ÖNSÖZ Her toplumun kendine özgü boyutsal (antropometrik) özellikleri bulunmaktadır. Ülke insanımıza ait boyutsal özelliklerin tespitine yönelik ilk ça

Transkript

1 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJESİ KESİN RAPORU ANADOLU İNSANININ ANTROPOMETRİK BOYUTLARI PROJE YÖNETİCİSİ Prof. Dr. Erksin Güleç PROJE NO: BAŞLAMA TARİHİ : 31-ARALIK-2003 BİTİŞ TARİHİ : 01-OCAK-2007 RAPOR TARİHİ : 20-MART-2006 ANKARA ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJELERİ ANKARA - " 2006YIL " 1

2 ÖNSÖZ Her toplumun kendine özgü boyutsal (antropometrik) özellikleri bulunmaktadır. Ülke insanımıza ait boyutsal özelliklerin tespitine yönelik ilk çalışma Atatürk ün önerisiyle 1937 yılında gerçekleştirilmiştir. Daha sonraki yıllarda antropometri tekniğindeki gelişmeler ve bunların yorumlanmasına yönelik ilerlemeler toplumların antropometrik değişkenler yardımıyla sağlık profilinin anlaşılmasına yardımcı olacağı, ayrıca ergonomi, mühendislik, mimarlık, giyim gibi alanlarda tasarımlanacak her ürünün onu kullanacak ya da ondan yararlanacakların antropometrik, fizyolojik ve psikolojik özellik ve kapasitelerine uygun olması gerektiği anlaşıldıktan sonra, her ürünün tasarım aşamasında ergonomik kriterlere göre tasarımlandıktan sonra üretim aşamasına geçilmesinin önemi ve zorunluluğu saptanmış buna göre uygulamalara yönelinmiştir. Sağlık, ergonomi, mühendislik, mimarlık ve giyim gibi alanlarda kullanılacak antropometrik boyutların tespitine yönelik ülke genelini kapsayan bir çalışma günümüze kadar yapılmamıştır. Bu açığı ve eksikliği giderme amacına yönelik çalışmamızda yardım ve katkılarını esirgemeyen Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu ve Ankara Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Müdürlüğü ne ve bu projede teknisyen olarak görev alan; Yüksek Lisans Öğrencisi: Gülkız Ünal Lisans Öğrencileri: Begümhan Usta, Filiz Ümüş Temir, Nedret Şahan, Çiğdem Soydemir, Dilay Dirik, Hakan Hasıloğlu, Mehtap Barut, Bihter Gültekin e araştırma grubu adına teşekkürlerimizi sunarız. Prof. Dr. Erksin Güleç 2

3 ANADOLU İNSANININ ANTROPOMETRİK BOYUTLARI ÖZET İnsan populasyonlarında, fizyolojik, psikolojik, anatomik ve antropometrik açılardan oldukça fazla farklılıklar görülmektedir. Bu farklılıklar toplumun genetik yapısı ve yaşadığı tüm çevresel etmenlerin etkileşimine bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle, her toplumun kendine özgü karakterleri bulunmaktadır. Bu nedenle antropometri tekniği yardımıyla ülke insanımızın metrik boyutlarını tespit etmek ve bilim dünyasına sunmak amacıyla bu araştırma gerçekleştirilmiştir. Türkiye İstatistik Kurumu (TİK) tarafından tabakalı, çok aşamalı, kümeli, ağırlıklı örneklem yöntemiyle 14 ilden 1050 si kadın, 1050 si erkek olmak üzere yaşları arasında toplam 2100 denek seçilmiştir. Her denekten, boy, ağırlık, büst yüksekliği, tümkol uzunluğu, alttaraf yüksekliği, triceps, subscapular deri kıvrımı kalınlıkları gibi 37 antropometrik ölçü ile bireyin demografik özelliklerini yansıtan adı, yaşı, cinsiyeti, kardeş sayısı, eğitim durumu gibi 10 adet soru yöneltilmiştir. Elde edilen veriler bilgisayar ortamına aktarılarak değerlendirilmiş ve buna göre kadınların boy ortalaması cm, ağırlığı kg., büst yüksekliği cm, tümkol uzunluğu cm, alttaraf yüksekliği cm, vücut yağ yüzdesi ortalaması olarak saptanmıştır. Erkeklerin boy ortalaması cm, ağırlığı kg, büst yüksekliği cm, tümkol uzunluğu cm, alttaraf yüksekliği cm, vücut yağ yüzdesi ortalaması ise olarak ölçülmüştür. Kadınların boy ve kilosuna göre kalça genişliği (30.95 cm), erkeklerden (31.21 cm) daha büyük, kadınların boy ortalaması erkeklere göre cm daha küçük saptanmıştır. Büst yüksekliği, kadın ve erkeklerde Avrupa ve Amerikalılara göre daha yüksek bulunmuştur. Ülke insanımızın kendine özgü olan Antropometrik boyutları tespit edilerek, sağlık, ergonomi, mühendislik, mimarlık, giyim, ekonomi gibi branşlarda ülke insanımıza has her türlü tasarım ve üretimde Antropometrik yarar sağlayacağı kanısındayız. Anahtar sözcükler: Antropometri, Ergonomi, Anadolu İnsanı, Vücut Kompozisyonu, 3

4 ANTROPOMETRIC DIMENSION OF ANATOLIAN PEOPLE ABSTRACT Human populations show so many differences in respect of physiologic, anatomic and anthropometric views. Those differences occur according to the interaction of genetic nature and environmental factors of the society. Because of this, each society has its own characteristics. Due to this point, this research has been made in order to designate metrical dimensions of people in our country by the help of anthropometry technique and to present it to the world of science subjects were taken between ages from 14 provinces by way of layered, multiphased, grouped, and weighted sampling by State Institute of Statistics, 1050 of them were women and 1050 of them were men. 37 anthropometric measurements taken from every subject such as height, weight, height of bust, the entire arm length, height of lower part, triceps and subscapular skinfold thickness and 10 questions were asked those give the demographical features of individual such as name, age, sex, number of siblings, and education. The acquired data evaluated by transferring to computer and according to this average height, weight, sitting height, the entire arm length, height of lower part, and average fat percentage in the body for women has been found cm, kg, cm, cm, cm, mm respectively. Average height, weight sitting height, the entire arm length, height of lower part, and average fat percentage in the body for men has been found cm, kg, cm, cm, cm, mm respectively. Hip width of women (30.95 cm) is larger than men (31.21 cm) according to the height average; average height of women has been determined cm shorter than men. Sitting height has been found higher on both men and women according to Europeans and Americans. We think that determination of Anthropometric dimensions of the people in our country will be helpful for every kind of design and production in branches such as health, ergonomics, engineering, architecture, wearing, and economics. Key words: Anthropometry, Ergonomics, Anatolian People, Body Composition 4

5 II. Amaç ve Kapsam İnsan toplulukları arasında, vücut ölçüleri ve oranları açısından oldukça fazla varyasyon görülmektedir. Her toplum için gerekli olan kendi standartlarını oluşturulması ve tasarımlarda bu değerlerin gözönünde bulundurulması, ülke insanımız için de gerekli olan bir durumdur. Antropometri, antropolojik sınıflama ve karşılaştırma da kullanmak üzere insan vücudundan alınan ölçüleri içermektedir. Antropometri; antropos ve metris (insan ve ölçü) sözcüklerinin birleştirilmeleriyle elde edilmiştir. Genel anlamıyla, insan bedeninin nesnel özelliklerini, belirli ölçme yöntemleri ve ilkeleriyle, boyut ve yapı özelliklerine göre sınıflandıran sistematik bir tekniktir. Günümüzde beden tipi ve boyutları çalışmalarında sıkça kullanılan tekniklerden birisi de antropometridir. Araştırıcılar tarafından uzun zamandan beri kullanılmakta olan antropometri tekniği, somatometrik ölçüleri içerir. Ölçüler için belirlenmiş vücut noktalarını seçerek özel pozisyonlar ve ölçüm teknikleri kullanılır. Antropometride ölçülen boyutlar, uzunluk, genişlik, çevre, yükseklik, ağırlık, deri kıvrımı kalınlıkları gibi farklı değişkenlerdir. Başlangıçta beden oranlarıyla yalnız sanatçılar ilgileniyorlardı. Bu ilgi, vücuttaki değişikliklerin türlü ayrıntılarına inen sistematik bir tanımdan daha çok bedenin ideal ölçüsünde ve tipinde yoğunluk kazanıyordu. Sonraları uyumlu ideal oranlara, beceri ve benzeri öğeler de katıldı. Kas büyüklüğü ve beden simetrisi bunları izleyen ve üzerlerinde özenle durulan, beden yapısının konuları oldular. İnsanlar arasındaki yapısal (morfolojik) farklılıklar her zaman ilgi konusu olmuştur. Literatürde ve tarihte psikolojik özelliklerin morfolojik yapıyla olan ilişkilerinden söz edildiğine ilişkin yazılara rastlanmaktadır. Hippocrates, 2500 yıl önce beden yapısı ve davranış arasındaki ilişkiyi tanımlamak için davranış tiplerinden söz etmiştir. Ondokuzuncu yüzyılın son yarısında anatomist Beneke, davranış tipi ile fizyolojik sistemin birlikte etkilendiklerini ileri sürmüştür. Rönesansta, Leanordo, Dürer ve diğer sanatçılar vücut oranlarıyla ilgilenmişlerdir. Antropometrik ölçülerin ilk örnekleri 18. yy da literatürde karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmalar arasında askerler ve askeri personelin boy uzunlukları da yer almaktadır. 5

6 Scammon (1927) ilk cross-sectional, 1753 te J.G. Roederer tarafından yenidoğanların fiziksel oranları ve doğum ağırlıklarını çalıştığını dile getirmiştir te Antropometri Komitesi olağan raporunu yayınladı ta İsveçli anatomist, Anders Retzius baş genişliği ve uzunluğundan hesaplanan sefalik endisi açıklamış ve daha sonra belirli standartların oluşturulması için Almanya da Frankfurt ta yapılan toplantıda kafatası için kullandığımız Frankfurt planı horizontal plan tanımlamıştır. Sonraki yıllarda standardizasyon çalışmaları hız kazandı. Rudolf Martin 1914 te Lehrbuch adındaki eserini yayınladı yılında iskelet ve canlı insanlarda yüzlerce antropometrik ölçüsü tanımlandı ve genişletilmiş ikinci baskı yapıldı. Buradaki çalışmalar Almanca konuşan ülkelerde yapıldı. Günümüzde kullandığımız antropometrik ölçüler de bahsedilen ölçüler temel alınarak geliştirilen ölçülerdir (Martin 1914). 19. yy boyunca sistematik antropometrik ölçümler düzenli olarak artmaya başladı. Antropolojik ve etnolojik olarak topluluklar farklı ülkelerde organize edildi. Boyd (1980) ve Tanner (1981) e göre antropometri ilk kez beden boyutları üzerine çalışmalar yapan Alman tıp doktoru Sigismund Elzholtz tarafından çağımıza uygun olarak kullanılmıştır. Antropometri çok objektif olmakla birlikte insanı biyolojik ve fonksiyonel boyutları yönünden de incelemelidir. Daha başlangıçta ölçüm için seçilen beden bölgelerinin gerçekten biyolojik ve fonksiyonel yönlerden, amaca göre gerekliliği (anlamı) belirlenmiş olmalıdır. Beden üzerinde yüzlerce antropometrik nokta vardır ve buna karşılık gelen yüzlerce ölçü alınabilir. Dikkat edilecek nokta belirlenen ölçülerin amaca uygun olmasıdır. Özellikle çocuk ve gençlere ait antropometrik ölçüler toplumun sosyal ve ekonomik durumunun izlenmesi yönünden fayda sağlar. Fizik antropoloji dışında, pediatride norm çalışmalarında, plastik cerrahide anomalilerin saptanmasında, endokrinolojide, dişçilikte, sporda, ergonomi, mühendislik ve beslenme çalışmalarında antropometriden geniş ölçüde yararlanılmaktadır. Antropometrik ölçüler büyüme ve gelişme, beden kompozisyonu ve genel beslenme durumu hakkında değerli bilgiler verir. Kısaca antropometri bir toplumun aynasıdır diyebiliriz. 6

7 Antropometri bir sonuç değil sonuca ulaşma yoludur. Sonuca ulaşma yolunda ölçülerin seçiminin, üzerinde çalışılan konuya uyumu ve doğru yanıtları verebilme niteliği önem kazanır. Antropometrik veriler çeşitli ırklar, etnik yapı, farklı sosyokültürel ve sosyoekonomik toplumlar, cinsiyetler ve değişik gelişim evreleri arasında farklılık gösterirler. Bu yüzden üzerinde çalışma yapılan grubun tüm özelliklerinin önceden incelenmesi gerekir. Ülkemizde yapılan antropometrik araştırmaların çok sınırlı olduğu bilinmektedir. Çocuk ve gençlere göre, erişkinlere ait çalışmaların daha az olduğunu görmekteyiz. Yapılan çalışmaların çoğunun ülke genelinden çok yöresel nitelikte oldukları göze çarpmaktadır. Ülkemizde 1937 yılından önce çeşitli araştırmacılar tarafından Anadolu nun farklı bölgelerinde ve bazı ülkelerdeki Türkler üzerinde araştırmalar yapılmıştır. Fakat bu araştırmaların çok sınırlı sayıda oldukları görülmektedir. Ülkemizde ilk genel kapsamlı antropometrik araştırma 1937 yılında Atatürk'ün isteği üzerine gerçekleştirilmiştir. İkinci araştırma ise 1960 yılında Çiner in ülke genelinde yaşları arasında kadınlar üzerinde gerçekleştirmiş olduğu antropometrik çalışmasıdır. Bu araştırmalara genel olarak baktığımızda ölçüm tekniklerinin net bir şekilde açıklanmaması, örneklemin iyi şekilde tanımlanmaması ve kullanılan istatistiki tekniklerin yetersiz olması açılarından günümüzde bu değerlerin kullanımında sıkıntılar oluşturmaktadır. Daha sonraki yıllarda ise daha çok yöresel nitelikli çalışmaları görmekteyiz. Bu araştırmaların başında Akın ve Sağır ın 1999 da Denizli ilinde yaptıkları araştırma, yine aynı ekibin Ankara da yaptıkları araştırma ile Gültekin in 2004 de Ankara da 18 yaş ve üstü bireylerde yaptığı çalışmalar yer almaktadır. Ülkemiz insanının antropometrik boyutları sağlık, ergonomi, spor bilimleri, mühendislik, mimarlık, giysi tasarımları başta olmak üzere pek çok disiplin açısından önemlidir. Toplumların, genetik yapısı ve çevresel faktörlerin etkileşimi sonucunda kendilerine özgü farklı antropometrik değerlere sahip oldukları dikkate alındığında, toplumumuza özgü antropometrik standartların saptanması projenin başlıca amacıdır. İnsanlık sürecinin ilk anlarından itibaren çevreye uyum ve çevreyi de mümkün olan sınırlar dahilinde kendine uydurma çabası süregelmiştir. Ülkemizde üretilen ürünlerin tasarımında antropometrik değerlerin dikkate alınmayışı ya da yabancı ülkelerin 7

8 standartlarının kullanılışı, asırlardır oluşturulmaya çalışılan fonksiyonel, sanatsal ve sağlıklı ortam ve ürün anlayışına ters düşmektedir. Bu nedenle kendi insanımızın antropometrik değerlerini saptamak, antropometrik ölçümlerin yüzdelik değerlerini ortaya koymak, her 10 yılda meydana gelen metrik değişimleri gözleyerek standartların yenilenmesine olanak sağlamak ve tasarım alanında yapılacak çalışmalara referans değerler sunmak çalışmamızın amaçlarından birini oluşturmaktadır. Bu araştırmanın diğer bir amacı ise yaşam süreci içinde bireylerin vücudunda, kas ve yağ miktarı bakımından ne tür bir değişimin olduğunu ortaya koymak amacıyla da yapılmıştır. III. Materyal ve Yöntem Materyal Araştırma, her coğrafik bölgeden iki il olmak üzere toplam 14 ilde gerçekleştirilmiştir. Araştırma kapsamına alınan her ilin merkezine bağlı iki mahalle ve merkeze bağlı bir köy; bir ilçe merkezinde iki mahalle ve bu ilçeye bağlı bir köy alınmıştır (Ek 1). Her ilden yaşları arasından 75 i kadın ve 75 i erkek olmak üzere 150 bireyden demografik ve antropometrik ölçüler alınmıştır. Araştırmaya dahil olan 14 ilden 1050 si kadın, 1050 si erkek olmak üzere toplam 2100 yetişkin birey materyalimizi oluşturmaktadır. Metot Araştırmanın örneklem grubu Türkiye İstatistik Kurumu (TİK) tarafından tabakalı, çok aşamalı, kümeli ve ağırlıklı örnek yöntemiyle belirlenmiştir. Devlet İstatistik Enstitüsü, Coğrafik Bölgelerden, Kastamonu, Trabzon, İstanbul, Tekirdağ, Kütahya, Manisa, Antalya, Isparta, Ankara, Eskişehir, Erzincan, Malatya, Batman ve Diyarbakır illerini araştırma kapsamına dahil etmiştir. Belirlenen illerden 2004 yılı Temmuz Ağustos aylarında, 2005 yılının Temmuz ayında illere gidilerek katılımcılardan 10 demografik ve 37 antropometrik veri elde edilmiştir. Araştırma yeri olarak seçilen yerlerde valiliklerden izin alınarak ya o mahalledeki bir okul ya da sağlık ocağı belirlenmiştir. Deneklerden antropometrik ölçüler alınırken deneğin sağlıklı ve herhangi bir aksaklığının olmamasına ve ölçülerini en az giysiyle verebilmesine dikkat edilmiştir. Kadınlar ve erkeklerin antropometrik ölçüleri ayrı odalarda bayan ve erkek teknisyenler tarafından alınmıştır. Araştırmamızda bireylere uygulanan anket 8

9 formu iki kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısım demografik sorular ikincisi ise antropometrik ölçülerin olduğu kısımdır. Demografik sorular arasında bireyin adı, soyadı, cinsiyeti, doğum yeri, araştırma yeri, doğum tarihi, mesleği, kaç kardeşe sahip olduğu, kaç çocuğu olduğu, eğitim durumu soruları yer almaktadır. Antropometrik ölçüler ise; Boy, Ağırlık, Büst Yüksekliği, Alttaraf Yüksekliği, Diz Yüksekliği, Altbacak Yüksekliği, Baş Uzunluğu, Tümkol Uzunluğu, Üstkol Uzunluğu, Önkol Uzunluğu, Kalça-Diz Uzunluğu, Üstbacak Uzunluğu, Ayak Uzunluğu, El Uzunluğu, El Parmak Uzunluğu, Baş Genişliği, Omuz Genişliği (Biacromial), Göğüs Genişliği, Dirsek Genişliği, El Genişliği, Kalça Genişliği, Diz Genişliği, Ayak Genişliği, Göğüs Derinliği, Boyun Çevresi, Gevşek Biceps Çevresi, El Bilek Çevresi, Bel Çevresi, Basen Çevresi, Baldır Çevresi, deri kıvrımı kalınlığı ölçüleri (Biceps DKK, Triceps DKK, Supscapular DKK, Suprailiac DKK, Supraspinale DKK, Baldır DKK) olmak üzere toplam 37 antropometrik ölçü alınmış ve vücut yağ yüzdesi değerleri ölçülmüştür. Elde edilen verilerin çalışma formlarından bilgisayar ortamına aktarılmasıyla, bireylerin demografik ve antropometrik bulguları belirlenmiştir. Ölçümlerin istatistiksel analizleri SPSS 13.0 programında yapılmıştır. Ölçümlerin analizleri yapılmadan önce tüm ölçümlerin yaş ile birlikte gösterdiği dağılım SPSS programı yardımıyla elde edilmiştir (Scatter plot) ve bu dağılımlar yardımıyla sapkın olan ölçüm değerleri analizlere dahil edilmemiştir. Çalışmamızda alınan antropometrik ölçüler, Anthropometric Standardization Reference Manual (ASRM) ve Martin ve Saller in (1957) öngördüğü teknikler doğrultusunda alınmıştır. Ayrıca International Biological Programme (IBP) in önerileri de gözönünde bulundurulmuştur (Weiner and Lourie 1969, Tanner ve ark., 1969). Araştırmamızda ele alınan antropometrik ölçülerin teknikleri aşağıda tanımlanmıştır 1- Boy Uzunluğu: Antropometre ile ölçülür. Denek düz ve yere paralel bir zeminde bulunan antropometre tahtasının üzerine çıkarılır. Ölçü, iki kişi tarafından alınır. Ölçü alan kişilerden biri, parmaklarıyla, deneğin mastoid ve elmacık kimiği çıkıntılarından yumuşakça yukarı doğru çekerek, deneğin en büyük boy uzunluğunu kazanmasını sağlar. Baş frankfurt 9

10 düzleminde, omuzları serbest, sırtı düz ve yukarı doğru gergin tutulmalı, topuklarının bitişik ve topukların birleştiği yer ile ayak parmakları arasında yaklaşık 45 lik açı bulunmalıdır. Ölçen kişilerden biri antropometrenin horizontal kolunu deneğin başına kadar indirirken, diğeri, deneğin mastoidleri ve elmacık kemiklerinden yumuşak çekmeyi sürdürür. Deneğin başı antropometrenin horizontal koluna dik ve horizontal kol başın ortasına (vertex) hafifçe konmalıdır. Ayrıca, deneğin mastoid ve elmacık kemiklerinden çekildiğinde topuklarını yerden kaldırmamasına dikkat edilmelidir (Çizim 1). Çizim 1. Boy Uzunluğu 2- Vücut Ağırlığı (Kilo) :Tartı aletiyle (Tanita BF556) alınır. Vücudun çıplak toplam ağırlığıdır. Tartı aletinin 100 gr a hassas (duyarlı) olması uygundur. Ağırlık, tercihen çıplakken ya da denek hafif şort giymişken alınmalıdır. Deneğin giydiği şort araştırıcı tarafından temin edilebilir. Şort, araştırıcı tarafından temin edilmişse, şort tartı aleti üzerine konularak tartı aletinin göstergesi sıfırı gösterecek şekilde ayarlanır. Deneğin üzerinde pantolon gibi giysiler varsa bu giyeceklerin ağırlığı sonradan ölçülerek, giysili ölçülen ağırlıktan çıkartılarak, vücut ağırlığı tespit edilir. Bu giysilerin araştırma formuna işlenmesi gerekir. Vücut ağırlığı ölçülürken, vücut hareketsiz dik durumda bulunmalı ve denek karşıya bakar pozisyonda, ayakları hariç hiç bir yere temas etmeden durmalıdır. Denek tartı aletinin üzerine ayaklarıyla (ayakkabısız) dengeli bir şekilde basmalıdır (Çizim 2). 10

11 Çizim 2. Vücut Ağırlığı 3- Büst Yüksekliği: Antropometreyle alınır. Denek bir masaya oturarak bacaklarını, ayakları bir yerden destek almayacak şekilde sarkıtır. Dizlerinin arkaları masanın kenarının üstünden iki parmak kadar dışından olmalıdır. Bu ölçünün iki kişi tarafından alınması daha uygundur. Ölçüyü alan kişilerden biri, deneğin sol yanına geçerek bir eliyle deneğin sırt kısmını, diğer eliyle göğüs kısmını tutarak, sırtı yukarı doğru gerilmiş bir şekilde oturmasına yardımcı olurken, diğeri çene altına yumuşak bir çekme uyguladıktan sonra başın frankfurt düzleminde tutulmasını sağlar. Bu sırada deneğin, üstbacak ve kalça kasları kasılmış olmamalıdır. Deneğin sol yan tarafında duran ölçü alacak kişi, antropometreyi yere dik olarak tutar. Bu sırada antropometreyi deneğin sacral ve inter scapular bölgesiyle temas halinde tutarak büst yüksekliği ölçüsünü alır. Deneğin büst yüksekliği ölçüsü alınırken denek ellerini, bacağının üst kısmına koyar (Çizim 3). Çizim 3. Büst Yüksekliği 4- Alttaraf Yükseklik: Bu ölçü, ilium kemiğinin crista iliaca çıkıntısının yanlara ve üstte yapmış olduğu en çıkıntılı yeri olan iliocristale noktasıyla yer arasındaki mesafedir. Denek 11

12 boy ölçülürken durduğu pozisyona getirilir. Ölçünün iki kişi tarafından alınması tavsiye edilir. Biri antropometrenin horizontal kolunu iliocristale noktasına koyarak ölçü değerini milimetrik olarak okurken, diğeri deneğin iki ayağına eşit kuvvetle basmasını ve ölçü alınacak pozisyonda durmasını sağlar (Çizim 4). 5- Altbacak Yüksekliği: Ölçü antropometreyle alınır. Denek, boy uzunluğu alınan pozisyonda ve düz bir zeminde durur. Antropometre yere dik ve altbacağa paralel tutularak yerden tibiale noktasına kadar olan uzaklık ölçülür (Çizim 4). Çizim 4. Alttaraf Yüksekliği ve Alt Bacak Yüksekliği 6- Diz Yüksekliği: Denek oturur durumda iken padometreyle ayak topuğunun alt noktası ile dizin yukarda en fazla çıkıntı yaptığı nokta arasındaki mesafenin ölçülmesidir (Çizim 5). Çizim 5. Diz Yüksekliği 12

13 7- Baş Uzunluğu (Maksimum Kafa Uzunluğu): Küçük çap pergeli veya kıvrık kolları olan Herpenden antropometresiyle alınır. Denek bir sandalyeye oturur. Ölçü alan kişi ayakta ve deneğin sol yanında durur. Küçük çap pergelinin bir ucu, iki kaş arasında en çıkıntılı nokta olan glabellaya yerleştirilir. İkinci uç ardkafa kemiğinin median sagittal hat üzerinde aşağı yukarı hareket ettirilerek maksimum uzunluk tespit edilir. Bu sırada çap pergelinin uçlarıyla dokular üzerine hafif basınç uygulanır. Başın en arkadaki noktası opisthocraniondur. Ölçü alırken küçük çap pergelinin uçlarının median sagittal hat üzerinden ayrılmamasına, pergelin bir ucunun glabelladan kaymamasına ve arkada saçların ölçü alınmasını engellememesine dikkat edilmelidir (Çizim 6). Çizim 6. Baş Uzunluğu 8- Tümkol Uzunluğu: Antropometreyle iki kişi tarafından alınır. Ölçü alanlar, deneğin sol yanında dururlar. Ölçü alanlardan biri deneğin kolu ve elini hafifçe öne ve yana gelecek şekilde tutarak, sol kolun tam uzunluğunu kazanmasına yardım eder. Ölçü alan diğer kişi, antropometrenin yatay kolunu deneğin acromion noktasına koyarken, kolun tam uzunluk kazanmasına yardımcı olan kişi ise antropometrenin diğer yatay kolunu deneğin en uzun parmağının ucuna (daktilion noktası) hafifçe temas ettirerek ölçünün alınmasını sağlar. Kol ile antropometrenin eksenlerinin birbirine paralele durumda olmasına dikkat edilmelidir (Çizim 7). 13

14 Çizim 7. Tümkol Uzunluğu 9- Üstkol Uzunluğu :Antropometre ile alınır. Ölçü alan kişi deneğin sol yanında bulunur. Ölçü alan kişi, antropometrenin bir yatay kolunu deneğin sol kolunun acromion noktasına, antropometrenin ikinci yatay kolunu da radiusun dış-üst sınırına (radiale noktası) koyarak ölçüyü alır. Radiale noktasının belirlenmesi için denek ön kolunu, dirsekten 90 derece bükerek yere paralel vaziyette göbeğine doğru çeker (Çizim 8). Çizim 8. Üstkol Uzunluğu 10- Önkol Uzunluğu: Antropometre ile alınır. Ölçü alan kişi deneğin önünde ve her ikisi de ayakta durur. Denek önkolunu, üstkolu ile 90 derece açı yapacak şekilde kıvırarak, midesi ve karaciğeri üzerine uzatır. Ölçü alan kişi, antropometre ile radiusun radiale noktası ile lateral styloit e kadar olan uzunluğu ölçer (Çizim 9). 14

15 Çizim 9. Önkol Uzunluğu 11- Otururken Kalça - Diz Uzunluğu: Ölçü antropometreyle iki kişi tarafından alınır. Ölçüyü alan kişilerden biri, deneğin otururken dizaltı yüksekliği pozisyonunda sandalyeye oturmasına yardımcı olur. Diğeri, antropometreyi yere paralel olarak getirir. Antropometrenin bir kolunu önde dizin en çıkıntılı yerini, diğer yatay kolu arkada kalçanın üzerinde hareket ettirerek, en arka kısmını bularak ölçü alınır (Çizim 10). Çizim 10. Otururken Kalça Diz Uzunluğu 15

16 12- Üstbacak Uzunluğu: Ölçü antropometre yardımıyla denek ayakta, boy uzunluğu ölçümü pozisyonunda dik dururken, deneğin femurunun trochanteri ve tibiale laterale arasından ölçülür (Çizim 11). Çizim 11. Üstbacak Uzunluğu 13- Ayak Uzunluğu : Ölçü padometreyle alınır. Denek, bir sandalyeye oturur ve ayağı yere tam basacak şekilde durur. Ayağın bastığı zemin düz olmalıdır. Denek sol ayağını padometrenin horizontal kolu boyunca basar. Yani, padometrenin kolu deneğin topuğunun arkadan en çıkıntılı noktası ile temas eder. padometrenin diğer kolu bastırmaksızın, önde en uzun parmağın ucu ile temas ettirilerek ölçü alınır. Deneğin tırnağının uzunluğu dikkate alınmaz. Deneğin topuktaki acropodion noktası ile en uzun parmağın pternion noktaları arasındaki mesafe, ayak uzunluğunu verir (Çizim 12). Çizim 12. Ayak Uzunluğu 16

17 14- El Uzunluğu: Kılavuzlu pergelle alınır. Denek, sol elinin el ayası ve kolunun dirseği masanın üzerine gelecek şekilde koyar. Ölçü, bir kişi tarafından alınabilir. Ölçü alan kişi kılavuzlu pergelin yatay kolunun birini deneğin bileğinin başparmak tarafındaki stylion noktasına, kılavuzlu pergelin ikinci yatay kolunu, orta parmağın en uç noktasına koyarak (daktylion) ölçüyü alır. Ölçü alınımında tırnaklar dikkate alınmaz (Çizim 13). Çizim 13. El uzunluğu 15- El Parmak Uzunluğu: Kılavuzlu pergelle alınır. Denek, el ayası masanın üzerine gelecek şekilde elini masaya koyar. Ölçü alan kişi, kılavuzlu pergelle üçüncü el parmağının el tarak kemiğiyle (metacarpal) birleşme noktasıyla parmak ucu (daktylion) arasındaki uzaklığı ölçer (Çizim 14). Çizim 14. El Parmak uzunluğu 16- Baş Genişliği (Maksimum Kafa Genişliği): Küçük çap pergeli veya kıvrık kolları olan Herpenden antropometresiyle ölçülür. Denek bir sandalyeye oturur. Ölçü alan kişi ayakta ve 17

18 deneğin ön tarafında durur. Ölçü alan kişi, başın iki yan tarafında, çap pergelinin uçlarıyla küçük daireler çizerek en geniş aralığı tespit ederek (euryon noktaları), ölçüyü alır. Ölçü alma sırasında çap pergelinin uçlarıyla dokular üzerine hafif basınç uygulanır. Saçların ölçü alırken engellememesine dikkat edilmeli, saçlar bağlı ise açılmalıdır (Çizim 15). Çizim 15. Baş Genişliği 17- Omuz Genişliği (Biacromiale): Büyük çap pergeli veya antropometreyle alınır. Denek kolları aşağıya doğru sarkmış ve omuzları gevşek olarak ayakta durur. Ölçüyü alan kişi deneğin arkasında durarak, iki elinin işaret parmaklarıyla her iki kürek kemiğinin omuz ekleminin tam üstünde bir sırt olarak hissedilen çıkıntının dış kenarındaki acromion noktalarını bulur. Daha sonra büyük çap pergelinin iki ucunu bu noktalara koyarak ölçüyü alır (Çizim 16). 18

19 Çizim 16. Omuz Genişliği 18- Göğüs Genişliği: Büyük çap pergeli veya antropometreyle alınır. Ölçü alan kişi, deneğin önünde durur ve ölçü alırken denek ayak ve kollarını hafifçe yanlara açarak durur. Ölçü, normal soluk verme sonunda işaretlenmiş olan 3. ve 4. Sternaların birleşme düzeyinden ve büyük çap pergelinin uçları her bir kenardaki en yakın kaburganın dış yüzeyi üzerine hafifçe bastırılıp yerleştirilerek alınır (Çizim 17). 19

20 Çizim 17. Göğüs Genişliği 19- Dirsek Genişliği: Küçük çap pergeli veya kılavuzlu pergelle alınır. Deneğin kolu, hafif olarak öne doğru çekilip, elin avuç içi yukarı bakacak şekilde dirsekten 90 bükülmesi sağlanmalıdır. Ölçü alan kişi küçük çap pergeliyle humerusun alt ucunun en dışta kalan kısımları arasındaki genişliği ölçer (Çizim 18). Çizim 18. Dirsek Genişliği 20- El Genişliği: Kılavuzlu pergelle alınır. Denek, avuç içi masanın üzerine bakacak şekilde önkolunu ve elini masanın üzerine koyar. Parmaklar bitişik ve önkol ile aynı doğrultuda olmalıdır. Ölçü alan kişi, kılavuzlu pergelle ikinci ve beşinci metacarpallerin distal uçları 20

21 arasındaki genişliği ölçer. Bu genişlik, önkol ve elin uzun eksenine paralel olmayabilir (Çizim 19). Çizim 19. El Genişliği 21- Kalça Genişliği (Biiliocristal Çap): Büyük Çap pergeli veya antropometreyle alınır. Denek ayakta ve boy uzunluğu alınan pozisyonda, ölçü alan kişi deneğin arkasında durur. Ölçü, ilium'un kanatlarının yanlara doğru en fazla çıkıntı yaptığı (iliocristale) noktaları arasındaki uzaklıktır. Denek ayakta, kollarını hafifçe yanlara açmış konumda durmalı, alet yanlardan yaklaştırılmalı, yumuşak dokuya hafif baskı uygulanarak noktalar bulunmalıdır. Büyük çap pergeli, iliumların iliocristale noktaları üzerine konarak ölçü alınmalıdır (Çizim 20). 21

22 Çizim 20. Kalça Genişliği 22- Diz Genişliği: Ölçü küçük çap pergeliyle alınır. Denek sandalyeye yere dik basacak şekilde oturur. Ölçü alan kişi deneğin ön tarafında durur ve çap pergeli ile uyluk kemiğinin kondillerinin yanlardaki en çıkıntılı noktaları arası uzaklığı ölçer (Çizim 21). Çizim 21. Diz Genişliği 22

23 23- Ayak Genişliği: Padometreyle alınır. 1. ve 5. metacarpallerin parmaklar tarafından yanlara doğru en çıkıntılı yerleri arasındaki mesafedir. Bu genişlik ayak uzunluğu eksenine dik değildir. Ayağın iç yan tarafı ile dış yan tarafı arasındaki aralık dış tarafa doğru hafif eğimlidir. Ölçü alan kişi deneğin ön tarafında durur ve padometreyle l ve 5. metacarpallerin en çıkıntılı noktalarının arasındaki mesafeyi ölçer (Çizim 22). Çizim 22. Ayak Genişliği 24- Göğüs Derinliği: Büyük çap pergeli veya kıvrık kolları olan Herpenden antropometresiyle alınır. Denek ayakta iken, ölçü alan kişi deneğin sol yanında durur. Ölçü, vücut eksenine dik olarak daha önce işaretlenmiş olan 3. ve 4. sternaların birleştiği yerden alınır. Büyük çap pergelinin bir ucu sternum üzerinde diğer ucu da arkadaki omur dikenin ucu üzerinde bulunmalıdır (Çizim 23). Çizim 23. Göğüs Derinliği 23

24 25- Boyun Çevresi: Ölçü, esnekliği olmayan şerit metre ile alınır. Bir sandalye üzerine oturmuş olan deneğin, tiroit kıkırdağı düzeyinin tam altından geçmek üzere şerit metre boyun çevresine yerleştirilerek ölçü alınır. Denek oturur durumda, bel ve sırt kısmı yukarı doğru gerili, denek yere paralel biçimde ileri doğru bakar. Ölçüm sırasında deneğin boynuna şerit metre ile baskı uygulanmamasına ve boyun kaslarında bir kasılmanın olmamasına dikkat edilmemelidir. Ölçünün ince şerit metreyle alınması daha kolaydır (Çizim 24). Çizim 24. Boyun Çevresi 26- Elbilek Çevresi: Ölçü şerit metreyle, radius ve ulnanın styloidlerinin distalinden, deriye baskı uygulanmadan ölçülür (Çizim 25). 27- Gevşek Biceps Çevresi: Ölçü şeritmetreyle denek ayakta ve kolu aşağıya doğru sarkıtılmış durumdayken, acromion ve olecranon noktalarının tam orta noktasından ölçülür. Ölçü alınırken şeritmetrenin derinin yüzeyine tam teması sağlanır ve deriye baskı uygulanmaz (Çizim 25). 24

25 Çizim 25. Elbilek Çevresi ve Gevşek Biceps Çevresi 28- Bel Çevresi: Bel çevresi bireyler arasında morfolojik farklılıklar göstermesi nedeniyle sorun yaratan ölçülerden biridir. Zayıf bireylerde bel bölgesinde vücudun en fazla girinti yaptığı noktadan geçmek suretiyle şerit metre yere paralel konumda tutularak ölçü alınır. Şişman bireylerde ise son kaburga ile crista iliaca'nın en üst noktası arasındaki mesafenin ortası belirlenerek, şerit metre yere paralel tutularak ölçü alınmalıdır. Ölçüyü alırken deriye baskı uygulanmamalıdır (Çizim 26). Çizim 26. Bel Çevresi 25

26 29- Basen Çevresi: Ölçü şerit metreyle alınır. Denek ayakta boy uzunluğu ölçümü pozisyonunda durur. Ölçü alan kişi deneğin önünde durarak, deneğin femurlarının trochanterion noktalarının deri yüzeyindeki hizasından geçecek şekilde şerit metreyi yere paralel şekilde tutarak ve şerit metreyi gerdirerek kalça çevresi ölçüsünü alır. Bu ölçü kalçanın en geniş noktaları arasından geçer (Çizim 27). Çizim 27. Basen Çevresi 30- Baldır Çevresi: Şerit metreyle ölçülür. Denek, masaya ayakları serbestçe sarkacak şekilde oturur. Ölçü alan kişi deneğin önünde durarak, şerit metreyle baldırın maksimum çevresini ölçer. Ölçü alınırken yumuşak dokuya hafif basınç uygulanır (Çizim 28). Çizim 28. Baldır Çevresi 26

27 31- Triceps Deri Kıvrımı Kalınlığı: Ölçüm sırasında denek, ayakta kollarını kasmadan yanlara serbestçe sarkıtmış ve ölçüyü alan kişi deneğin arkasında olmalıdır. Ölçü, üst kolun arkasındaki triceps kasların üzerinden ve üstkolun tam ortasından Deri Kıvrımı Pergeli (Skinfold) ile alınır (acromion ile olecranon noktaları arasının ortası). Bu iki nokta arası şerit metre ile ölçülerek bulunur. Parmaklar arasında kaldırılan deri yere dik olmalıdır (Çizim 29). Ölçü iki kez alınmakta ve tespit edilen iki değerin ortalaması kullanılmaktadır. Çizim 29. Triceps Deri Kıvrımı Kalınlığı 32- Biceps Deri Kıvrımı Kalınlığı: Denek, triceps deri kıvrımı kalınlığı alınırken bulunduğu konumda, ölçüyü alan ise deneğin ön-yan tarafında olmalıdır. Biceps deri kıvrımı kalınlığı üstkolun önünde bulunan biceps kası üzerinden ve üstkolun ortasından Deri Kıvrımı Pergeli ile alınır. Baş, işaret ve orta parmakla kaldırılan derinin uzun ekseni yere dik olmalıdır (Çizim 30). Ölçü iki kez alınmakta ve tespit edilen iki değerin ortalaması kullanılmaktadır. 27

28 Çizim 30. Biceps Deri Kıvrımı Kalınlığı 33- Subscapular (Kürek Kemiği) Deri Kıvrımı Kalınlığı: Sol elin başparmak, işaret ve orta parmakları ile kürek kemiğinin hemen altından, deri kıvrımının doğal yönelimine uyarak (deri kıvrımının doğal yönelimi vücudun dikey eksenine yaklaşık 45 lik açı yaparak uzanır) deri ve deri altı yağ tabakası kaldırılarak Deri Kıvrımı Pergeliyle ölçüm yapılır. Aşırı şişman kişilerde, deri kıvrımı, diğer bir kişi tarafından iki eliyle kaldırılabilir (Çizim 31). Ölçü iki kez alınmakta ve tespit edilen iki değerin ortalaması kullanılmaktadır. Çizim 31. Subscapular Deri Kıvrımı Kalınlığı 28

29 34- Suprailiac Deri Kıvrımı Kalınlığı: Denek ayakta dik durur ve ölçü alınacak taraftaki kolunu hafifçe arkaya doğru sarkıtır. Bu halde iken ilium kemiği üzerinde ve midaxillar çizginin bulunduğu hat üzerinde ölçü alınır. Bu bölgede derinin doğal kıvrımı hafifçe öne olduğu için, eğim dikkate alınarak deri kaldırılarak, deri kıvrımı kalınlığı değeri Deri Kıvrımı Pergeli ile ölçülür (Çizim 32). Ölçü iki kez alınmakta ve tespit edilen iki değerin ortalaması kullanılmaktadır. Çizim 32. Suprailiac Deri Kıvrımı Kalınlığı 35- Supraspinale Deri Kıvrımı Kalınlığı: Denek ayakta dik durur. Ölçü alınacak taraftaki kolunu hafifçe arkaya doğru sarkıtmalıdır. Bu halde iken ilium kemiğinin ön tarafında bulunan spinale çıkıntının bulunduğu hat üzerinde deri kaldırılarak, deri kıvrımı kalınlığı değeri Deri Kıvrımı Pergeli ile ölçülür (Çizim 33). Ölçü iki kez alınmakta ve tespit edilen iki değerin ortalaması kullanılmaktadır. 29

30 Çizim 33. Supraspinale Deri Kıvrımı Kalınlığı 36- Baldır Deri Kıvrımı Kalınlığı: Denek, bacağını dizden yaklaşık 90 bükerek bir sandalye üzerine kasmadan koyar. Deri kıvrımı, baldırın maksimum çevresi düzeyinde, bacağın medial sınırı üzerinde kaldırılarak Deri Kıvrımı Pergeli ile alınır. Deri kıvrımı üstbacak eksenine paralel durumda kaldırılmalıdır (Çizim 34). Ölçü iki kez alınmakta ve tespit edilen iki değerin ortalaması kullanılmaktadır. Çizim 34. Baldır Deri Kıvrımı Kalınlığı 30

31 Yukarıda tanımlanan teknikler doğrultusunda alınan ölçümlerin yüzdelik değerleri aşağıda tanımlanan şekilde hesaplanmıştır. Yüzdeliklerin Hesaplanması Yüzdelikler büyüklük sırasına konmuş bir diziye ya da frekans dağılımını yüzde bölümlere ayıran istatistiklerdir. Yüzdelikler hesaplanırken, verilerin normal dağılım (Gaus) özellikleri gösterdikleri kabul edilir. Fakat günümüzde de normal ve normal olmayan dağılımlar için yüzdeliklerin oluşturulmasında en güvenilir metodun LMS metodu olduğu öne sürülmektedir (Cole and Green 1992, Cole ve ark. 1998). LMS metodunu kullanarak eldeki verilerin yüzdelik bölümlerine ayrı ayrı eğriler oluşturulabilir. Sözü edilen bu eğriler, verilen bir değişkene göre ölçümlerin nasıl bir dağılıma sahip olduğunu gösterir. Örneğin, ölçümlerin yaş ile değişmesi gibi. LMS metodu değişen dağılımı üç karakteri ile özetler ki bunlar ortanca(m), varyasyondeğişim katsayısı(s), ve de çarpıklık katsayısı(l) dir. Çarpıklık katsayısı(l), Box-Cox üstel dönüşümünde güç katsayısı olarak tanımlanır (Örneğin eğer y=x 2 ise çarpıklık katsayısı bu durumda 2 olarak tanımlanır). Penalized (koşullu) olabilirlik fonksiyonu kullanılarak, doğrusal olmayan regresyon tekniği ile bu üç eğri küp splines olarak alınabilir. Alınan bu eğrilerin düzgünlüğü, düzgünlük parametresi ya da serbestlik derecesi ile kontrol edilebilir (Örneğin; serbestlik derecesi bir ise farzedilen-alınan eğri bir doğru olacaktır. Serbestlik derecesi arttıkça eğrinin derecesi de artacaktır. İkinci derece, üçüncü derece eğri gibi.). Yüzdelik eğrileri oluşturulurken, örneklem yaş gruplarına ayırmadan tüm veriler kullanarak oluşturulmuştur. Bu tüm bireylerin ondalıklı yaşları esas alınarak, yaşa göre ölçüm değerleri LMS programına aktarılmış ve bu program yardımıyla veri kaybı olmadan düzgünleştirilmiş ve yüzdelik eğrileri oluşturulmuştur. Bütün düzgünleştirilmiş yüzdelik eğrileri, LMS programı yardımıyla elde edilmiştir. LMS programı yardımıyla elde edilen yüzdelik değerlerin, KaleidaGraph TM 3.51 yardımıyla grafikleri çizilmiştir. LMS metodu ile elde edilen yüzdelikler, aşağıdaki formül yardımıyla hesaplanmıştır. Yüzdelik = M (1 + LSZ) 1/L Burada Z: Z-skoru değerini, M: median ve L: çarpıklık katsayısını, S ise varyasyon katsayısını gösterir. 31

32 IV. Analiz ve Bulgular Örnekleme Ait Temel Demografik Bulgular Örneklemimizi oluşturan bireylerin illere göre dağılımı aşağıdaki haritada verilmektedir. Aşağıda verilen haritada belirtilen illerin her birinde 20 ve yukarı yaştan 75 kadın, 75 erkek olmak üzere her ilden 150 birey denek olarak seçilmiştir. Çocuk Sayısı Bireylerin sosyoekonomik yapısını yansıtan önemli kriterlerden birisi sahip oldukları çocuk sayısıdır. Grafik 1 e bakıldığında bireylerin ortalama olarak 2.6 çocuğa sahip oldukları anlaşılmaktadır. Çocuk Sayısının Dağılım Grafiği N Çocuk Sayısı Grafik 1: Bireylerin Sahip Olduğu Çocuk Sayısı 32

33 Harita 1. Proje Kapsamındaki İller 33

34 Kardeş Sayısı Erkek ve kadın bireylerin sahip oldukları toplam kardeş sayılarına ilişkin Grafik aşağıda sunulmaktadır. Grafiğe bakıldığında bireylerin ortalama olarak 4.5 kardeşe sahip oldukları anlaşılmaktadır. Kardeş Sayısının Dağılım Grafiği N Kardeş Sayısı Grafik 2: Bireylerin Sahip Olduğu Kardeş Sayısı Eğitim Durumu Bireylerin sosyoekonomik düzeyleri hakkında bilgi veren kriterlerden bir diğeri ise bireylerin eğitim durumlarıdır. Tablo 1 de erkek ve kadınların eğitim durumlarına ilişkin bilgiler yer almaktadır. Tabloya bakıldığında kadınların % 21.5 nin okuma yazma bilmediği, % 39 unun ise ilkokul mezunu olduğu göze çarpmaktadır. Erkek bireyler bakıldığında ise; okuma yazma bilmeyenlerin oranının % 3.6, büyük çoğunluğunun (% 35.8) ise ilkokul mezunu olduğu görülmektedir. 34

35 Tablo 1: Kadın ve Erkek Bireylerin Eğitim Durumları Kadınlar Erkekler Eğitim durumu n % n % Okuma-yazma bilmiyor İlkokul mezunu Ortaokul mezunu Lise mezunu Üniversite mezunu Toplam Antropometrik Bulgular Antropometrik değişkenler bir toplumun değerlendirilmesinde önemli ipuçları verir (Cameron ve ark., 1981). Antropometrik ölçümler yardımıyla toplumun sağlık ve sosyal refahı hakkında bilgi edinebiliriz. Vücut boyutlarındaki farklılıklar hem bireysel hem de toplumsal sağlık durumunun değerlendirilmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Antropometri, çeşitli amaçlar için kullanılabilir ve amaca göre değişkenler seçilebilir. Bu araştırmaya konu olan erkek ve kadın bireylere ait antropometrik ölçülerin ortalama ve standart sapma değerleri Tablo 2-3 de verilmektedir. 35

36 Tablo 2: Kadın Bireylere Ait Antropometrik Değişkenlerin Ortalama ve Standart Sapma Değerleri n Ortalama (x) Stansart Sapma (ss) Boy (cm) Ağırlık (kg) Büst Yüksekliği* Alttaraf Yüksekliği* Diz Yüksekliği* Altbacak Yüksekliği* Kafa Uzunluğu* Tümkol Uzunluğu* Üstkol Uzunluğu* Önkol Uzunluğu* Kalça - Diz Uzunluğu* Üstbacak Uzunluğu* Ayak Uzunluğu* El Uzunluğu* Elparmak Uzunluğu* Baş Genişliği* Omuz Genişliği* Göğüs Genişliği* Dirsek Genişliği* El Genişliği* Kalça Genişliği* Diz Genişliği* Ayak Genişliği* Göğüs Derinliği* Boyun Çevresi* Gevşek Biceps Çevresi* Elbilek Çevresi* Bel Çevresi* Basen Çevresi* Badır Çevresi* Biceps DKK* Triceps DKK* Subscapular DKK* Suprailiac DKK* Supraspinale DKK* Baldır DKK* Beden Kitle Endisi (kg/m 2 ) Vücut Yağ Yüzdesi DKK: Deri Kıvrımı Kalınlığı * Ölçü değeri mm olarak verilmiştir. 36

37 Tablo 3: Erkek Bireylere Ait Antropometrik Değişkenlerin Ortalama ve Standart Sapma Değerleri n Ortalama (x) Stansart Sapma (ss) Boy (cm) Ağırlık (kg) Büst Yüksekliği* Alttaraf Yüksekliği* Diz Yüksekliği* Altbacak Yüksekliği* Kafa Uzunluğu* Tümkol Uzunluğu* Üstkol Uzunluğu* Önkol Uzunluğu* Kalça - Diz Uzunluğu* Üstbacak Uzunluğu* Ayak Uzunluğu* El Uzunluğu* Elparmak Uzunluğu* Baş Genişliği* Omuz Genişliği* Göğüs Genişliği* Dirsek Genişliği* El Genişliği* Kalça Genişliği* Diz Genişliği* Ayak Genişliği* Göğüs Derinliği* Boyun Çevresi* Gevşek Biceps Çevresi* Elbilek Çevresi* Bel Çevresi* Basen Çevresi* Badır Çevresi* Biceps DKK* Triceps DKK* Subscapular DKK* Suprailiac DKK* Supraspinale DKK* Baldır DKK* Beden Kitle Endisi (kg/m 2 ) Vücut Yağ Yüzdesi DKK: Deri Kıvrımı Kalınlığı * Ölçü değeri mm olarak verilmiştir. 37

38 Kolmogorov-Smirnov testi yardımıyla deri kıvrımı kalınlığı dışındaki tüm ölçülerin normal dağılım gösterdiği tespit edilmiştir. Biliyoruz ki eldeki verileri yaş gruplarına ayırarak ele almak ve yüzdeliklerin oluşturulması devamlı veri kaybına neden olmaktadır. Bu nedenle bireyleri yaş gruplarına ayırmadan, ölçümlerin genel yönelimini tespit etmek en doğru yoldur (Cole ve ark., 1998). LMS metodu yardımıyla, her bir antropometrik değişken için 5., 10., 25., 50., 75., 90., ve 95. yüzdelik eğrileri (persentil) oluşturulmuştur. Aşağıda sırasıyla bu proje kapsamında alınan antropometrik ölçülerin yüzdelik eğrileri ve değerleri grafikler ve tablolar halinde sunulmaktadır. 38

39 180 KADINLAR 170 Boy Uzunluğu (cm) Y95 Y90 Y75 Y50 Y25 Y10 Y Yaş (yıl) Grafik 3- Kadın Bireylerin Boy Uzunluğu Yüzdelik Eğrileri 39

40 190 ERKEKLER 185 Boy Uzunluğu (cm) 180 Y Y Y Y50 Y Y Y Yaş (yıl) Grafik 4- Erkek Bireylerin Boy Uzunluğu Yüzdelik Eğrileri 40

41 K A D IN L A R Y 9 5 Y 9 0 Ağırlık (kg) Y 7 5 Y 5 0 Y 2 5 Y 1 0 Y Y a ş (yıl) Grafik 5- Kadın Bireylerin Ağırlık Yüzdelik Eğrileri 41

42 110 ERKEKLER Ağırlık (kg) Y95 Y90 Y75 Y50 Y25 60 Y10 50 Y Yaş (yıl) Grafik 6- Erkek Bireylerin Ağırlık Yüzdelik Eğrileri 42

43 950 KADINLAR 900 Büst Yüksekliği (mm) Y95 Y90 Y75 Y50 Y25 Y10 Y Yaş (yıl) Grafik 7- Kadın Bireylerin Büst Yüksekliği Yüzdelik Eğrileri 43

44 1000 ERKEKLER Büst Yüksekliği (mm) Y95 Y90 Y75 Y50 Y25 Y Y Yaş (yıl) Grafik 8- Erkek Bireylerin Büst Yüksekliği Yüzdelik Eğrileri 44

45 1050 KADINLAR 1000 Alttaraf Yüksekliği (mm) Y95 Y90 Y75 Y50 Y25 Y10 Y Yaş (yıl) Grafik 9- Kadın Bireylerin Alttaraf Yüksekliği Yüzdelik Eğrileri 45

46 1150 ERKEKLER 1100 Alttaraf Yüksekliği (mm) Y95 Y90 Y75 Y50 Y25 Y10 Y Yaş (yıl) Grafik 10- Erkek Bireylerin Alttaraf Yüksekliği Yüzdelik Eğrileri 46

47 600 KADINLAR Üstbacak Uzunluğu (mm) Y95 Y90 Y75 Y50 Y25 Y10 Y Yaş (yıl) Grafik 11- Kadın Bireylerin Üstbacak Uzunluğu Yüzdelik Eğrileri 47

48 600 ERKEKLER 550 Y95 Üstbacak Uzunluğu (mm) Y90 Y75 Y50 Y25 Y10 Y Yaş (yıl) Grafik 12- Erkek Bireylerin Üstbacak Uzunluğu Yüzdelik Eğrileri 48

49 560 KADINLAR Diz Yüksekliği (mm) Y95 Y90 Y75 Y50 Y25 Y10 Y Yaş (yıl) Grafik 13- Kadın Bireylerin Diz Yüksekliği Yüzdelik Eğrileri 49

50 600 ERKEKLER Diz Yüksekliği (mm) Y95 Y90 Y75 Y50 Y25 Y10 Y Yaş (yıl) Grafik 14- Erkek Bireylerin Diz Yüksekliği Yüzdelik Eğrileri 50

51 550 KADINLAR Altbacak Yüksekliği (mm) Y95 Y90 Y75 Y50 Y25 Y10 Y Yaş (yıl) Grafik 15- Kadın Bireylerin Altbacak Yüksekliği Yüzdelik Eğrileri 51

52 650 ERKEKLER 600 Y95 Altbacak Yüksekliği (mm) Y90 Y75 Y50 Y25 Y10 Y Yaş (yıl) Grafik 16- Erkek Bireylerin Altbacak Yüksekliği Yüzdelik Eğrileri 52

53 200 KADINLAR Y95 Baş Uzunluğu (mm) Y90 Y75 Y50 Y25 Y10 Y Yaş (yıl) Grafik 17- Kadın Bireylerin Baş Uzunluğu Yüzdelik Eğrileri 53

54 210 ERKEKLER Baş Uzunluğu (mm) Y95 Y90 Y75 Y50 Y25 Y Y Yaş (yıl) Grafik 18- Erkek Bireylerin Baş Uzunluğu Yüzdelik Eğrileri 54

55 800 KADINLAR Tümkol Uzunluğu (mm) Y95 Y90 Y75 Y50 Y25 Y Y Yaş (yıl) Grafik 19- Kadın Bireylerin Tümkol Uzunluğu Yüzdelik Eğrileri 55

56 850 ERKEKLER Tümkol Uzunluğu (mm) Y95 Y90 Y75 Y50 Y25 Y10 Y Yaş (yıl) Grafik 20- Erkek Bireylerin Tümkol Uzunluğu Yüzdelik Eğrileri 56

57 400 KADINLAR 380 Y95 Üstkol Uzunluğu (mm) Y90 Y75 Y50 Y25 Y Y Yaş (yıl) Grafik 21- Kadın Bireylerin Üstkol Uzunluğu Yüzdelik Eğrileri 57

58 420 ERKEKLER 400 Y95 Üstkol Uzunluğu (mm) Y90 Y75 Y50 Y Y Y Yaş (yıl) Grafik 22- Erkek Bireylerin Üstkol Uzunluğu Yüzdelik Eğrileri 58

59 300 KADINLAR 280 Y95 Önkol Uzunluğu (mm) Y90 Y75 Y50 Y25 Y10 Y Yaş (yıl) Grafik 23- Kadın Bireylerin Önkol Uzunluğu Yüzdelik Eğrileri 59

60 320 ERKEKLER 300 Y95 ÖnKol Uzunluğu (mm) Y90 Y75 Y50 Y Y10 Y Yaş (yıl) Grafik 24- Erkek Bireylerin Önkol Uzunluğu Yüzdelik Eğrileri 60

61 650 KADINLAR Y95 Kalça-Diz Uzunluğu (mm) Y90 Y75 Y50 Y25 Y10 Y Yaş (yıl) Grafik 25- Kadın Bireylerin Kalça-Diz Uzunluğu Yüzdelik Eğrileri 61

62 650 ERKEKLER Kalça-Diz Uzunluğu (mm) Y95 Y90 Y75 Y50 Y25 Y Y Yaş (yıl) Grafik 26- Erkek Bireylerin Kalça-Diz Uzunluğu Yüzdelik Eğrileri 62

63 280 KADINLAR Ayak Uzunluğu (mm) Y95 Y90 Y75 Y50 Y25 Y Y Yaş (yıl) Grafik 27- Kadın Bireylerin Ayak Uzunluğu Yüzdelik Eğrileri 63

64 300 ERKEKLER Ayak Uzunluğu (mm) Y95 Y90 Y75 Y50 Y25 Y Y Yaş(yıl) Grafik 28- Erkek Bireylerin Ayak Uzunluğu Yüzdelik Eğrileri 64

65 210 KADINLAR 200 Y95 El Uzunluğu (mm) Y90 Y75 Y50 Y Y10 Y Yaş (yıl) Grafik 29- Kadın Bireylerin El Uzunluğu Yüzdelik Eğrileri 65

66 230 ERKEKLER 220 Y95 El Uzunluğu (mm) Y90 Y75 Y50 Y25 Y10 Y Yaş (yıl) Grafik 30- Erkek Bireylerin El Uzunluğu Yüzdelik Eğrileri 66

67 120 KADINLAR El Parmak Uzunluğu (mm) Y95 Y90 Y75 Y50 Y25 Y10 70 Y Yaş (yıl) Grafik 31- Kadın Bireylerin El Parmak Uzunluğu Yüzdelik Eğrileri 67

68 125 ERKEKLER El Parmak Uzunluğu (mm) Y95 Y90 Y75 Y50 Y25 Y10 90 Y Yaş (yıl) Grafik 32- Erkek Bireylerin El Parmak Uzunluğu Yüzdelik Eğrileri 68

69 170 KADINLAR Baş Genişliği (mm) Y95 Y90 Y75 Y50 Y25 Y10 Y Yaş (yıl) Grafik 33- Kadın Bireylerin Baş Genişliği Yüzdelik Eğrileri 69

70 180 ERKEKLER 170 Y95 Baş Genişliği (mm) Y90 Y75 Y50 Y Y10 Y Yaş (yıl) Grafik 34- Erkek Bireylerin Baş Genişliği Yüzdelik Eğrileri 70

71 440 KADINLAR Omuz Genişliği (mm) Y95 Y90 Y75 Y50 Y25 Y10 Y Yaş (yıl) Grafik 35- Kadın Bireylerin Omuz Genişliği Yüzdelik Eğrileri 71

72 460 ERKEKLER 440 Y95 Omuz Genişliği (mm) Y90 Y75 Y50 Y Y10 Y Yaş (yıl) Grafik 36- Erkek Bireylerin Omuz Genişliği Yüzdelik Eğrileri 72

73 400 KADINLAR 350 Göğüs Genişliği (mm) Y95 Y90 Y75 Y50 Y25 Y10 Y Yaş (yıl) Grafik 37- Kadın Bireylerin Göğüs Genişliği Yüzdelik Eğrileri 73

74 ERKEKLER Y95 Y90 Göğüs Genişliği (mm) Y75 Y50 Y25 Y10 Y Yaş (yıl) Grafik 38- Erkek Bireylerin Göğüs Genişliği Yüzdelik Eğrileri 74

75 KADINLAR 80 Y95 Dirsek Genişliği (mm) Y90 Y75 Y50 Y25 Y10 Y Yaş (yıl) Grafik 39- Kadın Bireylerin Dirsek Genişliği Yüzdelik Eğrileri 75

76 85 ERKEKLER Dirsek Genişliği (mm) Y95 Y90 Y75 Y50 Y25 Y10 Y Yaş (yıl) Grafik 40- Erkek Bireylerin Dirsek Genişliği Yüzdelik Eğrileri 76

77 95 KADINLAR 90 El Genişliği (mm) Y95 Y90 Y75 Y50 Y25 Y10 Y Yaş (yıl) Grafik 41- Kadın Bireylerin El Genişliği Yüzdelik Eğrileri 77