Dr.M.Celal Devecioğlu

Transkript

1 Çocuk Sağlığı izlemi Dr.M.Celal Devecioğlu Kaynak : Pediatri (O.Neyzi, T. Ertugrul), G. GÖKÇAY

2 Çocuk sağlığı izlemi Tanım: doğumdan ergenlik döneminin sonuna kadar izlenme koruyucu önlemlerin alınmasıdır. 1- bireysel ve ailevi sorunların olduğu durumlarda, 2- büyümenin hızlı olduğu dönemlerde, 3- aşıların yapıldığı dönemlerde daha sık aralıklarda olmak üzere bireye ve aileye göre düzenlenir.

3 Genelde doğumdan sonra sorunlar 7 ile 10. günler 24 saatte taburcu edilenlerde 3. günde yapılmalıdır. ilk 6 ayda izlemlerin birer aylık aralarla İlk 6 ayda tek başına anne sütü ile beslenmenin desteklenmesi

4 6. aydan sonra üç ayda bir yapılan kontroller İzlemlere 2-6 yaş arası altı ayda bir; 6-16 yaş arasında yılda bir olarak devam edilmesi önerilmektedir

5 Riskli Durumların Belirlenmesi Yakın akrabalar arasında 3 yaşından önce görme ya da işitme sorunu ortaya çıkan birey var mı? kalça displazisi (GKD) olan birey var mı? yakın zamanda tüberküloz tedavisi görmüş ya da görmekte olan var mı? 50 yaşından önce iskemik kalp hastalığı gelişen var mı? sorulanlar dışında bildiğiniz hasta birey var mı? Örneğin yakın akrabalar arasında GKD olan bir bebekte fizik muayene bulguları GKD'yi düşündürmese bile kalçanın ultrasonografik değerlendirmesi uygun olur

6 Annelik bunalımı Ağlamaklılık, kendini kötü hissetme, anksiyete, iritabilite, duygusal dengesizlik ve uyku bozuklukları en sık görülen belirtilerdir Ayrıca yaşama isteksizliği, iştah sorunu, çevreye ilgisizlik, bebekle ilgili aşırı kaygı ya da boşverme gibi klinik belirtiler görülür. ANNE SUÇSUZDUR!!!!

7 Annelik bunalımı açısından riskli kadınlar Özgüvenin gelişmemiş olması Kariyer beklentisinin yüksek olması Ailede çatışma Nikahsız beraberlikler İstenmeyen gebelik Zorlayıcı yaşam koşulları Sosyal destek sistemlerinin olmaması Adet düzensizlikleri Bebekte sağlık sorunu Özgeçmişte ya da soygeçmişte depresyon öyküsü

8 Postpartum depresyon ise daha ağır bir tablodur(doğumdan sonra ilk 3 ayda görülmekte ve daha sonra tekrarlayabilmektedir) Bu kadınlar arasında tiroid fonksiyon bozukluklarına daha sık rastlanmaktadır. Depresif annelerin çocukları arasında davranış bozukluklarına, kazalara daha sık rastlanır. Bu risk özellikle erkek çocuklarda daha yüksektir

9 İzlemde öngörülen temel hizmetler Riskli durumların belirlenmesi Gebelik aralıklarının düzenlenmesi ve anne sağlığı Sağlıklı ve doğal beslenmenin (ilk 6 ay yalnızca anne sütü) Büyüme ve gelişmenin izlenmesi Aşıların uygulanması Erken tanı için tarama testleri

10 Çocuk Bakımı Konusunda Ailelerin Bilgilendirilmesi Örneğin 6 aydan sonra çocuklar yabancıları yadırgamaya başlarlar ve ağlarlar. Eğer bebek zorla yabancılara verilirse gelişimine ters bir davranış yapılmış olur ve çocuğun doğal gelişimi olumsuz etkilenir Çocuklar, dikkatleri kolay dağılan bir yapıya sahiptirler. Bu nedenle konuşmak isteyen çocuk her zaman dinlenmelidir. Çocukların söz haklarına özen gösterilmelidir

11 Belirli saatte beslenen, belirli saatte uykuya yatırılan çocuklarda beslenme ve uyku sorunlarına daha az rastlanmaktadır. Ailelerin böyle bir düzeni sağlamaları, çocuklarının gelişimi açısından çok önemlidir. Uzun olan bilgiler ailelere yazılı olarak verilmelidir.

12

13 Yenidoğan taraması Hastalıkların bir kısmında, erken tedavi ile mental retardasyon gibi geriye dönüşümsüz kalıcı hasar ya da ölümün önlenmesi amacıyla "yenidoğan taraması" uygulanmaktadır. Fenilketonüri ve hipotiroidi, hemen her ülkede istisnasız olarak taranması gerekliliği kabul edilmiş iki hastalıktır. Biyotidinaz, Galaktozemi,KAH, Kistik fibroz Bazı merkezlerde(genişletilmiş y.d.taraması) tandem kütle spektrofotometrisi ile yenidoğan tarama programında aynı anda 35'in üzerinde hastalık taraması yapılabilmektedir. Her yenidoğandan tarama örneği, hastaneden taburcu edilirken alınmalıdır. Böylece bebek, bir süre proteinle beslenmiş ve metabolize edemediği madde kanda birikmiş olur. Örnek alma zamanı hiçbir zaman yaşamın ilk haftasını geçmemelidir

14 Ancak yalancı negatiflik riski nedeniyle İlk iki hafta ıçınde ikinci örnek alınmalıdır

15 Yenidoğanda tarama örneğinin kan değişimi, periton diyalizi gibi uygulamalar öncesi alınmalıdır. Ailesinde 50 yaşından önce koroner kalp hastalığı olduğu saptanan çocuklarda hiperkolesterolemi açısından tarama uygulanmalıdır

16 Tandem mass spektrometrisi yöntemi ile amino asit ve açil karnitin incelemeleriyle taraması yapılabilen doğuştan metabolizma hastalıkları aşağıda verilmiştir. Fenilketonüri Tirozinemi tip I Homosistinüri Hipermetioninemi Maple syrup urine disease Noketotik hiperglisinemi Yağ asidi oksidasyon bozuklukları Kısa zincirli açil CoA dehidrogenaz eksikliği Orta zincirli açil CoA dehidrogenaz eksikliği Çok uzun zincirli açil CoA dehidrogenaz eksikliği Uzun zincirli 3-hidroksi açil CoA dehidrogenaz eksikliği Uzun zincirli 2,4-dienoyl CoA redüktaz eksikliği Multipl açil CoA dehidrogenaz eksikliği Karnitin palmitoyltransferaz I eksikliği Karnitin palmitoyltransferaz II eksikliği

17 Organik asidemiler Metilmalonik asidemi Propiyonik asidemi İzovalerik asidemi Glutarik asidemi tip I 3-hidroksi-3-metil glutaril CoA liyaz eksikliği 3-metil krotonil CoA karboksilaz eksikliği -ketotiolaz eksikliği Üre siklusu enzim defektleri Sitrüllinemi Arjininosüksinik asidüri Glutamat artışına dayalı olarak ornitin transkarbamilaz eksikliği ve diğer üre siklusu enzim defektleri

18 Hızlı gelişen bir organ olan gözle ilgili sorunların erken yaşta saptanarak tedavi edilmesi özellikle görme tembelliğinin (ambliyopi) önlenmesi açısından çok önemlidir Strabismus varlığı araştırılır. Sürekli ya da ara sıra ortaya çıkan kaymaların hepsi için 3. aydan sonra ayrıntılı göz muayenesi gerekir. İlkokula başlamadan önce her çocuğun görme keskinliğinin değerlendirilmesi gerekmektedir. Yenidoğan döneminde görme sorunu oluşturacak durumlar araştırılır

19 İşitmenin değerlendirilmesi Sağlam çocuk izleminde işitme sorunlarının erken saptanması çocuğun sağır-dilsiz durumuna düşmesinin engellenmesi açısından çok önemlidir. Anne ve babanın çocuğun işitmesi hakkında izlenimleri sorulur, bu konuda gözlem yapmaları istenir. Yenidoğan döneminden itibaren işitme sorunu açısından risk oluşturacak durumlar araştırılır ve risk varlığında ayrıntılı değerlendirme yapılır

20 0-4 ay arası bebeklerde konuşma sesine kısa süre hareketliliğin durması, şiddetli seslere ani hareketle tepki verme, annesinin sesiyle sakinleşme gibi gözlemler, çocukta belirgin bir işitme sorunu olmadığına işaret eder. Ancak, daha güvenilir bir değerlendirme için yenidoğan bebekte oto-akustik yöntem ile işitme taraması yapılmalıdır.

21 Demir eksikliği anemisi açısından değerlendirme Hemoglobin 11 g/dl'nin altında öncelikle demir eksikliği anemisi düşünülmelidir. İlk ölçümde Hb değeri 7.5 g/dl ve altında olan çocuklarda ayrıntılı inceleme hemen yapılmalıdır.

22 Gelişimsel Kalça Displazisi Açısından Değerlendirme Önceleri doğumsal kalça çıkığı olarak; adlandırılan gelişimsel kalça dısplazısi (GKD) fark edilmeyebilir. Bu açıdan tarama yapılması önemlidir Tarama yöntemi fizik muayenedir. ilk 3 ayda Ortolani ve Barlow manevraları uygulanır, 3.üncü aydan sonra abdüksivon kısıtlığı aranır. İkinci aydan sonra bacak kıvrımlarında asimetri gözlenmesi de GKD açısından ayrıntılı değerlendirme gerektirir.

23

24 Uriner enfeksiyon açısından değerlendirme Çocuklarda İYE sessiz seyredebilmekte ve tarama yapılmaz ise ileri yaşlarda kronik böbrek hastalığına neden olabilmektedir. Aynca kız çocuklarında anal bölgenin temizliğinin önden arkaya doğru yapılması gerektiği ailelere anlatılmalıdır

25 Tüberküloz açısından değerlendirme Tüberkülozun sık görüldüğü ülkelerde çocukların tüberkülin testi ile taranmaları önerilmektedir. Aşılı çocuklarda tüberkülin deri testinin 72. saatte ölçülen endürasyon çapının 15 mm üzerinde olması tüberküloz enfeksiyonunu düşündürür,

26 İnmemiş testis açısından değerlendirme Genital bölgenin inmemiş testis (kriptorşidi), hipospadias ve anormal genital yapı açısından değerlendirilmesi gerekir. Doğumda inmemiş testisler, genellikle 3 ay civarında iner. Bu aydan sonra inmesi nadirdir. Testisleri skrotuma tam inmemiş çocuklar izlenmeli ve spontan düzelme olmuyorsa çocuk cerrahisine sevk edilmelidir.

27 Kurşun zehirlenmesi açısından değerlendirme Hipertansiyon açısından değerlendirme

28 Skolyoz açısından değerlendirme Skolyoz açısından tarama okul çağında ve özellikle ergenlikte, hızlı büyüme döneminde gereklidir. Erken tanı skolyozun ilerlemesini durdurmak açısından önemlidir. Jüvenil adolesan skolyozu ilerleme eğilimindedir Skolyoz kız çocuklarında daha sıktır. Muayenede ayakta duran çocuğun ellerini ayakları ucuna değdirmesi istenir. Bu pozisyonda skolyoz daha belirginleşir ve fark edilebilir

29 İlk izlemler (7-15. gün) Anne sütü ile beslemenin bebek ve anne için yararları, emziren annenin desteklenmesi ailenin diğer bireylerine anlatılır. Bebeğe yalnız anne sütü verilmesi ve günde 400 ünite D vitamini dışında su dahil başka hiçbir ek besin verilmemesi ve annenin gebelikte aldığı vitaminlere devam etmesi önerilir. Bebeklerin ve çocukların yanında sigara içilmemesi gerektiği belirtilir, Göbek güdüğünün ne zaman düşeceği ve göbek bakımı anlatılır.

30 Özellikle deri temizliğinin önemli olduğu, göbek düştükten sonra günlük banyoların yararlı olacağı anlatılır Yenidoğanın metabolik taramalarının. K vitamini uygulamasının, tetanos profilaksisi yapıldığından emin olunmalıdır. Bebeğin vücut ölçümlerinin alınması SARILIK

31

32 Bu dönemde doğumsal kalp hastalığı açısından üfürüm duyulamayabilir. Kalp oskültasyonunda üfürüm olmaksızın sürekli taşipne gözlemlenen yenidoğanlarda KKH açısından ileri tetkik gerekir Aşı takvimine uygun aşı uygulamaları önemli ve izlemlerin bir parçasıdır

33 7-12 ay arası izlemler Bu dönemde ek besinlere geçiş ilkeleri, Bu dönemde süt dişleri çıkmaya başlarken çocuklarda huzursuzluk, ağızdan salya akması ve hafif ateş görülebilir Ancak 38 C nin üzerinde ateş, çok sulu kaka yapmanın hiçbir zaman dişten kaynaklanmayacağı ailelere anlatılmalıdır. Bebekler diş çıkarırken içi su dolu dişlikler dişetlerindeki konjestiyonu alacağı için rahatlatıcı olabilir. Bebeklerin ağız temizliğine dikkat edilmesi dişler çıkarken görülen stomatitin oluşmasını engeller.

34 1-3 yaş arası izlemler Bu dönem çocuğun bağımsız olma isteğini göstermeye başladığı dönemdir. Çocuğun bu yaşlarda fazla kullandığı iki kelime vardır ben ve hayır. Çocuk ters, pis,pasaklı, inatçı ve Öfkelidir Ebeveynlerinin sınırlarını dener. Ebeveyn kurallarına uymak yada direnmek arasında gelgitler yaşanır. Bu durum öfke nöbetlerine yol acar Yürümeye başlayan çocuk bağımsızlığının tadına varmak ister, Onay alan davranışlar içselleştirilir aile çocuğa bu konuda izin verirken kendine zarar vermemesine de dikkat etmelidir.

35 2. yılda iştah azalması doğaldır, çocuklar yemeye zorlanmamalıdır. Tuvalet eğitim yaşı, çocuğun olgunlaşma durumuna göre değişir. Çocuktan bu konuda herhangi bir istek gelmiyorsa 2 yaşından önce yapılmaması aileye anlatılmalıdır Çocuk artık bakım verenin kontrol edemeyeceği bir beceri kazanmıstır. Bu zaferi onlara rağmen yaşar! Aşırı kontrol edici yada utandırıcı tuvalet eğitimi bu becerileri önler

36 Araştırmalar 2 yaşından başlayarak çocukların uzun süre televizyon karşısında kaldıklarını göstermektedir. Günde 2 saatten fazla televizyon seyredilmesi çocukta davranış bozukluklarına ve dil gelişiminde gecikmelere yol açmaktadır. Bu nedenle çocuklara iki yaşından önce televizyon, video, vb seyrettirilmemelidir. İki yaşından sonra ise çocuğun televizyonu günde iki saati geçmeyecek şekilde ve annesi ya da bakıcısı ile birlikte görüntüleri tartışarak izlemesine izin verilebilir. Üç yaşından önce yuva ya da kreşe giden çocuklarda özellikle solunum yolu enfeksiyonu riskinin artacağı aileye anlatılmalıdır

37 4-5 yaş arası izlemler Bu yaşlarda çocuğa adı-soyadı, ev adresi ve telefonu öğretilmelidir. Düzenli diş fırçası kullanma, zamanında uykuya yatma özendirilmelidir. Çocuk, deneyimlerini anlatması için cesaretlendirilmelidir. Disiplin; iyi davranışı ödüllendirme, kötü davranışta ise ölçülü kısıtlama biçiminde olmalıdır. Çocuk yabancılarla ilişkiler konusunda uyarılmalıdır. Oyun oynarken denetlenmesine önem verilmelidir. Ev işlerinde sorumluluk alması sağlanmalıdır.

38 Çocuk kendi yatağında uyumaya alıştırılmalıdır. Aile, çocuğun cinsellikle ilgili sorularını onun anlayacağı biçimde yanıtlamaya özendirilmelidir. Dişlerin düzenli fırçalanması alışkanlığı kazandırılmalı, hiçbir sorun olmasa da bir kez diş hekimi kontrolü istenmelidir. Okula başlamadan önce görme ve işitme işlevlerini de içeren genel bir değerlendirme yapılmalı ve çocuğun okula başlamaya hazır olduğundan emin olunmalıdır

39 6-10 yaş arası izlemler Okula uyum ile ilgili sorunlar araştırılmalıdır. Bu dönem çocukların en sağlıklı oldukları dönemdir. Bu açıdan kontrollere nadiren getirilirler. Doktor izlemlerde çocuğun soru sormasına, durumunu anlatmasına olanak tanımalıdır. Aşıları okulda yapılmamış çocukların aşıları tamamlanmalıdır. Çocuğun spor yapması özendirilmelidir

40 11-18 yaş arası izlemler Bu dönem vücudun yapısının gelişerek güçlendiği, cinsel üretim yeteneğinin kazanıldığı, soyut düşünce yeteneğinin belirdiği, sosyal ilişkilerin aile temelinden daha geniş ufuklara açıldığı - aile dışı erişkinlerin önem kazanmaya başladığı bir dönemdir. Adolesan birçok yönden çocuksudur, sürekli psikososyal desteğe gereksinimi vardır; başarılı olması için bağımsız deneyime gereksinimi vardır.