C O Ğ R A F İ K O NU M

Transkript

1 BÖLÜM 3 C O Ğ RA Fİ K ON U M

2 BÖLÜM 3 COĞRAFYA Yeryüzünde herhangi bir noktanın coğrafi koordinatlar ve coğrafi oluşumlar yardımıyla Dünya daki yerinin belirlenmesine coğrafi konum denir. İkiye ayrılır: a) Matematik Konum b) Özel Konum Bir yerin enlem ve boylamlara göre dünya üzerindeki yerine, bir başka ifade ile Ekvator a ve Greenwich e göre konumuna matematik konum denir.örneğin: Türkiye Kuzey paralelleri ile 26 - Doğu meridyenleri arasındadır. 26 Doğu Doğu 42 Kuzey 36 Kuzey Matematik konumun dört elemanı vardır; 1.Pareleller 2.Meridyenler 3.Enlem 4.Boylam Coğrafi Konum 1. Aşağıdaki özelliklerden hangisi bir merkezin bulunduğu yarım küre hakkında bilgi vermez? A) 23 Eylül de öğle vakti gölge yönü B) 21 Haziran daki gündüz süresi C) 21 Aralık taki gece süresi D) 21 Mart taki gece süresi E) 21 Haziran da yaşanılan mevsim 2. Bir bölgede görülen özellikler tümüyle matematik konuma bağlı değildir. Bazı özelliklerin oluşmasında ye rel faktörlerinde rolü vardır. Bu yerel faktörlerin tümüne özel konum denir. Buna göre, Van ın özel konumu aşağıdakilerden hangisini belirler? A) Ekvator a ve Başlangıç meridyenine göre yerini B) Güneş ışınlarının geliş açısını C) Bulunduğu yarım küreyi D) Ankara ile arasındaki yerel saat farkını E) Deniz seviyesinden olan yükseltisini 3. Herhangi bir alanın, Ekvator a ve Başlangıç meridyenine göre yerine matematik konum denir. Buna göre;. sıcak su kaynaklarının dağılışı. denizden olan yükseklik. yer şekilleri V. gece ve gündüz süreleri V. gölge boyu uzunluğu özelliklerden hangileri, o yerin matematik konumundan etkilenir? A) ve B) ve C) ve V D) ve V E) V ve V Test 1 4. Bir yerin matematik konumu aşağıdakilerde hangisi hakkında bilgi vermez? A) Bulunduğu yarım küre B) Ekvator a olan uzaklık C) Başlangıç meridyenine olan uzaklık D) Denize olan uzaklık E) Kutup noktalarına olan uzaklık 5. Aşağıdakilerden hangisi matematik konumla ilgili değildir? A) Adana daki gölge boylarının Sinop takinden kısa olması B) Sinop Limanı nın İskenderun Limanı ndan daha az işlek olması C) İzmir in yerel saatinin ğdır ınkinden geri olması D) Hatay da kış mevsiminin Zonguldak tan geç başlaması E) Şanlıurfa nın temmuz ayı sıcaklık ortalamasının Edirne den yüksek olması 6.. Doğu Karadeniz de turunçgil yetişmesi. Kış mevsiminde sıcaklık değerlerinin İzmir de Erzurum dan yüksek olması. Tuz Gölü ve çevresinde rüzgâr erozyonunun fazla olması V. Ereğli de demir-çelik fabrikası kurulması V. Akdeniz kıyılarında ortalama sıcaklık değerlerinin Karadeniz kıyılarından yüksek olması Yukarıdakilerden hangisi özel konum etkileriyle açıklanamaz? A) B) C) D) V E) V 7. Bulunduğu noktanın özel konumu hakkında bilgi edinmek isteyen bir araştırmacının aşağıdakilerden hangisini bilmesine gerek yoktur? A) Yerel saatini B) Yükseltisini C) Denize uzaklığını D) Eğim durumunu E) Dağların uzanış doğrultusunu D 2. E 3. E 4. D 5. B 6. E 7. A

3 8. Bir ülkenin coğrafi koordinatları, aşağıdakilerden hangisi hakkında bilgi vermez? A) Dağların uzanış doğrultusu B) Bulunduğu saat dilimi C) Doğal bitki örtüsü D) Yıllık sıcaklık ortalamaları E) Kuzey - güney yönündeki genişliği 9. Aşağıda matematik konumları verilen yerlerden hangisi Ekvator ile Başlangıç meridyeninin kesiştiği yerin kuzeydoğusunda kalır? A) 15 Kuzey 15 Batı B) 33 Kuzey 26 Doğu C) 41 Güney 54 Batı D) 78 Güney 9 Doğu E) 55 Kuzey 33 Batı 12. Yerel saat 14:30 15:00 14:30 14:00 13:30 13:00 12:30 12:00 11:00 V V Merkezler Yukarıdaki grafikte beş farklı merkezin ekinoks tarihlerinde aynı andaki yerel saatleri gösterilmiştir. Buna göre, ve. merkezlerde aynı anda Güneş in ufuk çizgisi üzerindeki konumu aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? A). merkez. merkez Matematik konuma örnekler: Ekvator dan kutuplara doğru sıcaklığın azalması Ekvator yönünden esen rüzgârların sıcaklığı arttırırken, kutup yönünden esen rüzgârların sıcaklığı azaltması Türkiye nin Kuzey Yarım Küre de bulunması BÖLÜM 3 COĞRAFYA 10. Aşağıdaki coğrafi koordinat sistemi üzerinde beş farklı nokta gösterilmiştir V V Batı Doğu Batı Doğu B) Batı Doğu Batı Doğu C) Batı Doğu Batı Doğu D) Fethiye de deniz suyu sıcaklığının Ayvalık tan fazla olması Yazın, Antalya nın İstanbul dan sıcak olması Adana da buğday hasadının Samsun dan önce yapılması Türkiye de sıcaklığın kuzeye doğru gidildikçe azalması Bunlardan hangisi 6 Güney paraleli ile 2 Batı meridyeni üzerinde yer almaktadır? E) Batı Doğu Batı Doğu A) B) C) D) V E) V 11. Özel konum ve enlem dereceleri aynı olan fakat farklı yarım kürelerde yer alan iki merkezin aşağıdaki özelliklerinden hangisi bakımından ortak olduğu söylenemez? A) Ekinokslarda güneş ışınlarını alma açıları B) Kış mevsiminde gece - gündüz farkları C) Yer çekimleri D) Yetiştirdikleri tarım ürünleri E) Aynı anda yaşadıkları mevsimler Batı Doğu Batı Doğu 13. Aşağıda matematik konumları verilen yerlerden hangisi Ekvator ile Başlangıç meridyeninin kesiştiği noktanın güneydoğusunda yer alır? A) 33 Kuzey - 25 Batı B) Güney - 57 Batı C) 12 Güney - 15 Doğu D) 74 Kuzey - 64 Doğu E) 68 Güney - 34 Batı Bir bölgede görülen özellikler tümüyle matematik konuma bağlı değildir. Bu özelliklerin oluşmasında yerel faktörlerinde rolü vardır. Bu yerel faktörlerin tümüne özel konum denir. 8. A 9. B 10. E 11. E 12. B 13. C 41

4 BÖLÜM 3 COĞRAFYA Özel konumu oluşturan başlıca unsurlar: yükselti, yer şekilleri, ulaşım ve ticaret yollarına göre konum, kara ve denizlerin dağılışı, çevresindeki ülkelere göre konum, yer altı ve yer üstü kaynaklarına göre konum, jeopolitik konum, jeostratejik konum vb. Özel konumun etkileri: iklim ve bitki örtüsünü, nüfus dağılışını, yerleşme tiplerini, toprak tiplerini, akarsu rejimlerini, ekonomik faaliyetleri, ulaşım faaliyetlerini, tarımsal faaliyetleri etkiler. PRATİK Nedeni matematik konum olmayan (paralel, meridyen, enlem ve boylam) olaylar özel konumun sonucudur. Coğrafi Konum Yukarıdaki taralı alanın matematik konumu aşağıdakilerden hangisidir? A) 15 Batı - 3 Batı meridyenleri ile 15 Kuzey - 3 Güney paralelleri arasında yer alır. B) 15 Doğu - 3 Batı meridyenleri ile 15 Kuzey - 3 Kuzey paralelleri arasında yer alır. C) 15 Doğu - 3 Batı meridyenleri ile 15 Güney - 3 Kuzey paralelleri arasında yer alır. D) 15 Doğu - 3 Batı meridyenleri ile 15 Güney - 3 Güney paralelleri arasında yer alır. E) 15 Batı - 3 Batı meridyenleri ile 15 Kuzey - 3 Kuzey paralelleri arasında yer alır 15 X 3 Y Yukarıdaki koordinat sisteminde taralı olarak gösterilen X ve Y bölgelerinin aşağıdaki özelliklerinden hangisi aynıdır? A) İz düşüm alanları B) Yarım küreleri C) Gerçek alanları D) Ortalama yükseklikleri E) İklim özellikleri 3. Eksen eğikliğinden dolayı, güneş ışınlarının dik düştüğü yerler sürekli değiştiğinden cisimlerin gölge yönleri de değişebilmektedir V V Buna göre, yukarıdaki coğrafi koordinat sistemi üzerinde verilmiş beş merkezden hangisindeki cisimlerin gölgesiher gün saat de aynı yönü gösterir? A) B) C) D) V E) V 4. Ekvator ile dönenceler arasında kalan kuşağa Tropikal kuşak, dönenceler ile kutup daireleri arasında kalan kuşağa Orta kuşak, kutup daireleri ile kutup noktaları arasında kalan kuşağa Kutup kuşağı adı verilir A D B E C Test Yukarıdaki coğrafi koordinat sisteminde verilen bölgelerden hangilerinin hem Orta kuşak hem de Tropikal kuşakta toprakları vardır? A) A ve B B) A ve E C) B ve C D) C ve D E) D ve E E 2. B 3. E 4. B

5 5. V 82 V Güneş in ufuk düzlemi üzerindeki hareket hızına göre, batış anının en uzun sürdüğü yer şekil üzerinde kaç numara ile gösterilmiştir? A) B) C) D) V E) V 6. Aşağıdaki grafikte, aynı boylam üzerinde bulunan, aynı yükseklikte uçan ve Dünya çevresinde bir tur atıp hareketlerini aynı anda tamamlayan beş uçağın hızları verilmiştir. Hız (km) V V Uçak Bu uçaklardan hangisi Ekvator a daha yakın bir noktada hareketini tamamlamıştır? A) B) C) D) V E) V Eylül tarihinde Doğu meridyeni ndeki ufuk çizgisi üzerinde Güneş tam tepe noktasında iken Batı meridyeni için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Güneş henüz batmıştır. B) Güneş, ufuk düzlemi üzerinde alçalmaktadır. C) Güneş henüz doğmuştur. D) Güneş sabah ile kuşluk vakti arasındadır. E) Güneş, ufuk düzlemi üzerinde yükselmektedir Ekvator Londra Boston Yeni Delhi Tokyo Sidney Yukarıdaki dünya haritasında belirtilen şehirlerin hangisinde gece - gündüz uzunluğu yıl boyunca en fazla değişir? A) Boston B) Londra C) Tokyo D) Sidney E) Yeni Delhi V V Yukarıdaki koordinat sisteminde belirtilen merkezler için aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Güneş ilk önce V nolu merkezde doğar. B) ve nolu merkezlerin yerel saatleri aynıdır. C) nolu merkez 21 Aralık ta güneş ışınlarını yaklaşık 63 lik açıyla alır. D) nolu merkezde çizgisel hız en fazladır. E) V ve V nolu merkezlere güneş ışınları yılda iki defa dik açıyla gelir. 10. Türkiye ile aynı enlem derecelerine sahip olan Güney Yarım Küre deki bir bölgede;. aynı anda yaşanılan mevsim,. gece ve gündüz süre farkı,. yaşanılan mevsim süresi, V. yükselti ortalamaları, gibi özelliklerden hangisi ya da hangileri kesinlikle aynıdır? A) Yalnız B) Yalnız V C) ve D) ve E) ve V Özel Konuma Örnek -Tuz Gölü ve çevresi neden az yağış alır? Denizlere uzak olması (Karasallık) Kuzeyinde ve güneyinde yüksek dağ sıralarının bulunması. (Yer şekilleri) Özel Konuma Örnek -ğdır Ovası nda pamuk tarımının yapılmasının nedenleri nedir? Etrafının yüksek dağlarla çevrili olması, Çevresindeki alanlara göre yükseltinin az olması, Yazın sıcaklık değerlerinin föhn rüzgârlarının etkisiyle yükselmesi. Özel Konuma Örnekler İlk kar yağışlarının Doğu Anadolu Bölgesi nde oluşması Türkiye de buzul etkisinin görülmesi Türkiye de aynı anda farklı mevsim özelliklerinin yaşanması Türkiye de iklimin çeşitlilik göstermesi Türkiye de sıcaklıkların doğuya doğru azalması BÖLÜM 3 COĞRAFYA 5. B 6. C 7. C 8. B 9. E 10. A 43

6 BÖLÜM 3 COĞRAFYA Erzurum un ocak ayı sıcaklık ortalamasının, Rize den düşük olması Sivas ta günlük sıcaklık farklarının, Rize den fazla olması Coğrafi Konum 1. Ekvator a paralel olarak çizildiği varsayılan hayali çemberlere paralel denir. Aşağıdakilerden hangisi paralellerin özelliklerinden biri değildir? A) Ekvator dan kutuplara doğru çevre uzunlukları azalır. Test 3 4. Aynı paralel üzerindeki noktaların aşağıdaki özelliklerden hangisi benzerlik göstermez? A) Yerel saatleri B) Çizgisel hızları C) Meridyenler arası mesafe Rize Yöresi nde zeytin ve turunçgil tarımının yapılması B) Birbirleriyle kesişmezler ve birleşmezler. D) Gölge yönleri E) Gece ve gündüz süreleri Doğu Anadolu Bölgesi nde maden çeşitliliğinin fazla olması Ekvator da kalıcı karların görülmesi Norveç, Japonya, İngiltere, İzlanda gibi deniz ve okyanuslara komşu ülkelerin balıkçılıkta ileri olması C) 180 tanesi Ekvator un kuzeyinde, 180 tanesi Ekvator un güneyinde olmak üzere toplam 360 adet paralel dairesivardır. D) Ardışık iki paralel dairesi arasındaki kuş uçuşu uzaklık 111 km dir. E) Dereceleri Ekvator un kuzeyine ve güneyine doğru büyür. 5. Aşağıda A ve B bölgelerinin paralel ve meridyen dereceleri verilmiştir. 2 1 A 4 3 B 6 5 Kuzeybatı Avrupa kıyılarının, yüksek enlemlerde bulunmasına rağmen, Gulf - Stream sıcak su akıntısının etkisiyle ılıman bir iklime sahip olması Orta Asya ve Orta Avrupa nın denizlere uzak olduğu için karasal bir iklime sahip olması Sıcaklık farkının Orta kuşak karalarının iç kesimlerinde kıyı kesimlere göre daha fazla olması 2. Ankara Sinop Kış mevsiminde, Sinop un sıcaklık ortalamasının Ankara dan fazla olması aşağıdakilerden hangisine ters düşer? A) Yükseltiye B) Boylama 5 2 Yukarıda paralel ve meridyen dereceleri verilen A ve B bölgeleri, hangi özellik bakımından aynıdır? A) Bulundukları yarım küreler B) Aynı anda güneş ışınlarını alma açıları C) Kapladıkları gerçek alanlar D) Yerel saat farkları E) Çizgisel hızları C) Karasallığa D) Enleme E) Denizelliğe Kutup noktalarına eşit uzaklıkta bulunan noktaların birleştirilmesi oluşturulan hayali çembere Ekvator denir. Ekvator a paralel olarak çizilen çemberlere paralel dairesi denir. 3. Aynı yarım kürede ve Ekvator a uzaklıkları aynı olan iki farklı yerleşim biriminin aşağıdaki özelliklerinden hangisi boylamlarıyla açıklanabilir? A) Başlangıç meridyenine göre Güneş in doğuş ve batış saatleri B) Gece - gündüz süreleri arasındaki farkları C) Tan ve gurup süreleri 6. Aşağıdakilerden hangisi dönencelerin özelliklerinden biri değildir? A) Yer in eksen eğikliği dönencelerin yerlerini belirlemiştir. B) Ekvator un kuzeyindekine Oğlak dönencesi adı verilir. C) Güneş ışınlarını yılda bir kez dik açı ile alırlar. D) Yengeç dönencesi güneş ışınlarını 21 Haziran da dik açıyla alır. D) Kutup noktalarına olan uzaklıkları E) Ekvator a olan kuş uçuşu uzaklıkları E) Dünya nın en kurak alanlarını oluştururlar C 2. D 3. A 4. A 5. D 6. B

7 111 km 111 km 7. X 9 9 Y Yukarıdaki Dünya şeklinde işaretlenmiş olan X ve Y noktaları için 21 Mart tarihinde aşağıdaki özelliklerden hangisi aynı değildir? A) Güneş ışınlarının düşme açısı B) Ekvator a uzaklıkları C) Cisimlerin gölge boyu uzunlukları D) Yaşanılan sıcaklık değerleri E) Gece ve gündüz süreleri 8. Enlemin etkisinden dolayı, bazı olaylar kutuplara gidildikçe artış gösterirken bazı olaylar da azalma göstermektedir. Buna göre, aşağıda enlemle ilgili olarak verilen bağıntılardan hangisi yanlıştır? A) Ormanın üst sınırı C) Yerçekimi Enlem Enlem B) Kalıcı alt sınırı E) Tan ve gurup süresi Enlem D) Gece-gündüz arasındaki zaman farkı Enlem Enlem 9. Aşağıdaki grafiklerde beş farklı bölgenin kuzey ve güney, doğu ve batısını sınırlandıran paralel ve meridyenleri verilmiştir. Buna göre, hangi bölgenin iz düşüm alanı diğerlerinden büyüktür? : Paralel : Meridyen A) B) Paralel (Güney) Paralel (Kuzey) Meridyen (Batı) Meridyen (Batı) E) Paralel (Güney) Paralel (Kuzey) C) D) Paralel (Kuzey) Meridyen (Doğu) Meridyen (Doğu) Meridyen (Doğu) Bir noktanın Ekvator a göre belirlenen konumuna o noktanın enlemi denir. Buna göre, Ekvator un 4 Kuzey enleminde bulunan Ankara nın aşağıda verilen özelliklerinden hangisinin bulunduğu enleme bağlı olarak oluştuğu söylenemez? A) Yer çekiminin kuzeyinde bulunan bir merkezden az olması B) Tan ve gurup sürelerinin güneyinde bulunan merkezlere göre daha uzun olması C) Bahar başlangıç günlerinde gece ve gündüz süresini eşit olması D) 21 Aralık ta gece süresinin gündüz süresinden uzun olması E) 23 Eylül de cisimlerin gölge boyu uzunluklarının Sinop ta Ankara daki cisimlerin gölge boyuna göre uzun olması Paralel Dairelerinin Özellikleri: Başlangıçları Ekvator olup ile gösterilir. E k v a t o r Paralel daireleri 1 lik aralıklarla çizilmiştir. Ardışık iki paralel dairesi arasındaki uzaklık kuş uçuşu 111 km dir. 111 km 111 km Paralel dairelerinin uzunlukları Ekvator dan kutuplara gidildikçe azalır. Kutuplarda nokta hâlini alır. (Nedeni: Dünya nın şekli) 90 tanesi Ekvator un kuzeyinde, 90 tanesi Ekvator un güneyinde olmak üzere toplam 180 tane paralel dairesi vardır. 90 tane Kuzey Yarım Küre de 90 tane Güney Yarım Küre de Toplam 180 tane Paralel dairelerinin dereceleri Ekvator un kuzeyine ve güneyine doğru büyür BÖLÜM 3 COĞRAFYA 7. D 8. B 9. A 10. C 45

8 BÖLÜM 3 COĞRAFYA UYAR! Yerini doğanın belirlediği özel paralel daireleri: Ekvator () Dönenceler -Yengeç dönencesi (23 27 Kuzey) - Oğlak dönencesi (23 27 Güney) Kutup daireleri -Kuzey kutup dairesi (66 33 Kuzey) -Güney kutup dairesi (66 33 Güney) Kutup noktaları -Kuzey kutup noktası (9 Kuzey) -Güney kutup noktası (9 Güney) Özel Paralel Dairesi Paralelin Derecesi Yerini belirleyen Dünya nın Şekli Ekvator x Yengeç Dönencesi Oğlak Dönencesi Kuzey Kutup Dairesi Güney Kutup Dairesi Kuzey Kutup Noktası Kuzey Güney Kuzey Güney 9 Kuzey x Dünya nın eksen eğikliği x x x x Coğrafi Konum 1. Aşağıdakilerden hangisi bir yerin enlemine bağlı olarak farklılık göstermez? A) Toprak tipleri B) Gölge boyu uzunluğu C) Tarımın üst sınırı D) Kalıcı karın alt sınırı E) Ortalama yükseltisi 2. Aşağıdakilerden hangisi paralel ve meridyenlerin ortak özelliğidir? A) Uzunluklarının aynı olması B) Aralarındaki uzaklığın aynı olması C) Uzanış doğrultularının aynı olması D) Aralarındaki açısal değerin aynı olması E) Sayılarının aynı olması 3. Merkez Enlem (Kuzey) Boylam (Batı) 23 27' ' ' 64 V 23 27' 33 V 23 27' 47 Yukarıdaki tabloda enlem ve boylam dereceleri verilen merkezlerin;. yerel saat,. sıcaklık ortalamaları,. 21 Haziran da oluşan gölge yönü, V. Güneş in doğuşu esnasında geçen süre, V. yükselti ortalamaları, gibi özelliklerinden hangilerinin aynı olduğu kesin olarak söylenebilir? A) ve B) ve C) ve D) ve V E) V ve V 4. Ekvator a açısal uzaklıkları aynı olan merkezlerde yaşanılan gece ve gündüz süreleri arasındaki zaman farkları aynıdır. Aşağıdaki grafikte, beş merkezin aynı tarihte yaşadıkları gece ve gündüz süreleri verilmiştir. Saat V V : Gündüz : Gece Saat Merkez Buna göre, hangi iki merkezin üzerinde bulundukları paralel dereceleri aynıdır? A) ve B) ve C) ve V D) Vve V E) ve V 5. 1D 2D 7K 6K Test 4 B 15 G 3G Yukarıda koordinatı verilen bölgelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisini söylemek doğru olur? A). bölge kutup kuşağında. bölge ise orta kuşakta yer alır. B). bölgenin en batısı ile. bölgenin en batısındaki yerel saat farkı 80 dakikadır. C). bölgenin güneyinden geçen paralel. bölgenin güneyinden geçen paralelden kısadır. D). bölgenin güney kuzey yönlü kuş uçuşu uzaklığı. bölgedekinden azdır. E). bölgenin en doğusundaki saat. bölgenin en doğusundaki saatten 40 dakika geridir E 2. D 3. D 4. E 5. C

9 6. Meridyen yayları yandaki şekilde gösterildiği gibi kutup noktalarında birleşmeseydi aşağıdakilerden hangisi doğru olurdu? Kutup noktalarını birleştiren yarım daire yaylarına Meridyen denir. A) Meridyenlerin boyları birbirlerinden farklı olurdu. B) Ardışık iki meridyen arasındaki zaman farkı 8 dakika olurdu. C) Başlangıç meridyeni yer değiştirirdi. D) Paralel daireleri ile dik açı oluşturmazlardı. E) Sayıları 180 tane olurdu. 7. Aşağıda doğu-batı yönünde iz düşüm alanları aynı olan beş ülkenin en doğu noktası ile en batı noktası arasında kalan meridyen sayıları verilmiştir.. ülke. ülke. ülke 8. 6 Kuzey enlemi üzerinde yılın herhangi bir gününde doğu-batı doğrultusunda hareket eden bir gözlemci aşağıda verilenlerden hangisinin kesinlikle değişmediğini gözlemler? A) Yerel saatin B) Güneş in ufuk düzlemi üzerindeki yüksekliğinin C) Gece süresinin D) Günlük sıcaklık farklarının E) Deniz seviyesinden yüksekliğin Mart ta aynı paralel dairesi üzerinde bulunan iki noktadan birinde Güneş doğarken diğerinde batmaktadır. 10. Buna göre, aşağıdakilerden hangisi söylenirse doğru olur? A) Biri diğerinin anti meridyeni durumundadır. B) Farklı yarım kürede yer alırlar. C) Aynı meridyen üzerindedirler. D) Başlangıç meridyenine eşit uzaklıktadırlar. E) Aralarında 12 lik meridyen farkı vardır. 8B 5B 25 K 25 D 55 D 35 G Kutup noktalarını birleştiren yarım daire yaylarına meridyen adı verilir. Özellikleri: Başlangıçları Başlangıç meridyeni olup ile gösterilir. Yarım daire yayı şeklindedirler. Meridyenler 1 lik aralıklarla çizilmişlerdir Uzunlukları birbirine eşittir. İki meridyen arasındaki kuş uçuşu uzaklık Ekvator dan kutuplara doğru azalır. 20 km 30 km 60 km 80 km 90 km 100 km 111 km BÖLÜM 3 COĞRAFYA 17 meridyen 21 meridyen 7 meridyen 5 55 G V. ülke V. ülke. Bölge. Bölge 11 meridyen 13 meridyen Bu ülkelerden, Ekvator a en yakın olan ülke ile en uzak olan ülke hangileridir? Ekvator a en yakın Ekvator a en uzak A) V B) Yukarıdaki matematik konumları verilen yerler ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Her iki bölgenin doğu ve batısı arasındaki yerel saat farkı aynıdır. B) 23 Eylül de gece-gündüz süreleri eşittir. C). bölge Tropikal kuşakta,. bölge Orta kuşakta yer alır. UYAR! Ardışık iki meridyen yayı arasındaki mesafe sadece Ekvator üzerinde 111 km dir. Toplam 360 tane meridyen yayı bulunur. Ardışık iki meridyen arasında 4 dakikalık zaman farkı bulunur. C) V V D) V E) V D). bölgede Güneş,. bölgeye göre daha geç batar. E) Her iki bölgede mevsimler belirgin olarak yaşanır A 7. B 8. C 9. A 10. E 47

10 BÖLÜM 3 COĞRAFYA Aynı meridyen üzerindeki bütün noktaların yerel saatleri aynıdır Bir meridyen yayının tam karşısına gelen ve onun tam bir çember olmasına neden olan meridyene anti meridyen denir. Antimeridyen 12 Batı Meridyen 6 Doğu UYAR! Herhangi bir meridyenin anti meridyenini bulmak için; 1. Coğrafi Konum Enlem (Güney) V V : Enlem : Boylam Boylam (Batı) Merkez Yukarıdaki grafikte enlem ve boylam dereceleri verilen merkezlerin,. ardışık iki merdiyen arasındaki mesafe,. üzerinde bulundukları paralelin çevre uzunluğu,. Başlangıç meridyeni ile aralarındaki yerel saat farkı, V. gölge boyunun gün içinde en kısa olduğu an, gibi özelliklerinden hangilerinin benzer olduğu kesin olarak söylenebilir? A) ve B) ve C) ve D) ve V E) ve V Yukarıdaki şekil üzerinde taralı alanın matematik konumu aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) C) D) E) 7 B) Test Türkiye de aşağıdaki illerden hangisi üzerinde 100 km doğuya gidilirse en fazla yerel saat farkı görülür? A) Hatay B) İzmir C) Sinop D) Ankara E) Afyon a) İlk olarak verilen meridyeni 18 den çıkarıyoruz, b) İkinci olarak verilen meridyen doğu ise elde ettiğimiz meridyeni batı, verilen meridyen batı ise doğu meridyeni olarak çeviriyoruz. Örnek 4 Doğu meridyeninin anti meridyeni nedir? 18 4 = 14, verilen meridyen doğu olduğu için elde ettiğimiz meridyeni batı olarak alıyoruz. (14 Batı) 2. Aşağıda beş farklı noktanın matematik konumları verilmiştir V V Buna göre, hangi noktada tarım ve kalıcı kar üst sınırı diğerlerinden daha yüksektir? A) B) C) D) V E) V 5. Aşağıda, beş farklı bölgenin coğrafi koordinatları verilmiştir V V Bu bölgelerden hangileri güneş ışınlarını dik açıyla alır? A) ve B) ve C) ve D) ve V E) V ve V A 2. B 3. A 4. C 5. C

11 6. Aşağıdaki tabloda bazı merkezlerin enlem dereceleri ile yerel saatleri verilmiştir. Merkez Enlem Yerel saat 65 Güney Güney Kuzey V 15 Kuzey V 49 Kuzey Bu tablodaki bilgilerden yararlanarak, aşağıdakilerden hangisini söylemek yanlış olur? A). ve V. merkezler aynı boylam üzerindedir. B) V. merkez diğerlerine göre daha önce tarih değişikliği yaşar. C). merkez en batıda, V. merkez ise en doğuda yer alır. D). merkez ile V. merkez arasında lik boylam farkı vardır. E). ve V. merkezlerin Başlangıç meridyenine olan kuş uçuşu uzaklıkları aynıdır. 7. Ardışık iki meridyen arasındaki mesafe kutuplara gidildikçe azalır. Dolayısıyla farklı paraleller üzerinde aynı mesafede yol alınırsa geçilen meridyen sayısı farklı olur A 6 B 4 C 2 D E Buna göre, yukarıdaki coğrafi koordinat sistemi üzerinde işaretli merkezlerden aynı mesafede yol alındığında geçilen meridyen sayısı daha fazladır? 8. Ekinoks tarihlerinde, aynı anda üç ayrı merkezde Güneş in ufuk düzlemi üzerindeki konumu aşağıda verilmiştir. Batı a Doğu Batı b Doğu Batı c Doğu a merkezi Doğu boylamı üzerinde olduğuna göre, b ve c noktalarının bulunduğu boylamlar aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? b c A) 3 Batı 6 Batı B) 6 Doğu 3 Doğu C) 3 Batı 9 Batı D) 9 Doğu 3 Batı E) 15 Batı 6 Doğu 9. - Yerel saati, Başlangıç meridyeninin yerel saatinden 80 dakika geri olan, - Güneş ışınlarını yıl içinde dik açıyla alamayan, - Kasım ayı boyunca gecelerin sürekli olarak kısaldığı X kentinin coğrafi koordinatları aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) 33 Kuzey - 8 Batı B) 61 Güney - 1 Doğu C) 25 Kuzey - 4 Batı D) 2 Güney - 44 Doğu E) 44 Güney - 2 Batı Batı meridyeninin anti meridyeni aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) 111 Batı B) 89 Doğu C) 111 Doğu D) 69 Doğu 3 PRATİK Doğu meridyenlerinin anti meridyenleri batı meridyenleri, batı meridyenlerinin anti meridyenleri ise doğu meridyenleri olur. Örnekler; Meridyen Anti Meridyen 85 Batı 95 Doğu 165 Doğu 15 Batı 33 Batı 147 Doğu 179 Doğu 1 Batı UYAR! Bir meridyenin anti meridyeni ile arasında 180 tane meridyen farkı olduğu için aralarındaki zaman farkı da 12 saat olur. Türkiye, 26 Doğu meridyeni ile Doğu meridyeni arasında bulunan bir ülkedir. Dolayısıyla Doğu Meridyenleri Yarım Küresi nde bulunur. 26 Doğu Doğu BÖLÜM 3 COĞRAFYA A) A B) B C) C D) D E) E E) 69 Batı 6. E 7. A 8. C 9. E 10. D 49

12 BÖLÜM 3 COĞRAFYA UYAR! Ekvator üzerinde bulunan bir meridyende yılın herhangi bir gününde Güneş doğuyorsa aynı anda o meridyeninin anti meridyeninde Güneş batıyordur. Sözkonusu meridyende Güneş batıyorsa aynı anda anti meridyeninde Güneş doğuyordur. Bunun nedeni, Ekvator da her zaman gece ve gündüz sürelerinin eşit olmasıdır. UYAR! Aynı meridyen üzerinde bulunan bütün noktalarda sadece Ekinoks tarihlerinde (21 Mart ve 23 Eylül) Güneş aynı anda doğar ve aynı anda batar. UYAR! Üzerinden en fazla meridyen geçen ülke Rusya Federasyonu, kıta Antarktika dır. Türkiye de ise en fazla meridyenin geçtiği bölge Karadeniz Bölgesi dir. Bu durum ise sözü edilen yerlerde yerel saat farkının artması demektir. Yeryüzündeki herhangi bir noktanın başlangıç meridyenine açı cinsinden olan uzaklığına boylam adı veridir. Boylam, derece ( ), dakika ( ) ve saniye ( ) olarak ifade edilir. Örneğin Ankara; Doğu boylamındadır. Boylam, sadece yerel saatler üzerinde etkilidir. Yerel saat ise bir noktanın Güneş e karşı konumudur. Coğrafi Konum 1. Aşağıdaki grafiklerde, beş merkezin enlem dereceleri ve aynı andaki yerel saatleri verilmiştir. Enlem (Kuzey) Enlem (Kuzey) Enlem (Güney) merkez : Enlem Yerel Saat. merkez V. merkez 15:00 12:00 09:00 06:00 03:00 00:00 Yerel Saat 10:00 08:00 06:00 04:00 02:00 00:00 Yerel Saat 15:00 12:00 09:00 06:00 03:00 00: : Yerel saat Enlem (Güney) Enlem (Kuzey) merkez V. merkez Yerel Saat 06:00 24:00 18:00 12:00 06:00 00:00 Yerel Saat 15:00 12:00 09:00 06:00 03:00 00:00 Buna göre, aşağıdaki yorumlardan hangisi yanlıştır olur? A). ve. merkezler arasında 9 lik meridyen farkı vardır. B). ve V. merkezler aynı meridyenler üzerindedir. C) Tarih ve gün değiştirmeyi ilk önce. merkez yaşar. D) V. merkezdeki Güneş in ufuk düzlemi üzerindeki yüksekliği. merkezden fazladır. E). merkezdeki cismin gölge boyu uzunluğu V. merkezden fazladır Batı meridyeni üzerinde bulunan bütün noktalarda Güneş aşağıda verilen tarihlerden hangisinde aynı anda doğar? A) 21 Haziran B) 23 Eylül C) 21 Aralık D) 3 Ocak E) 4 Temmuz Dünya nın ekseni etrafında dönüşü sırasında, yukarıdaki şekil üzerinde belirtilen yerlerin hangisinde hız en azdır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 4. A merkezi 3 Kuzey paraleli ile 15 Doğu meridyeninin kesişim noktasında bulunmaktadır. 21 Haziran da A merkezinden yola çıkan dört gözlemci farklı yönlere giderek aşağıdaki merkezlere ulaşıyor.. gözlemci: 3 Kuzey paraleli, Batı meridyeni. gözlemci: 15 Güney paraleli, 15 Batı meridyeni. gözlemci Kuzey paraleli, 15 Doğu meridyeni V. gözlemci 15 Kuzey paraleli, Doğu meridyeni Buna göre, dört gözlemciden hangileri A merkezine göre, sırasıyla yerel saati ileri, gündüz süresi uzun, gece süresi aynı, tan süresi kısa olan merkezlere ulaşmıştır? Yerel saati ileri olan merkez Gündüz süresi uzun olan merkez 3 Gece süresi aynı olan merkez 2 Test 6 Tan süresi kısa olan merkez A) V B) V C) V D) V E) V A 2. B 3. D 4. B

13 5. X 1 Y Yukarıdaki koordinat sisteminde taralı olarak gösterilen Y bölgesi, eğer X ile gösterilen bölgede yer alıyor olsaydı, aşağıdakilerden hangisi kesin olarak söylenebilirdi? A) Yerel saati daha ileri olurdu en kısa olduğu tarih 21 Haziran dır. 7. Aşağıdaki tabloda A ve B kentlerinin coğrafi koordinatları verilmiştir. Kent Enlem Boylam A 28 Kuzey 41 Doğu B 28 Kuzey 41 Batı Buna göre, aşağıdakilerden hangisi A ve B kentlerinde yıl boyunca ortak değildir? A) Gündüz süresi B) Güneş ışınlarının geliş açısı C) Mevsim süresi D) Ulusal saat E) Gece ve gündüz arasındaki fark UYAR! Aynı boylam üzerindeki bütün noktaların yerel saati aynıdır. Fakat aynı boylam üzerindeki noktalarda ekinoks günleri hariç Güneş aynı anda doğmaz ve aynı anda batmaz. BÖLÜM 3 COĞRAFYA 6. B) Ekinokslarda gündüz süresi kısalırdı. C) Güneyinden kuzeyine giderken sıcaklık artardı. D) Başlangıç meridyeni ile arasındaki zaman farkı artardı. E) Kuzey ve güney doğrultusunda genişliği artardı ' Mart ve 23 Eylül tarihinde Güneş in aynı anda doğup aynı anda battığı üç merkezin ortak olan özelliği aşağıdakilerden hangisidir? A) Ekvator a olan uzaklıkları B) Başlangıç meridyenine kuş uçuşu uzaklıkları C) Üzerinde bulundukları boylam D) Deniz seviyesine göre ortalama yükseltileri E) Cisimlerin oluşan gölge yönleri UYAR! Aynı boylam üzerindeki bütün noktaların başlangıç meridyenine olan açısal uzaklıkları aynıdır ' X Y 23 27' ' Yukarıdaki şekilde gösterilen X ve Y noktalarıyla ilgili olarak, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Y noktası Haziran da güneş ışınlarını dik açıyla alır. B) X noktasında yıl boyunca gece-gündüz süreleri eşittir. C) X ve Y noktalarının bulundukları enlemler arasındaki bir yer, yıl içinde iki kez güneş ışınlarını dik açıyla alır. D) Y noktasının yıl içinde yaşadığı en uzun gece 21 Aralık ta dır. E) X noktasındaki gölge boyunun yıl içinde V- -V- 15 Yukarıda konumları gösterilen beş tarım ülkesi toprak, su, yükselti ve deniz etkisi gibi koşullar bakımından birbirine denktir. Bu ülkelerin hangisinde daha çeşitli tarım ürünü yetiştirilebilir? (Konumların tümünü kara parçası olarak düşününüz.) A) B) C) D) V E) V Yeryüzündeki bir noktanın Ekvator a olan uzaklığına enlem adı veriilir. Enlem derece ( ) dakika ( ) ve saniye ( ) cinsinden ifade edilir. Örneğin Ankara; Kuzey enlemindedir. 5. C 6. E 7. D 8. C 9. B 51

14 BÖLÜM 3 COĞRAFYA PRATİK Ekvator dan kutuplara doğru ya da kuzey güney yönlü gidildikçe değişen durumların nedeni Dünya nın şekli ya da enlemdir. UYAR! Dünya nın şeklinden dolayı güneş ışınları her yere aynı açı ile düşmez. Güneş ışınlarının geliş açısı Ekvator dan kutuplara doğru azalır, bunun sonucunda da sıcaklık kutuplara doğru azalma gösterir. Bu duruma enlem etkısı denir. UYAR! Kuzey güney yönünde fazla alan kaplayan bölgelerin ya da ülkelerin, iklim çeşitliliği ve buna bağlı olarak bitki örtüsü ve tarım ürünleri çeşitliliği fazla olur. Bu durumun temel nedeni enlem etkisidir. UYAR! Herhangi bir ülkenin, doğu batı genişliği sadece yerel saat farkının ve kullanılan ulusal saatinin artmasına neden olur. Bu durumun nedeni boylam etkisidir. ENLEMİN ETKİLERİ: İklimi etkiler, Güneş ışınlarının geliş açısını etkiler, (Güneş ışınlarının geliş açısı Ekvator dan kutuplara gidildikçe aza- Coğrafi Konum 1. Aşağıdakilerden hangisi, farklı yarım kürelerde bulunan iki noktanın aynı boylam üzerinde yer aldıklarının kesin kanıtıdır? A) İklimlerinin aynı olması B) Denize uzaklıklarının aynı olması C) Yerel saatlerinin aynı olması D) Yükseltilerinin aynı olması E) Güneş ışınlarını aynı açıyla almaları 2. Farklı yarım kürelerde yer alan ve enlem dereceleri aynı olan iki merkezin;. mevsim süreleri,. çizgisel hızları,. tan ve gurup süreleri, V. sıcaklık ortalamaları, gibi özelliklerden hangileri yıl boyunca kesinlikle aynıdır? A) ve B) ve C) ve D) ve V E) ve V 3. Bir gözlemci bulunduğu yerde Güneş in yılın en erken saatinde doğup en geç saatinde battığını gözlemlemiştir. Bu gözlemin yapıldığı yer ve gün için aşağıdakilerden hangisi söylenirse doğru olur? A) Gözlemcinin bulunduğu yerde o gün gece süresi gündüz süresinden uzundur. B) Gözlemcinin bulunduğu yerdeki çizgisel hız dönencelerden azdır. C) Gözlemcinin bulunduğu yer Ekvator un güneyindedir. D) Gözlemcinin gözlemde bulunduğu gün yaz mevsiminin ilk günüdür. E) Gözlemcinin bulunduğu yer Orta kuşaktadır. 4. Aşağıdaki şekilde gösterilen, Başlangıç meridyeni üzerinde belirlenen noktalardan hareket eden araçlar, eşit uzaklıkta yol kat etmişlerdir. V V Test Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A). aracın ulaştığı noktanın yerel saati diğer araçların ulaştığı noktaların yerel saatinden ileridir. B). aracın harekete başladığı nokta ile hareketini bitirdiği nokta arasındaki gece-gündüz süresi değişmemiştir. C) V. aracın ulaştığı noktanın yerel saati diğer araçların ulaştığı noktaların yerel saatinden geridir. D) V. aracın ulaştığı noktanın yerel saati,. ve. araçların ulaştığı noktaların yerel saatlerinden geridir. E). aracın geçtiği meridyen sayısı. aracın geçtiği meridyen sayısından fazladır. 5. Aşağıdakilerden hangisi enlemin sıcaklık dağılışı üzerindeki etkisine örnek gösterilebilir? A) Ege Bölgesi nin, Karadeniz Bölgesi nden daha az yağışlı olması B) Temmuz ayında Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin Akdeniz Bölgesi nden sıcak olması C) Rize nin yaz ve kış sıcaklık farklarının Erzurum dan az olması D) Ankara daki ağaçların Bursa dan daha geç çiçek açması E) Güneyden esen rüzgârların Türkiye de hava sıcaklığını yükseltmesi C 2. C 3. D 4. E 5. E

15 6. 21 Haziran tarihinde Doğu meridyeni üzerinde, Güney kutup noktasından Kuzey kutup noktasına doğru gidildikçe meydana gelen yerel saat değişim grafiği aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? 7. A) Saat 24:00 18:00 12:00 06:00 9 Güney 24:00 18:00 12:00 06:00 9 Güney Saat 24:00 18:00 12:00 06:00 9 Kuzey 9 Güney C) Saat D) Saat Batı 24:00 18:00 12:00 06:00 9 Kuzey 9 Güney E) Saat 24:00 18:00 12:00 06:00 9 Güney B) İzmit 9 Kuzey Doğu 9 Kuzey 9 Kuzey 23 Eylül günü 3 Doğu boylamında bulunan İzmit te Güneş yukarıdaki şekilde gösterilen konumda iken, İzmit in yerel saatinden 3 saat ileri olan bir X merkezinde Güneş in ufuk düzlemi üzerindeki konumu aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak gösterilmiştir? A) B) B X merkezi D B X merkezi C) D) B X merkezi D B X merkezi D E) B X merkezi D D Doğu a b c d e Yukarıdaki şekilde gösterilen 9 Doğu meridyeni üzerinden hareket eden gözlemciler eşit uzaklıkta yol kat etmişlerdir. Buna göre aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) a nın ulaşıtığı noktanın yerel saati en geridir. B) e nin geçtiği meridyen sayısı b den fazladır. C) c en çok meridyen geçmiştir. D) b nin ulaştığı yerel saat d nin ulaştığı yerel saatten ileridir. E) Bütün gözlemcilerin ulaştıkları noktaların meridyen dereceleri aynıdır. 9. Aşağıdaki şekilde aynı boylam üzerinde bulunan bazı noktalar verilmiştir. 9 9 a d Bu noktalarla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Başlangıç meridyenine açısal uzaklıkları aynıdır. B) Güneş in ufuk düzlemi üzerinde en tepe noktaya geldiği an aynıdır. C) Güneş ışınlarının gün içinde en fazla açıyla geldiği an aynıdır. D) Aynı uzunluktaki cisimlerin gölge boyu uzunlukları aynıdır. E) Bulundukları saat dilimi aynıdır. b c lır.) Sıcaklık dağılışını etkiler, (Sıcaklık Ekvator dan kutuplara doğru gidildikçe azalır.) Gölge boyunu etkiler, (Cisimlerin gölge boylarının uzunluğu kutuplara doğru artar.) Deniz suyu sıcaklığını etkiler, (Deniz ve göl sularının sıcaklığı Ekvator dan kutuplara gidildikçe azalır.) Deniz suyu tuzluluk oranını etkiler, (Deniz, okyanus ve göllerin tuzluluk oranları Ekvator dan kutuplara doğru gidildikçe azalır.) Tarım ürünlerinin olgunlaşma süresini etkiler, (Tarım ürünlerinin olgunlaşma süresi Ekvator dan kutuplara gidildikçe artar.) Tarım ürünlerinin hasat zamanını etkiler, (Tarım ürünlerinin hasat zamanını Ekvator a kutuplara gidildikçe gecikir.) Kalıcı kar alt sınırını etkiler, (Kalıcı karların alt sınırı Ekvator dan kutuplara gidildikçe azalır.) Çizgisel hızı etkiler, (Dünya nın dönüş hızı kutuplara doğru azalır.) Yer çekimini etkiler, Tan ve gurup sürelerini etkiler, (Tan ve gurup süreleri kutuplara doğru artar.) Bitki örtüsünü etkiler (Orman üst sınırı kutuplara gidildikçe deniz seviyesine yaklaşır.) BÖLÜM 3 COĞRAFYA 6. C 7. A 8. B 9. D 53

16 BÖLÜM 3 COĞRAFYA Aynı meridyen üzerinde yer alan merkezlerin, 9 a b c d e 9 ortak olan özellikleri: Güneş ışınlarının gün içinde en fazla açıyla geldiği an, Gölge boyunun gün içinde en kısa olduğu an, Yerel saatleri, Saat dilimleri, Başlangıç meridyeni ile aralarındaki yerel saat farkı, Güneş in önünden geçiş anları (Öğle vakti), Güneş in ufuk düzlemi üzerinde en tepe noktaya geldiği an (Öğle vakti), Ekinokslarda Güneş in doğuş ve batış saatleri, Ekinokslarda gece ve gündüz süreleri, Açısal hızları, farklı olan özellikleri: (Kuzey ve Güney Yarım Küre deki noktaların enlem dereceleri aynı olmamak şartıyla) Ekvator a ve kutup noktalarına açısal uzaklıkları, Ekvator a ve kutup noktalarına kuş uçuşu uzaklıkları, Yer çekimi kuvvetleri, Tan ve gurup süreleri, Coğrafi Konum 1. Aşağıdaki şekilde aynı enlem üzerinde bulunan bazı noktalar verilmiştir. 9 a b c d 9 Buna göre aynı enlem üzerinde verilen bu noktalarla ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Öğle vakitlerinde güneş ışınlarını alma açıları aynıdır. B) 21 Haziran da Güneş in doğuş saati aynıdır. C) Yıl boyunca çizgisel hızları aynıdır. D) Bulundukları matematik iklim kuşakları aynıdır. E) Gece ve gündüz süreleri arasındaki fark aynıdır. 2. Aşağıda 21 Mart günü iki merkezde aynı anda, Güneş in ufuk düzlemi üzerindeki konumları verilmiştir. Batı Doğu Batı Doğu Buna göre, aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) İki merkezin boylam dereceleri farklıdır. B). merkezde Güneş daha önce doğmuştur. C). merkezde Güneş,. merkeze göre daha önce batar. D) İki merkez arasında 6 saatlik yerel saat farkı vardır. E). merkez,. merkezin batısındadır V V Test Yukarıdaki coğrafi koordinat sisteminde belirtilen ok yönlerinde hareket edilirse, hangilerinin başlangıç ve bitiş noktaları arasında yerel saat farkı oluşmaz? A) ve B) ve C) ve V D) ve V E) V ve V Kuzey enlemi 3 Doğu boylamı. 15 Güney enlemi 55 Batı boylamı. 11 Kuzey enlemi 21 Doğu boylamı V. 75 Kuzey enlemi 133 Batı boylamı V. 38 Güney enlemi 15 Doğu boylamı Yukarıda matematik konumları verilen merkezlerden hangi ikisi arasındaki kuş uçuşu uzaklık diğerlerine göre daha fazladır? A) ve B) ve C) ve D) ve V E) V ve V 5. Aşağıdakilerden hangisi farklı konumdaki iki yerin aynı boylamda olduğunun kesin kanıtıdır? A) Öğle vaktinin aynı anda yaşanması B) Doğal bitki örtüsünün benzer olması C) Ekvator a açısal uzaklıklarının aynı olması D) Nisan ayında aynı mevsimin yaşanması E) Gece uzunluklarının yıl boyunca aynı olması B 2. C 3. D 4. E 5. A

17 6. Batı Doğu V V 15 Kuzey 3 Güney Yukarıdaki, coğrafi koordinat sistemi üzerinde verilen noktalar ile ilgili aşağıdakilerden hangisi kesinlikle doğrudur? A) V teki yer çekimi e oranla fazladır. B) numaralı noktanın yerel saati V ten ileridir. C), ve V numaralı noktalar öğle vakitlerini aynı anda yaşarlar. D) ve V numaralı noktalar Tropikal kuşakta yer alırlar. E) ve numaralı noktalarda aynı uzunluktaki cisimlerin gölge boyları eşittir. 7. Aşağıdaki unsurlardan hangisinin dağılışının enleme göre değiştiği söylenemez? A) Denizlerin tuzluluğu B) Akarsuların uzunluğu C) Bitki türleri D) Sıcaklık değerleri E) Tarımın yükselti sınırı 8. Batı A Doğu Batı B Doğu Yukarıda; Ekvator üzerinde yer alan A ve B merkezlerinde aynı anda Güneş in ufuk düzlemi üzerindeki konumları verilmiştir. Bu iki merkezle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) B merkezinde Güneş, A merkezinden sonra doğmuştur. B) A merkezi Başlangıç meridyeninin batısındadır. C) A merkezi, B merkezinin doğusundadır. D) B merkezinde öğleden önce, A merkezinde öğleden sonra yaşanmaktadır. E) İki merkezde aynı uzunluktaki cisimlerin oluşan gölge boyu uzunlukları aynıdır. 9. İki nokta arasındaki meridyen farkı arttıkça yerel saat farkı da artar. Aşağıdaki şekillerde, üç farklı bölgenin coğrafi koordinatları gösterilmiştir Bu bölgelerin doğusu ile batısı arasında yerel saat farkı en fazla olandan en az olana doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A) -- B) - - C) - - D) - - E) Dünya nın şeklinden dolayı meridyenler arasındaki kuş uçuşu mesafe kutuplara gidildikçe azalır. Buna göre, aşağıdaki enlemlerden hangisi üzerinde iki meridyen arasındaki kuş uçuşu uzaklık en fazladır? A) 19 Kuzey B) 68 Güney C) 27 Kuzey D) 81 Güney E) Kuzey 11. Ardışık iki paralel dairesi arasındaki mesafe Ekvator dan uzaklaştıkça değişmezken, ardışık iki meridyen yayı arasındaki mesafe Ekvator dan uzaklaştıkça azalır c 3 b 15 a 15 Buna göre, yukarıdaki coğrafi koordinatları verilen üç bölgenin iz düşüm alan sıralaması aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) a = b = c B) a > b > c C) a = b > c D) b > a > c E) c > b > a Üzerinde bulundukları paralellerin çevre uzunlukları, Çizgisel hızları, Gölge uzunlukları (Öğle vakitlerinde), Gece gündüz süreleri, Gece gündüz süreleri arasındaki fark. Aynı enlem üzerinde yer alan merkezlerin, a b 9 c d e 2 9 ortak olan özellikleri: Ekvator a ve kutup noktalarına açısal uzaklıkları, Ekvator a ve kutup noktalarına kuş uçuşu uzaklıkları, Yıl boyunca güneş ışınlarını alma açıları (öğle vakitlerinde), Gölge yönleri (öğle vakitlerinde), Gölge uzunlukları (öğle vakitlerinde), Yaşadıkları mevsimler, Mevsim süreleri, Gece gündüz süreleri, Gece gündüz süreleri arasındaki fark, Çizgisel hızları, Açısal hızları, Tan ve gurup süreleri, Yer çekimi kuvvetleri, BÖLÜM 3 COĞRAFYA 6. C 7. B 8. B 9. A 10. A 11. B 55

18 BÖLÜM 3 COĞRAFYA Matematik ve sıcaklık iklim kuşakları, Fakat aynı iklim özelliği görülmeyebilir. (Özel konumları farklı olabileceğinden). İki meridyen arasındaki mesafe, Rüzgârların sapma yönü, Okyanus akıntılarının sapma yö- Coğrafi Konum 1. Dünya üzerinde iki nokta arasındaki doğubatı yönünde mesafe arttıkça yerel saat farkı artar. Buna göre, aşağıda verilen hangi iki kent arasında yerel saat farkı daha fazladır? A) Ankara - Sivas B) İzmit - Erzurum C) İzmir-Van D) Sinop - Hatay Test 9 4. Yıl boyunca öğle vakitlerini aynı anda yaşayan beş farklı merkezin aşağıdaki özelliklerinden hangisinin benzer olduğu söylenebilir? A) Enlem derecelerinin B) Deniz seviyesinden yüksekliklerinin C) Boylam derecelerinin D) Sıcaklık ortalamalarının E) Güneş ışınlarını alma açılarının nü, farklı olan özellikler: Meridyenleri E) İstanbul - Adapazarı 5. Aşağıdaki grafikte beş merkezde ekinokslarda Güneş in doğuş saatleri saatleri verilmiştir. Yerel saatleri Ekinokslarda Güneş in doğuş ve 2. Aşağıdaki tabloda beş ülkenin enlem ve boylam dereceleri verilmiştir. batış saatleri Ülke Enlem Boylam Üzerinde bulundukları meridyen 62 K - 69 K 35 B - 4D yayları 33 G - 41 G 163 D D. merkez. merkez. merkez 11 K - 8 G 1D - 15 D UYAR! Paralel ve meridyen farkları aynı olan bölgelerden Ekvator a yakın olanının iz düşüm alanı daha büyüktür. Bu durumun nedeni, meridyenler arasındaki mesafenin ku- V 48 K - 42 K 25 D - 15 B V 2G - 3G 35 B - 18 B Buna göre, bu beş ülkeden hangisinde çizgisel hız en fazla, yerel saat farkı en azdır? A) B) C) D) V E) V V. merkez V. merkez Buna göre, hangi iki merkez öğle vakitlerini aynı anda yaşar? A) ve B) ve V tuplara doğru azalmasıdır. Bir noktada, Güneş in gökyüzündeki konumuna göre belirlenen saate yerel saat denir. Dünya ekseni etrafındaki hareketi batıdan doğuya doğru yaptığından, farklı iki noktadan, daha doğuda olan nokta batı- sında yer alan noktaya göre Güneş i 3. Aşağıdaki grafikte, aynı paralel dairesi üzerinde yer alan ve özel konumları aynı olan beş bölgenin doğu-batı yönündeki yüz ölçümleri verilmiştir km 2 C) ve V D) ve V E) V ve V 6. Aşağıda matematik konumları verilen beş bölgeden hangisinde yerel saat farkı daha fazladır? A) 2 Doğu 4 C) 5 Doğu 10 Doğu 44 B) 3 Batı 1 Batı 6 7 D) 15 Batı 12 Batı 3 daha önce göreceğinden yerel saati daha ileri olur. PRATİK 0 V V Bölgeler Yerel Saat Hesaplama Yolu 1. adım: İki nokta arasındaki meridyen (boylam) farkı bulunur. Buna göre, hangi bölge daha fazla saat dilimine sahiptir? A) B) C) D) V E) V E) 55 Batı Batı C 2. C 3. B 4. C 5. B 6. C

19 7. Aşağıdaki grafikte beş farklı ülkenin sınırları içinden geçen meridyen sayıları verilmiştir. Meridyen sayısı V V Ülke Buna göre, hangi ülkenin doğusu ile batısı arasındaki yerel saat farkı en fazladır? A) B) C) D) V E) V 8. Aynı boylam üzerindeki noktaların Başlangıç meridyenine olan uzaklıkları farklıdır. Aşağıdaki tabloda farklı beş merkezin enlem ve boylam dereceleri verilmiştir. Merkez Enlem Boylam 23 27' Kuzey 46 Doğu 23 27' Güney 146 Batı 66 33' Kuzey 46 Doğu V 23 27' Güney 46 Doğu V 23 27' Kuzey 64 Doğu Buna göre, hangi iki merkezin Başlangıç meridyenine olan uzaklıklarının aynı olduğu söylenebilir? A) ve B) ve V C) ve D) ve V E) V ve V 9. Aşağıdaki tabloda 33 Kuzey enlemi üzerinde yer alan beş merkezin yerel saatleri verilmiştir. Merkez Yerel saat V V Bu beş merkezde tarih değişikliği yerel saa te göre yapılmaktadır. Buna göre, hangi merkez tarih değişikliğini en son yaşar? A) B) C) D) E) V 10. Aşağıdaki grafiklerde, aynı boylam üzerinde yer alan beş farklı merkezde Kuzey Yarım Küre nin yaz gündönümü tarihinde Güneş in doğuş ve batış saatleri ile gece ve gündüz süreleri verilmiştir. Buna göre, hangi merkezin Güneş in doğuş ve batış saatleri doğru verilmiştir? : Gündüz : Gece A) Saat C) Saat Merkez. Merkez E) Saat : Güneş in doğuş saati : Güneş in batış saati B) Saat D) Saat V. Merkez Merkez V. Merkez 11. Aşağıdaki paralel dairelerinin hangisi üzerinde 5000 km batıya gidilirse yerel saat daha ileri olur? A) Ekvator B) 2 Kuzey C) Kuzey D) 6 Güney E) 7 Güney 12. Aşağıda verilen illerden hangi ikisi arasında oluşan yerel saat farkı en azdır? A) sparta - ğdır B) İzmir - Van C) İstanbul - Bolu D) Uşak - Şırnak E) Ankara - Kırklareli Bunun için; a) İki meridyen de doğu meridyeni olarak verilmişse, derecesi küçük olan meridyen derecesi büyük olan meridyenden çıkarılır. b) İki meridyen de batı meridyeni olarak verilmişse, derecesi küçük olan meridyen derecesi büyük olan meridyenden çıkarılır. c) Verilen meridyenlerden biri doğu meridyeni diğeri batı meridyeni ise, her iki meridyen toplanır. 2. adım: Elde edilen meridyen farkı zaman farkına dönüştürülür. Bunun için; a) Meridyen farkı 4 dakika ile çarpılır. (Çünkü meridyenler arası 4 dakika) NOT: Elde edilen zaman farkı 60 dakikayı geçiyorsa, zaman farkı saate çevrilir. 3. adım: Elde edilen zaman farkı, verilen yerel saate eklenir veya çıkarılır. Bunun için; a) Saati sorulan yer saati belli olan merkezin daha doğusunda ise zaman farkı eklenir. b) Saati sorulan yer saati belli olan merkezin daha batısında ise zaman farkı çıkarılır. UYAR! Bir noktada Güneş; ufuk düzlemi üzerinde en üst noktaya ulaştığında, güneş ışınları gün içinde en fazla açıyla yere düştüğünde, yatay düzleme dik olarak duran bir cismin gölge boyunun en kısa uzunluğa ulaştığında, o noktanın yerel saati olarak kabul edilir ve bu zaman dilimine öğle vakti denir. Ülke gene linde zaman birliğini sağlamak amacıyla her meridye nin yerel saati kullanılmaz. Ülkenin batı doğu doğrul tusu genişliği göz önüne alınarak bir meridyenin yerel saati, ülke genelinde ortak saat olarak kul lanılır. Buna ulusal (ortak) saat denir. BÖLÜM 3 COĞRAFYA 7. B 8. B 9. E 10. D 11. A 12. C 57

20 BÖLÜM 3 COĞRAFYA UYAR! Doğu batı doğrultusunda genişliği fazla olan ülkelerde birden fazla ulusal saat kullanılır. Örneğin: Rusya Federasyonu, ABD, Kanada, Avustralya ve Çin Halk Cumhuriyeti nde durum böyledir. Başlangıç meridyeninin anti meridyeni 18 meridyenidir ve Tarih Değiştirme çizgisi olarak kabul edilmiştir. PRATİK Her saat diliminin tam ortasından geçen ve 15 ye tam bölünen boylam, o saat dilimini kullanan ülkelerde, ortak saatleri ayarlayan, ayar meridyeni olarak seçilmiştir. Örneğin, Türkiye nin yaz saati uygulamasında Doğu meridyeni (3. saat diliminin ayar meridyeni) ile kışın 3 Doğu meridyenini (2. saat diliminin ayar meridyeni) kullanmasının nedeni budur. Coğrafi Konum 1. 3 Doğu boylamında yerel saat iken 3 Batı boylamında yerel saat kaçtır? A) B) C) D) E) Doğu boylamında yer alan X kentinde yerel saat iken, Y kentinde yerel saat dır. Buna göre, Y kenti aşağıda verilen boylamlardan hangisi üzerinde yer almaktadır? A) 13 Doğu B) 13 Batı C) 14 Doğu D) 41 Doğu E) 41 Batı 3. Yerel saati 4 Doğu boylamındaki Moskova ya göre 260 dakika geri olan yer hangi boylam üzerindedir? A) 65 Batı B) 25 Batı C) 25 Doğu D) 65 Doğu E) 105 Doğu Mart tarihinde, 44 Doğu boylamı üzerindeki Kars ta Güneş saat te doğarsa, aynı gün 33 doğu boylamı üzerindeki İstanbul da saat kaçta batar? A) B) C) D) Test Batı boylamında yerel saat ve tarih 26 Temmuz iken 77 Doğu meridyeninde tarih ve saat aşağıdakilerden hangisidir? A) 26 Temmuz B) 27 Temmuz C) 28 Temmuz D) 28 Temmuz E) 27 Temmuz Doğu meridyeninde Güneş saat de doğuyorsa aynı gün Güneş in de doğduğu meridyen aşağıdakilerden hangisidir? A) 2 Doğu B) 2 Batı C) 22 Doğu D) 6 Batı E) 6 Doğu 8. Yaz saati uygulamasına geçildiğinde Türkiye nin her yerinde Doğu meridyeninin yerel saati kullanılmaktadır. Güneş, 21 Mart ta 44 Doğu boylamındaki bir merkezde saat 4.20 de doğduğuna göre, 29 Doğu meridyenindeki İstanbul da, aynı gün saat kaçta batar? A) B) C) D) E) Eylül tarihinde Başlangıç meridyeninde Güneş tam tepede iken, 4 Kuzey paraleli üzerinde yer alan beş farklı merkezde Güneş in ufuk düzlemi üzerindeki konumları verilmiştir. B D B D 18 meridyeni Doğu ve Batı meridyenlerinin ça kıştığı meridyendir. Bu meridyen tarih değiştirme çizgisi olarak kabul edilmiştir. Bu meridyenin doğusu ile batısı arasında bir günlük zaman fark vardır. Bu çizginin batısından doğusuna geçildiği zaman tarihi bir gün geri almak ge rekir. E) Doğu meridyeni üzerinde saat 04.20, tarih 12 Eylül iken, 6 Batı meridyeni üzerinde tarih ve saat ne olur? A) 11 Eylül B) 11 Eylül C) 12 Eylül D) 13 Eylül E) 13 Eylül B D B V D B V Bu merkezlerden hangisinin Türkiye ye daha uzaktır olduğu söylenebilir? A) B) C) D) V E) V D A 2. D 3. B 4. C 5. B 6. B 7. A 8. D 9. E