmasına neden olan yaralamanın hayati fonksiyonlara etkisinin hafif/orta/ağır derecede olduğu, hastanın yaşamsal tehlike geçirip/geçirmediği, yüzde sabit iz, organlardan veya duyulardan birinin işlevinin sürekli zayıflaması olup/olmadığı mutlaka belirtilmelidir. Mümkün olduğunca kati rapor verilmelidir. Yaşamsal tehlikeye karar verilirken genelgede belirtilen yaralanma kriterlerinin varlığına göre karar verilmeli, kanaate göre karar verilmemelidir. Unutulmamalıdır ki Kanunu bilmemek mazeret sayılmaz. Bu yüzden düzenlenecek raporlarda kanıtsız ifadelere yer verilmemelidir. Rapor sonunda raporu düzenleyen tabibin adı, soyadı, imzası ve kurum mührünün bulunmasına ve mutlaka okunaklı olmasına dikkat edilmelidir. Adli rapor hazırlanmasında sıklıkla ortaya çıkan sorunlar: Acil biriminde çalışanların hukuki prosedürü ve adli-tıbbi kavramları bilmemesi, adli olgu bildiriminde bulunmaması ve adli raporların vaktinde yazılmaması, Adli rapor düzenlenmesi için gönderilen olgunun yerine başka birinin kasıtlı olarak muayene olmasını önlemek amacıyla, sol el bileği iç yüzünde muayene isteminde bulunan resmî makamın mührü veya kişinin kimlik belgesi bulunup bulunmadığı ya da görevli bir memurun kişiye refakat edip etmediğine dikkat edilmemesi, Raporlarda olgunun adı, soyadı, baba adı ve doğum tarihi gibi kimlik bilgilerinin; muayene tarih ve saati, olay türü, tarihi, saati ve raporun kayıt sayısının belirtilmemesi, Kişinin alkollü ya da uyutucu-uyuşturucu etkisinde olup olmadığının belirtilmemesi, Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9

10 Yapılacak muayenenin kişiye anlaşılır bir dille anlatılmayıp aydınlatılmış onamının alınmaması, Kişinin vücudundaki lezyonlar saptanarak lokalizasyonlarının ve özelliklerinin ayrıntılı olarak sunulmaması, vücut diyagramlarında gösterilmemesi, Kişinin genel durumunun, bilincinin, zaman ve mekân oryantasyonunun belirtilmemesi, Gerekli tetkik ve konsültasyonların yapılmaması, yapılan incelemelerin raporda belirtilmemesi, Raporun okunaklı ve anlaşılabilir bir dille yazılmaması ve sonuç kısmında TCK da belirtilen hususları içermemesi, Düzenlenen raporun hekim tarafından imzalanmasına ve sorumlu hekim veya başhekim tarafından onaylanarak görevli memura imza karşılığı verilmesine dikkat edilmemesi, Raporun tek nüsha olarak düzenlenmesi ve arşivlenmesine özen gösterilmemesidir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10

11 Bireysel Etkinlik Acil Durumlarda Adli Vakalar Şekil: Adli rapor form örneği Toplumda görülme sıklığı yüksek olan Pnömoni hastalığını, nedenlerini ve acil bakımını tartışınız. Acil durumlara müdahalede hayat kurtarıcı girişimleri belirleyiniz. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11

12 Özet Acil Durumlarda Adli Vakalar Hastane acil servislerine başvuran hastaların önemli bir kısmını adli vakalar oluşturmaktadır. Kasıtlı, kusurlu, tedbirsiz veya ihmale bağlı olarak bir kişinin fiziksel ya da ruhsal olarak hasta diyebileceğimiz bir duruma gelmesine adli vaka denir. Ateşli silah, patlayıcı madde, kesici-delici alet yaralanmaları, trafik kazaları, darp (müessir fiil), düşmeler ve iş kazaları, ilaç, gıda, madde zehirlenmeleri, yanıklar, elektrik ve yıldırım çarpmaları, asfiksi, işkence ve kötü muamele iddiaları, intihar girişimleri, cinayet, intihar ve kaza orijinli olduğundan kuşkulanılan ölümler adli olgu olarak tanımlanır. Adli olgular gerek hasta hakları gerek deontolojik uygulamalar ve yasal sorumluluklar açısından hassasiyet gösterilmesi gereken durumlardır. Türk Ceza Kanunu'nun (TCK) 280. maddesine göre sağlık personelinin adli olguyu bildirim zorunluluğu bulunmaktadır. Buna göre sağlık çalışanları Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğünün 2005/143 sayılı Adli Tabiplik Hizmetlerinin Yürütülmesinde Dikkat Edilecek Esaslar adlı genelgesine göre rapor düzenler. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12

13 DEĞERLENDİRME SORULARI 1. Adli vaka ile karşılaşan sağlık mensubu, Türk Ceza Kanunu nun kaçıncı maddesine göre en yakın yetkili makama bildirmek zorundadır? a) Madde 280 e göre b) Madde 120 e göre c) Madde 460 e göre d) Madde 80 e göre e) Madde 200 e göre I- Barut kalıntıları testi yapılana kadar hastanın ellerine kâğıt torbalar geçirilmelidir. II- Eldeki kurumuş kan vb. temizlenmeli ve ilk yardım yapılmalıdır. III- Hastanın silah yarası varsa, barut ya da is örneklerinin bozulmaması için önceden yapışkan kâğıtla kapatılmalıdır. IV- Acil personeli kurşun yaralılarının dokümantasyonunu yaparken giriş veya çıkış yarası olarak etiketlemelidir. 2. Ateşli silah yaralanmalarında yukarıdakilerden hangisi ya da hangilerine dikkat edilmelidir? a) I b) II c) III d) I, III ve IV e) I, II ve IV I- Adli raporlar fotokopisi 4 nüsha halinde düzenlenmelidir. II- Adli rapor fotokopisinin bir nüshası hastanın dosyasında saklanmalıdır. III- Düzenlenen raporda olayın nasıl olduğu tarafsızlığı bozacağından savcılığa bırakılmalı yazılamamalıdır IV- Düzenlenen raporda fizik muayene bulgularına yer verilmelidir. 3. Adli rapor düzenlenmesi için yukarıdakilerden hangileri doğrudur? a) I, II, III ve IV b) I, II ve IV c) I, III ve IV d) II, III ve IV e) II ve IV 4. Adli rapor düzenlenirken dikkat edilmesi gereken hususlar ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? a) Adli raporlar istek yazısının altına yazılmalı b) Adli raporlar, bütünüyle muayeneyi yapan tabibin tespit ettiği objektif bulgulara, konsültasyonlar ve tetkik sonuçlarının incelenmesi ile mesleki bilgileri ışığında yapacağı değerlendirmelere dayanmalıdır. c) Fizik muayene bulguları ve lezyonlar yazılırken tarafsız olunmalıdır. d) Tespit edilen bulgular ışığında mümkünse kesin rapor düzenlenmesi yoluna gidilmelidir. e) Fizik muayene bulguları, muayene tarihi ile saati ve varsa yapılan konsültasyon değerlendirmeleri açıkça belirtilmelidir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13

14 5. Adli vaka bir başka sağlık kuruluşundan sevk edilerek gelmişse rapor nasıl tanzim edilmelidir? a) Geçici rapor üzerine yazılmalıdır b) Gelen rapora ilave olarak yazılır. c) Ayrı bir rapor olarak düzenlenmelidir. d) Tüm raporlar toparlanarak ortak bir rapor olarak düzenlenmelidir. e) İlk rapor imha edilmeli, son bir rapor yazılmalıdır. 6. İz delili için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? a) Temas yoluyla bir bölgeden başka bir bölgeye geçen delildir. b) Kimyasal bir materyaldir. c) Küçük veya mikroskobiktir. d) Genellikle çıplak gözle görülemezler. e) Bu delilin korunması için hastayla birlikte gelen her şeyin koruma altına alınması gerekir. I- Şiddet içeren bir suç ve onun akabinde gelişen travma doktorların, hemşirelerin, avukatların, savcıların, hakimlerin, sosyologların, psikologların, sosyal hizmet görevlilerinin tümünü ilgilendirir. II- Holistik bakım çerçevesinde yanlızca hastaya özel yaklaşılmalıdır. III- Hastanın yasal, sivil ve insan hakları korunmalıdır. IV- Adli vaka yönetiminin doğru ve etkili bir şekilde yapılması, delillerin uygun şekilde toplanması, korunması ve saklanması bu yaklaşımın önemli öğeleridir. 7. Adli vakalarda delil toplama yaklaşımları için yukarıdakilerden hangisi doğrudur? a) I, II, III ve IV b) II, III ve IV c) I, II ve IV d) I, III ve IV e) I, II ve III 8. Acil serviste adli olguya yaklaşımı için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? a) Hasta acil servise geldiği zaman öncelikle hasta stabilize edilmeli, ABC si değerlendirilmelidir. b) Hastanın vücudunda veya elbiselerinde yer alan kanıtların (delillerin) kaybolması önlenmelidir. c) Toplanan deliller bir çanta veya poşete konularak adli makamlara teslim edilmelidir. d) Olgu yetkili makamlara haber verildikten sonra müdahale yapılmalı. e) Acil serviste çalışanlar genellikle adli vakalarla karşılaşan ilk kişiler olduğu için genellikle adli rapor düzenlemekle yükümlü olurlar. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14

15 9. Adli olgulardaki objektif veriler için yukarıdakilerde hangisi ya da hangileri yanlıştır? I- Acil sağlık çalışanları dokümantasyonda subjektif değil, objektif olmalıdırlar. II- Adli vakalarda olay şüpheli ise, olayın iddia olduğu belirtilmelidir. III- Adli olayın gerçekten olup olmadığını anlamak için taraflar dinlenerek adli rapor düzenlenmelidir. IV- Olay adli şüphesi varsa adli olay olup olmadığı kesinleşmeden adli makama haber verilmemelidir. a) I, II, III ve IV b) I, II ve III c) II, III ve IV d) Yalnız I e) I ve II 10. Aşağıdakilerden hangisi adli olaylarda delil niteliğinde değildir? a) Vücutta bulunan izler b) Hastanın verdiği bilgiler c) Kimyasal deliller d) Temas yoluyla geçen izler e) Hastanın ilk müdahalesinde hastanın stabilleme aşamaları Cevap Anahtarı 1. A, 2.A, 3.B, 4.A, 5.C, 6.B, 7.D, 8.D, 9.C, 10.E Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15

16 YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu (TCK) Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğünün 2005/143 sayılı Adli Tabiplik Hizmetlerinin Yürütülmesinde Dikkat Edilecek Esaslar adlı genelgesi 1219 Sayılı Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun Yasemin BALCI, Mesut ERYÜRÜK. Adli Raporların Hazırlanmasında Temel Kurallar, Kavramlar; Hukuki ve Tıbbi Açıdan Hekim Sorumluluğu. Klinik Gelişim 2009;22: Kayipmaz AE, C Kavalci, B Gülalp, UG Kocalar, TA Giray, H Yeşilağaç, B Akbuga Ozel, E Çelikel, O Karagün. Investigation on Legal Problems Encountered by Emergency Medicine Physicians in Turkey. Plosone, 2015;10(5):e Doi: /journal.pone Erdem,Y., Erkal İlhan,S.(2010). Acil Bakım Hemşireliği Kurs Kitabı. T.C. Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Ankara. Karakoç Kumsar,A., Olgun,N., Editörler: EtiAslan,F.,Olgun,N.(2014). Erişkinlerde Acil Bakım. Ankara: Akademisyen Tıp Kitabevi. Eti Aslan, F., Olgun N. (2014). Acil Bakım. Özyurt Matbaacılık. Ankara. Tabak, R.S., Somyürek, İ. (2008). Temel İlk Yardım ve Acil Bakım. Ankara: Palme Yayıncılık. Buchanan, D.R. (2006). Perspective: A New Ethic For Health Promotion: Reflections on A Philosophy of Health Education for The 21st Century. Health Education & Behavior, 33, Özel, G., Akbuğa Özel, B., Özcan, Cihangir. (2016) İlk ve Acil Tıp Teknikerliği Paramedik. Ankara: Güneş Tıp Kitapevi. Bülbül, A.R. (2000). İletişim ve Etik. Konya: Damla Ofset. Güven, T. (2009). Tıp Etiği Açısından Meslek ve Profesyonellik Kavramlarının İncelenmesi. Hacettepe Tıp Dergisi, 40, Kolçak, M. (2013). Meslek Etiği. Bursa: Ekin Basım Yayın. Yıldırım, G., Kadıoğlu, S. (2007). Etik ve Tıp Etiği Temel Kavramları. Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 29, Civaner, M. (2005). Dünya Hekimler Birliği Tıp Etiği Elkitabı. Ankara: Türk Tabipleri Birliği Yayınları Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16