İYİ UYGULAMA ÖRNEKLERİ 2017

Transkript

1 T.C. BİLİM, SANAYİ ve TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Bilim ve Teknoloji Genel Müdürlüğü Özel Sektör Ar-Ge Merkezleri İYİ UYGULAMA ÖRNEKLERİ 2017 KAMU ÜNİVERSİTE SANAYİ İŞBİRLİĞİ GİRİŞİMCİLİK FİKRİ VE SINAİ MÜLKİYET HAKLARI AR-GE YÖNETİMİ PROJE YÖNETİMİ

2

3 Özel Sektör Ar-Ge Merkezleri İYİ UYGULAMA ÖRNEKLERİ 2017 argedeiyiuygulamalar.com 2017 T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Bilim ve Teknoloji Genel Müdürlüğü yayınıdır. Tüm hakları saklıdır

4 Dr. Faruk ÖZLÜ Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı SUNUŞ Özellikle son yıllarda, ülkemizdeki Ar-Ge ve inovasyon ekosisteminin güçlendirilmesi için önemli adımlar atılmaktadır. Son açıklanan verilere göre ülkemizde yapılan Ar-Ge harcamalarının Gayri Safi Yurtiçi Hasıla ya (GSYH) oranı 2015 yılında % 1,06 ya çıkmıştır yılı için hedeflenen oran ise % 3 tür Sanayi Strateji Belgesi nde Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı nın vizyonu orta-yüksek ve yüksek teknolojili ürünlerde Afro-Avrasya nın tasarım ve üretim üssü olmak şeklinde belirlenmiştir. Orta ve yüksek teknolojili ürün hedefine ulaşabilmek için, rekabetçiliğin tetikleyicisi olan Ar-Ge ve inovasyon kapasitesinin artırılması gerekmektedir. Ar-Ge Merkezleri teknolojik bilginin üretilmesi, ürün ve üretim süreçlerinde yenilik yapılması, ürün kalitesi ve standardının yükseltilmesi, verimliliğin artırılması ve teknoloji yoğun üretim yapılmasında önemli rol oynamaktadır. Ülkemizde 2017 yılı Nisan ayı sonu itibariyle 453 Ar-Ge Merkezi ve bu Ar-Ge Merkezlerinde çalışan personel bulunmaktadır. Bu yıl sonu itibarıyla Ar-Ge Merkezleri sayısının 1000 e çıkarılması hedeflenmektedir. Ar-Ge Merkezlerinin, Bakanlığın sanayi stratejisi hedefine ulaşmasında öncü olması beklenmektedir. Ancak Ar-Ge Merkezlerinin, Ar-Ge ve inovasyon kültürleri ve kapasiteleri farklılık göstermektedir. Bu Merkezlerin kurumsal kapasitelerinin artırılması ve yönetimsel yetkinliklerinin geliştirilmesi ve Merkezler arasındaki iletişimin ve işbirliğinin artırılması önem arz etmektedir. Bu kitap, yukarıda bahsedilenler ışığında Ar-Ge Merkezleri nin sahip oldukları iyi uygulamaların tüm Ar-Ge Merkezlerine yaygınlaştırılmasını amaçlamaktadır. Bu sayede Ar-Ge Merkezlerinin Ar-Ge Yönetimi, Kamu-Üniversite-Sanayi İşbirliği, Girişimcilik, Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları, Proje Yönetimi nde daha iyi seviyelere gelmesi beklenmektedir. Sonuç olarak, Özel Sektör Ar-Ge Merkezleri İyi Uygulama Örnekleri nin tüm Ar-Ge Merkezlerimize yaygınlaşmasının ülkemizin Ar-Ge hedeflerine ulaşmasına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

5 YÖNETİCİ ÖZETİ Sayıları 500 e yaklaşan Ar-Ge merkezlerinin kurumsal kapasitelerinin arttırılması ve yönetimsel yetkinliklerinin geliştirilmesi amacıyla hazırlanan Özel Sektör Ar-Ge Merkezleri İyi Uygulama Örnekleri kitabı ile Ar-Ge Merkezleri arasındaki etkileşimin arttırılması, iyi uygulamaların tüm Ar-Ge Merkezlerine yaygınlaştırılması ve gelecekte gerçekleştirilebilecek uygulama fırsatlarının değerlendirilmesi hedeflenmektedir. Prof. Dr. Ersan ASLAN Müsteşar Kitabın hazırlanması sürecinde tüm Ar-Ge Merkezlerinden iyi uygulama örneklerini raporlamaları istenmiş, iyi uygulama örneği gönderen Ar-Ge merkezlerinden 24 tanesi seçilmiştir. Bu Ar-Ge Merkezleri, elektronik, makine, otomotiv, tekstil, yazılım gibi farklı sektörlerde faaliyet göstermektedir. İyi uygulama örneği paylaşan Ar-Ge Merkezlerinden seçilen 24 tanesinin uygulamaları beş ayrı kategoride toplanmış ve kitap bu kategorilere uygun şekilde bölümlere ayrılmıştır. Bu kategori ve bölümler; Ar-Ge Yönetimi, Kamu- Üniversite- Sanayi İşbirliği, Girişimcilik, Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları, Proje Yönetimi olarak sıralanmıştır. Bu kategorilerden Kamu-Üniversite-Sanayi İşbirliği ve Ar-Ge Yönetimi bölümünde altı iyi uygulama örneği bulunmaktadır. Bunları 5 iyi uygulama ile Proje yönetimi, 4 iyi uygulama ile Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları ve 3 iyi uygulama ile Girişimcilik takip etmektedir. Birbirinden farklı iyi uygulama örneklerinin yer aldığı bu kitap aracılığıyla Ar-Ge Merkezleri hem bünyelerinde yürüttükleri/ yürütmekte oldukları iyi uygulama örneklerini paylaşma olanağına sahip olacak hem de bu uygulamaları örnek alma ve onlardan yararlanma fırsatı bulacaktır. Kitabın hazırlık sürecinde emeği geçen çalışanlarımıza ve Ar-Ge Merkezlerimize teşekkürlerimi sunarım.

6 İÇİNDEKİLER FİKRİ VE SINAİ MÜLKİYET HAKLARI FİKRİ HAKLAR SÜREÇ YÖNETİMİ TOFAŞ FİKRİ VE SINAİ MÜLKİYET HAKLARI SÜREÇ YÖNETİMİ NETAŞ TELEKOMÜNİKASYON A.Ş. BOSCH FİKRİ VE SINAİ MÜLKİYET HAKLARI UYGULAMASI BOSCH SANAYİ VE TİCARET A.Ş. PATENT DEĞERLEME YÖNTEMİ VESTEL BEYAZ EŞYA SANAYİ VE TİCARET A.Ş. SAYFA KAMU - ÜNİVERSİTE - SANAYİ İŞBİRLİĞİ KAYSERİ ŞEKER AR-GE MERKEZİ ÜNİVERSİTE SANAYİ İŞBİRLİĞİ MODELİ KAYSERİ ŞEKER FABRİKASI A.Ş. LİSANSÜSTÜ VE LİSANS BİTİRME PROJELERİNİN DESTEKLENMESİ CMS JANT VE MAKİNE SANAYİ A.Ş. NETAŞ-BAU TECHNO ACADEMY YÜKSEK LİSANS VE DOKTORA PROGRAMI NETAŞ TELEKOMÜNİKASYON A.Ş. BİLİM KURULLARI İLE ÜNİVERSİTE SANAYİ İŞBİRLİĞİNİN ÇEŞİTLENDİRİLEREK SÜRDÜRÜLEBİLİR HALE GETİRİLMESİ VOLKAN İTFAİYE ARAÇLARI SANAYİ VE TİCARET A.Ş. KAMU/SANAYİ/KÜME/ÜNİVERSİTE İŞBİRLİĞİYLE KRİTİK TEKNOLOJİYE SAHİP ÜRÜN GELİŞTİRME UYGULAMASI FİGES FİZİK A.Ş. TEMSA KAMU-ÜNİVERSİTE-SANAYİ İŞBİRLİĞİ ÖRNEĞİ: MD9 ELECTRICITY ELEKTRİKLİ OTOBÜS PROJESİ TEMSA GLOBAL ULAŞIM ARAÇLARI SANAYİ VE SANAYİ TİCARET VE A.Ş. TİCARET A.Ş. SAYFA

7 İÇİNDEKİLER PROJE YÖNETİMİ TASARIM ÇÖZÜM ORTAĞI EKOSİSTEMİ YÖNETİMİ ASELSAN A.Ş. PROJECT IN-SIGHT PROJE YÖNETİM SİSTEMİ VERİ TABANI ÇALIŞMASI MARTUR SÜNGER VE KOLTUK TESİSLERİ SANAYİ VE TİCARET A.Ş. ARÇELİK AR-GE PROJELERİ ÇEVİK PROJE YÖNETİMİ MODELİ ARÇELİK A.Ş. GERÇEK ZAMANLI VERİ ANALİTİK YAYIN SİSTEMİ BORSA İSTANBUL A.Ş. ASAŞ ALÜMİNYUM PROJE YÖNETİM SİSTEMİ ASAŞ ALÜMİNYUM SANAYİ VE TİCARET A.Ş. SAYFA AR-GE YÖNETİMİ SİSTEMLER SİSTEMİ MÜHENDİSLİĞİ YÖNETİMİ YAKLAŞIMI ASELSAN A.Ş. AVRUPA BİRLİĞİ DESTEKLERİNE YÖNELİK SÜREÇLERİN YÖNETİMİ HEKSAGON MÜHENDİSLİK VE TASARIM A.Ş. AR-GE MERKEZİNDE İNOVASYON EKOSİSTEMİ OLUŞTURULMASI (VALS) PROJESİ AKG GAZ BETON İŞLETMELERİ SANAYİ VE TİCARET A.Ş. ÖZ KAYNAK AR-GE PROJELERİ İÇİN SEÇİM, BAŞLATMA, İCRA, KAPANIŞ VE PERFORMANS DEĞERLENDİRME SÜRECİ TUSAŞ İNOVASYON SÜREÇLERİNİN YÖNETİMİ BETEK BOYA VE KİMYA SANAYİ A.Ş. AR-GE YÖNETİMİ UYGULAMA ÖRNEĞİ OLARAK MİLLİ YERLİ İHA SOĞUTMA MODÜLÜ KALE OTO RADYATÖR SANAYİ VE TİCARET A.Ş. SAYFA

8 İÇİNDEKİLER GİRİŞİMCİLİK ISUZU GARAJ (KURUM İÇİ GİRİŞİMCİLİK VE İNOVASYON TAKIMI KURULUM) ANADOLU ISUZU OTOMOTİV SANAYİ VE TİCARET A.Ş. ŞİRKET İÇİ GİRİŞİMCİLİK SÜRECİ NETAŞ TELEKOMÜNİKASYON A.Ş. İLERİ TEKNOLOJİLİ VE ULUSLARARASI PAZARDA REKABETÇİ ÜRÜN GELİŞTİRME UYGULAMASI FİGES FİZİK A.Ş. SAYFA

9 FİKRİ VE SINAİ MÜLKİYET HAKLARI

10 FİKRİ HAKLAR SÜREÇ YÖNETİMİ TOFAŞ 8

11 Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları İyi Uygulama Örnekleri Mevcut ürün ve ürün projelerinde, üretim proseslerinde kullanılmakta olan fikirlerin/ projelerin şirket içi ya da şirket dışı platformlarda kamuya sunulmadan önce firmalar ya da üçüncü kişiler tarafından kullanılma potansiyeline karşı fikri mülkiyet koruması altına alınması gerekmektedir. Firmalar için oldukça önemli bir değer olarak ortaya çıkan patent çalışmaları bir süreç olarak ele alınarak yönetilmesi gerekmektedir. Bu uygulama, inovasyon sürecinin temelini oluşturan fikirlerden patentlenebilir olanların nasıl tespit edilebileceği, firma içerisinde nasıl bir sistemik ile bir araya getirilebileceği, fikir beyanının temel içeriği, değerlendirme kriterleri, fikri mülkiyetin yaşadığı süre boyunca hangi çerçevelerde değerlendirilmesi gerektiği, patent alınmasının nasıl teşvik edileceği ve firmalar için yarattığı katma değer ile ilgilidir. Uygulama öncesi dönemde özellikle patent ve fikri haklar alanındaki kurum içi farkındalık istenilen seviyede değildi. Ortaya çıkan yeniliklerin rastlantısal olarak ya da üst yönetimin ilgisi dâhilinde ortaya çıkması çalışanların özel olarak konu ile ilgili teşvik edilmesi sonrası patent ya da diğer fikri hak bileşenleri ile korunabilmesi sağlanıyordu. Bu durum şirketin maddi ve manevi fayda sağlayabileceği yeniliklerin gözden kaçırılmasına sebep olabiliyordu. Uygulama öncesi problemlerin ortadan kaldırılması ve fikri haklar sürecini yönetmek için öncelikle Fikri Haklar Stratejisi belirlenmiştir. Bu strateji tüm süreci kapsayacak şekilde tanımlanmış ve çalışanlar ile de paylaşılmıştır. Bu bilgiler ışığında şirketimizin Fikri Haklar Stratejisi; Ürün geliştirme ve Ar-Ge süreçlerimiz başta olmak üzere tüm organizasyonel yapımızda sektörel ihtiyacı ve yarının teknolojisini öngörerek tüm fikri haklar bileşenlerinden yararlanmayı kurumsal kültür haline getirmek, Sektörel dinamikleri ve teknolojik gelişmeleri sürekli takip ederek fikri haklar portföyümüzü bu yönde genişletmek, TOFAŞ ın ticari faaliyetleri kapsamında üçüncü kişilerin fikri haklarına saygılı olmak ve fikri haklar portföyümüzün etkin bir biçimde korunmasını sağlamak amacıyla sektörel faaliyetleri düzenli izlemek, Fikri Haklar Yönetim Sistemi çerçevesinde, fikri haklar portfoyümüzden azami biçimde yararlanmak amacıyla, portfoyümüzün iş hedeflerimize ve önceliklerimize uyumunu dinamik olarak takip etmek, Şirket portföyünde yer alan fikri hakların devri ve lisanslanması yolunda işbirlikleri geliştirerek ticarileşme fırsatları yaratmak şeklinde oluşturulmuştur. TOFAŞ ta, Fikri Haklar Süreç Yönetimi sistematik bir şekilde 2011 yılından bu yana sürdürülmektedir. Uygulamada ilk olarak buluş bildirim sürecinin sistematik bir şekilde ilerletilmesi ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Ardından 2012 yılında patent başvurularının şirkete olan katkılarının artırılması ve objektiviteyi artırmak amacı ile Fikri Haklar Komitesi ve 9

12 Kesin Değerlendirme Kriterleri oluşturulmuştur yılında artan portföy yoğunluğu neticesinde bir portföy bakım süreci devreye alınmış ve 2 yılda bir tekrarlanmak üzere devamlılığı sağlanmıştır yılında sektörel takibin hedef ihtiyaçlara yönelik en küçük organizasyonel yapıların ihtiyaçlarını birebir karşılayabilmesi için web sitesi üyeliği başlatılmış ve periyodik raporlamalar ile patent portföyünün zenginleştirilmesi amaçlanmıştır. Bundan sonraki süreçte artan patent portföyü ve sektörel ihtiyaçlar ile söz konusu uygulama gelişerek şekillenecektir. Uygulamanın ilerleyen aşamalarında patent değerlemesinin yapılması ve bunun yanı sıra, patent taramalarının teknoloji yol haritası oluşturulması süreçlerine de katkı verebileceği öngörülerek gelecek dönemler için bu katkının sağlanması da hedeflenmektedir. TOFAŞ olarak söz konusu uygulamadaki güdülen amaç, ürün geliştirme ve Ar-Ge süreçleri başta olmak üzere tüm organizasyonel yapıda fikri haklar bileşenlerinden yararlanmanın kurumsal kültür haline getirilmesidir. Sürekli ve düzenli olarak belirli bir sistematik çerçevesinde işleyen fikri haklar süreç yönetimi ile buluştan patente giden süreçte, buluş bildirimlerinin belirli bir kural çerçevesinde değerlendirici birime iletilmesi, önceliklendirilmesi, objektif kriterler ile patentlenebilirlik kararının verilmesi vb. işlemlerde standardizasyonun sağlanması amaçlanmaktadır. TOFAŞ-Fikri Haklar Süreci Yönetimi uygulamasını aşamalar bazında inceleyecek olursak; Eğitim: İlk olarak çalışanların teorik ve uygulamalı olarak tüm fikri sınai mülkiyet sistemlerinden ve bu sistemlerin farkları hakkında bilgi sahibi olmaları gerekmektedir. Uygulamamızda yapılan temel ve ileri seviyedeki zorunlu fikri mülkiyet eğitimleri bu sürecin ilk adımıdır. Teknik bir soruna getirilen teknik çözümlerden oluşan buluşların hangi şartlarda patent korumasına sahip olabileceğinin uygulamalı olarak açıklanması Çözümüm patent olur mu? sorusuna ve basit gibi görünen teknik çözümlerin de patent başvurusuna konu olabileceğine ışık tutmaktadır. Bu eğitimleri özellikle TOFAŞ Ar-Ge Merkezi ndeki tüm çalışanların alması sağlanmaktadır yılından bu yana TOFAŞ Ar-Ge Merkezi araştırmacılarının fikri mülkiyete bakış açısının geliştirilebilmesi için Yaratıcı Problem Çözme Metodu (teorijz rezheniga izobretalelskich zadoch-triz) metodolojisinden de faydalanılmaktadır. TRIZ yönteminin kullanımıyla güncel problemlere çözümler geliştirilebildiği gibi patent başvurusu yapılabilecek çözümler de elde edilebilmektedir. 10 TRIZ eğitimi sonrasında, eğitimden elde edilen çıktılar bir sistematik içerisinde sunulmakta ve takip edilmektedir. İnovasyon sürecine entegre edilen TRIZ eğitimindeki temel amaç, buluşların ve ardından patentlenebilir çözümlerin ortaya çıkarılması olduğundan bulunan her bir çözüm bu pencereden ele alınmaktadır. Çözümler taslak çizimler/şemalar ve alternatif gösterimler ile ortaya konulmakta ve önceliklendirme analizi uygulanabilirlik, maliyet, patentlenebilirlik gibi parametreler bağlamında incelenmektedir.

13 Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları İyi Uygulama Örnekleri Tablo 1: TRIZ Çözüm Değerlendirme Parametreleri Uygulanabilirlik Maliyet Patentlenebilirlik Çözüm Çözüm Çözüm x Buluş Bildirimi Standart Sürecinin Oluşturulması: Diğer yandan çalışanların buluş bildirimlerini beyan edebilmeleri için standart bir sürecin oluşturulması sağlanmıştır. Bu sistemde patentlenebileceği düşünülen buluşların teknik alanları, çözüm getirdiklerin problemin tarifi, bu probleme çözüm getirdiği bilinen diğer benzer çözüm ve uygulamaların ortaya konulması, buluşa konu olan metot, ürün ve sistemlerin detaylı açıklanması, buluşun kamuya açıklama ve kullanımına ilişkin bilgilerin verilmesi sağlanmaktadır. Oluşturulan bu bilgiler şirket içerisinde süreçten sorumlu olarak tanımlanan ekibe ulaştırılmaktadır. Sektörel Takip: Patent farkındalığını artırıcı bir diğer faaliyet olarak ise benzer alanda faaliyet gösteren şirketlerin patent başvurularının periyodik olarak takip edilmesidir. Söz konusu takip işlemi firma ve ülke bazında yapılabildiği gibi, şirket faaliyet alanını ilgilendiren ana ve alt birimlerinden oluşan bir konu bazlı anahtar kelimeler ile yapılabilmektedir. Söz konusu takip uygulaması içerisinde özel raporlama ve arama kriterlerine sahip bir siteye üyelik ile yürütülmektedir. Söz konusu patent yayınlarının periyodik olarak şirket çalışanlarına iletilmesi teknolojik yol haritalarının belirlenmesi ve şekillenmesine yardımcı olmaktadır. Bunun yanı sıra çalışanların söz konusu çalışma alanlarına yönelerek yeni sistemler geliştirmesine katkı sağlamaktadır. Ödüllendirme ve Teşvik: Patent başvurusu sayısının artırılması için çalışanların ödüllendirme sistemi ile teşvik edilmesi gerekmektedir. Çalışanlar patent ortaya çıkarma sürecinde buluşun ilgili birimlere bildirilmesi, resmi patent başvurusunun yapılması, patentin tescili, ürün üzerinde hali hazırda kullanılması ya da kullanılacak olması, patentin ticarileştirilmesi ve lisanslanması adımlarında ayrı ayrı tanımlanan ödül kriterleri ile teşvik edilmektedir. Bunun yanı sıra ayın ve yılın patent şampiyonları şeklinde şirket içerisinde bu başarının duyurulması çalışanlarda isteği artıran bir diğer faktör olmaktadır. Çalışanlar için fikri haklar konusu her zaman güncel tutulmaktadır. Bunun için belirli periyotlar ile internet üzerinden Haftanın Sorusu uygulaması, belirli periyotlar ile yayınladığımız Patent Bilgilendirme Dokümanları (Resim 1), özel günler ile ilişkili bilgilendirmeler (Resim 2) ile şirket içi patent süreci hatırlatılmaktadır. Önemli konulardaki fikri haklar davaları da çalışanlar ile paylaşılmaktadır. 11

14 Resim 1: Şirketiçi Patent Sürecinin Hatırlatılması (Minions, 2016) Gerçekten de patent başvuruları mı oldu şimdi bunların... inanmıyorum bu kadar kolay mıydı? Çok havalı gerçekten... Ediz le bir çay mı içsek acaba... Benim de var buluşlarım... Göndereceğim Buluş Bildirim Formlarını doldurup doldurup! Bak şimdi bir tane daha geldi aklıma... Resim 2: Özel Günlerde Yapılan Patent Bilgilendirmeleri (Anneler Gününde Yayınlanan Örnek) Önerilerin Değerlendirilmesi ve Başvuru Karar Süreci: Patent sürecinde diğer bir önemli adım şirket çalışanlarının ilettiği patent önerilerinin değerlendirilmesidir. Şekil 1 de resmi patent başvurusuna giden sürecin şematik gösterimi verilmiştir. İlk adımda buluşun özellikleri belirtilerek şirketin ilgili birimlerine ya da fikri haklar sorumlularına iletmesi gerekmektedir. Fikri haklar sorumluları ilk olarak ilgili buluşa ilişkin temel patentlenebilirlik değerlendirmesi yapmaktadır. 12 Bilindiği üzere bir patentin alınması için ilk gereksinim, buluşun yeni olmasıdır. Başka bir deyişle, patent başvurusunun resmi işleme konulmasından önce, buluşun yazılı veya başka herhangi biçimde kamuya açıklanmamış olması gerekmektedir. Patent alınması yolunda ikinci gereksinim buluşun sanayiye uygulanabilir olmasıdır. Genellikle bu kriter reddedildiğinde patent tescili alınamamaktadır. Üçüncü gereksinim ise buluş basamağı dır. Buluş olarak istemde bulunan şeyin önceki patentlerde de önerilip önerilmediği veya teknoloji alanında vasıflı bir bireyin en yakın geçmiş patenti/teknolojiyi anlayarak buluşu mantıksal olarak geliştirip geliştiremeyeceği değerlendirilir.

15 Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları İyi Uygulama Örnekleri Şekil 1: Firma İçi Patent Başvuru Karar Süreç Aşamaları Patent başvurusuna karar sürecinde ilgili birimlerin değerlendirmesi sonrasında ya da eş zamanlı olarak vekil firma ile patent ön araştırması yapılmaktadır. Patent ön araştırması patent başvurusunun ileriki adımlarında karşılaşılacak, resmi ofislerin araştırma ve inceleme işlemlerinin öngörülmesi ve bu sonuçlara göre patent başvurusu kararı verilerek oluşabilecek gereksiz maliyetlerden kaçınılması açısından çok önemlidir. Yapılan araştırmada tekniğin bilinen durumundaki dokümanlar ve mevcut durumun patente konu olup olmayacağı veya hangi şartlarda olabileceği paylaşılmaktadır. Bu noktada buluş sahibinin konu ile ilgili değerlendirmelerinin alınması çok önemli olmaktadır. Çoğu zaman tekniğin bilinen durumundan hareketle buluş üzerinde yapılan geliştirmeler ile patent değeri taşıyabilecek yeni çözümlerin ortaya çıkması sağlanabilmektedir (Şekil 1). Fikri haklar sorumluları ve vekil firmaların yaptığı araştırmalar sonrasında kriterleri sağladığı görülen buluşlar için son olarak fikri haklar komitesinin görüşünün de alınması oldukça önemlidir. Periyodik olarak yapılan bu toplantılarda söz konusu çözümün know-how niteliğinde olup olmadığı, patent ile hangi ülkelerde korunması gerektiği gibi konular üzerinde görüşülüp, alınan kararlar doğrultusunda resmi patent başvurusu gerçekleştirilmektedir. Söz konusu toplantılarda patentin şirket ürünlerinde ve/veya süreçlerinde kullanıp kullanılmama durumu, lisanslanabilme potansiyeli ve rakipleri hangi çerçevelerden engelleyebileceği konuları da ele alınmaktadır. Henüz ürün aşamasında olmayan buluşlar için maliyet avantajı sağlamak açısından önce ülkesel başvurular sonrasında rüçhan süresi içerisinde gerek duyulur ise bölgesel/uluslararası başvuruların yapılması sağlanabilmektedir. Buluşların işleme alınmasında Tablo 2 de açıklandığı şekliyle, üründe kullanım, şirketin iş alanı ve patent olma şansı parametreleri dikkate alınmaktadır. 13

16 Tablo 2: Buluş Önceliklendirme Parametreleri Üründe Kullanım Şirket İş Alanı Patent Olma Şansı 5-Kullanılıyor 3-Şirketin İş Alanında 3-Yüksek 4-Kullanılacak 2-Şirketin İş Alanına Yakın 2-Bilinmiyor 3-Kullanılabilir 1-Şirketin İş Alanı Dışında 1-Düşük Kullanılması zayıf ihtimalli 1-Asla kullanılmayacak Aşağıda verilen grafikte buluş bildirimi sayıları ve buna bağlı olarak patent başvurusu sayıları bilgisi yer almaktadır. Söz konusu değerlerde bahsedilen geliştirmelerin yapılması ile birlikte 2012 yılı baz alındığında buluş bildiriminde %978 (76 dan 820 ye), patent başvuru sayısında ise %403 (28 den 141 e) artış elde edilmiştir. Şekil 2: Firma içi Yıllar Bazında Değişen Buluş Bildirimi (a) ve Ulusal Rüçhansız (b) ve Uluslararası Rüçhanlı (c) Patent Başvurusu Sayıları TOFAŞ dâhil olduğu Koç Holding bünyesindeki firmalar içerisinde 2012 yılından bu yana her yıl en çok patent başvurusu yapan ilk 3 firma arasında yer almaktadır. Bunun yanı sıra Türk Patent ve Marka Kurumunun (TÜRKPATENT) her yılsonunda açıkladığı Türkiye Patent Ligi sıralamasında en çok patent başvurusu yapan firmalar kategorisinde 2013 ve 2014 yıllarında Türkiye altıncısı, 2015 yılında da Türkiye dördüncüsü olarak yerini almış ve yükselişini sürdürmektedir. 14 Patent Portföy Bakımı: Bahsedilen adımları gerçekleştirerek patent başvurusu gerçekleştirilen şirketlerin belirli bir süre sonunda patent portföyü oluşacaktır fakat, patent portföyü yönetim süreci bununla sınırlı değildir. Patent portföyü yaşayan bir varlık olarak görülmekte ve sürekli bakıma ihtiyacı olabileceği unutulmamaktadır. Patent portföyü belirlenen periyotlar ile (örneğin 2 yılda bir) gözden geçirilmektedir. Tescil sürecine kadar ve tescil edilen patentlerden halen yararlanılıp yararlanılmadığı belirlenen parametreler ışığında gözden geçirilmektedir.

17 Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları İyi Uygulama Örnekleri İşletmeler rakipleri karşısında pazardaki yerlerini korumak zorundadırlar. Alınıp kullanılan her yeni teknoloji/mühendislik çözümü/ürün farklılaştırması, onu ilk kullanan işletmeye önemli bir rekabet üstünlüğü sağlar ve bunun yaratacağı ekonomik fayda ile işletme tasarruf gücü elde eder. Bu uygulama ile hedeflenen sektöre yön veren trendlerin ve uygulamaların düzenli olarak takibi, takip edilen bu trendlerin inovatif çalışmaların ana başlıkları haline getirilmesi ve sonuç olarak sektörde söz sahibi olabilecek konularda ortaya konulan patentler ile fikri mülkiyet sahipliği yaratabilmektir. TOFAŞ Fikri Haklar Süreç Yönetimi içerisinde şirketin uzun ve kısa vadeli fikri haklar Stratejisi oluşturulması ve bu stratejiye ilişkin eylem planları hazırlanması ile fikri hakların kurumsal bir kültür haline getirilmesi atılacak ön önemli adımlardandır. Patent başvurularının karar aşamasında şirket içerisinde Ar-Ge, Pazarlama, Yeni Ürün Geliştirme, Finans, Hukuk vb. birimlerden temsilcilerin yer aldığı Fikri Haklar Komitesi oluşturulması şirketin teknoloji konusunda öncelikli alanları ve stratejileri doğrulusunda doğru patent başvurularının yapılıp yapılmadığı konusunda önemli katkılar sağlamaktadır. Patent başvurusunun yapılması, buluşların değerlendirilmesi ve patent portföy bakımı sırasında objektifliği artırmak amacı ile net kriterler oluşturulmuştur. Bunlara ek olarak oluşturulan en küçük organizasyonel yapılara yönelik teknik ihtiyaçları sağlamak üzere geniş kapsamlı araştırma kriterleri oluşturulup, en az birer aylık periyotlarda sektörün güncel olarak takip edilmesi sağlanmaktadır. Ayrıca belirli periyotlar ile internet üzerinden yarışmalar ile şirket içi patent süreci hatırlatılmakta, özel günler ile ilişkili bilgilendirmeler ve önemli konulardaki fikri haklar vakalarının paylaşılması etkinlikleri çalışanlarımızın farkındalığını güncel tutmak adına sürekli sürdürülmektedir. TOFAŞ, yaratıcılık yeteneğini ortaya çıkararak, ürün geliştirme süreçlerinde katma değeri yüksek iş sonuçlarına ulaşmayı hedeflemekte ve bu hedefe ulaşmak adına inovatif çalışmalarını ivmelendirmektedir. Söz konusu inovatif çalışmaların fikri ve sınai mülkiyet hakları çerçevesinde değerlendirilmesi önem kazanmaktadır. Bu bağlamda rekabetçiliğimizin ve başarılarımızın süreklilik kazanmasında önemli rol onayan Fikri Haklar Süreç Yönetimi uygulamasını devreye alarak, fikri mülkiyetin kurumsal bir kültür haline gelmesi ve özellikle Ar-Ge çalışanlarının problemi tanımlama ve probleme bakış açısının inovatif hale getirilmesi sağlanmıştır. Sonuç olarak, inovatif fikirlerin korunmasında patent kavramının işlevi şirket stratejisi olarak görülmüştür. Ticari değer taşıyan inovatif fikirlerin değer ifade etmesinin patentle birlikte mümkün olacağı, inovasyon ile patent kavramlarının birbirleri açısından tamamlayıcı olduğu ve patentin aslında inovasyonun bir sonucu olduğu anlaşılmıştır. Firmada gittikçe artan patent sayıları, tüm bu işlemleri bir süreç olarak ele alıp yönetmemiz gerektiğini bize göstermiş ve aksi durumda yenilikçi fikirlerini başarılı bir şekilde korunmalarının mümkün olmayacağı anlaşılarak Fikri Haklar Sürecinin kurumsal bir kültür haline gelmesi sağlanmıştır. 15

18 FİKRİ VE SINAİ MÜLKİYET HAKLARI SÜREÇ YÖNETİMİ NETAŞ TELEKOMÜNİKASYON A.Ş. 16

19 Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları İyi Uygulama Örnekleri Netaş ın en önemli hedeflerinden biri, inovasyonu bir şirket kültürü haline getirerek tüm dünyada rekabet edecek küresel ölçekte yüksek teknolojili katma değerli ürünler ile portföyünü zenginleştirmektir. Dünyada ilk kategorisinde katma değerli dünya çapında teknolojik ürünler tasarlamakta olan Netaş için fikri ve sınai mülkiyet hakları hayati önem taşımaktadır. Fikri mülkiyet hakları yeni fikirlerin güvence altına alınarak korunmasıdır. Patente konu olacak yeni fikirlerin kaynağı ise şirketin inovasyon kültürü ve yeni fikir üretme kapasitesidir. Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları Süreç Yönetimi başlıklı uygulama ile Netaş çalışanlarının fikirlerini özgürce girebileceği, girilen fikirler hakkında görüş ve önerilerini paylaşabileceği, girilen fikirlerin adil ve objektif olarak değerlendirilebileceği, fikirden fikire ulaşmayı hedefleyen bir sistem oluşturulması hedeflenmektedir yılı öncesinde Netaş Ar-Ge Merkezi nde fikirlerin girildiği bir portal ve değerlendirildiği komiteler olmasına rağmen bu portal fikirlere karşılıklı yorum girilmesinden ve etkileşim sağlamaktan uzaktı. İnovasyon süreci yeterince hızlı işlememekte bunun sonucu olarak da çalışanlar fikirlerini iletme zorlukları yaşamaktaydı. Bunun sonucu çalışanların buluş fikirleri koruma altına alınamamaktaydı. İnovasyonu bir şirket kültürü haline getirme hedefleri doğrultusunda şirket içi çeşitli kaynaklardan gelen fikirlerin güvence altına alınacağı bir sistemin yaratılması, süreçlerin oluşturulması, sorumlularının atanması ihtiyacı doğrultusunda yapılan beyin fırtınası toplantıları ile Fikri Sınai Mülkiyet Hakları Süreç Yönetimi projesi oluşturulmasına karar verilmiştir. Fikri ve sınai mülkiyet haklarının korunmasına yönelik süreç sırasında; fikri mülkiyet koordinasyonu, patent yazımı, değerlendirme komiteleri tarafından harcanan eforlar, patent vekili ve resmi harçlar gibi harcama kalemleri hesaplandığında yaklaşık olarak milyon TL bir gider oluşmaktadır. Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları Süreç Yönetimi başlıklı uygulama; fikirlerin özgürce toplandığı, görüş ve önerilerin paylaşıldığı, fikri ve sınai mülkiyete konu olabilecek fikirlerin açığa çıkarıldığı bir sistemi kapsamaktadır. Ayrıca bu uygulama başvuru aşamasından tescil aşamasına kadar gerçekleştirilen tüm resmi süreçlerin koordinasyonunu içermektedir. Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları Süreç Yönetimi başlıklı uygulamanın amacı; Çeşitli kaynaklardan toplanan fikirlerden fikri ve sınai mülkiyet hakları ile korunmaya değer görünenler seçilerek eksiksiz ve kaliteli dokümanların oluşturularak korumanın gerçekleştirilmesi, 17

20 Yeni ürünlerde oluşabilecek fikri mülkiyet ihlallerinin tespit edilerek erken safhada gerekli aksiyonların alınmasının sağlanması, Sektörde rekabet avantajının artırılması ve rakiplerden farklılaşılması, Marka ve lisans gelirleri elde edilmesi, Fikri ve sınai mülkiyet hakları bilincininin yaygınlaştırılması ve şirket içerisinde sinerji yaratılması, Netaş ın faaliyet alanındaki teknojilerde lisanslanan fikirlerin düzenli olarak izlenmesidir. Süreç üç farklı yöntemle oluşturulan fikirlerin toplanması ile başlamaktadır. Netaş inovasyon portali Ar-Ge Merkezinde yapılan aktiviteler ve araştırmalar İnovasyon etkinlikleri Projeni Getir, Geleceği Değiştir sloganı ile tüm Netaş çalışanlarının fikirlerini özgürce girebileceği, girilen fikirler hakkında görüş ve önerilerini paylaşabileceği, girilen fikirlerin değerlendirebileceği, kısaca fikirden fikire ulaşmayı hedefleyen bir inovasyon portali bulunmaktadır (Resim 1). İnovasyon portaline fikrin girişi aşamasında Netaş için potansiyel bir ürün fikrim var, Netaş adına patent başvurusu yapmayı düşünüyorum ve serbest uçuyorum şeklinde üç ayrı kategori bulunmaktadır. Bilgi güvenliğinin sağlanması amacı ile kategori seçim sonrasında herkes görebilir, kimse göremez ve sadece komite üyeleri görebilir seçenekleri bulunmaktadır (Resim 2). Resim 1: Fikrim Geldi ve Yorum Yap Beğen 18

21 Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları İyi Uygulama Örnekleri Resim 2: Fikrin Girişi İnovasyon portali üzerinden girilen fikirler her grubun Ar-Ge, İş Geliştirme ve Satış Gruplarının inovasyon sorumlularından oluşan bir komite tarafından değerlendirilerek patente konu olabilecekler Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları birimine yönlendirilirler. Patentlenmeye değer bulunan tüm fikirler için buluş sahibi Patent Başvuruları için Ön Hazırlık Kılavuzu başlıklı dokümanı doldurarak Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları birimine iletir. Sonrasında koordinasyonu sağlayan uzmanımız tarafından dokümanlar patent vekiline iletilir. Patent vekili tarafından benzeri olup olmadığı incelendikten sonra uygun görülen dokümanlar tarifname formatında hazırlanarak TÜRKPATENT e gönderilerek resmi olarak patent başvuru süreci başlatılır. Netaş Ar-Ge Merkezi her sene performans kriterleri göz önüne alınarak bir patent hedefi belirlemektedir. Hedeflerin belirlenen süre içerisinde tamamlanması için patent vekili ve fikri ve sınai mülkiyet hakları birimi planlamaya yönelik bir çalışma gerçekleştirir. Bu planlama Ar-Ge departmanlarımıza aylık hedefler olarak bildirilir ve yapılan takip ve raporlama çalışmaları çerçevesinde hedeflerin tamamlanması sağlanır. Yapılan başvuruların kaliteli ve sektörümüz ile ilişkili olmasına önem verilmektedir. Ar-Ge Merkezimizin 2015 faaliyet döneminde portal üzerinden girilen 100 den fazla fikirden 68 tanesi patentlenmeye değer bulunmuştur faaliyet döneminde 118 fikir için patent başvurusunda bulunulmuştur. Her yıl patent ve inovasyona yönelik bir ödül töreni düzenlenmektedir. Bu ödül töreninde, inovasyon konusunda değerli isimler konuşmacı olarak çağırılmakta, tüm fikir sahiplerine teşekkür belgeleri ve değerlendirme komitesi tarafından seçilen fikirlere de ayni ve nakdi ödülleri CEO tarafından şahsen verilmektedir. Ayrıca, TÜRKPATENT e ulaşan her fikre hem başvuru olduğunda hem de başvuru incelemelerden geçerek tescillendiğinde ödüller verilmektedir (Resim 3). 19

22 Resim 3: RecogNetaş Netaş tarafından geliştirilen yeni ürünler için, geliştirme aşamasında patent vekili ve projedeki fikir sahibinin yürütmüş olduğu patent ihlallerinin önlenmesi amacı ile yenilik araştırmasına yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Böylece pazardaki prestij kaybı başta olmak üzere maddi kayıpların da önüne geçilmektedir. Ar-Ge sürecinin her aşamasında projelendirilerek ürüne dönüştürülen, prototipi oluşturulan her fikir ilgili grubun Ar-Ge, İş Geliştirme ve Satış Gruplarının inovasyon sorumlularından oluşan bir komite tarafından değerlendirilerek fikri mülkiyet haklarına konu olabilecek durumlarda Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları birimine yönlendirilirler. İnovatif fikirleri artırmak ve çalışanlarımızı fikir üretmeye teşvik etmek amacı ile her yıl Focus Inovasyon ve Hackathon etkinliklerimiz olmaktadır. Focus Inovasyon etkinliğinde; ön komite tarafından seçilen finalist fikirler, çalışanlarımız ve liderlerden oluşan jüri tarafından beşer dakikalık sunumlar sonucunda anında değerlendirilerek en yaratıcı fikir sahiplerine ödülleri verilmektedir yılında bu etkinliklere bir yenisi eklenmiş ve üzerinde yeni çalışmaya başladığımız teknoloji alanında Sabancı Üniversitesi ile beraber İnovasyon Çalıştayı gerçekleştirilmiştir. Tüm bu inovasyon etkinlikleri, Ar-Ge Projeleri ve İnovasyon Portalinden ortaya çıkan yeni fikir ve ürünler Ar-Ge Stratejileri ve İnovasyon Direktörlüğü altında oluşturulan Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları birimi tarafından patent ile koruma altına alınır. Bu şekilde Netaş, sektörde rekabeti artırmayı, rakiplerinden farklılaşmayı ve lisans geliri elde etmeyi amaçlamaktadır. 20 Bu sebeple firma içerisinde patent bilincinin yaygınlaştırılması için patent kültürünün önemi konusunda çalışanlarımız en az yılda üç kez olmak şartıyla gerçekleştirilen

23 Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları İyi Uygulama Örnekleri eğitimler ile bilgilendirilmiş ve bu bilinçle inovatif fikir ve patent sayısı her yıl bir önceki yıla göre artarak devam etmiştir. Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları Süreç Yönetimi başlıklı uygulama ile, Yönetimsel olarak; Firma içerisindeki eğitimlere önem vererek know-how oluşturulması ve fikri ve sınai mülkiyet hakları bilincinin oluşturulması, Patent sayısının her bir önceki yıla göre artış göstermesinin sağlanması, Süreci devam eden tüm patentler için sistem tercihi aşamasında incelemeli olarak ilerlenmesi ve bunu sürdürmek için yenilikçi ve özgün yönü olan fikirlerin ele alınması, Patent ihlallerinin önüne geçmek amacıyla patent vekilleri ile pazara çıkan her ürünümüz için gerekli çalışmanın yapılması, Süreç çerçevesinde yapılan patent taramalarının teknoloji yol haritasının oluşmasına katkı sağlanmasıdır, Finansal olarak; Patent Portföyünün iyi yönetimi ile patent bütçesinin kontrol edilmesi, Fikri ve sınai mülkiyet haklardan lisanslama geliri elde edilmesinin sağlanması, Patent ihlali ile doğabilecek olan maddi yükümlülük ve prestij kaybının önüne geçilmesi, Patent değerlemesinin yapılmasının uzun vadede firmanın gelirlerine katkı sağlayacağı öngörülmesidir. Pazarlama olarak; Ürünlerin fikri haklarla korunması ile rakiplere karşı üstünlük sağlanması, Ürünleşme potansiyeli olan fikirleri koruma altına alarak pazarda avantaj elde edilmesidir. Firmamızda yürütülmekte olan Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları Süreç Yönetimi uygulamasını diğer uygulamalardan ayıran yenilikçi yönlerinin başında, Netaş tarafından ihtiyaç ve amaçlara uygun olarak bir sosyal medya platformu gibi fikirlerin girilmesine ve girilen fikirler ile ilgili tüm Netaş çalışanlarının öneri, yorum ve değerlendirme yapabildikleri teknolojik bir sistemin olması gelmektedir. Firma içerisinde fikri ve sınai mülkiyet hakları bilincini oluşturma, öğretme ve motivasyonu sağlama amaçlı yapılan çalışmalar, patent izleme ve ihlalleri önleme çalışmaları, ödüllendirme ve değerlendirme yöntemlerinin bir bütün olarak bir sistem içerisinde kullanılması uygulamanın özgün yönlerindendir. 21

24 Uygulama ile, 2016 yılında 118 buluş başvurusu gerçekleştirilmiş, 2016 yılı sonunda toplam buluş başvurusu 272 ye ulaşmış ve uluslararası pazardaki ürünlerimiz için 9 adet PCT başvurusu gerçekleştirilmiştir. İnovasyon sürecinin bir çıktısı olan Nova by Netaş ürün ailesinin 5 farklı ürününde, uluslararası 4 PCT başvurusu ve 32 ulusal patent başvurusu yapılmıştır. Koruma altına alınan fikirler ile 2017 de tahmini lisans gelirleri USD civarında olacaktır. Koruma altına alınan fikirlerin %37 sini Netaş İnovasyon Portali, %58 ini Ar-Ge Merkezi nde yapılan aktiviteler ve araştırmalar, %5`ini yıl içerisinde sürdürülen tüm İnovasyon Etkinlikleri oluşturmaktadır. Ar-Ge birimlerimizin 2016 fikri hakları 50 milyon TL satış geliri olan telekom yazılımı birimimizin fikri hakları 37 patent başvurusu ile, 32 milyon TL satış geliri olan Savunma birimimizin fikri hakları 12 patent başvurusu ile, 60 milyon TL satış geliri olan ICT birimimizin fikri hakları 11 patent başvurusu ile ve 3 milyon TL satış geliri olan siber güvenlik birimimizin fikri hakları 13 patent başvurusu ile korunmuştur. Özetlemek gerekirse bu uygulama ile yenilikçi bir yöntem ve uygulama niteliği taşıyan fikirlerin koruma altına alınması, patent ihlallerinin önüne geçilmesi, şirket içinde sosyal medya platformu ile fikirlerin özgürce tartışılabilmesi, teknolojinin lisanslanmış patentler yöntemi ile takip edilmesi sağlanmıştır. 22

25 BOSCH FİKRİ VE SINAİ MÜLKİYET HAKLARI UYGULAMASI BOSCH SANAYİ VE TİCARET A.Ş. 23

26 Bosch, yenilikçi ürün ve hizmetlerle yaşam kalitesini arttırmayı misyon edinmiştir. Araştırma ve geliştirme çalışmaları bu proaktif yaklaşımın en önemli tetikleyicilerindendir. Bosch Türkiye BSH, Termoteknik, Dizel ve Benzinli Sistemler olarak dört Ar-Ge Merkezi ile çalışmalarını sürdürmektedir. Yüksek teknoloji ürünleri üreten ve faaliyet gösterdiği sektörlerde öncü olan bir firma olarak, yeni fikirlerin hayata geçirilmesi ve fikri ve sinai hakların korunması hususunda yeni adımlar atılmaktadır. Bosch Benzinli Sistemler in de Ar-Ge Merkezi olmasıyla beraber yenilikçi araştırma ve geliştirme projeleri ve bu projeler sonucu ortaya çıkan fikirlerin korunması konusu daha da önem kazanmıştır. Bu kapsamda 2016 yılı başında Bosch Dizel ve Benzinli Sistemler Ar-Ge Merkezlerimizin büyümesine paralel olarak Türkiye de güçlü bir patent portfoyü oluşturma konusunda çalışmalar başlatılmıştır. Bu uygulamadaki en büyük amacımız, patent ve Ar-Ge nin ayrılmaz bir bütün olduğunu çalışmalarımızda göstermektir. Keşfedilmiş konuları tekrar keşfetmeden, üzerine kendi fikrimizi ve teknolojimizi koyarak firmamızı ve ülkemizi bu alanda temsil etmektir. Bu uygulamanın temel amaçları şöyledir: 1- Türkiye den çıkan uluslararası patent başvuru sayısının artırılması, 2- Niteliği ve kapsamı yüksek incelemeli patent sayısının artırılması, 3- Ar-Ge personelinde patent bilincinin oluşturulması, 4- Bosch Global de uygulanan patent yönetim sürecinin Türkiye de de aynı standartta uygulanması, 5- Süreçte kullanılacak form ve programların güncellenerek işlevselliğinin artırılması, 6- Patent yazım, araştırma, başvuru süreçlerinin kendi personelimiz tarafından yönetilmesinin sağlanması, 7- Patent teşvik sisteminin belirlenmesi ve yönetilmesidir. 24 Bosch benzinli sistemlerin 2015 yılında Ar-Ge Merkezi olmasıyla birlikte patent ve lisanslama konuları daha fazla önem kazanmıştır yılı öncesinde buluş fikirleri doğrudan Bosch Almanya tarafından değerlendirilmekte, bu değerlendirme sonucuna göre, Bosch un anlaşmalı olduğu danışman firmalar tarafından, genellikle incelemesiz patent başvuruları yapılmaktaydı. Fikir patent tarifnamesi yazıldıktan sonra bir kontrol sürecine tabi tutulmamaktaydı. Bu durum çoğu zaman uluslararası başvuru sürecinde problemlerle karşılaşılmasına sebep olmaktaydı. Sürecin yönetiminin ve ödüllendirme sisteminin Bosch Almanya tarafından yürütülmesinden dolayı süreçler zaman almaktaydı. Bu durum Ar-Ge personelinin fikirlerini patente dönüştürme isteğini azaltmakta ve doğrudan patent sayılarına olumsuz olarak yansımaktaydı. Tüm bu problemlere çözüm sağlayabilmek amacıyla yeni bir fikri ve sınai mülkiyet hakları uygulaması yaratılmıştır.

27 Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları İyi Uygulama Örnekleri Bosch Global de fikri ve sınai mülkiyet hakları konusunda uygulanan standart bir sistem vardır. Bu sistemin farklı lokasyonlarda yayılımını sağlamak için BSH ve Bosch işbirliği yapmaktadır. Bu sistemin uygulanması hususunda, bazı ülkelerde BSH Bosch a, bazı ülkelerde ise Bosch BSH ye destek vermektedir. BSH Türkiye, global standartlarda bir fikri haklar departmanına sahiptir. Bosch Dizel ve Benzinli Sistemler Ar-Ge Merkezlerinde fikri hakların geliştirilmesi çalışmaları başlatıldıktan sonra BSH ile fikri ve sınai haklar mülkiyeti yönetimi hususunda işbirliği yapılması kararı alınmıştır. Böylece dünya genelinde uygulanan işbirliği sistemi Türkiye ye de adapte edilmiştir. Fikri haklar uygulamamızın hayata geçirilmesinin ilk adımı her bir Ar-Ge personeline ulaşarak, fikri haklar yönetimi ve patent hakkında bir bilinç oluşturulması ve sorularının cevaplanmasıdır. Bu kapsamda çeşitli eğitimler ve toplantılar düzenlenerek tüm çalışanlara ulaşılmıştır. Bu kapsamda 8 adet Patent ve Patent Süreç Eğitimleri düzenlenmiştir. Eğitimler sayesinde, Bursa Bosch bünyesinde yerinde hizmet ve destek verecek olan patent uzmanları ile katılımcıların tanışması sağlanmış ve değişen patent iç Yönetmeliği hakkında personel bilgilendirilmiştir. Bu temel eğitimlerde patent iç sürecinin ve resmi sürecinin işleyişi, buluşçu ödüllendirme ve prim sistemi konuları da aktarılmıştır. Patente giriş olarak tanımladığımız bu temel düzey eğitimler, gelecek yıllarda da içeriği zenginleştirilerek düzenlenmeye devam edilecektir. Yeni fikri haklar yönetimi uygulamamızın Ar-Ge personeline aktarımı hususunda gerçekleştirdiğimiz diğer bir etkinliğimiz ise, küçük gruplar halinde, farklı çalışma gruplarının katılımı ile iki haftada bir Fikri Haklar Departmanı Müdürü liderliğinde gerçekleştirdiğimiz patent toplantılarıdır. İnteraktif gerçekleşen bu toplantılarda personellerimizin patent ile ilgili aklına takılan her sorusu yanıt bulmakta, patentlenebilirlik kriterleri anlatılarak personelin bu konuya ilgisinin artırılması hedeflenmektedir. Ar-Ge Merkezlerimizde patent başvuru süreci ise şu şekilde yürütülmektedir: Standart Bosch Buluş Formu buluşçu tarafından doldurularak Bosch un kullandığı patent yazılım sistemine yüklenmektedir. Bu sistem tarafından buluşa bir sistem takip numarası verilmektedir. Takip numarası patent departmanına ulaştıktan sonra hak talebi dilekçesi hazırlanmakta ve buluşçuya imzalatılarak sisteme yüklenmektedir. Böylelikle patent süreci başlatılmış olup bu patent numarasıyla, gönderilen patentin konusuna bağlı olarak Bosch Global de çalışan konusunda uzman kişilerce patent içeriği Bosch kapsamında yürütülmüş diğer patentler ile karşılaştırılarak buluş konusunun yenilikçi yönü değerlendirilmektedir ve bu yorumlar sisteme yazılmaktadır. Gerekli görüldüğü durumlarda, kapsamlı bir şekilde patent ön araştırması yapılmaktadır. Yenilikçi bulunan fikirler Ar-Ge Müdürlerine sunulmakta ve onaylanan fikirlerin patent dosyası hazırlanarak TÜRKPATENT e patent başvurusu gerçekleştirilmektedir. Başvurusu gerçekleşen patentlerin 1 ay içinde birinci 25

28 primleri buluşçulara ödenmektedir. Ayrıca patent departmanı tarafından diğer süreçler de takip edilmektedir (Şekli inceleme, araştırma raporu, inceleme raporu, rüçhan transferi, yıllık harçlar vb.). Şekil 1: İş Akış Şeması İç Süreç Şekil 2: İş Akış Şeması Başvuru Süreci Fikri ve sınai haklar departmanının sorumluluğunda olan diğer bir süreç ise personel prim sürecidir. Faydalı model ya da patent başvurusunun TÜRKPATENT e yapılmasının ardından Ar-Ge personelimize başvurusundan itibaren 1 ay içerisinde ilk teşvik primi ödenmektedir. Eğer fikir tescillenirse ikinci teşvik primi, eğer Türkiye başvurusu yapılmış patent başvurularında bir yıl içerisinde rüçhan ile yurt dışına çıkılma kararı verilmiş ise Foreing Filling Premium Form u hazırlanarak üçüncü teşvik primi buluşçuya ödenmektedir. Standart teşvik primlerine ek olarak fikri haklar uygulaması hayata geçirildikten sonra düzenlenen Ar-Ge Merkezleri günü etkinliğinde, en çok patent başvurusuna sahip Ar-Ge personellerine plaket ve para ödülleri Ar-Ge Merkezi yöneticileri tarafından takdim edilmiştir. Bosch Arge Merkezleri olarak patentlerin sanayinin ve teknolojinin önünü açan en önemli teknolojik araç olduğunun farkındayız. Uygulamamızın en temel amacı Türkiye deki iki yenilikçi Ar-Ge Merkezi olarak Ar-Ge projelerimize ait fikri ve sınai mülkiyet haklarını en kapsamlı şekilde patent ya da faydalı model ile koruyarak, rakiplerin yararlanmasını yasaklama hakkı sağlamaktır. Dolayısıyla, yoğun Ar-Ge ve inovasyon faaliyetlerinin ardından elde ettiğimiz ürünlerimizin tüm haklarını çalışanlarımız ve firmamız adına korumaktır. Ar-Ge ile patentleme arasında çift yönlü bir ilişki söz konusudur. Ar-Ge Merkezimizde yürütülen projelerin çıktıları yeni patentlere kaynak oluşturmakta; her bir patent ise yeni projelerin geliştirilmesine kaynaklık etmektedir. Ar-Ge ile patent sayıları arasında doğru orantı olmasından dolayı, patentler Ar-Ge göstergesi olarak da kabul edilmektedir. 26 Teknolojiyi geliştirmek için yararlanılabilecek en önemli bilimsel kaynakların başında patentler gelmektedir. Patentlerde var olan bilginin üzerine Ar-Ge personelimizin kendi tecrübe ve bilgilerini ekledikleri yeni teknoloji patentlerini yaratmaları ve bu düzeni

29 Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları İyi Uygulama Örnekleri çalışma hayatlarının bir parçası haline getirmeleri hedeflerimizden biridir. Böylelikle her bir Ar-Ge personelinin Ar-Ge ile iç içe olması ve bunu çalışmalarının bir çıktısı haline getirmeleri sağlanacaktır. Yürütülen bu çalışmalar ve hedefler hem Bosch firmasına fayda sağlayacak hem de ülkemizde yürütülen Ar-Ge çalışmalarının niteliğini artıracaktır. Bu sayede, ülkemizde Ar-Ge yapmayı, yenilikçi düşünmeyi, var olan bilginin üzerine kendi bilgisini aktarmayı öğrenmiş mühendislerin yetişmesine katkı sağlayacaktır. Uygulamamızın diğer hedeflerinden biri üretilen bilginin Ar-Ge personelleri ve patent departmanı tarafından patentlenmesi ile yenilik yönetiminin verimli bir şekilde yürütülmesinin sağlanmasıdır. Bu amaçla fikirlerin patente dönüştürülmesine teşvik edilmekte, bu yeteneği geliştirici eğitim uygulamalarına ağırlık verilmektedir. Fikri ve sınai haklar uygulamasının hayata geçirilmesi ile birlikte, patent eğitimleri, patent başvuru süreç yönetimi ve ödüllendirme sistemi gibi süreçler değerlendirilip güncellenmiştir. Patent çalışmalarının canlandırılması ve yeni düzenlenen uygulamanın tanıtılması için eğitimlerin düzenlenmesi ilk adım olmuştur. Fikri haklar yönetimi konusundaki uzman kişiler tarafından 2016 yılı ilk yarısında 8 temel patent eğitimi gerçekleştirilerek, tüm Ar-Ge personeli uygulamalar hakkında bilgilendirilmiştir yılının ikinci yarısında ise fikri ve sınaî haklar çalışanlarının katılımı ile maksimum 10 kişilik gruplar ile iki haftada bir patent bilgilendirme toplantıları yapılmaya başlanmıştır. Bu toplantı ve eğitimler sayesinde Ar-Ge merkezi çalışanlarımızın her birinin fikirleri değerlendirilmiş ve bu konudaki vizyonumuz tüm Ar-Ge personeli ile paylaşılmıştır. Patent bilgilendirme toplantılarına 2017 yılında da devam edilmektedir. Küçük gruplar ile gerçekleşen bu patent toplantıları interaktif bir şekilde gerçekleştirilmekse, bu sayede her bir Ar-Ge personelinin patentle ilgili soruları cevaplanmakta, süreçteki karanlık noktalar tüm personelin çabası ile aydınlatılmaktadır. Düzenlenen 8 adet eğitimin ve gerçekleştirilen 10 adet bilgilendirme toplantısının sonucunda çalışanlarımızda oluşan patent farkındalığı özellikle 2016 yılı son çeyreğinde artan buluş bildirim sayısıyla sonuçlarını göstermeye başlamıştır. Bu uygulamanın Ar-Ge merkezi çalışanları yönünden diğer bir katma değeri ise, buluş bildirimi veren personelinin sürecin her aşamasında bilgilendirilmesidir. Verdikleri buluş bildiriminin benzerinin bulunması veya diğer patentlenebilirlik kriterlerini taşımaması durumunda dokumanlar ile buluş bildiriminin kapatılma gerekçesi buluşçuya sunulmakta ve herhangi bir itirazı olup olmadığı sorularak rızası ile dosya kapatılmaktadır. Böylelikle amacımız her bir Ar-Ge personelinde gelecek yıllarda bir fikrin patentlenebilirlik açısından ilk değerlendirmesini yapabilme yetkinliğini kazanmasıdır yılı itibari ile başladığımız aylık bazda düzenlenen diğer bir patent etkinliğimiz ise Innovation Board olarak adlandırdığımız tüm kısım müdürlerinin katılımıyla gerçekleşen ve o ay içerisinde verilen patentlerin değerlendirildiği bir başka patent toplantısıdır. 27

30 Patent başvurularında zaman en önemli parametredir. Bunun bilinci ile değerlendirme aşamasında buluş bildirilmesini zaman kaybı yaşamadan değerlendirilmesine özen gösterilmektedir. Bu toplantı kapsamında o ay içerisinde verilen buluş bildirimleri değerlendirilmekte olumlu ve olumsuz geri bildirimler not alınmaktadır. Bu toplantılar ile buluş bildirimi, alanında uzman kişiler tarafından değerlendirilmekte, gözden kaçan ayrıntılar en aza indirgenmektedir. Patent başvurusu olarak değerlendirilemeyecek fikirler ise Bosch iç sisteminde yayımlanarak bilgiden tüm Bosch dünyasının en hızlı ve verimli şekilde yararlanması sağlanmaktadır. Bosch, tüm ülke ve lokasyonlarında, tüm birimlerindeki çalışanlarının fikri haklarını ve dosyaların süreçlerini takip ettiği bir yazılım kullanmaktadır. Bu yazılım sayesinde farklı bir lokasyonda yaratılmış bir fikre ulaşılabilmekte ve fikirlerin takibi standart bir şekilde yapılmaktadır. Bosch Global de kullanılan diğer bir süreç takip sistemi ile de patent başvurusu yapılacak konu hakkında Bosch bünyesinde çalışan, işinde uzman kişilerin görüşleri alınmaktadır. Bu yazılımlar, fikri ve sınai haklar yönetimi uygulamasının başlaması ile birlikte Bosch Dizel ve Benzinli Sistemler Ar-Ge Merkezlerinde de kullanılmaya başlanmıştır. Bu sayede süreçlerin kendi bünyemizde daha sistematik bir şekilde yönetilmesi sağlanmıştır. Fikri ve sınai haklar uygulaması kapsamında güncellenen diğer bir süreç ise ödüllendirme sistemidir. Ödüllendirme sürecinde patent başvurusu yapan Ar-Ge personeline üç aşamalı olarak teşvik primleri ödenmektedir. Birinci prim, patent başvurusu yapıldığında; ikinci prim, başvurulan dosyanın yurt dışına çıkışı yapıldığında; üçüncü prim ise patent belgesi geldiğinde personele ödenmektedir. Diğer bir takdir uygulaması ise 2016 yılında Bosch Dizel ve Benzinli Sistemler Ar- Ge Merkezleri çalışanlarının katılımı ile ilki düzenlenen Ar-Ge Merkezleri Günü organizasyonunda gerçekleştirilmiştir. Etkinlikte, 2015 yılında en çok patent başvurusu yapan Ar-Ge Merkezi çalışanlarına birinci, ikinci ve üçüncü olarak yılın buluşçusu plaket ve para ödülleri Ar-Ge yöneticileri tarafından takdim edilmiştir. Buluşçuların teşvik edildiği bu ödüllendirme uygulamaları ile patent konusuna dikkat çekilmiş ve Ar-Ge personelinin sürece dâhil edilmesi sağlanmıştır. Patent üzerine yapılan tüm bu çalışmalar Ar-Ge nin ve teknolojinin gelişmesine görünür düzeyde katkı sağlamaktadır. 28 Uygulamamızın en önemli çıktısı teknoloji patentlerinin üretilmesi ve onaylı patent sayısının artırılmasıdır. Firma içinde oluşturmayı amaçladığımız patent farkındalığının ve Ar-Ge bilincinin personelimiz aracılığı ile topluma aktarılması ülkemizde geliştirilmekte olan Ar-Ge faaliyetlerine önemli katkılar sağlayacaktır. Bosch, Türkiye de otomotiv yan sanayi alanında yüksek teknolojili ürünler üretmektedir. Ürünlerinin araştırma ve geliştirme faaliyetleri Türk mühendisler tarafından yapılmaktadır. Yeni fikirlerin ürüne dönüştürülmesi ve patent başvurularının yapılması hususunda Türkiye deki çalışmalarına ivme kazandıracak bu uygulama Türkiye deki Ar-Ge çalışmalarına da önemli katkılar sağlamaktadır.

31 Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları İyi Uygulama Örnekleri Resim1: Bosch 1. Arge Merkezleri Günü, Yılın Buluşçusu Ödülü. Ar-Ge sürecinde, patent veri tabanları eşsiz birer kaynaktır. Uygulama ile başlatılan fikri haklar eğitimleri sayesinde Ar-Ge personelindeki patent bilinci geliştirilmiş, bunun sonuncunda patent başvuru sayısında artış sağlanmıştır. Artan patent başvurularımız ile patent veri tabanı genişletilerek daha fazla bilginin ulaşılabilir olması sağlanmıştır. Personellerimizin dünyadaki teknik bilgileri takip ederek Ar-Ge çalışmaları sırasında bu kaynaklardan yararlanması, özellikle verimsiz Ar-Ge yatırımlarının önüne geçilmesi açısından firmamıza önemli bir katkı sağlayacaktır. Yaratılan bu sistem bir misyon olarak özümsenmiş, bu sayede gelecekte de faydalarını görebileceğimiz sürekli bir düzen oluşturulmuştur. Fikri ve sınai haklar yönetimi konusu, araştırma ve geliştirme çalışmaları ile beslenen teknik bir süreçtir. Bu sürece katkı sağlayan personelin istihdamı ve performanslarının değerlendirilmesi ise bir insan kaynakları yönetimi sürecinin çıktısıdır. Personellerimizin fikirlerine verdiğimiz değerin onlar tarafından hissedilmesi daha fazla yenilikçi fikir üretme konusunda onların motivasyonunu önemli derecede artırmaktadır yılında verdiği buluş bildirimi sayısı ve patent başvurusu sayısıyla Ar-Ge Merkezi çalışanlarımızdan Dr. Nuray Kayakol un Dünya çapındaki bütün Bosch fabrikalarında 2015 yılı en fazla patent başvurusu yapan kadın buluşçu olarak İngilizce ve Almanca dilinde röportajı yayımlanmış Bu olay gerek Bosch Türkiye olarak gerekse ülkemiz adına çok önemli bir olaydır. Hedefimiz bu konu da daha fazla Ar-Ge Merkezi çalışanının da böyle başarılara imza atmasıdır. Uygulama öncesinde danışman firmalar ile yürütülen patentleme süreci, uygulamanın başlamasıyla Bosch personeli tarafından yürütülmeye başlanmıştır. Böylece, patent süreci içselleştirilerek yeni ve daha kontrollü bir sistem yaratılmıştır. Bu sürecin yönetimi, Bosch Global de uygulanan standartlar seviyesine çıkarılmış olup daha nitelikli (incelemeli) ve sayıca fazla patent başvurusu hedeflenmiştir. Süreç başladıktan sonra 63 patent başvurusu yapılmıştır. Bosch, 2014 yılındaki 15 patent başvurusu ile Türkiye de 29

32 en fazla patent başvurusunda bulunan 24. sıradaki yerini, 2015 yılında 40 başvuru ile 13. sıraya çıkartarak fikri haklar konusunda da önemli bir gelişme göstermiştir. Ar-Ge personelinin bu konudaki farkındalığının artmasıyla patent başvuru sayımızın gelecek yıllarda da artması beklenmektedir. İnovatif fikirlerin desteklenmesi, daha verimli ve teknolojik ürünlerin üretilmesini tetikleyecektir. Yüksek teknolojili ürünlerin üretiminin ve ihracatının Türkiye de yapılması ülkemizin ekonomisine katkı sağlamaktadır. Yaşam için teknoloji ilkesiyle sektöre yön veren Bosch, ilk günden itibaren yenilikçilik ve sosyal taahhüt ile karakterize edilmiştir. Bu ilke ışığında araştırma ve geliştirme çalışmalarını yürütmekte ve fikirleri gerçeğe dönüştürmeye devam etmektedir. Fikirlerin somutlaştırılması ve fikri mülkiyet haklarının saklı tutulduğu sistemin iyileştirilmesi için Bosch Türkiye Dizel ve Benzinli Sistemler Ar-Ge Merkezleri bu yeni sistemi hayata geçirmiş ve patent sürecini canlandırmıştır. Başta ürün ve süreç geliştirme personelleri olmak üzere üretim sürecinde yer alan her çalışanının fikirlerine değer veren ve bu fikirleri dünya standardında bir sistem ile takip eden bir yönetim benimsenmiştir. Bu süreçte üretilen her yeni fikir, firmanın rekabet gücünü artırmakta ve daha verimli ve inovatif ürünler üretmenin gururunu yaşatmaktadır. Türkiye nin bu çalışmalar ile yüksek teknoloji ihracatındaki payını arttırması ülke ekonomisinin de büyümesine katkı sağlayacaktır. Teknoloji ihracatının artması yeni projelerin başlamasını teşvik edecek, Ar- Ge Merkezlerinin ve çalışanlarının sayısı artacaktır. 30

33 PATENT DEĞERLEME YÖNTEMİ VESTEL BEYAZ EŞYA SANAYİ VE TİCARET A.Ş. 31

34 Firmalar yaptıkları Ar-Ge çalışmaları doğrultusunda inovatif fikirler geliştirmekte ve bu sayede teknolojiye yön vermektedir. Şüphesiz ki, Ar-Ge çalışmalarının en büyük çıktılarından birisi patentlerdir. Dolayısıyla, patent tescilleri bir firmanın teknolojik gelişiminin önemli göstergelerinden bir tanesi olarak kabul görmektedir. Ancak son yıllarda yapılan araştırmalar patent başvurularının %95 gibi büyük bir kısmının patent portföyünde atıl olarak durduğunu, lisans konusu olmadığını ya da herhangi bir başka şekilde ticarileştirilemediğini göstermektedir. Vestel Beyaz Eşya bünyesinde önceki yıllarda sürdürülen imaj stratejisi ile gelen buluşlar yalnızca patentlenebilme kriterlerine göre değerlendirilmeleri sonucunda başvuruları yapılırken 2012 yılında bu stratejinin değiştirilmesi ile nitelikli patent stratejisine geçilmiş ve başvuru için ek kriterler belirlenmiştir. Bu stratejiye göre, bu tarih itibari ile fikri haklar bölümüne ulaşan buluşlar nitelikli patent kriterine uygun olarak değerlendirilmeye alınmaktadır. Belirlenen kriterlere göre buluşlar ya üretimde kullanılacak buluşları ya da fikri buluş olarak değerlendirilen yani ileride üretime girme olasılığı bulunan yahut ticarileşme potansiyeli yüksek buluşları kapsamaktadır. Bu kategorilerin dışında kalan buluşlar için başvuru yapılmamaktadır. Bununla birlikte, fikri buluş olarak değerlendirilen bir buluşun ticari değerinin olup olmayacağı konusunda net bir yargıya varmak oldukça zordur. Bu nedenle, 2015 yılı itibari ile fikri buluş kategorisinde değerlendirilen buluşların ticari değerini belirleyecek bir çalışma yapılarak, değerlendirme sonucunda uygun bulunan buluşların başvuru işlemleri başlatılmıştır. Bu sayede ticari potansiyeli yüksek bir patent portföyü elde edilmesi amaçlanmaktadır. Fikri Haklar bölümünün, Ar-Ge, Üretim, Pazarlama, Dış Ticaret gibi farklı bölümlerle de fikir alışverişinde bulunarak yaptığı titiz çalışmalar sonucunda, ticarileştirilebilecek bir buluşun sahip olması gereken ortak özellikler belirlenmiştir. Tüm buluşlar için geçerli olacak şekilde hazırlanmış özellikler Fikri Haklar bölümünde buluşun ticari potansiyelinin tespit edilmesi ve başvuru yapılıp yapılmamasının değerlendirilmesi ve kurumlar vergisi muafiyetinden faydalanılma olmak üzere iki amaçla kullanılmaktadır. Bu özellikler ile her iki kullanım için de gerekli olan patentin kazançtaki payı (PKP) hesaplanabilmektedir. Belirlenen özellikler Tablo 1 de gösterilmektedir. 32

35 Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları İyi Uygulama Örnekleri Tablo 1: PKP Değerlerinin Belirlenmesinde Kullanılan Özellikler Özellik Pazarlama unsuru olarak kullanılıyor mu? Satış sonrası hizmetlerdeki etkinliği arttırıyor mu? Ürünün temel işlevinin performansını artırıyor mu? Kaynakları verimli kullanma özelliği sağlıyor mu? Sürdürülebilir çevreye katkı sağlayan bir özellik mi? Ergonomik kolaylık sağlıyor mu? Güvenlik arttırıcı bir teknoloji mi? Üretim sürecini kolaylaştırıyor mu? Maliyeti düşürüyor mu? Ortam konforunu iyileştiriyor mu? Popüler teknolojilerle ilgili bir özellik mi? Sektöründe teknolojik devrim niteliği taşıyor mu? Özellik Açıklaması Patentli teknoloji spektlerde belirtiliyor mu? Patentli teknolojiyi broşüre basıyor muyuz? Patentli teknolojiyi reklamlarda kullanıyor muyuz? Patentli teknoloji estetik farklılık sağlıyor mu? Müşteride farkındalık yaratmak için özel çaba harcıyor muyuz? Patentli teknoloji markaya katkı sağlıyor mu? Patentli teknoloji, müşteri geri dönüşlerini azaltıyor mu? Patentli teknoloji, kurulum kolaylığı sağlıyor mu? Patentli teknoloji, nakliye kolaylığı sağlıyor mu? Patentli teknoloji, onarım kolaylığı sağlıyor mu? Patentli teknoloji, ürünün temel işlevini daha iyi yapmasını sağlıyor mu? Patentli teknoloji, enerji/su/zaman gibi doğal kaynakların daha az kullanılmasını sağlıyor mu? Patentli teknoloji, deterjan kullanımını azaltıyor mu? Patentli teknoloji, atık suyu azaltıyor mu? Patentli teknoloji, ürün ömrünü arttırıyor mu? Patentli teknoloji, geri dönüşüm oranını malzeme değişimi veya azaltışıyla sağlıyor mu? Patentli teknoloji, kullanım kolaylığı sağlıyor mu? Patentli teknoloji, farklı kullanım opsiyonları sunuyor mu? Patentli teknoloji, tüketicinin mal ve can güvenliğini arttırıyor mu? Patentli teknoloji, üretim hatalarını azaltıyor mu? Patentli teknoloji, ürün maliyetini azaltıyor mu? Patentli teknoloji, gürültü seviyesini azaltıyor mu? Patentli teknoloji, titreşimi azaltıyor mu? Patentli teknoloji, çevrenin aşırı ısınmasını azaltıyor mu? Patentli teknoloji, son yıllardaki fuarlarda lansmanı yapılan teknolojilerden mi? Patentli teknoloji ürüne, pazarda hiç bulunmayan bir özellik katıyor mu? 33

36 Buluşun Ticari Potansiyelinin Tespit Edilmesi Amaçlı Kullanım: Patentlerin ticarileştirilmelerindeki en büyük sorunlardan birisi ticari değerlerinin belirlenememesidir. Patentlerin ticari değerinin hesaplanmasında literatürde değişik yöntemlerin olduğu bilinmektedir. Bu yöntemlerden bazıları; maliyet, gelir yaklaşımı ve pazar yöntemidir. Bu yöntemler incelendiğinde, maliyet yönteminde bahsedilen maliyetlerin geliştirilen inovatif fikrin değerini yansıtamamasının, oluşan Ar-Ge giderlerinin buluş bazında ayrıştırılmasının ve tespitinin güçlüğü; gelir bazlı yöntem için gereken nakit akımlarının uzun vadeli tahminlerinin yapılmasının zorluğu; pazar yöntemi için gereken yakın geçmişte lisans ve devir gibi işlemlere konu olmuş benzer buluşlarla ilgili bilgilerin bulunmaması veya lisans anlaşmalarında pazar büyüklüğü gibi pek çok farklı faktörün de değer belirlemede etkili olması bu yöntemlerin özellikle beyaz eşya sektörü açısından uygulanmalarının pratik olmadığı sonucunu doğurmaktadır. Patentin ticari değerinin hesaplanmasında, literatürde geçen yöntemlerden bir tanesi de Avrupa Patent Ofisi (EPO) tarafından ücretsiz olarak kullanıcıların hizmetine sunulan IPscore yazılımıdır. IPscore, sayısal ve sözel çeşitli sorular içeren ve verilen yanıtlar doğrultusunda analizler ortaya koyan bir yazılımdır. IPscore ile patentin hukuki ve rekabetçi durumunun yani niteliksel özelliklerinin yanı sıra, şu anki net değeri (mali değeri) de hesaplanabilmektedir. Şekil 1 de IPscore yazılımının veri girilen arayüzü gösterilmektedir. Buradan da görülebileceği üzere IPscore, değerleme yapılacak olan teknolojik yeniliği; yasal durum, teknoloji, pazar durumu, finans ve strateji başlığında beş ayrı kategoride incelemektedir. Şekil 1: IPscore Ana Arayüzü 34

37 Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları İyi Uygulama Örnekleri Yazılım, yalnızca tescilli patentleri analiz etmekle sınırlı olmayıp, aynı zamanda henüz tescillenmemiş buluşları, yeni geliştirilen fikirleri de çözümleyebilmektedir. Yazılımda patentli teknolojinin değerinin hesaplanmasında kullanılan 8 adet faktör bulunmaktadır. Hesaplama, bu faktörler ve şirketin finansal değerleri kullanılarak yapılmaktadır. Değerleme sonucunu gösteren örnek bir uygulamanın da yer aldığı yazılım sayfasının görüntüsü Şekil 2 de yer almaktadır. Şekil 2: IPscore Yazılımında Patent Değerleme Sonucunu Gösteren Sayfanın Görüntüsü Patent değerinin belirlenmesi sırasında kullanılan faktörlere 1 ile 5 arasında skorlar verilebilmektedir. Bu faktör ve açıklamaları Tablo 2 de Faktör ve Tanım sütunlarında sırasıyla gösterilmektedir. 35

38 Tablo 2: IPscore Yazılımında Patent Değerinin Belirlenmesi İçin İstenen Bilgiler ve Açıklamaları Faktör B5 C2 C3 C6 D1 D2 D3 D4 Tanım Pre-commercial term of development Değerlendirmenin yapıldığı andan itibaren patentli teknolojinin ticarileştirilmesine kadar kalan süreyi gösteren faktördür. Market growth rate Ürün segmentine ait pazar büyüme oranının baz alındığı faktördür. Life expectancy Patentli teknolojinin pazarda ne kadar ömrünün kaldığını ifade eden faktördür. Potential extra turnover Patentli teknolojinin uygulanması durumunda ürün segmentinde meydana gelecek tahmini hasılat artış yüzdesidir. Business output maintainability Patentli teknolojinin uygulanmaması durumunda ürün segmentinde meydana gelecek tahmini hasılat kaybını ifade eden faktördür. Future cost of development Patentli teknolojiyi ticari olarak kullanıma hazır hale getirebilmek için gelecekte yapılacak harcamaların satış hasılatına oranını ifade eden faktördür. Cost of production Patentli teknolojiyi içeren ürünün maliyetiyle standart ürünün maliyetini karşılaştıran faktördür. Investment intensity Patentli teknolojinin üretilmesi için yapılacak yatırımın, halihazırdaki üretim teknolojisini ne kadar değiştireceğiyle ilgili bir faktördür. Buluşlar için belirlenen PKP değerleri IPscore yazılımdaki C6 faktörünün hesaplanmasında kullanılmaktadır. Bu şekilde yapılan entegrasyon ile IPscore yazılımı kullanılarak bulunan patentin ticari değeri matematiksel olarak hesaplanmakta, bulunan sonuca göre buluş için başvuru yapılıp yapılmamasına karar verilmektedir. 36 Kurumlar Vergisi Muafiyetinden Faydalanabilme Amaçlı Kullanım: Bilindiği üzere 1 Ocak 2015 tarihinden geçerli olmak üzere, kabul edilen 6518 sayılı Kanun la ticarileştirilen patent veya faydalı modellerden elde edilen irat ve kazançların %50 si kurumlar vergisinden muaftır. Bu muafiyetin bir maddesi de, Türkiye de gerçekleştirilen üretim sürecinde kullanılması sonucu üretilen ürünlerin satışından elde edilen kazançların

39 Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları İyi Uygulama Örnekleri patentli veya faydalı model belgeli buluşa atfedilen kısmını kapsamaktadır. Burada en önemli konu, üretime tabi olan üründen elde edilen kazancın buluşa atfedilen kısmının hesaplanabilmesidir. Uygulamada kullanılan PKP değeri vergi istisnasından faydalanılacak kısmın bulunmasında önemli rol oynamaktadır. PKP değeri bulunurken her bir özellik 2 puan olarak hesaplanmaktadır. Her patent veya faydalı model tescili 12 maddelik bu özelliklere göre değerlendirilmektedir. Örneğin değerlendirilmeye tabi tutulan patent veya faydalı model 12 maddelik özelliklerin yalnızca bir tanesini sağlıyorsa toplamda 2 puan almakta ve PKP değeri 2 olarak belirlenmektedir. Dolayısıyla, muhasebe hesaplarında ürünlerin satışından elde edilen kazancın ne kadarlık kısmının buluşa atfedildiği kolay ve pratik bir şekilde hesaplanabilmektedir. Müşteri portföyünün çeşitliliği ve satış yapılan coğrafyanın genişliği nedeniyle Vestel Beyaz Eşya nın i aşkın farklı ürün çeşidi bulunmaktadır. Dolayısıyla, hangi üründe hangi patentin bulunduğu bilgisine doğru ve kolay ulaşmak çok zor olmaktadır. Bu nedenle firma içerisinde SAP modülüne yeni bir yapı eklenmiştir. Bu sayede ilgili vergilendirme zamanlarında patentlerin hangi ürünlerde bulunduğu kolaylıkla SAP üzerinden çekilebilmektedir. Geliştirilen uygulama ile; Patentin ticari değerlerinin pratik bir şekilde hesaplanabilmesi, Patent portföyünde atıl durumda bulunan patentlerin minimize edilmesi, Yalnızca fikri haklar bölümünde değil aynı zamanda tüm diğer bölümlerde de fikri hakların ticarileştirilmesinin öneminin algılanması ve farkındalık yaratacak, teknolojik ilerlemeyi artıracak veya üretimde kullanılabilecek buluşların yapılmasının teşvik edilmesi, Üretimde kullanılan buluş sayısının %50 leri aşması, Patentlerin hangi ürünlerde kullanıldığının kolaylıkla tespit edilebilmesi sağlanmıştır. Sıradaki hedeflerimiz ise; Önümüzdeki iki sene içerisinde şu an %50 olan üretimde kullanılan patent sayısının %60 a çıkarılması, Kurumlar vergisi muafiyetinden sağlanan faydanın artırılması, Ticari potansiyeli yüksek bir portföy oluşturulabilmesidir. Yeni hedefler doğrultusunda fikri haklar bölümünün insan kaynağı da artmaktadır. 37

40 Özetlemek gerekirse, yeni geliştirilen uygulama ile ticarileştirilebilir patent algısı firma geneline yayılmaktadır. Ortaya çıkan buluşlar müşterilerin de ilgi odağı olmakta, dolayısıyla satış stratejisine de katkı sağlamaktadır. Müşterilere sunulan patentli ürünler yerli üretim ve Ar-Ge nin gelişmişlik düzeyini sergilerken firmanın yenilikçi imajını da pekiştirmektedir. Bu uygulama firmaya yalnızca maddi getiri sağlamamakta aynı zamanda firma, patent değerlemesi hakkında edindiği bilgileri kamuoyu ile paylaşarak sadece Türkiye de değil dünya genelinde yeni bir bakış açısı kazandırmaktadır. 38

41 KAMU - ÜNİVERSİTE - SANAYİ İŞBİRLİĞİ

42 KAYSERİ ŞEKER AR-GE MERKEZİ ÜNİVERSİTE SANAYİ İŞBİRLİĞİ MODELİ KAYSERİ ŞEKER FABRİKASI A.Ş. 40

43 Kamu - Üniversite - Sanayi İşbirliği İyi Uygulama Örnekleri Ar-Ge Merkezimiz, geliştirmiş olduğu üniversite-sanayi işbirliği modeli ile etkin, sürdürülebilir ve verimli işbirlikleri gerçekleştirerek, oluşturmuş olduğu stratejik planların hızlı ve katma değer yaratacak bir şekilde gerçekleştirilmesi yolunda önemli bir avantaj yakalamıştır. Uygulama öncesi dönemde Ar-Ge projesi oluşturulmasında, proje yönetiminde, teknoloji takibinde, personel niteliğinde, kurumsal hafızada sorunlarımız bulunmaktaydı. Literatür ve patent araştırmaları yeteri kadar yapılmadığından Ar-Ge sistematiği oluşturulamıyor, ulusal ve uluslararası hibe fonlarına uygun proje geliştirilemiyordu. Sorunların çözümü için her projede bir akademisyen hedefi ile yola çıkılmış ve etkin bir üniversite-sanayi işbirliği çalışması başlatılmıştır. Ar-Ge Merkezi mizin kuruluşunda önemli katkıları olan Erciyes Teknoloji Transfer Ofisi ETTO, projelerimizin niteliğine uygun akademisyenler ile Ar-Ge Merkezimizi buluşturmuş ve gerekli koordinasyonu sağlamıştır. Ar-Ge Merkezi projelerimizden TÜBİTAK TEYDEB 1501 Programı tarafından desteklenen Şeker Pancarı Posasından Diyet Lif Eldesi projesi, alınan kararların ve ETTO ile yapılan işbirliğinin pozitif etkisini uygulamalı olarak ortaya koymuştur. Proje için akademik danışmanlık alınmaya başlanmış, akademisyenin doktora öğrencisi Ar-Ge Merkezi nde istihdam edilerek, tez çalışmalarını projelendirme imkanı verilmiş, personele laboratuvar ve pilot tesis imkanları sunulmuştur. Aynı zamanda personelin ders devamı konusunda gerekli izinler verilmiştir. Proje ile ilgili olarak danışman akademisyen ile periyodik toplantılar yapılmaya başlanmış ve toplantı tutanakları sistematik olarak oluşturulmuş, bu sayede çalışmaların izlenebilirliği ve kurumsal hafıza oluşturulabilmiştir. Ar-Ge Merkezimizde literatür tarama, patent araştırma konularında personelin bilgi kaynakları genişletilmiştir. İlgili proje kapsamında proje ekibinde doktora yapmakta olan personel tarafından uluslararası bir bildiri yayımlanmıştır. Şeker Pancarı Posasından Diyet Lif Eldesi adlı projemiz kapsamında etkin bir şekilde uygulamaya alınan üniversite-sanayi işbirliği modelimiz diğer projelerimizdeki üniversite işbirliklerine model oluşturmuştur. Sürekli gelişim prensibi ile işbirliği modelimizin kapsamı geliştirilmekte ve yenilikçi yönler kazandırılmaktadır. Ar-Ge Merkezi projelerinde üniversite-sanayi işbirliklerinin, uygulamanın başlatılmış olduğu dönem (1. faaliyet yılımızın 2. yarısı/ ) itibariyle maliyeti TL dir. Uygulamanın kapsamı etkin ve sürdürülebilir üniversite-sanayi işbirliğini tesis etmektir. Ar-Ge Merkezimiz bünyesinde geliştirilen ve aktif olarak uygulanmakta olan üniversitesanayi işbirliği modelinin temel amacı; etkin ve etkili bir üniversite-sanayi işbirliği yürütmek, projelerin bilimsel niteliğini artırmak, Ar-Ge personelinin (araştırmacı, teknisyen) niteliğini ve Ar-Ge imkanlarını artırmak, sürdürülebilir bir Ar-Ge sistematiği 41

44 oluşturmak, ülkemiz ve firmamız adına inovatif ve katma değer yaratacak sistem geliştirmektir. Uygulamanın temeli, üniversite-sanayi işbirliğinin tesis edilmesine dayanmaktadır. Ar-Ge Merkezine önerilen projeler değerlendirilmekte, Ar-Ge niteliği ve yenilikçi yönü olanlardan istenilen kriterleri karşılayan öneriler projelendirilmekte ve bu projelerin her birinde konusunda uzman bir akademisyen ile işbirliği yapılmaktadır. İşbirliği sağlanan akademisyenler ile proje başlangıcında sözleşme yapılmakta, işbirliği kapsamı yazılı hale getirilmektedir. Işbirliği sağlanan akademisyenlerden danışmanlık sağlayacağı projenin ana teknolojik alanları kapsamında periyodik olarak (aylık ya da iki aylık) eğitimler alınmakta ve bu durum işbirliği sözleşmelerinde yer almaktadır. Akademisyenlerden alınan eğitimler ışığında Ar-Ge Merkezi nde yeni Ar-Ge projeleri başlatılmakta, dolayısıyla eğitimlerde kazanılan bilginin firmada sürdürülebilirliği sağlanmaktadır. Akademisyenlerden periyodik olarak alınacak eğitimlere, ilgili proje ekibi ile birlikte konuya ilgi duyan diğer proje gruplarında yer alan Ar-Ge personelleri de katılım sağlayabilmekte ve bu sayede akademik bilgi firmada içselleştirilmekte, aynı zamanda projelerde multidisipliner çalışma imkanları yaratılmakta, gruplar arası ortak projeler geliştirilmektedir. Her proje için proje e-posta grubu oluşturulmakta ve duyurular buradan hızlı ve etkili bir şekilde yapılmaktadır. Eğitim ve proje toplantı notları proje gruplarına ait e-posta yoluyla proje gruplarına (ilgili proje personelleri ve proje akademik danışmanı) iletilmektedir. Akademisyenin önereceği ve üniversitede ilgili proje konusunda çalışan yüksek lisans ya da doktora öğrencileri Ar-Ge Merkezi nde istihdam edilerek proje araştırmacısı ya da doğrudan proje yürütücüsü konumuna getirilmekte, tez konuları firma çalışmaları doğrultusunda seçilerek Ar-Ge Merkezi akademik yayın imkânları geliştirilmekte, proje faaliyetleri bilimsel altyapı ile yürütülmekte, bu sayede gerçekleştirilen istihdamlar ile Ar- Ge Merkezi personel niteliği arttırılmaktadır. Üniversiteler ile işbirliği kapsamında patent/faydalı model ya da yayına konu olabilecek nitelikte projeler geliştirilmektedir. Yayınlarda, proje yürütücüsü ve proje ekibinden kişilerin doğrudan yer alması sağlanmakta, yayında yer alan proje personeli ödüllendirilmektedir. Üniversite sanayi işbirliği sağlanan projelerde mümkün olduğunca ulusal ve uluslararası fonlardan faydalanılması esas alınmaktadır. Bu amaç doğrultusunda ulusal ve uluslararası proje programlarına başvurular yapılmaktadır. 42 Bu uygulama ile üniversite-sanayi işbirliği sayısının ve etkinliğinin arttırılması, Ar-Ge personelinin gelişimine yönelik teknik eğitimlerin arttırılması (2017 yılında devam eden Ar-Ge projelerimiz kapsamında 18 adet teknik eğitim alınması), yüksek lisans ve doktora düzeyinde personellerin sayısının arttırılması (2017 yılında 1 doktora öğrencisi, 3 yüksek lisans mezunu personel istihdamı yapılması), uluslararası projelerde yer alabilmek

45 Kamu - Üniversite - Sanayi İşbirliği İyi Uygulama Örnekleri için bilimsel araştırma yeteneği gelişmiş ve Ar-Ge çalışma sistematiğini projelerde uygulayabilecek yüksek nitelikli personellerin yetişmesi, istihdam edilen yüksek lisans ve doktora öğrencisi olan personellerin literatür ve patent araştırma yönteminin, diğer Ar- Ge personelleri için model oluşturması, literatür tarama ve patent araştırma noktasında gelişim sağlanması, yapılan çalışmaların ulusal ve uluslararası platformlarda tanıtımına yönelik bilimsel yayınlar düzenlenmesi ve personelin bu konuda ödüllendirilecek olmasının diğer Ar-Ge Merkezi personelini yayın yapmaya teşvik etmesi, Ar-Ge sistematiğinin oluşturulması, Ar-Ge kültürü ve yaklaşımının yaygınlaştırılması, Ar-Ge Merkezi bilgi kaynaklarının genişletilmesi, Ar-Ge laboratuvar ve pilot tesis imkanlarının artırılması, problem çözme, iyileştirme, ürün geliştirme aşamalarında deneme yanılma yöntemi ile yapılan çalışmaların bilgiye dayalı yapılarak daha hızlı hareket edilmesi, verimli projeler geliştirilmesi, mevcut ve planlanan yeni projelerin özgün yönünün arttırılması, katma değer yaratacak araştırmalar yapılması ve buna yönelik inovatif projelerin oluşturulması (2017 yılı içerisinde en az 4 adet TÜBİTAK TEYDEB proje başvurusu yapılması), ulusal ve uluslararası ölçekte yenilikçi ürünlere yönelten projelerin geliştirilmesi, proje bazında destek ve hibelerden yararlanma, rekabetçi ortamda rakiplerden öne çıkma adına araştırma düzeyinde olan akademik çalışmalardan, teknolojiden ve yeni gelişmelerden daha hızlı haberdar olunması, bilimsel yayın ve patent sayısının artırılması hedeflenmiştir. (2017 yılında en az bir patent alınması ve 1 adet yayın yapılması). Konusunda uzman akademisyenlerin tespiti ve birden fazla üniversite ve birçok akademisyen ile yaratılmış olan işbirliği ağları ve yeni işbirliği adaylarının belirlenmiş olması ile tüm Ar-Ge projelerine akademisyen desteği sağlanmış ve sürdürülebilir bir işbirliği tesis edilmiştir. Akademisyenler ile ortak projeler geliştirilmesi ve üniversite araştırma konularının zaman kaybı olmadan teknolojiye dönüştürülme imkânı sağlanmıştır. Ar-Ge Merkezi personelinin yüksek lisans ve doktora eğitimine teşvik edilmesi ile nitelikli araştırmacı yetişmesine katkıda bulunulmuştur. Ar-Ge personelinin araştırmaya yönelik bilgi kaynakları (Üniversite kütüphaneleri, araştırma veri tabanları, tez çalışmaları vb.) artırılmış, ULAKBİM ve Sugaronline üyelikleri ile bilgi kaynakları zenginleştirilmiştir. Araştırmaya ilişkin tüm faaliyetlerin eğitim faaliyetleri ile desteklenmekte olması ile kurumsal bilgi birikimine, tüm toplantı tutanaklarının kayıt altına alınması ile kurumsal hafıza oluşturulmuştur. Uygulama, projelerin ana teknolojik konularında güncel durumu ve gelişen teknik/ teknolojiyi yakından takip imkânı sağlamıştır. Patent/faydalı model ya da yayına konu olabilecek nitelikte projelerin sayısı artırılmış, TÜBİTAK TEYDEB desteklerinin yanı sıra, ulusal ve uluslararası proje başvurularının sayısı artırılmıştır. Uygulamanın hayata geçirilmesiyle birlikte, 3 farklı üniversite ve 11 akademisyen ile işbirliği 43

46 sağlanmış, 4 farklı üniversite ve 8 akademisyen ile işbirliği görüşmeleri yapılmıştır. Ar-Ge Merkezi devam eden projelerinin % 80 inde üniversite işbirliği sağlanmıştır. 6 adet ulusal proje (TÜBİTAK TEYDEB 1501) ve 3 adet uluslararası proje başvurusu yapılmıştı (TÜBİTAK- TEYDEB 1509, ERA-IB, TAGEM-Arımnet Call 2, TÜBİTAK-TEYDEB 1509 Newton-Katip Çelebi Fonu). Projelerden 6 sı Türkiye de ilk niteliğindedir. Ar-Ge Merkezi nde halihazırda 3 adet TÜBİTAK TEYDEB 1501 projesi ve 1 adet SAN-TEZ projesi devam etmektedir. Uygulama kapsamında gerçekleştirilen çalışmalar sonucunda 1 adet faydalı model alınmış, 1 adet patent başvurusu yapılmıştır. 1 adet uluslararası bildiri yayınlanmış ve bildiri yayınlayan personel ödüllendirilmiştir. Uygulama, Ar-Ge Merkezine nitelikli personel istihdamı sağlamış ve mevcut personelin gelişimine katkıda bulunmuştur. 2 doktora öğrencisi ve 6 yeni yüksek lisans öğrencisinin istihdamı gerçekleştirilmiştir. Mevcut 3 personel yüksek lisans eğitimine başlamış olup, personele 11 adet teknik eğitim verilmiştir (23 katılımcı, 215 toplam saat, 9.5 saat/ adam). Dolayısıyla Ar-Ge personeli literatür tarama ve patent araştırma noktasında önemli ölçüde gelişim sağlamıştır. Uygulama ile birlikte Ar-Ge harcamaları % 0.70 e yükseltilmiş, Ar-Ge sistematiği oluşturulmuş, Ar-Ge kültürü yaygınlaştırılmış ve Ar-Ge Merkezi bilgi kaynakları artırılmıştır (üniversite araştırma altyapısı, periyodik eğitimler, ULAKBİM ve Sugaronline üyeliği vb.). Ar- Ge laboratuvarları sayısı 3 ten 10 a çıkartılmış, pilot ölçekte çalışmaların yürütülebilmesi için pilot ölçekli laboratuvarın yapılması ile araştırma altyapısı son derece güçlü hale getirilmiş ve bu kazanımların tüm bölgeye yaygınlaştırılması hedeflenmiştir. Ar-Ge Merkezi laboratuvarlarının ve pilot tesislerinin kurulumunda/geliştirilmesinde akademisyenlerden görüşler alınmıştır. Üniversite araştırma laboratuvarları etkin bir şekilde kullanılmıştır. Aynı zamanda 1 adet 300 kişilik 15 Temmuz Şehitleri Konferans Salonu yaptırılmıştır. Eğitimlerin, sempozyumların ve seminerlerin düzenlenebileceği, bölgeye de hizmet verebilecek şekilde tasarlanmış olan bu salon, hem şirket içi aktivitelerde, hem de bölge çapında yapılacak aktivitelerde hizmet verebilecek niteliktedir. 44 Sonuç olarak, bu uygulama, Ar-Ge Merkezimizde nitelikli personel istihdamını artırmış olup mevcut Ar-Ge personelinin mesleki gelişimine katkı sağlamıştır. Ayrıca mevcut personeli yüksek lisans ve doktora eğitimine teşvik etmiştir. İşbirliği sağlanan her bir akademisyenden periyodik olarak eğitimler alınmış olması ve bu durumun akademisyen ile yapılan sözleşmede yer alması, Ar-Ge Merkezi eğitim faaliyetlerinin kurumsal, etkin ve sürdürülebilir bir şekilde uygulanmasına olanak sağlamıştır. Ar-Ge Merkezi nde alınan teknik eğitim sayısını artırmıştır. Akademisyenler ile proje yürütme süreçlerinde düzenli aralıklarla gerçekleştirilen toplantılar, Ar-Ge Merkezi nde Ar-Ge ve proje yönetim sistematiğini geliştirmiş, proje fikirlerinin bu sistematik doğrultusunda oluşmasına katkı sağlamıştır.

47 Kamu - Üniversite - Sanayi İşbirliği İyi Uygulama Örnekleri Geliştirilen üniversite-sanayi işbirliği modeli ile üniversite-sanayi işbirliğinin aktif ve verimli bir şekilde yürütülmesi Ar-Ge Merkezi bünyesinde katma değer yaratacak, ticarileşme potansiyeli yüksek yenilikçi projeler geliştirilmesine olanak sağlayacaktır. Bu projeler ile TÜBİTAK TEYDEB destek ve hibelerinden yararlanılmaktadır. Bu destek ve hibeler ile firma Ar-Ge altyapısı (laboratuvar ve pilot tesis) güçlenmektedir. Mevcutta devam eden 3 adet TÜBİTAK TEYDEB projemiz bulunmaktadır. Bu üç projemiz, konusu ve hedeflenen çıktıları itibari ile Türkiye de ilk niteliğinde ve yüksek katma değer yaratacak potansiyelde projelerdir. Üniversite-sanayi işbirliği modelimiz bölgedeki üniversitelere bilimsel araştırma metotlarını uygulama imkânları sunmaktadır. Üniversiteler yürüttükleri bilimsel araştırmalar kapsamında, Ar-Ge Merkezi laboratuvar ve pilot tesis, tarımsal araştırmalar için deneme tarlaları olanaklarımızdan faydalandırılmaktadır. Uygulamakta olduğumuz üniversite-sanayi işbirliği, üniversiteler ile kurulan uzun süreli ilişkiler ve karşılıklı birbirini yakından tanıma faktörü sayesinde mezun öğrencilere, uygun ve çabuk iş bulma imkanları yaratmaktadır. Üniversite-sanayi işbirliği modelimiz Ar-Ge Merkezimizde yarattığı çıktılar ile bölgemizdeki sanayi kuruluşlarına rol model oluşturmaktadır. Kayseri Şeker Ar-Ge Merkezi olarak gerçekleştirmiş olduğumuz faaliyetler bölgede düzenlenen seminer, konferans vb. etkinliklerle sanayi kuruluşlarına aktarılmakta, bu sayede bölgedeki diğer kuruluşlar da Ar-Ge ye özendirilmektedir. Kayseri Şeker Ar-Ge Merkezi bu durumu önemsemekte, bir sorumluluk olarak görmekte ve her organizasyonda Ar-Ge nin önemini ve firma içinde yarattığı kazanımları vurgulamaktadır. Üniversiteler ile etkin bir şekilde gerçekleştirmiş olduğumuz Ar-Ge işbirlikleri sayesinde, firmamız ve ülkemiz adına katma değer yaratacak nitelikte ve yenilikte projeler geliştirilmektedir. Proje fikirleri geliştirilirken özellikle yüksek ithalat miktar ve rakamları olan ürünlere odaklanılmakta, bu ürünlere muadil ürünler geliştirilerek ithal ikamesi yaratılmak istenmektedir. Devam eden üç TÜBİTAK TEYDEB destekli projemiz kapsamında ithal ikamesi yaratacak iki önemli gıda katkı maddesi geliştirilmektedir. Projeler kapsamında pilot tesisler de kurularak endüstriyel üretime geçiş öncesinde proses akışı belirlenmekte, prosesteki riskler, sorunlar minimize edilmekte ve hat yatırımı öncesinde optimum üretim parametreleri oluşturulmaktadır. Bu projelerin hayata geçmesi ile birlikte ülkemizin teknolojik gelişimine yönelik önemli kazanımlar elde edilecek ve ithal ikamesi yaratılması ile ülkemiz ekonomisine önemli katkılar sağlanacaktır. 45

48 LİSANSÜSTÜ VE LİSANS BİTİRME PROJELERİNİN DESTEKLENMESİ CMS JANT VE MAKİNE SANAYİ A.Ş. 46

49 Kamu - Üniversite - Sanayi İşbirliği İyi Uygulama Örnekleri Günümüzde artan rekabet koşulları ve globalleşmenin etkisiyle üretim faaliyetleri yürüten firmaların üzerindeki baskı her geçen gün artmaktadır. Özellikle nihai ürün üzerinde kişiselleştirmeye yönelik çalışmaların var olması teknik ve teknolojik olarak ciddi bir Ar-Ge altyapısını gerektirmektedir. Bu durumda firmaların Ar-Ge Merkezlerinin yaptıkları çalışmalarında teknik bilgisi yüksek, uygulamaya yönelik çıktıları elde edebilen personellerin istihdam edilmesi son derece önem taşımaktadır. Firmaların Ar-Ge anlamında yapmış oldukları teknik ve teknolojik altyapı yatırımlarının yanı sıra özellikle yetkinlik düzeyi yüksek personel istihdamı da büyük bir öneme sahiptir. Bunun yanı sıra firmaların üniversiteler ile birlikte çalışmalar yürütmesi özellikle üniversitede geliştirilen teknik ve teorik bilgilerin firmaların üretim kabiliyetleri ile birleşmesi, katma değeri yüksek kullanılabilir çıktıların ortaya konmasına olanak sağlamaktadır. CMS Jant ve Makina Sanayi A.Ş. Ar-Ge Merkezi çalışmaları kapsamında oluşturulan Lisansüstü ve Lisans Bitirme Projelerinin Desteklenmesi başlıklı yönetmeliğin 2014 yılında hayata geçirilmesi ile birlikte hem üniversite-sanayi işbirliği faaliyetlerine resmi bir boyut kazandırılmış hem de daha öncesinde gerçekleştirilmeyen lisans ve lisansüstü bitirme tezlerinin desteklenmesi ile ele alınan konuların detaylı incelemeleri gerçekleştirilmiştir. Lisansüstü ve Lisans Bitirme Projelerinin Desteklenmesi başlıklı yönetmelik uygulamaya konulmadan önce firmada geliştirilen projeler ve yapılan deneme çalışmalarına ait numuneler üniversitelerin ilgili laboratuvarlarında hizmet alımı kapsamında analiz edilmekteydi. Bu çalışma yöntemi ile üniversitelerde var olan teknik bilgi birikiminden sınırlı oranda yararlanılmaktaydı. Bunun yanı sıra üniversite-sanayi işbirliği sadece belirlenen analizlerin gerçekleştirildiği sınırlı bir paylaşım içinde olmaktaydı. Uygulamanın hayata geçirilmesi ile birlikte üniversite-sanayi işbirliği çalışmalarının resmiyet kazanmasının yanı sıra daha sağlıklı bir altyapı üzerine oturtulmuştur. Gerek lisans ve lisansüstü bitirme projelerinin belirlenmesi gerekse de projelerin yürütülme süreçleri boyunca firma Ar-Ge Merkezindeki ilgili personel ile üniversitede görev alan akademisyenler periyodik toplantılarla bir araya gelmektedir. Bu görüşmelerde mevcut çalışmalar değerlendirilirken yeni proje fikirleri de ortaya çıkmaktadır. Bunun bir getirisi olarak da üniversite-sanayi işbirliği çalışmaları hızlı bir şekilde artmaktadır. Lisans ve lisansüstü projelerin desteklenmesi, temelde firmanın Ar-Ge süreçleri kapsamında ele alınan projelerin alt kırınımları şeklinde olup çalışmalara ait maliyetler Ar-Ge projesi kapsamında ele alınmaktadır. Ayrıca lisans ve lisansüstü öğrencilerinin proje yürütücüsü olarak görev aldıkları 2209-A projelerine de başvuru yapmaları teşvik edilerek TÜBİTAK proje süreçlerinde de yetkinlik kazanmaları sağlanmaktadır. Bunun yanı sıra TÜBİTAK tan aldıkları destek ile proje yürütülmesinde gerekli olan bütçeleme işlemlerinin de takibini gerçekleştirmek adına tecrübe kazanmaktadırlar. Firmamız Ar-Ge Merkezi bünyesinde oluşturularak hayata geçirilen bu yönetmelik, lisans ve lisansüstü tez konusunun firmanın faaliyetleri ile ilişkili olduğu çalışmaların 47

50 desteklenmesini kapsamaktadır. Belirlenen lisansüstü öğrenciler firmanın Ar-Ge Merkezi personeli olabileceği gibi üniversitede öğrenim gören bir öğrenci de olabilmektedir. Bu yönetmeliğin uygulamaya başlatılma amaçları; Lisans son sınıf ve lisansüstü öğrencilerinin tez çalışmalarının sanayide yaşanan somut bir sorunu ele alarak katma değer yaratan sonuçların elde edilmesi isteği, Yeni mühendis adaylarının sanayi ile buluşturulması, Sanayi için katma değer yaratan verilerin elde edilmesi, Üniversite-sanayi işbirliğinin arttırılması, Akademisyenler ile fikir paylaşım platformlarının sağlanarak teorik bilginin uygulamaya geçirilmesi, Ar-Ge personelinin lisansüstü çalışmalarına devam etmelerinin desteklenmesi ve teşvik edilmesi, olarak sıralanabilir. Bu yönetmeliğin hayata geçirilmesi için çalışma konusu firmamızın faaliyetlerine paralel olan akademisyen ve onların görev yaptıkları üniversiteler belirlenmiştir. Belirlenen üniversiteler ile görüşülerek üniversite-sanayi işbirliği çalışmalarına resmiyet kazandırmak amacıyla protokoller hazırlanmış ve imzalanmıştır. İmzalanan en yeni protokollerin birinde yer alan maddeler şunlardır: Üniversitenin lisans ve lisansüstü öğrencilerinin doktora tezlerinin, tez danışmanı ve öğrencinin istemesi ve taraflarca onaylanması halinde CMS Ar-Ge konularında ve Ar- Ge projeleri temelinde yapılması, Üniversitede ortaya çıkan araştırma projelerinin CMS faaliyet ve/veya ilgi alanına girmesi durumunda şartların değerlendirilerek söz konusu projenin taraflarca müştereken yapılması, CMS de ortaya çıkan bir Ar-Ge projesinde üniversitenin bilgi, deneyim ve kaynaklarına ihtiyaç duyulması halinde, şartların değerlendirilerek söz konusu projenin taraflarca müştereken yapılması veya gerekli hizmetlerin üniversite tarafından sağlanması, Dış kaynaklarca finanse edilen (TEYDEB, H2020 vb.) projelere tarafların birlikte katılmaları, Taraflar arasında bilgi alışverişi amacıyla CMS uzmanlarının üniversitede seminerler vermesi, üniversiteden akademisyenlerin CMS de seminer ve eğitim vermesi, 48 CMS nin, üniversitenin öğrencilerine staj imkânı tanıması.

51 Kamu - Üniversite - Sanayi İşbirliği İyi Uygulama Örnekleri Oluşturulan protokol maddeleri gereği, ilgili akademisyenler ile görüşmelere başlanarak lisans son sınıf öğrencilerinden oluşan öğrenci grupları ve lisansüstü öğrencileri belirlenmiştir. Belirlenen bu öğrenci grupları ve öğrenciler üniversite tarafından sigortalanarak belirlenen günlerde firmaya gönderilmektedir. Firmada çalışmalarını yapmaları amacıyla gerekli teknik ve laboratuvar altyapılarını denetimli olarak öğrenci gruplarının kullanımına açmaktadır. Her öğrenci grubuna ve öğrenciye verilen farklı projeler ile firma ve ilgili öğretim görevlisinin belirlediği konularda çalışmalar gerçekleştirilmektedir. Bu yönetmeliğin uygulanmasında lisans son sınıf ya da lisansüstü öğrenci/öğrenciler, akademisyen ve firma olarak üç paydaş söz konusudur. Bu paydaşların elde ettiği kazanımlar aşağıdaki şekilde sıralanabilir: Lisans son sınıf ya da lisansüstü öğrenci/öğrenciler açısından: Sanayide bir projenin yönetilmesi tecrübesi, Üniversitede kazandığı teorik bilgileri uygulamaya dönüştürebilme imkânı, Gerçek üretim şarlarını tecrübe etme imkânı, Mavi yaka ile iletişim kurulması, Üretime ait dinamiklerin tecrübe edilmesidir, Akademisyen açısından: Teorik bilgilerin uygulamaya dönüştürülmesi, Sahip olunan potansiyelin üretime yönelik çıktılarının oluşturulabilmesinde kullanılması, Alternatif yeni proje fikirlerinin oluşturulması, Bilimsel yayınların ve bildirilerin oluşturulması, Akademisyenler aracılığı ile oluşturulan etkinliklerde, firmadan gelen uzmanların seminerler vermesi ile öğrencilerin sanayiden gelen uzmanlarla buluşturulması, Üniversite-sanayi işbirliğinin geliştirilmesidir, Firma açısından: Mevcut problemlerin çözümünde akademisyen desteğinin alınması, Proje bazlı istihdam edilen öğrencilerin performanslarının gözlemlenerek olası bir personel alımında bu kişilerin değerlendirilmesi, Üniversitede var olan teorik bilginin üretime kazandırılması, 49

52 Bilimsel ve teknik sempozyum ve kongrelerde proje çıktılarının sunulması, Üniversiteden firmaya gelen akademisyenlerin yapmış oldukları seminerler ile firma personelinin teknik konularda bilgi danışabilmesi, Üniversite-sanayi işbirliklerinin geliştirilmesi, Ar-Ge personelinin lisansüstü eğitimlerine devamlılığının sağlanmasıdır. Bu yönetmelik kapsamında gerçekleştirilen çalışmalarda gerek detaylı literatür araştırmaları gerekse de laboratuvarda yapılan deneysel çalışmalar sonucu öğrenciler tez çalışmalarını gerçekleştirmekte, akademisyenler bu çalışmalara firma ile fikir birliği çerçevesinde yön vermekte ve çıktıları yorumlayıp değerlendirmekte, firmada elde edilen bilgi birikimini güçlendirmektedir. Oluşturulan bu yönetmelik temelinde lisans öğrencilerini esas almasına rağmen genişletilerek lisansüstü çalışmaların desteklenmesi açısından da kullanılmaya başlanmıştır. Grafik 1, yönetmeliğin uygulanmaya başlandığı yıldan itibaren desteklenen lisans öğrencilerinin ve öğrenci gruplarının sayısını göstermektedir. Lisansüstü çalışmalar kapsamında ise 1 öğrenci yarı zamanlı, 1 öğrenci proje hazırlık aşamasında olmak üzere çalışmalarının desteklenmesinin yanı sıra Ar-Ge Merkezinde görevli olan 3 personel yüksek lisans, 2 personel ise doktora eğitimlerine devam etmektedir. Grafik 1: Yıllar İtibari ile Çalışılan Öğrenci ve Öğrenci Grubu Sayısı Değişimi 50 Hayata geçirilen bu uygulamadaki ana hedef; üniversite sanayi işbirliklerinin arttırılması, üniversite ile sadece hizmet alımına yönelik çalışmaların daha kapsamlı bir şekilde gerçekleştirilmesidir. Ana hedefin dışında, yan hedefler olarak da özellikle lisans ve lisansüstü gibi uzun dönemli tez çalışmaları sırasında firmaya gelen yeni mühendis adaylarının uzun dönemde gözlemlenmesi ile birlikte olası bir personel istihdamı talebinde bu adayların değerlendirmeye alınması sağlanmaktadır.

53 Kamu - Üniversite - Sanayi İşbirliği İyi Uygulama Örnekleri Personel alımı sırasındaki kısa süreli ve teknik değerlendirmeye çok zaman ayrılamayan durumların yerine uzun dönemli ve çalışma performansına dayalı gözlemlere göre istihdama yönelik karar verilmesi ile Ar-Ge Merkezinin yetkinlikleri yüksek donanımlı kişilerden oluşması sağlanmaktadır. Yönetmeliğin sağladığı özgün yön, üniversite-sanayi işbirliklerinin arttırılması adına önemli bir gelişmedir. Özellikle her eğitim döneminde yeni son sınıf öğrenci gruplarının ya da lisansüstü öğrencilerin belirlenmesi, akademisyen ile firmanın bir araya gelerek alternatif yeni projeleri oluşturmasını gerekli kılmaktadır. Bu durum akademisyen ve sanayi temsilcilerinin periyodik olarak bir araya gelmesi açısından da önem taşımaktadır. Mevcut durumda sanayi temsilcileri standart olarak numune hazırlayıp üniversite laboratuvarlarından sadece hizmet alımı gerçekleştirerek üniversite ile çok sınırlı bir paylaşım içerisindedir. Bu uygulamanın firma dışında genele yaygınlaşması halinde üniversite-sanayi işbirliği artarak katma değeri yüksek proje çıktılarının elde edilmesinin sağlanabileceği umulmaktadır. Çünkü hayata geçirilen bu uygulama ile firmada inceleme şansı bulunamayan konular detaylı araştırma ve deneysel sonuçlar ile değerlendirilmektedir. Bu değerlendirmeler firmaya teknik bilgi olarak fayda sağlamanın yanı sıra yeni mühendis adaylarının 8 ay gibi uzun bir süre içinde bir projeyi nasıl ele aldıkları, projedeki aktif rol almaları, değerlendirme ve yorumlama kapsamındaki yaklaşımları gözlemlenerek olası personel alımlarında bu kişilerin değerlendirmeye alınması sağlanmaktadır. Bu durum ile sadece istihdam açısından değil aynı zamanda bitirme projeleri için harcanan iş gücü yoğunluğunun teorik bir çalışma olarak kalmasından ziyade sanayide uygulamaya yönelik katma değerli çıktıların elde edilmesi açısından da kullanılması sağlanmaktadır. Böylece elde edilen çıktılar sadece öğrenci, üniversite ve firma için değil aynı zamanda ülke ekonomisi açısından da önemli kazanımları beraberinde getirebilme şansı oluşturmaktadır. Genel hatları ile elde edilecek kazanımları ele almak gerekirse; Yeni mühendis adaylarının tez çalışmalarının tamamlanması, Elde edilen çıktıların sanayide katma değer yaratacak şekilde kullanılması, Çıktıların uygun görülen kısımlarının düzenlenerek belirlenen teknik dergilere ya da sempozyum ve kongrelere gönderilmesi, Akademisyenler ile çalışmaların artırılması, Üniversitede olgunlaşan bilgilerin üretimde katma değer yaratacak çıktıların elde edilmesi açısından değerlendirilmesi, Ar-Ge Merkezinde istihdam edilecek personelin projelerde görev alan öğrenciler arasından da seçilebilmesi ile personel yetkinliğinin artırılması, Ar-Ge Merkezinde çalışan personelin lisansüstü eğitimlerine devam etmesi, olarak maddelenebilir. 51

54 Bunun yanı sıra üniversiteler ile yapılan protokol maddelerine göre üniversitedeki akademisyenler firmaya gelerek, firmadaki uzman personel üniversiteye giderek çeşitli seminer ve konferanslar gerçekleştirmektedir. Bu kapsamda firmada görev alan uzman personel tarafından Dokuz Eylül Üniversitesi Metalürji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü, Sakarya Üniversitesi Makine ve Malzeme Mühendisliği Bölümü, Dumlupınar Üniversitesi Makine Mühendisliği Bölümü, Adnan Menderes Üniversitesi Mühendislik Fakültesi öğrencilerine teknik ve işletme anlamında sanayiye yönelik bilgilendirme seminerleri verilmiştir. Gelecek dönemler için yeni planlar da yapılmaktadır. Yönetmeliğin uygulanması ile Ar-Ge Merkezi çalışmaları sonucunda üniversite-sanayi işbirliği arttırılmıştır. Grafik 2 yıllar itibari ile firmanın çalıştığı üniversite ve akademisyen sayısındaki değişimleri göstermektedir. Grafik 2: Yıllar İtibari İle Çalışılan Üniversite ve Akademisyen Sayısı Değişimi yılında uygulamaya konulan bu yönetmeliğin sağladığı avantajlara bir örnek vermek gerekirse gerçekleştirilen bir lisans bitirme proje çalışması kapsamında firmamızın yurt dışından tedarik ettiği refrakter malzemenin beklenilen nitelikte olmadığı görülmüş ve verilen siparişler iptal edilmiştir. Normalde daha yüksek fiyata alınan bu ürünlerin yerine ikame edilen yeni ürünler hem fiyat olarak daha uygun hem de kullanım ömrü daha uzundur. Bu proje ile firma yüksek bir kazanım sağlarken öğrenci grubundan 2 kişi birisi yarı zamanlı olmak üzere firmamızda istihdam edilmiştir. Ayrıca bu kişilerin yüksek lisans çalışmaları da firmamız tarafından desteklenmektedir. Elde edilen proje çıktıları mikro düzeyde firmaya katkı sağladığı düşünülse de makro düzeyde ithal edilen bir ürüne yüksek tutarda ödemeler yapılmamış ve dolaylı olarak ülkeden döviz çıkışının önüne geçilmiştir.

55 Kamu - Üniversite - Sanayi İşbirliği İyi Uygulama Örnekleri Genel bir değerlendirme yapılacak olursa yönetmeliğin uygulanması ile firma genelinde belirlenen proje konuları ile üniversite son sınıf öğrenci grupları ve lisansüstü eğitim gören öğrencilerin projeleri sanayiye yönelik katma değer yaratmaya odaklı bir çalışma ortamı bulmaktadır. Sanayi mentörlüğünü Ar-Ge Merkezindeki ilgili personel yaparken, akademik mentörlüğünü üniversitede ilgili akademisyenler üstlenmektedir. Bu uygulama ile sanayi temsilcisi ve akademisyen bir araya getirilmektedir. Belirlenen projelerin yanı sıra yeni proje fikirlerinin de ortaya çıktığı bu ikili çalışmalar uygulamanın başladığı 2014 yılından itibaren devam etmektedir. Yapılan çalışmalar kapsamında finansal anlamda firmaya katkı sağlayacak sonuçlar çıkmasının yanı sıra akademik olarak da ilgili sempozyum ve kongrelerde bilgilerin paylaşılması ile akademiye de katkıda bulunulmaktadır. Fikri mülkiyet hakları açısından henüz bir fayda sağlanmamış olmasına rağmen çalışılan bir projenin çıktıları için şu an patent başvuru çalışmaları da değerlendirme aşamasındadır. İlk yıldan itibaren gerek lisans öğrencileri açısından gerekse de akademisyenler açısından artan bir ilgi söz konusu olup bu yıl 7 öğrenci grubu ile çalışmalara devam edilmektedir. Önceki dönemlerdeki çalışmalar kapsamında çok sayıda kongre sunumu gerçekleştirilmiş olup International Journal of Cast Metals Research ve International Journal of Metalcasting gibi yurt dışında saygınlığı olan dergilerde makaleler yayınlanmıştır. 53

56 NETAŞ-BAU TECHNO ACADEMY YÜKSEK LİSANS VE DOKTORA PROGRAMI NETAŞ TELEKOMÜNİKASYON A.Ş. 54

57 Kamu - Üniversite - Sanayi İşbirliği İyi Uygulama Örnekleri Güçlü bir Ar-Ge Merkezi olmanın temelinde, güçlü üniversite işbirliklerinin çok önemli olduğu bilinmektedir. Önemli düzeyde araştırmacı gücüne sahip olan işletmeler bile tüm teknoloji alanlarında yeterli bilgiye sahip olamaz. Bu sebeple araştırmacılarımızın bilgi ve yetkinliklerini geliştirmek, onların akademik çalışma yapmasına yardımcı olmak, geleceğin Ar-Ge yöneticilerinin akademik unvan sahibi kişilerden oluşmasını sağlamak, üniversite ve sanayi arasında bilgi akışının sağlamak için Netaş- BAU Techno Academy programı oluşturulmuştur. Bu proje sadece yüksek lisans ve doktora programı değil, üniversite ile sanayinin pek çok alanda yapabileceği işbirliklerinin bütününü içeren bir örnek olarak tasarlanmıştır. Netaş Ar-Ge Merkezindeki akademik unvana sahip araştırmacı ve yönetici sayısı gelişmiş ülkelerdeki teknoloji firmalarının Ar-Ge Merkezlerindeki ortalamalarının altında olduğu gerçeğinden hareketle bu soruna Netaş ile Bahçeşehir Üniversitesi (BAU) bir araya gelerek çözüm aramıştır. Netaş Ar-Ge Merkezinde çalışan mühendislerin akademik eğitimlerini sürdürebilmeleri, kariyer gelişimleri ve yeni teknolojiler konusunda güncel ve derinlemesine bilgi sahibi olmaları uygulama kararı için önemlidir. Bir başka parametre de üniversite işbirlikleri ile sanayi projelerinde ihtiyaç duyulan teknolojilerde üniversite akademisyenlerinden derinlemesine araştırma desteği alınması, öncül araştırma yapılmasıdır. Akademisyenlerin sanayinin uğraştığı yeni teknolojileri, teknolojik trendleri, tecrübe ve bilgisini aktarması da karara etki etmiştir. Bu sebeplerle Netaş- BAU Techno Academy programı 2014 yılında yürürlüğe konulmuştur. Bu programdaki maliyet unsurları aşağıda listelenmiştir. Bu program çerçevesinde Netaş çalışanlarına verilen yüksek lisans ve doktora bursları, Derslerin Netaş bünyesinde yapılabilmesi için gerekli maliyetler, BAU uzun dönem staj (COOP) öğrencilerinin maliyeti, BAU yerleşkelerinde her dönem verilen Netaş markalı derslerin maliyeti, Birlikte yapılan projelerdir. Bu proje kapsamında BAU ile yürütülen yüksek lisans ve doktora programına ilaveten, uzun dönem staj (COOP) programı, BAU yerleşkelerinde her dönem tekrarlanan Netaş çalışanlarının verdiği dersler, birlikte yapılan projeler, lisans, yüksek lisans ve doktora tezleri, seminer, bildiri gibi farklı üniversite-sanayi işbirliklerini de kapsamaktadır. Netaş ve BAU arasındaki bilgi ve tecrübe transferini sağlamak, Netaş araştırmacı personelin eğitim düzeyini artırmak ve araştırma yeteneklerini geliştirmek uygulamanın amaçlarını oluşturmaktadır. Netaş Ar-Ge Merkezinde çalışan mühendislerin akademik eğitimlerini sürdürmeleri, hem yeni teknolojiler konusunda güncel ve derinlemesine bilgi sahibi olabilmeleri, hem 55

58 de çalışanların kariyer gelişimleri için çok önemlidir. Bu sebeple Ar-Ge çalışanlarının yüksek lisans ve doktora programlarına devam etmeleri desteklenmekte, çalışma saat ve öncelikleri olanaklar ölçüsünde onların eğitimlerini aksatmayacak şekilde düzenlenmektedir. Netaş Ar-Ge Merkezi çalışanlarının %25 i lisansüstü dereceye sahip, %15 i ise yüksek lisans ve doktora eğitimlerine devam etmektedir. Bu programla hedefimiz Ar-Ge Merkezinin kalifiye eleman ihtiyacını karşılamak, üniversite sanayi işbirliğini geliştirmek, yüksek lisans ve doktora yapan araştırmacı sayısını artırmaktır. Araştırmacıların akademik kariyer yapması Ar-Ge niteliğini doğrudan artıran bir etken olduğundan Netaş Ar-Ge Merkezi nde Netaş-BAU Techno Academy programı 2014 yılından beri başarıyla sürmektedir ve ilk mezunlarını vermiştir. BAU ile Netaş`ın birlikte oluşturdukları yüksek lisans ve doktora programında tüm Netaş çalışanları toplamda %75 indirimli olarak yararlanırlar. Bunun %50 si BAU indirimi, %25 i Netaş indirimidir. Ayrıca BAU nün diğer yüksek lisans ve doktora programlarında Netaş çalışanlarına %50 indirim yapılmaktadır. Netaş, yönetici adayı olarak gördüğü çalışanları geliştirmek amacıyla her sene 4-5 kişiye de tam burs vermektedir. Program 4 zorunlu 4 seçmeli ders, 1 seminer ve 2 tezden oluşur. Zorunlu dersler Netaş Ar-Ge Merkezinde mesai saatlerinden sonra 2 saat olarak işlenir. Seçmeli dersler ise Bahçeşehir Üniversitesi kampüsünde hafta sonları yapılır. Netaş uzmanları telekomünikasyon alanında bilgilerinden oluşan bir ders olan Telecommunication Concepts dersinin içeriğini oluşturup zorunlu ders olarak verirler. Bu derste telekomünikasyon teknolojisindeki değişen haberleşme protokolleri, ağ yapısı ve ağ yapısındaki her bir elemanın işlevi ve lab ortamında uygulamaları ile gösterilerek pekiştirilir. Zorunlu derslerden birini de BAU öğretim görevlisi, Netaş Ar-Ge Merkezi ne gelerek verir. Bu derste proje yönetimi ve süreçleri ele alınır. Netaş tarafından verilen 2. zorunlu ders Engineering Management dır. Bu ders yönetici adaylarının sosyal becerilerini artırmak, onları yöneticiliğe hazırlamak amacıyla oluşturulmuştur. Siber Güvenlik, Web ve Mobil Teknolojiler, Yazılım Geliştirme alanlarında Netaş uzmanları tarafından belirlenen derslerden seçmeli ders havuzları oluşturulmuştur. Bu sayede üniversitenin bu alanlardaki akademik bilgisini sanayiye aktarması hedeflenmiştir. Öğrenciler hangi alanda yüksek lisans veya doktora yapmak isterlerse o ilgili havuzdan dersler seçerler ya da üzerinde çalıştıkları teknoloji ile ilgili dersleri de seçebilirler. Bu program dahilinde Netaş uzmanları her dönem 2 Netaş markalı dersi BAU de lisans öğrencilerine verir. Bu sayede sanayi, telekomünikasyon ve iletişim teknolojilerindeki bilgi ve tecrübesini üniversite ile paylaşmaktadır. 56 Programdaki öğrenciler tez aşamasında Netaş`ın teknoloji alanlarından tez konusu

59 Kamu - Üniversite - Sanayi İşbirliği İyi Uygulama Örnekleri belirlemekte, bu sayede sanayi odaklı tezler yapılmakta, üniversite öğretim görevlileri ile Netaş uzmanları bir arada çalışma ve bilgi alışverişi yapma imkânı bulmaktadır. Bu da başka üniversite-sanayi işbirliklerini tetiklemektedir. BAU-Netaş Techno-Academy programı içerikleri her yıl Ar-Ge Merkezinin ihtiyaçları ve teknolojik gelişmeler doğrultusunda güncellenir. Diğer üniversite işbirliklerimiz şu şekildedir: Netaş, üniversitelerde düzenlenen çalıştay, seminer, kariyer günleri gibi aktivitelere destek olmakta ve katılmaktadır. Netaş, üniversite sanayi işbirliğini artırmak, ilişkileri kurumsallaştırmak ve birlikte yapılabilecek çalışmaları karşılıklı belirlemek amacı ile üniversiteler ile çerçeve sözleşmeleri yapmaktadır (15 üniversite ile sözleşmesi bulunmaktadır). Sürdürmekte olduğu projelerde akademisyenlerin bilgi ve araştırmalarından faydalanmak üzere danışmanlıklar almaktadır (farklı üniversitelerle 22 adet danışmanlığımız devam etmektedir). 6 üniversite ile 8 San-Tez projesi devam etmektedir. Girişimciliği desteklemenin bilinciyle Netaş, TÜBİTAK 1512 resmi uygulayıcısı olan BiGG-SEA (Sabancı İnovent, Ege Üniversitesi EGE-TGB ve Adana ÜSAM) seçici kurulunda yer almıştır ve bireysel genç girişimcilerin projelerini değerlendirerek 1 girişimciye Netaş Özel Ödülü vermiştir. Netaş, Boğaziçi Üniversitesinin üniversite öğrencilerini yeni fikirler üretmeye, fikirlerini hayata geçirmeye teşvik etmek, teknolojiye ve yenilikçiliğe dayalı girişimciliği desteklemeyi amaçlayan İşteBU Proje Yarışması na jüri olarak katılmış, ayrıca girişimci fikirlerden birine Netaş Özel Ödülü vermiştir. Netaş Bilim Akademisi himayesinde ODTÜ ve Boğaziçi Üniversitelerinin gerçekleştirdiği Yapay Öğrenme ve Bilgi İşlemede Yeni Teknikler Lisansüstü Yaz Okulu organizasyonuna sponsor olup, Endüstride Yapay Öğrenme Uygulamaları konusunda seminer vermiştir. Araştırmacı personelin akademik eğitimlerini ve araştırma performansını destekleyecek teşvikler verilmektedir. Araştırmacıların bilimsel etkinlik ve konferanslarda bildiri, makale ve poster sunumları teşvik edilmekte ve tüm masrafları karşılamaktadır. Bu desteklerle her sene uluslararası ve ulusal 35 bildiri ve makale Netaş araştırmacıları tarafından yayımlanmaktadır. Netaş, doktora öğrencilerine tez teşvik ikramiyesi vermektedir. Bu tez teşviki, üniversitelerle olan ilişkilerimizi artırmak, yeni teknoloji alanlarında Ar-Ge 57

60 mühendislerimizle doktora öğrencileri arasında köprü kurmak, bilgi ve imkânlarımızı onlarla paylaşmak hedefiyle oluşturulmuştur. Her sene en az 4 doktora tez teşvik ikramiyesi verilmesi hedeflenmektedir. BAU başta olmak üzere 10 üniversite ile uzun dönem staj (COOP) programı yürütülmektedir. Netaş COOP programı, bahar, güz ve yaz olmak üzere yılda 3 dönem ayrı ayrı uygulanmaktadır. Her dönemde 70 öğrenci olmak üzere toplamda 200+ stajyer alınmaktadır. Bu programda öğrencinin haftanın minimum 3 günü Netaş ta bulunması, 3. veya 4. sınıfta olması şartları aranmaktadır. Bu kapsamda firmamıza gelen stajyerlere Advanced Web Technologies dersi verilmektedir. Netaş istihdam kalitesine verdiği önem ve dönem içinde yapmış olduğu faaliyetler neticesinde Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından 2014 yılında En İyi Ar-Ge İstihdam ödülüne layık görülmüştür. Üniversite-sanayi işbirliğinde yaptığımız bu çalışmaların neticesinde, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından düzenlenen ve 2015 yılının değerlendirildiği 5. Özel Sektör Ar-Ge Merkezleri Zirvesi nde, Netaş İşbirliği ve Etkileşim Ödülü ne layık görülmüştür. Bu uygulama ile ilgili hedefler aşağıdaki şekildedir. Firmanın yüksek lisans ve doktora yapan öğrenci sayısını bir önceki seneye göre artırmak, Firmanın yüksek lisans ve doktora mezunu çalışan sayısını dolayısı ile araştırmacıların yetkinliğini bir önceki seneye göre artırmak, Üniversitelere sanayi tecrübesini ve bilgisini aktarmak. Sanayinin çalıştığı ya da çalışmayı planladığı alanlarda öncül araştırma yapmak ve güncel teknolojiyi üniversiteden öğrenmesini sağlamak, Üniversite sanayi işbirliğini artırarak birlikte projeler yapmasını sağlamak. Bu uygulama ile ilgili yenilikçi yönler aşağıdaki şekildedir. Yüksek lisans ve doktora derslerinin Netaş Ar-Ge Merkezi nde yapılması ile eğitimi ofise getiren bir uygulamadır. Firmanın ihtiyacına ve teknolojik gelişmelere göre her sene şekillenen esnek bir programdır. 58 Firma uzmanlarının tecrübe ve bilgi birikimlerinin dersler vasıtasıyla paylaşılmasını sağlar.

61 Kamu - Üniversite - Sanayi İşbirliği İyi Uygulama Örnekleri Yüksek lisans ve doktora yapmayı hedefleyen çalışanlara maddi destek sağlar (%75 indirim). Potansiyeli yüksek araştırmacılara %100 burs imkânı sağlar. Üniversitenin sanayiden uygulamalı bilgi edindiği, sanayinin üniversiteden güncel teknolojiyi öğrendiği bir iletişim ağı yaratmıştır. İstihdam edeceği nitelikli iş gücünü seçebilme ve hatta yetiştirilmesine katkıda bulunabilme, akademik ilişkiler kurma ve araştırma kapasitesini artırma gibi ek faydalar sağlayacaktır. Uygulamanın Ar-Ge Merkezine katkısı aşağıda belirtilmiştir. Firmanın yüksek lisans ve doktoralı öğrenci sayısını artırmıştır. Firmanın yüksek lisans ve doktora mezunu çalışan sayısını artırmıştır. Üniversitelere sanayi tecrübesini aktarmaya olanak sağlamıştır. Sanayinin çalıştığı ya da çalışmayı planladığı alanlarda literatürü ve teknolojiyi üniversiteden edinmesini kolaylaştırmıştır. Üniversite sanayi işbirliğini artırmıştır. Üniversite öğretim üyelerini tanıma fırsatı yaratarak projelere aldığımız danışman sayısını artırmıştır (Ar-Ge merkezinde yürütülmekte olan projeler için 22 danışmanlık alınmaktadır). Yeni teknolojilerde tüm dünyaya satılabilir teknolojik katma değerli ürün çıkarma yeteneğine katkı sağlamıştır. Firmanın uluslararası işbirliklerine üniversite ile beraber başvurma olanağı sağlamıştır. Üniversite ile işbirliğini artırmaya fırsat vermiş, örneğin firmanın eğitim portalı projesinde, üniversite fikirleri ile katkıda bulunmuş ve pilot uygulama olmayı önermiştir, BAU Berlin kampüsünde VIO ürününün uzaktan eğitim için kullanılması planlanmaktadır. Firma ve üniversite değerini olumlu yönde etkilemiştir. Firmanın yazılım ihracatını artırmaya olumlu etkisi olmuştur. Uygulama sonucu ortaya çıkan çıktılar aşağıda belirtilmiştir. 46 öğrenci bu programa kayıt olmuş ve yararlanmaktadır. 39 öğrenci yüksek lisans, 7 öğrenci doktora yapmaktadır. 3 yüksek lisans öğrencisi öğrenimini tamamlamıştır. 59

62 Programda tez aşamasına gelen öğrencilere 2 adet tez konusunu Netaş sağlamıştır. 1 bildiri ve 2 makale yayımlanmıştır. 8 öğrenci tam burslu olarak yararlanmaktadır (6 yüksek lisans öğrencisi, 2 doktora öğrencisi). Program kapsamında her dönem 3 Netaş markalı ders arasından 2 lisans dersi verilmektedir (Agile Project Management, Advanced Web Technologies, Fundamentals of Multimedia Communications). Özetlemek gerekirse, bu program derslerin içeriğinden, tezlerin konusuna kadar her aşamasını BAU ve Netaş ın birlikte şekillendirdiği bir yüksek lisans ve doktora programı uygulamasıdır. Netaş-BAU Techno Academy programı sanayi-üniversite işbirliğinin sürdürülebilir iyi bir örneği olmuştur. 60

63 BİLİM KURULLARI İLE ÜNİVERSİTE SANAYİ İŞBİRLİĞİNİN ÇEŞİTLENDİRİLEREK SÜRDÜRÜLEBİLİR HALE GETİRİLMESİ VOLKAN İTFAİYE ARAÇLARI SANAYİ VE TİCARET A.Ş. 61

64 İşletmelerin, tasarım ve mühendislik faaliyetleri ile başlayan Ar-Ge çalışmalarında yenilikçi ve teknolojik ürünler geliştirerek fark yaratabilmesi için birçok farklı disiplinde araştırma yapabilme ve çalışabilme yetisi geliştirmesi gerekmektedir. Bunun için nitelikli iş gücü ve bu iş gücü için uygun çalışma ortamı yaratılması, üniversite sanayi işbirliklerinin çeşitlendirilmesi, mevcut personel eğitim düzeyinin ve bilgi birikiminin artırılması önem kazanmaktadır. Tüm bu süreçlerin parçalı halde yürütülmesi yerine bilim kurulu çatısı altında birleştirilerek sürdürülmesi, geliştirilmesi ve çeşitlendirilerek vizyona hizmet eden bir yapıda olması sağlanmalıdır. Uygulama öncesi dönemde; daha sonra Bilim Kurulu çatısı altında topladığımız birçok faaliyet parçalı olarak ve bir amaca hizmet etmekten uzak bir şekilde yürütülmekteydi. Nitelikli eleman istihdamı için kariyer planlaması yapan ağlar kullanılmaktaydı. Yapılacak işin niteliğine uygun personel seçimi bu şekilde yapılmaktaydı. Eğitim faaliyetleri bireysel ve genel amaçla düzenlenmiş şekilde yürütülmekteydi. Bir gelişim ve ilerleme planlaması yapılmamaktaydı. Üniversite-sanayi işbirlikleri teknoloji transfer ofisleri, firmanın iletişim ağında olan akademisyenlerle olan görüşmeler ve kişisel girişimler üzerinden yürütülmekteydi. Lisansüstü eğitim süreçleri ise personelin kişisel girişimleri ile oluşmaktaydı. Ar-Ge süreçleri uygulanmaya başlandığında ise birtakım sorunlar oluşmaya başlamıştır. Bu sorunlar: Bakış Açısı Farkı: Üniversite sanayi işbirliğinde karşılaşılan ilk sorun firma ile akademisyenlerin bakış açılarındaki farklılıktır. Firmalar Ar-Ge çalışmalarına yatırım yapmak için kazanç sağlamak zorundadır. Önceliğimiz en hızlı şekilde ürüne dönüşebilecek Ar-Ge çalışmalarına yatırım yapmaktır. Çünkü firma para kazandığı sürece Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerine bütçe ayırabilir. Firmalar bu sebeple kendi çalışma sistemine en uygun kurum ve kişilerle çalışmak ister. Akademisyenler hem genel çalışma yapıları gereği hem de akademik çalışmalar, dersler, idari görevler ve işbirlikleri sebebiyle zaman planlarını kendileri organize ederek işleri daha geniş bir zamana yaymak istemektedirler. Bu iki farklı düşünce yapısı ortak payda yaratmada önemli bir olumsuz faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. 62 Aynı Bölümdeki Akademisyenlerden Alternatif Oluşturulamaması: Üniversite sanayi işbirliğinde bir diğer sorun teknoloji transfer ofisleri ya da kişisel girişimlerle herhangi bir bölümden ilk irtibat kurulan akademisyenle çalışma ortamı yaratılamazsa aynı bölümden başka bir akademisyenle çalışma yaratma şansının neredeyse sıfır olmasıdır. Çünkü firmalar kendi çalışma yapılarına en uygun akademisyenlerle çalışmak isterler. Birkaç görüşme sonrasında firma çalışma yapısı ile akademisyen çalışma yapısı uyuşmuyorsa firma alternatif aramaya başlar. Bu noktada akademisyenler hem kurum içi iletişim kanallarının tıkanmaması hem de ast üst ilişkileri sebebiyle bu durumun

65 Kamu - Üniversite - Sanayi İşbirliği İyi Uygulama Örnekleri etik olmadığını düşünmektedirler. Bu süreç firmayı alternatif üniversitelerden akademisyen arayışına itmektedir. Örneğin İzmir de bir üniversite ile bu sorunu yaşadınız ve bu çalışma alanında şehirdeki tek üniversite sorun yaşadığınız üniversite ise şehir dışından bir üniversite ile işbirliği aramanız gerekmektedir. Bu da süreçlerin uzamasına, proje maliyetlerinin artmasına, işbirliklerinin daha uzun zaman diliminde gerçekleşmesine sebep olmaktadır. Kariyerde Firma Kişi Uyuşmazlığı: Nitelikli eleman arayışında ise kariyer planlaması yapan firmalardan alınan başvurular üzerinden mülakatla süreç yürütülmektedir. Buradaki sorun ise, firma ve kişi uyumudur. Firma ve kişi birbirini beğenir ve bir değer üzerinde anlaşarak çalışma başlar. Ancak firma ve kişinin çalışma yapısı birbirine uymayabilir. Bu da süreçte ayrılıklara neden olur. Ar-Ge faaliyetleri için çalışmaya başlayan bir personelden en az 2 yıl sonra tam verim alınmaya başlandığı düşünüldüğünde personel seçimi oldukça önemlidir. Lisansüstü Eğitim Engeli: Lisansüstü eğitim fırsatları için ise firmalar genel olarak yüksek lisans eğitimine iş kaybı olacağı düşüncesiyle olumsuz bakmaktadır. Bu durum personelin hem bilgi düzeyinin artmasını engellemekte hem de değerlerine saygı göstermeyen firmanın tercih edilmesini zorlaştırmaktadır. Her sektörde olduğu gibi dünyada rekabet edebilir bir düzeye gelebilmek için farklı ve yenilikçi ürünler geliştirmek gerekmektedir. Bu gelişimin en önemli adımı ise tasarım ve mühendislik disiplinine sahip Ar-Ge faaliyetleri yürütmektir. Bunu yapmak için farklı disiplinlerde çalışmak, işbirliği oluşturmak, nitelikli eleman istihdam etmek ve personelin hem gelişimini hem de yüksek öğrenimini firma hedefleri ile doğru orantılı olarak organize etmek gerekmektedir. Ar-Ge ile kalkınma hedefleri belirlerken altyapı, finansal kaynak, doğru belirlenmiş hedefler, nitelikli insan kaynağı ve firma geliştikçe gelişen çalışanlara ihtiyaç olacaktır. Sorunlara çözüm üretebilmek için bir çatı altında faaliyetlerin bütünleştirilmesi ve bir amaca hizmet eder hale getirilmesi için bir fikir ortaya atılmıştır. Bu fikir sadece gelecek hedeflerini belirleyen bir sistem olarak kalmamış, aynı zamanda yan etmenlerin de planlanması ve bir çatı altında bütünlük oluşturmasını sağlayacak yapıya dönüştürülmüştür. Bu yapının adı Bilim Kurulu dur. Geleceği planlayacak sorunları ortadan kaldırmayı hedeflemektedir yılında ilki gerçekleştirilen Bilim Kurulu na 15 akademisyen davet edilmiştir. Firma ve akademisyenlerin tanıtımı ve çalışma alanları karşılıklı olarak sunulmuştur. Beyin fırtınası ile gelecek hedefleri ve sorunlara çözüm yöntemleri belirlenmiştir. 63

66 Şekil 1: Bilim Kurulu Çatısı Bilim Kurulu nda bulunan 15 akademisyen için konaklama, otel konferans salonu kiralama, transfer ücretleri ve yemek giderleri dâhil TL civarında harcama gerçekleşmiştir. Uygulama; nitelikli personel istihdamı, proje bazlı ve farklı disiplinleri kapsayan işbirliği, eğitim, yüksek öğrenim ve firmanın akademik dünyada bilinirliğinin bilim kurulu çatısı altında toplanarak zenginleştirilmesi ve sürdürülebilir halde firma vizyonuna bilimsel bir yön verilmesini kapsamaktadır. Firma vizyonuna hizmet edecek şekilde teknolojik gelişimi belirlemek için yenilikçi yöntemlerle sorunlara çözümler üreterek sürdürülebilir bir gelişim sağlanması amaçlanmaktadır. Sorunlara çözüm üreten ve teknolojik gelişim ile kalkınmayı sağlamayı amaçlayan bu sistem Bilim Kurulu çatısı altında toplanmıştır. Uygulamanın aşamaları şu şekilde sıralanabilir: Kurula katılmasının yararlı olacağı düşünülen bilim insanlarının önerilmesi ve seçilmesi, Kurul kapsamında özel uzmanlık konuları ile ilgili olmak üzere, bilimsel sunumlar yapılması, Kurulun amacı, hedefi, planlanması ve sonuçlarının sürdürülebilir hale getirilmesi, Bilimsel konular dışında firmamızı ilgilendirebilecek sosyal konularda da çözümlerin sunulması ve tartışılarak karara bağlanması, Her yıl kuruldaki akademik çeşitliliğin arttırılması, 64 Akademi dışındaki çevrelerden de katılımcıların davet edilerek çeşitlendirilmesi (tedarikçiler, müşteriler, işbirliği kuruluşları, STK vb.).

67 Kamu - Üniversite - Sanayi İşbirliği İyi Uygulama Örnekleri Her yıl akademi ya da iş dünyasından bilinirliği yüksek olan bir onur konuğu ile Bilim Kurulu nun cazip ve popüler hale getirilmesi. Katma değer yaratmak için bir vizyon çerçevesinde gelişim gerekmektedir. Bu gelişim için kalkınma planları ve bu planları uygulamak için sorunlara çözüm üretmek önemlidir. Bilim Kurulu çatısı altında oluşan ve geliştirilebilir olan faaliyetler ile yönetilebilir ve katma değer yaratabilir sistemler oluşturulması hedeflenmiştir. Yönetimsel olarak, bu çatı altında, Ar- Ge personelinin bilgi birikimi, lisansüstü eğitimi, nitelikli eleman istihdamı, ortak Ar-Ge çalışmaları için birbirini tanıma ve firma bilinirliği artırılmıştır. Bu yapının geliştirilerek akademik ve yenilikçi iş çevreleri ile iletişimin güçlenmesi, teknolojik gelişimde ortaklıkları artırılması, lisansüstü eğitimde işi tez - tezi iş (Ref: Prof. Dr. Kahraman Albayrak) yaparak Ar-Ge nin üniversite-sanayi işbirliği ile yapılırken, inovatif ürüne dönüşmesi sağlanarak gelişim için ortak amaca hizmet edilmesi hedeflenmektedir. Uygulamanın yenilikçi yönleri şunlardır: Maddi bir değer gözetmeden firma ve akademisyenin birbirini tanıma şansının doğması, Çalışma alanlarının karşılıklı olarak sunulması ve beyin fırtınası ile yenilikçi kararlar oluşturulması, İntern mühendis istihdamı için işbirliği ortamı yaratılması, Sanayideki tecrübelerin öğrencilere aktarılması için firma yöneticilerinin üniversiteler bünyesinde seminer vermesi, Lisansüstü ve doktora eğitim fırsatlarının proje bazlı olarak yaratılabilmesinin sağlanması, Bilgi eksikliğinin olduğu konularda akademisyen katkısı ile eğitimler gerçekleştirilerek bilgi birikiminin artırılması, Faaliyetleri bilim kurulu çatısı altında bir bütünün parçaları olarak ele alarak gelişimi etkileyen tüm faktörlere çözüm üreterek firma gelişiminin sağlanmasıdır. Örnekler üzerinden anlatmak gerekirse, gelişimin önünü kesen sorunlara Bilim Kurulu çatısı altında çözümler üretilmiştir. Bunlar; Kalkınma hedefleri ve yöntemleri tartışılarak karar altına alındı ve uygulanmaya konulmuştur. TÜBİTAK TEYDEB kapsamında devam eden bir projede fanların basınç etkilerinin azaltılması için beyin fırtınası sonrası yeni bir üretim yöntemi tavsiye edilmiş ve bu yöntemle fanlar üretilerek proje tamamlanmış ve ticarileşmiştir. Ayrıca çalışma faydalı model başvurusu ile sonuçlanmıştır. Akademisyenlerle firma ilişkisi geliştirilmiştir. Kurula katılan akademisyenlerden biri sonlu elemanlar yöntemiyle ilgili firmamızda periyodik olarak eğitim vermiştir. Bu 65

68 eğitimle eğitim düzeyi artarken bilginin içselleştirilerek sonraki projelerde kullanılması sağlanmıştır. Alınan kararlar gereği intern mühendis istihdamı konusunda Afyon Kocatepe Üniversitesi ve Gaziantep Üniversitesi ile işbirliği oluşturulmuştur. Bu kapsamda bugüne kadar 4 intern mühendis istihdam edilmiş ve bunların ikisi firmada çalışmaya başlamıştır. Yeni dönemde her iki üniversiteden de 2 intern mühendis isimleri belirlenmiştir. Lisansüstü eğitim fırsatları için Dokuz Eylül Üniversitesi ile işbirlikleri konuşulmuştur. Bu kapsamda başvuru yapan 3 personelimizden 1 tanesi lisansüstü eğitime başlanmıştır. Böylece; Firmanın gelişimi için kalkınma planları belirlenmiştir. Proje bazında soruna çözüm bulunarak katma değer yaratması sağlanmıştır. Fikri mülkiyet haklarına konu edilebilir bir çıktı oluşturulmuştur. İnsan kaynağının etkili ve gelişimsel kullanılarak firmaya ülkeye katkı sağlayabilmesinin temelleri atılmıştır. Firmanın akademik çevrelerde bilinirliği artırılmıştır. Bilim Kurulu çatısı altında oluşturulan faaliyetler ile kalkınma hedefleri ve gelişim sorunlarının çözülmesi sağlanmaya başlamıştır. Bunları çeşitlendirerek sürdürülebilir kılmak önemlidir. Bilim Kurulu çatısı bu hedefle oluşturulmuştur. Çeşitlenebilirliği için her Bilim Kurulu na en fazla 15 akademisyen çağrılması, bir önceki Bilim Kurulu ndan en fazla 5 akademisyenin bulunması ve alınan kararların uygulanabilirliğinin irdelenmesi, akademisyen çeşitliliği ile yeni farklı bakış açıları getirilmesi hedeflenmektedir. Sürdürülebilir olması için her Bilim Kurulu nda farklı bir onur konuğu çağrılması ve farklı aktivitelerle katılımın daha keyifli hale getirilmesi sağlanacaktır. Resim 1: Bilim Kurulu Toplantısı 66

69 KAMU/SANAYİ/KÜME/ÜNİVERSİTE İŞBİRLİĞİYLE KRİTİK TEKNOLOJİYE SAHİP ÜRÜN GELİŞTİRME UYGULAMASI FİGES FİZİK A.Ş. 67

70 FİGES A.Ş. kurulduğu günden itibaren başta savunma sanayi olmak üzere çeşitli sektörlerde mühendislik hizmeti veren ve mekanik tasarım, analiz, simülasyon, sistem tasarımı gibi alanlarda faaliyet gösteren bir Ar-Ge Şirketidir. Bu faaliyetlere ek olarak, 2013 yılında firma, vizyonunu revize ederek Ar-Ge çalışmalarıyla kendi ürününü oluşturma ve pazara sunma misyonunu benimsemiştir. Uygulama öncesi dönemde FİGES A.Ş. bünyesinde bulundurduğu farklı dallarda çalışan mühendislik ekipleriyle iç ve dış piyasaya mühendislik hizmeti veren, aynı zamanda Türkiye de mühendislik alanında çalışan birçok firmanın kullandığı ANSYS ve MATLAB yazılımlarının satış ve eğitimlerini sağlayan bir Ar-Ge firması olarak faaliyet göstermekteydi. FİGES, bu dönemde MİLGEM gibi birçok kilit projede çözüm ortağı olmuş, ASELSAN gibi köklü firmaların onaylı tedarikçilerinden biri olmuştur li yılların sonunda anahtar teslim birçok projeye de imza atan FİGES prototipleme faaliyetlerini artırmış, ürün geliştirecek düzeye gelmiştir. Bu gelişim sürecinin sonunda, 2013 yılına gelindiğinde şirket, altyapısını güçlendirmek ve gelirlerini artırmak için ürün arayışına girmiştir. FİGES 2013 yılında yüklendiği yeni vizyon ve misyon doğrultusunda; katma değeri yüksek olup yurt dışından ithal edilen ve şirketimizin imkân ve kabiliyetleri ile yapabileceği ürünleri belirlemek için şirket içi toplantılar gerçekleştirmiştir. Ticari ürün vizyonu bu toplantılar süresince değerlendirilerek izlenecek uygun yolun kamu kurumları ve üniversitelerle işbirliği yapmak olduğuna karar verilmiştir. Uygulamayla ilgili seyahat ve organizasyon masraflarını FİGES in öz kaynaklarıyla karşılamasına karar verilmiştir. Uygulama, Kamu-Üniversite-Medikal Küme-Sanayi İşbirliği çerçevesinde FİGES in kendisine ait bir ticari ürün geliştirmesidir. Bu kapsamda birçok kamu kuruluşu ve üniversite ile görüşen FİGES, Isı ve Basınç Duyarlı Myoelektrik Kontrollü Üst Ekstremite Projesi adıyla başlattığı projede ilk prototip üretimini 2016 sonunda gerçekleştirmiştir. Ürünün 2017 ikinci yarısında piyasaya çıkması beklenmektedir. Uygulamanın amacı FİGES tarafından geliştirilen katma değeri yüksek olup yurt dışından ithal edilen ticari bir ürünü piyasaya sunmaktır. 68 FİGES 2013 yılında yüklendiği yeni vizyon ve misyonlar doğrultusunda enerji, sağlık, medikal gibi farklı sektörlerde bir dizi toplantı ve görüşmeler gerçekleştirmiştir. Medikal alanda hem Sağlık Bakanlığı ile toplantı yapmış hem de OSTİM de bulunan Medikal Küme Koordinatörü nü ziyaret etmiştir. Bu ziyaretlerin akabinde potansiyel projelerin değerlendirilmesi için firma içi toplantılarla proje konuları elenmiş, uygun projeler üzerinde odaklanılmıştır. Dönemin Medikal Küme Koordinatörü Oğuz Ünal; GATA METÜM Başkanı Osman Bengi, TOBB Biyomedikal Bölüm Başkanı Osman Eroğul ve FİGES yöneticilerini bir araya getirerek proje konularında uzlaşma sağlanmasını kolaylaştırmıştır.

71 Kamu - Üniversite - Sanayi İşbirliği İyi Uygulama Örnekleri Bu çalışmalar sonrasında GATA METÜM merkezli olmak üzere bir dizi görüşme yapılmıştır. Toplantılara TOBB Üniversitesi nden ilgili alanlarda çalışabilecek akademisyenler katılmış, fikir alışverişine katkıda bulunmuşlardır. Konunun belirlenmesi aşamasında özellikle Medikal Küme Koordinatörlüğünün iç piyasayla ilgili tecrübeleri ön planda tutulmuştur. Medikal küme ve üniversite raporlamaları doğrultusunda Türkiye de akıllı protez alanlarında önemli bir cari açık olduğu ve bu açığın FİGES mühendislik altyapısı sayesinde kapatılabileceği vurgulanmıştır. Ön çalışmalar sonucunda bu alanda yapılacak çalışmalara ülkemizin ihtiyacının olduğu, uygulamaya katma değeri yüksek ve yenilikçi bir proje olan Isı ve Basınç Duyarlı Myoelektrik Kontrollü Üst Ekstremite Protezi projesi ile başlamanın uygun olduğu kararlaştırılmıştır. Proje konusu ürün, ülkemizde in, dünyada ise 15 milyonun üzerinde en az bir uzvunu kaybetmiş insanlara çare niteliğindedir. Dünya pazarında hastalık veya kaza sonucu elini kaybetmiş hastalara; pasif, konvansiyonel, myoelektrik kontrollü ve biyonik protezler olmak üzere farklı teknoloji seviyelerinde seçenekler sunulmaktadır. Türkiye, mevcut durumda dünya protez pazarına sadece pasif ve konvansiyonel protez üretmekte, proje çıktısı ürünümüzden daha düşük seviyede teknolojik inovasyon içeren myoelektrik kontrollü ve biyonik protezleri yurt dışından yüksek maliyetlerle ithal etmektedir. Uygulamamız hem iç piyasadaki bu sorunu çözebilmek, hem de dünya protez pazarına yüksek teknolojili ürün ihraç edebilecek bir ürün çıkarması nedeniyle ayrıca önemlidir. Proje kapsamında yapılan fizibilite çalışmaları çerçevesinde projenin çok disiplinli bir proje olduğuna karar verilmiş, projenin eksik kaldığı alanlarda ihtiyaç duyulan akademik danışmanlar belirlenerek temasa geçilmiştir. Bu kapsamda Yeditepe Üniversitesi nden Duygun Erol Barkana danışman statüsünde proje ekibine katılmıştır. Yine bu çalışmalar sırasında proje yöneticiliğinin bir biyomedikal mühendisi tarafından yapılması uygun görülmüş ve bu eksikliği gidermek için o dönem GATA METÜM Merkezi nde görev yapan Ahmet Levent Kandemir in FİGES bünyesine katılmasına karar verilmiştir. Söz konusu dönemde TÜBİTAK ın 1511 öncelikli alanlar çağrısına da uyduğu için projemiz o kapsamda hocalarımızın ve METÜM ün desteği ve Ahmet Levent Kandemir in katkılarıyla yazılmış ve başvurusu yapılmıştır yılında proje önerimiz kabul edilmiş ve proje başlangıcı olan 2014 Mayıs ayından itibaren GATA METÜM den transfer ettiğimiz Levent Kandemir FİGES te çalışmaya başlamıştır. Proje çalışmalarının her aşamasında proje ekibi; FİGES Ankara-İstanbul ofislerinde, TOBB Üniversitesi nde, Yeditepe Üniversitesi nde ve GATA da periyodik proje değerlendirme toplantısı yapmıştır. Bu toplantılarda projede karşılaşılan zorluklar danışman kadrosu ve harici akademisyenlerin yardım ve destekleriyle aşılmış ve proje prototip süreci tamamlanmıştır. 69

72 Uygulamanın hedefi, ticari bir ürün geliştirerek firma Ar-Ge altyapısını güçlendirmek ve gelirleri artırmaktır. Bunlara ek olarak FİGES, Türkiye nin köklü mühendislik firmalarından biri olarak ulusal cari açığın kapatılmasında pay sahibi olmayı da kendisine hedef olarak belirlemiştir. Isı ve Basınç Duyarlı Myoelektrik Kontrollü Üst Ekstremite Protezi nin Kamu-Üniversite- Küme-Sanayi işbirliği uygulaması kapsamında projelendirilmesi ve hayata geçirilmesi projenin başarıya ulaşmasında önemli bir etkendir. Uygulama esnasında yaygın yaklaşım olan proje esnasında kamu kuruluşlarını ve üniversiteleri ziyaret etmek yerine proje henüz başlatılmadan bu ilişki kurulmuş, proje bu ilişki çerçevesinde şekillendirilmiştir. Proje başlangıcından beri paydaşlarla olan görüşmemiz devam etmektedir. Osman Eroğul, Oğuz Ünal, firmamızın üst yönetimi, proje yürütücümüz ve proje koordinatörümüzden oluşturduğumuz bir komite yaklaşık 8 aydır belirli sürelerde bir araya gelerek projenin çıktısı olan Biyonik El in hasta deneylerini yapma ve ticarileşmesiyle ilgili hep birlikte beyin fırtınası ve araştırma yapmaktadır. Firmanın önümüzdeki yıllarda gerçekleştireceği projeleri de göz önünde bulundurduğumuzda uygulamanın işletmemiz teknolojik seviyesine katkısı yadsınamaz bir gerçektir. Proje kapsamında TOBB Üniversitesi ve Yeditepe Üniversitesi nden danışmanlık alınmış, akademik bilginin sanayiye yansıtılması sağlanmıştır. Proje konusu üzerinden patent başvurusu yapılmış, firmanın patent kültürünün artması sağlanmıştır. GATA gibi bir hastanenin projeye katılımı medikal anlamda bilgi ve tecrübemizi artırmış, mevcut projemizin ve gelecekte gerçekleştireceğimiz projelerin sağlam temeller üzerine kurulmasını sağlamıştır. Teknolojik ve medikal alanlarda bilgi birikimimizin artması ve çok ortaklı bir proje devam ettirmemiz firmamızın Ar-Ge faaliyetlerini artırmış, yeni bir bakış açısı kazandırmıştır. Bu uygulama sayesinde firmamız, daha çok projede danışmanlarla çalışmaya başlamış, akademik bilginin sanayiye aktarılmasında öncü firmalardan biri olmuştur. Şirket içerisinde Ar-Ge departmanlarının artan yetenekleri, yeni istihdam alanları yaratmış, şirketimizi inovatif düşüncenin yeni bir merkezi haline getirmiştir. Kamu desteğiyle hayat bulan projemiz eş zamanlı olarak proje yazma, proje yürütme ve kamu teşviklerini Ar-Ge yararına kullanma konusunda da ders verici niteliktedir. Ülkemizde akademik danışmanlıkların çoğunlukla akademik alanda sıkışıp kaldığı düşünülürse bu tecrübenin pratik anlamda sanayiye yönlendirilmesi uygulamamızın en önemli avantajlarından biridir. Projemizin ortaya çıkma hikayesi, FİGES olarak ulusal cari açığımızı kapatmaya katkıda bulunmak amacıyla katma değeri yüksek ithal edilen bir ürün yapma arayışımız 70

73 Kamu - Üniversite - Sanayi İşbirliği İyi Uygulama Örnekleri çerçevesinde Medikal Küme ile iletişime geçmemizle başlamış, Medikal Küme Koordinatörünün bizi GATA METÜM ve TOBB Biyomedikal Bölüm Başkanı ile tanıştırmasıyla devam etmiş, GATA METÜM den bir biyomedikal mühendisi firmamız bünyesine katmamız ve Yeditepe Üniversitesinden bir hocayı da projeye dâhil etmemiz ile olgunlaşmıştır. Projenin prototipleme aşamasına hızlı ve sorunsuz bir şekilde gelebilmesi zengin proje kadrosu sayesinde gerçekleşmiştir. Bu güzel ekip ve ekibin sinerjisiyle ortaya çok güzel bir uygulama örneği çıkmıştır. Firma içerisinde bu uygulamamızın yeni örnekleri her geçen gün planlanmakta ve hayata konulmaktadır. FİGES bugün itibariyle farklı üniversitelerden 100 ü aşkın danışmanla ticari hayatına devam etmektedir. Isı ve Basınç Duyarlı Myoelektrik Kontrollü Üst Ekstremite projemiz firma vizyonunu değiştirmiş, yeni projelerin başlatılmasına olanak sağlamıştır. FİGES, bu uygulama sonrası, medikal alanda çok disiplinli çalışma tecrübesini pekiştirerek benzer bir prensiple iki Ar-Ge projesi daha başlatmış ve bu projeleri de olgunluk seviyesine getirmiştir. Bu projeler Kuvvet-Basınç Geri Beslemeli Ergonomik Cerrahi El Kumandası ve Biyomedikal ve Özel İmalat Ürünlere Yönelik Doğrudan Üretim Makinesi projeleridir. Proje çıktıları olan ilk prototipler de Elektronik Mast projesi ile beraber İDEF 17 Fuarı nda sergilenecektir. 71

74 TEMSA KAMU-ÜNİVERSİTE-SANAYİ İŞBİRLİĞİ ÖRNEĞİ: MD9 ELECTRICITY ELEKTRİKLİ OTOBÜS PROJESİ TEMSA ULAŞIM ARAÇLARI SANAYİ VE TİCARET A.Ş. 72

75 Kamu - Üniversite - Sanayi İşbirliği İyi Uygulama Örnekleri Şehirlerdeki hava kirliliğinin %37 si, sürekli dolaşımda olan fosil yakıtlı toplu taşıma araçlarından ortaya çıkmaktadır. Karbon salınım oranının azaltılması sürdürülebilir bir çevre açısından büyük önem arz etmektedir. Bu nedenle, dizel araçlarda egzozdan çevreye yayılan zehirli gazların bertaraf edilmesi için özellikle Avrupa ve Amerika otoriteleri tarafından sürekli olarak mevcut yasal düzenlemeler güncelleştirilmektedir. Günümüz dünyasında karbon salınımı neredeyse hiç olmayan, çevre kirliliğini azaltan ve gürültü seviyesini düşüren elektrikli araçların kullanımı özellikle toplu taşımada artık kaçınılmaz duruma gelmiştir. Bu nedenle Temsa da yerli elektrikli otobüs geliştirme projesi başlatma fikri ortaya çıkmıştır. Yapılan fizibilite çalışması sonucunda üniversitenin akademik bilgi birikimi ile Temsa nın otobüs tasarım ve geliştirme tecrübesi birleştirilerek projenin başlatılması kararı alınmıştır. Bu kapsamda, Çukurova Üniversitesi Elektrik- Elektronik Mühendisliği ile işbirliği yapılarak elektrikli araç tasarlanmış aracın ana algoritmaları başarılı bir şekilde geliştirilmiş ve aracın seri üretimine geçilmiştir. Egzoz emisyon düzenlemelerinin sıkılaştırılması kapsamında 2020 li yıllarda ağır ticari araçlarda Gerçek Sürüş Emisyonları (Real Driving Emissions) regülasyonları ile aracın seyir halinde çevreye yaydığı karbondioksit oranı üzerinden değerlendirme yapılacaktır. Bununla birlikte içten yanmalı motorlu bir otobüs yapmak günden güne daha karmaşık ve pahalı hale gelmektedir. Euro 2 normlu bir dizel motor ile Euro 6 normlu bir dizel motor arasında ciddi bir maliyet farkı vardır. Önümüzdeki dönemde devreye girecek olan yasal düzenlemeler ile egzoz bertaraf etme (aftertreatment systems) sistemlerinde %90 lara varan bir maliyet artışı öngörülmektedir. Dizel emisyon teknolojisi maliyetindeki artış ve batarya teknolojisindeki maliyet azalışı öngörüsü ile 2025 yılında elektrikli otobüs maliyeti ve dizel otobüs maliyetinin aynı olacağı düşünülmektedir yılından sonra özellikle büyük şehirlerden başlayarak bütün belediye otobüslerinin elektrikli yürüyen aksama sahip olacağı tahmin edilmektedir. Genellikle dizel otobüs üreticileri otobüs tasarımında uzman oldukları halde V gibi yüksek voltajlarda bilgi birikimine sahip olmamaktadır. Elektrikli araç için yüksek voltaj kontrol algoritmaları tasarımı yapmak gerekmektedir. Bunun için gerekli olan bilgi birikim açığını Çukurova Üniversitesi Elektrik- Elektronik Mühendisliği öğretim üyeleri aracılığıyla gidererek MD9 electricity Elektrikli Otobüs Projesi ne başlama kararı alınmıştır. İşbirliğine karar verildikten sonra proje 2013 yılında TÜBİTAK TEYDEB 1511 Öncelikli Alanlar Araştırma Teknoloji Geliştirme Programı na sunulmuş ve TÜBİTAK tarafından desteğe layık görülmüştür. Proje kapsamında 9 metrelik %100 elektrikli belediye otobüsünün tasarlanması, araç kontrol sistem algoritmalarının geliştirilmesi, prototiplerin üretilmesi ve doğrulama testlerinin üretilen prototip üzerinde tamamlanması faaliyetleri gerçekleştirilmiştir. Literatür araştırmasından başlayarak aracın seri üretime hazır hale getirilmesine kadar 73

76 olan tüm aşamalar Çukurova Üniversitesi akademisyenlerinin aktif katılımı ile başarılı bir şekilde gerçekleştirilmiştir. Projenin temel amacı %100 elektrikli bir belediye otobüsünün tasarlanması, bu araca ait olan kontrol senaryolarının ve algoritmalarının özgün olarak geliştirilmesidir. Bunun yanında bu proje ile birlikte hem Temsa bünyesinde hem de Çukurova Üniversitesi bünyesinde elektrikli araç, kontrol algoritmaları ve yüksek voltaj tasarım kabiliyetinin geliştirilmesi ve elektrikli araç ekosisteminin oluşturulması hedeflenmiştir. Bu proje, bundan sonra yapılacak olan yeni elektrikli araç ve elektrikli araç bileşenleri projelerinin temeli niteliğinde olduğundan tüm tasarım faaliyetlerinde elektrikli araç teknolojisi geliştirme ekosistemi kurulacak şekilde çalışmalar yapılması amaçlanmıştır. Bu kapsamda projede çalışan Temsa personellerinin Çukurova Üniversitesi nde yüksek lisans eğitimlerine başlamaları hedeflenmiştir. Temsa proje hedeflerine istinaden iş planı faaliyetleri ve Temsa - Çukurova Üniversitesi işbirliği aşamaları aşağıda yer almaktadır. Bu aşamalar Çukurova Üniversitesi Elektrik- Elektronik Mühendisliği Bölümü öğretim üyelerinden Y. Doç. Dr. Mehmet Uğraş CUMA önderliğinde, Prof. Dr. Mehmet TÜMAY gözetiminde tamamlanmıştır. Arş.Gör. Mustafa SAVRUN ve Arş. Gör. Tahsin KÖROĞLU da proje faaliyetlerine akademik destek sağlamışlardır. Gereksinim Analizi Literatür ve sektör taranarak mevcut yapılan çalışmaların tanımlanması Kullanıcı ihtiyaçlarının araştırılması, analizi ve kullanım senaryolarının belirlenmesi Mevcut içten yanmalı motorlu otobüsün performans değerlerinin tespit edilmesi Elektrikli araç için sistem gereksinimlerinin belirlenmesi ve bileşenlerinin seçimi Gereksinim analizi çalışmaları kapsamında akademisyenlerle birlikte 114 tane makale ve bildiri incelenmiş, bu çalışmalardan elde edilen bilgiler özetlenerek 200 sayfanın üzerinde analiz raporu oluşturulmuştur. Bu rapor projenin diğer faaliyetleri için temel girdi görevini görmüştür. Düzenli olarak yapılan proje toplantıları ile mevcut toplu taşıma araçlarının kullanım senaryoları üzerinde tartışılmış ve geliştirilecek elektrikli aracın sağlaması gereken performans parametreleri belirlenmiştir. Projenin ilerleyen safhalarında mukayese amacıyla mevcut dizel araçlara ait performans parametreleri test edilmiştir. Modelleme ve Simülasyon Çalışmaları 74 Mekanik bileşenlerin ve sistemlerinin modellenmesi, Elektrik bileşenlerinin ve sistemlerinin modellenmesi, Kontrol sistemlerinin modellenmesi ve entegrasyonu,

77 Kamu - Üniversite - Sanayi İşbirliği İyi Uygulama Örnekleri Simülasyon ve analiz çalışmalarıdır. Modelleme ve simülasyon çalışmaları kapsamında yapılan faaliyetler üniversite kontrolünde gerçekleştirilmiştir. Geliştirme Çalışmaları Güç yönetimi ve kontrol algoritmalarının geliştirilmesi, Güvenlik ve sürüş destek algoritmalarının geliştirilmesi, Yardımcı sistemlerin geliştirilmesi ve entegrasyonudur. Bu aşamada Araç kontrol ünitesi yazılımları üniversite akademisyenleri desteğiyle ARGE mühendislerimiz tarafından geliştirilmiştir. Bir yandan da araç prototipi oluşturulmaya başlanmıştır. Tasarım Doğrulama ve Entegrasyon Entegrasyon, Araç simülatör testleri, Araç yol testleridir. Projenin son aşamasında elektriksel, mekaniksel ve kontrol donanımları bir araya getirilerek araç prototipi ortaya çıkarılmıştır. Araç prototipinin üretilmesi aşamasında da üniversite ekibi hazır bulunmuş, bileşenlerin yerleşiminin doğru yapılması, bileşenlerin devreye alınması ve test edilmesi gibi konularda Temsa Ar-Ge mühendislerine sürekli destek sağlanmıştır. Temsa ve Çukurova Üniversitesi Elektrik Elektronik Mühendisliği bölümünün yapmış olduğu işbirliği sayesinde Temsa akademik ve pratik bilgileri sentezleyerek elektrikli otobüs geliştirme kabiliyetini elde etmiştir. Çukurova Üniversitesi nde ise elektrikli araç tasarımında deneyimli akademisyenlerin gelişmesine olanak sağlanmıştır. Bir elektrikli otobüsün en önemli başarı kriterlerinden bir tanesi her biri kendi yazılımına sahip olan ve büyük oranda ithal edilen komponentlerin aracın verimli bir şekilde çalışabilmesini sağlayacak şekilde entegre edilebilmesidir. Bu entegrasyonu sağlayacak yazılımların ithal edilmesi durumunda ortaya verimsiz ve tam başarılı olamamış ürünler ortaya çıkabilmekte aynı zamanda araç geliştirilme çalışmalarında yurt dışına bağımlı hale gelinmektedir. MD9 electricity projesinin özgün yönü dışarıya bağımlılığı ortadan kaldıracak şekilde merkezi kontrolcü yazılımları ve komponent-araç entegrasyon yazılım çalışmalarının Temsa ya özgü olarak Çukurova Üniversitesi akademisyenleri ile işbirliği yapılarak geliştirilmesidir. Bu sayede hazır bir sistem satın alınarak geliştirilen bir aracın aksine optimizasyon ve geliştirme çalışmalarına baz olacak bilgi birikimi ve esneklik sağlanmış olmaktadır. 75

78 Projenin bir diğer özgün yönü ise Çukurova Üniversitesi bünyesindeki akademisyenlerin elektrikli araçla ilgili akademik çalışmalarının gerçek ortamda doğrulanmasının sağlanmış olması ve birçok akademik çalışmaya da ön ayak olmasıdır. Elektrikli otobüs geliştirilmesi ile beraber hem Temsa hem de Türkiye yeni bir ürün kazanmıştır. Dolasıyla proje ülkenin hem ihracat oranını arttıracak hem de ithalatını önlemiş olacaktır. Bu uygulama sonucunda bugüne kadar ithal olarak tedarik edilen bilgi birikimi ortadan kaldırılarak tamamen özgün ve ülkemiz için katma değer yaratan elektrikli otobüs geliştirme yetkinliği elde edinilmiştir. Bu proje ile üniversitenin yüksek voltaj bileşenleri ile tasarım yapabilme yeteneği konusundaki know-how ı içselleştirilmiştir. Proje sayesinde Temsa Ar-Ge elektrik ekibi elektrikli araç bileşenleri ve bu bileşenlerin kontrol algoritmaları geliştirilmesi yeteneği kazanmıştır. Bununla beraber Çukurova Üniversitesi Elektrik- Elektronik Mühendisliği Bölümü nde de elektrikli araçlar üzerine çalışma yapılması sağlanarak bu konuda teknolojik olarak daha da ilerlenmesi için geliştirme sürecinin devamlılığı sağlanmıştır. Proje kapsamında Temsa bünyesinde elektrikli araç ekibi oluşturulmuş, Ar-Ge Merkezi içerisinde yeni bir binada elektrikli araç için gerekli olan teknolojileri geliştirmek amaçlı 2016 yılında E-LAB elektronik yüksek teknoloji geliştirme laboratuvarı kurulmuştur. E-LAB, Temsa mühendisleri ve üniversitelerin ilgili akademisyenlerinin birlikte çalışabilecekleri geliştirme ortamı olarak dizayn edilmiştir. Projenin yürütülme aşamasında Temsa Ar-Ge elektrik ekibine hem bu projede görev almaları hem de ilerleyen dönemlerdeki elektrikli otobüs projelerinde katkı sağlamaları için yeni uzman mühendisler katılmıştır. Ayrıca Temsa proje ekibinde yer alan mühendislerden 3 ü doktora ve 4 ü yüksek lisans olmak üzere toplamda 7 mühendis yüksek eğitim programlarına katılmıştır. Projeden elde edilen bilgiler ile SCI kapsamında üniversite öğrenim elemanları ve Temsa mühendisleri ile ortak şekilde oluşturulan 2 adet makale yayınlanmıştır. ATT Uluslararası Konferansı nda 2 adet bildiri yine ortak şekilde sunulmuştur. Söz konusu bildiriler seçilmiş bildiri olarak ele alınarak makale formatında yayımlanmak üzere kabul edilmiştir. Yine projeden kazanılan deneyimlerle, 2017 yılındaki iki uluslararası konferansa 2 bildiri özeti gönderilmiş ve üniversite öğrenim üyeleri tarafından 3 tane makale yayımlanmıştır. Böylece akademik yayınlara katkı sağlamıştır. 76 Örnek bir üniversite-sanayi işbirliği olan projemiz başka üniversiteler ve diğer firmalarla işbirlikli projelerimizin oluşmasına önayak olmuştur. Bu süreç içerisinde yeni batarya yönetim sistemi için yine Çukurova Üniversitesi Elektrik-Elektronik Mühendisliği öğretim üyeleriyle TÜBİTAK TEYDEB 1501 proje başvurusu yapılmıştır.

79 Kamu - Üniversite - Sanayi İşbirliği İyi Uygulama Örnekleri MD9 electricity elektrikli projemizde kazandığımız tecrübe ile Türkiye nin ilk %100 yerli elektrikli otobüsü olan AVENUE EV araç geliştirme projesini de TÜBİTAK TEYDEB 1501 kapsamında gerçekleştirmekteyiz. Bu proje Temsa, Aselsan, Altınay, Hacettepe Üniversitesi ve Kocaeli Üniversitesi ile ortak şekilde yürütülmektedir. Proje tamamlandığında ithal edilen elektrikli araç komponentlerinin tamamı yerli olacak ve ülkemiz cari açığına da katkı sağlayacaktır. Bu proje neticesinde Adana Bilim ve Teknoloji Üniversitesi bünyesinde elektrikli araçların geliştirilmesine hizmet edecek bir merkezi laboratuvar kurulması ile ilgili çalışmalara başlanmıştır. Bu merkezi laboratuvar kurulmasının ardından elektrikli araçlar konusunda uzmanlaşmış akademisyenleri ve Temsa mühendislerini bir araya getirecek ve bu sinerji ile elektrikli araçlarla ilgili yeni projelere yol açacak bir mükemmeliyet merkezi kurulması hedeflenmektedir. Temsa da yapılan ilk elektrikli araç projesi olan MD9 electricity kapsamında gerçekleştirilen üniversite-sanayi işbirliği ile projenin başarı ile tamamlanması sağlanmıştır. Bu çalışma ile iki yönlü bir bilgi birikimi transferi gerçekleştirilmiştir. Ülkemiz için üniversite sanayi işbirliği açısından etkili bir örnek oluşturan proje ile işbirliklerin yeni teknolojilerin hayata geçirilmesinde ne kadar önemli bir etken olduğu gösterilmiştir. Çukurova Üniversitesi ve Temsa işbirliği sayesinde toplu taşımacılığın geleceği olan elektrikli otobüslerin ülkemizde geliştirilmesi için öncü niteliğinde ve bundan sonra geliştirilecek tüm projeler için başvuru kaynağı olarak yol gösterici olan bir proje başarı ile tamamlanmıştır. 77

80

81 PROJE YÖNETİMİ

82 TASARIM ÇÖZÜM ORTAĞI EKOSİSTEMİ YÖNETİMİ ASELSAN A.Ş. 80

83 Proje Yönetimi İyi Uygulama Örnekleri Tasarım Çözüm Ortağı Ekosistemi, ASELSAN SST Ar-Ge Merkezi tasarım mühendisleri, tasarım çözüm ortağı alt yüklenicileri ve ASELSAN içindeki diğer paydaşları (Satın Alma ve Tedarik Bölümü, proje yönetim, kalite yönetim bölümleri, entegre lojistik destek bölümleri vb.) bir araya getiren, bilgi paylaşımı, veri paylaşımı, alt yüklenici firma seçimi, alt yüklenici firma geliştirme programı, satın alma süreçlerini yürüten, yönetimsel kararların alındığı, alt yüklenici kullanım tecrübelerinin kayıt altına alındığı bir ekosistemdir. Aynı zamanda bu ekosistem içerisinde çözüm ortağı alt yüklenicilerde yürütülmekte olan tasarım işleri takip edilmekte ve her bir iş kapsamında alt yüklenicilerin performans değerlendirmesi yapılmaktadır. Ekosistemde tasarım işleri olarak tanımlanan işler, ASELSAN tarafından geliştirilen sistemlerin Ar-Ge si kapsamında alt yüklenici, üniversite ve teknoloji transfer ofislerinde yürütülen Ar-Ge çalışmaları içeren alt tasarım çalışmalarıdır. Merkezinde Tasarım Alt Yüklenici Yönetim Ekibi ve Tasarım Alt Yüklenici Portalı (TAYP) nın bulunduğu ve bunun etrafında tasarımcılar, satın almacılar, kalite mühendisleri, proje yöneticileri gibi diğer ASELSAN paydaşları ile çözüm ortaklarının yer aldığı bir ekosistemdir. Bütün ekosisteme ait bilgiler/veriler oluşturulan portal (TAYP) üzerinde kayıtlanmakta, iş akışları da yine portal aracılığı ile portal üzerinden yapılmaktadır. İş akışları ve verilerin oluşturulması, Tasarım Alt Yüklenici Ekibi tarafından tecrübe ortalaması yirmi yıldan fazla olan Alan Koordinatörlerinin ve diğer tasarımcı, paydaş bölümlerin bilgi birikimi ve tecrübesini yansıtacak şekilde görüş ve bilgilerin aynı anda paylaşıldığı portal üzerinden yürütülmektedir. Şekil 1: Tasarım Çözüm Ortağı Ekosistemi Uygulama öncesi, ekosistemin ve bilgilere ulaşılabilecek bir portalin tam olarak oluşturulamamış olması nedeniyle alt yüklenici firmalar, yapılan tasarım işleri, ihtiyaç duyulan ilave bilgiler bir bütün olarak tüm paydaşların ulaşabileceği şekilde kayıtlı değildi. 81

84 Bu nedenle alt yüklenici yönetimi yapabilecek, karar mekanizmaları çalıştırabilecek ve harmoni içinde çalışılabilecek bir ortam mevcut değildi. Bu durum ekosistemin yönetilememesi problemini yaratmaktaydı yılında ASELSAN içinde yapılan organizasyon değişimi sonrası ekosistemin yapılanması ve en önemli ayağı olan tasarım alt yüklenici yönetim ekibi ile portalin kurulması kararlaştırılmıştır. Uygulamanın maliyeti, bu ekosistemin kurulumunda yer alan ekip üyelerinin işçilikleri ve mevcut bilgisayar donanım, yazılım ve ağ altyapısından oluşmaktadır. Yeni yatırım maliyeti oluşmamıştır. Bu uygulama ile ASELSAN daki mühendislik iş gücü kapasitemizi aşan düzeydeki elektronik, mekanik, yazılım ve sistem tasarım işlerimizi aynen ASELSAN daki performans, güvenilirlik, kalite, yeterlilikte ve ASELSAN daki tasarım kültürünü barındıran ve yaşatan süreçlere benzer biçimde gerçekleştirebilecek çözüm ortaklarının sayısını arttırmak amaçlanmıştır. Ekosistem içinde tasarımcı ve diğer paydaşlar alt yüklenici ile beraber oluşturulan sinerji ile karşılıklı bilgi ve hedef paylaşımı ile tüm paydaşların kendi sistemlerini iyileştirmesi ve veriminin artırılması, teknolojik gelişimin sağlanması ve alt yüklenici gelişimine destek iş gücü planlaması ile yeni sahalarda çalışma imkanı bulabilmektedir. Uygulamanın geliştirilmesine 2015 yılı başında başlanmış olup, 3 aşamalı bir çalışma planı uygulanmıştır. 1. aşamada ekosistemin ve bu ekosistem kapsamında tasarım alt yüklenici ekibinin ve iç portalin kurulması, 2. aşamada kurulan portal üzerinden otomatik iş akışlarının yapılması ve 3. aşamada da alt yüklenici ile iletişimi ve bilgi değişimini yapacak bir dış portalin işletmeye alınması ve alt yüklenici yetenek geliştirme uygulamasının başlatılarak ekosisteme entegre edilmesi planlanmıştır. 1. aşama 2015 Ocak-Eylül ayları arasında gerçekleştirilmiştir. 2. aşama 2015 Mayıs ve 2016 Mart ayları arasında sonuçlanmıştır. 3. aşamaya ise 2016 Ekim ayında başlanmış olup çalışmalar devam etmektedir. 3. aşamanın 2018 yılı sonuna kadar bitirilmesi planlanmaktadır. 82 Uygulama ile bütün çözüm ortağı bilgi/verilerinin (firma bilgisi, uzmanlık bilgisi, altyapı ve çalışan) merkezi olarak saklanması, çözüm ortaklarına verilecek işlerin teklif ve sipariş aşamalarının yürütülmesi, sonlandırılması, çözüm ortağına verilen tasarım işlerinin kayıtlanması ve takibi hedeflenmiştir. Bu uygulamanın diğer hedefleri ise: Alt yüklenici kullanımının artışı ile ASELSAN içinde daha fazla teknoloji yoğun, yüksek teknoloji içeren çalışma alanlarına girilmesi ve bu kapsamda yeni konsept belirleme ve Ar-Ge faaliyetlerinin artırılması,

85 Proje Yönetimi İyi Uygulama Örnekleri Alt yüklenici kullanım oranının (alt yüklenici işçiliği/tasarım mühendisi işçiliği) artırılması, tasarım iş sayısı ve işlerin toplam parasal değerinin artırılması, Tasarım işi verme sürelerinin kısaltılması ve sürecin hızlandırılması, Daha fazla çözüm ortağı adayının ve firmanın sisteme kazandırılması, tasarım konusunda onay verilerek kaliteli çözüm ortakları sayısının artırılması, Çözüm ortaklarının uzmanlık ve yeteneklerinin derinlemesine geliştirilmesi, Son kullanıcıya giden ve alt yüklenicilerde tasarlanan cihaz/sistemlerde tasarım kaynaklı hataların azaltılmasıdır. Tasarım Çözüm Ortağı Ekosistem Yönetimi nin yenilikçi yönü ve diğer uygulamalara göre üstünlükleri aşağıdaki gibidir: Ar-Ge kapasitesinin artırılması, KOBİ ve diğer alt yüklenici işbirliğini artırmayı ve işbirliklerinin yaygınlaşmasını, doğru potansiyelin uygun alanda kullanılmasını sağlıyor olması, Şirket içi süreçlerin ve ekosistemin; TAYP üzerinden yürütülmesi, bu kapsamda iş akışları ve onayların da TAYP aracılığıyla bilgisayar ağı üzerinden otomatik ve kontrollü kayıtlarla yapılarak paydaşlara yöneltilmesi, Seri bir çalışma şeklinden paralel ve aynı anda etkileşimli bir çalışma imkânı sunması, Alt yüklenici kaynaklarının doğru yerde ve potansiyeline göre kullanılması, Bilgi birikimi ve tecrübeleri kullanma yönünde açık bir paralel sistem oluşturmasıdır. Bu ekosistemin teknolojik gelişmeye katkısı ise: Daha fazla çözüm ortağı kullanarak, teknolojik gelişimin KOBİ ve diğer küçük ölçekli firmalara yaygınlaşmasının sağlanması, Bu artan KOBİ ve küçük ölçekli alt yüklenici kullanımının, firmaların kendi teknolojilerini derinlemesine geliştirmesine ve ASELSAN ın istediği yüksek teknolojik düzeye çekilmesinin sağlanması, Savunma sanayisinde teknolojik yaygınlaşmalar sayesinde teknolojik tabanın daha fazla genişlemesi ve firmaların daha derinlemesine teknolojik kazanıma sahip olmasının sağlanmasıdır. Alt yüklenici yönetiminin gerçekleştirilmesi, bilgi birikiminin oluşturulması, firma verilerinin kayıtlanması, işlerin sipariş aşamasına getirilmesi, tasarım işlerinin kayıtlanması ve aşamalarının takip edilmesi, bütün var olan verilerin raporlaması gibi çok fazla çıktı ve katma değere sahiptir. Tasarımlarda çözüm ortaklarının kullanımının yaygınlaştırması, alt yüklenici kullanım oranının (alt yüklenici işçiliği/tasarım mühendisi 83

86 işçiliği) artırılması, mevcut çözüm ortağı bilgilerinin (teknik/idari bilgiler, çalışan profili, uzmanlık alanları vb.), yürüyen tasarım işlerinin ve teklif ve sipariş verilerinin, tasarım işleri ve işlerin tamamlanma verilerinin kayıtlanması, çözüm ortakları ve onlarla yürütülen tasarım işlerine ait bilgi birikiminin oluşturulması gibi katma değere sahiptir. Ancak, bunların toplamının aslında yaratacağı en büyük katma değer, daha gelişkin, kendi kendine tasarım yapabilen, kendi teknolojisine ve kendi yetkinlik/uzmanlık alanına sahip bir savunma sanayi çözüm ortaklarını ve dolayısıyla ekosistemini oluşturmaktır. Ekosistemin verileri TAYP üzerinde kayıtlı olduğu için süreç ve süreç kapsamında yürütülen işlerin çıktıları da bu portal üzerinden anlık olarak alınabilmekte ve takip edilmektedir. Ekosistem ve portalin içerisinde 53 ü tasarım onaylı ve 90 ı ile tasarım faaliyeti yürütülen ve 164 ü aday olan toplam 307 kuruluş/firma ile ekosistem yürütülmektedir. 307 kuruluş arasında birlikte proje yürütülen veya yürütülmeye aday firmaların yanı sıra devlet araştırma kurumları, üniversiteler ve üniversite teknoloji transfer ofisleri de yer almaktadır. Çözüm ortağı alt yüklenici firma sayısı, tasarım onaylı firma sayısı, alt yüklenici uzmanlık alanları ve bu uzmanlık alanı sayıları, alt yüklenici altyapı/yetenekleri, alt yüklenicilerin çalışan profili, yürütülmekte olan teklif ve sipariş çalışmaları, Ar-Ge Merkezinde yürütülmekte olan tasarım işleri ve durumları, yürütülmekte olan tasarım işlerinde alt yüklenicilerin performans değerlendirmeleri, çeşitli ölçüm raporları gibi çıktılara anında ulaşılmaktadır. Alt yüklenici kullanım oranı, çözüm ortağına iş verme sürelerinin tespiti, yürütülen işlerin gecikmesi gibi birçok çıktı da ölçülebilir hedefler olarak tanımlanmış olup artırılması/ optimize edilmesi için devamlı ölçülmektedir. Bu doğrudan çıkan verilerin yanı sıra; daha fazla tasarım işi verme, daha fazla alt yüklenici kullanma, çözüm ortaklarının altyapılarını geliştirme gibi diğer hedefler de bu uygulamanın çıktıları arasında sayılabilir. Büyüyen çözüm ortaklarımızın Ar-Ge Merkezi olarak tesis edilmesi veya teknoparklarda çalışmaları da bu ekosistemin çıktıları arasında sayılabilir. Ekosistem kapsamında çalışılan Ar-Ge firma sayısı artırıldıkça, daha fazla sayıda firmanın yeteneğinin artırılması ve savunma sanayi içinde Ar-Ge yapabilen şirket ve yeteneğin artırılması ile de savunma sanayi Ar-Ge potansiyeli de artırabilmektedir. Birlikte çalıştıkça çözüm ortağı tasarım yapan firmaların da yetenekleri ve uzmanlıkları da üst seviyeye çıkarılmaktadır. 84 Çalıştığımız firmaların tasarım yetkinliklerini artırmak için ASELSAN içinde alt yüklenicilerin eğitildiği özel eğitim programları düzenlenmektedir. Tedarikte Kalite Güvencesi Eğitimi, Helicoil ve Bağlantı Elemanları Eğitimi, Korozyon ve Korozyondan Korunma Yöntemleri

87 Proje Yönetimi İyi Uygulama Örnekleri vb. eğitimler çözüm ortaklarını geliştirici ve yetkinliklerini artırıcı eğitimler arasında sayılabilir. Bu eğitimlere çözüm ortağı firmalarımız gönüllü olarak katılım sağlamaktadır. Ekosistem kurulmasından sonra Tasarım Çözüm Ortakları Konferansları SST-TORK 2015 ve SST- TORK 2016 düzenlenmiştir. Bu konferanslarda çeşitli konu başlıkları altında ASELSAN ın projeler konusunda ihtiyaç duyacağı alt yüklenici ihtiyaçları, çözüm ortaklarından beklentiler anlatılarak, Ar-Ge Merkezi çalışanları ile çözüm ortağı çalışanları bir araya gelerek, karşılıklı etkileşim ile gelecek planları ve projelerin detayları paylaşılmaktadır. Ayrıca, çözüm ortakları ile bazı konu başlıkları altında çalıştaylar düzenlenmektedir yılında düzenlenen Proje Yönetim Çalıştayı, proje yönetim konu başlığının detaylı olarak karşılıklı ele alındığı bir çalıştaydır. Bu Konferans ve Çalıştaylar ekosistemin çıktıları arasında yer almaktadır. SST-TORK 2015 Konferansı 82 firmadan 135 temsilci ile 140 ASELSAN SST personelinin katılımıyla gerçekleştirilmiştir. SST TORK 2016 Konferansına 102 Tasarım Çözüm Ortağı Firmadan 150 temsilci; Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ndan 4; Savunma Sanayi Müsteşarlığı Sanayileşme Daire Başkanlığı ndan 4 temsilci ve ASELSAN SST Sektör Başkanlığı personeli ile birlikte toplam 290 kişi katılmıştır. Tasarım Çözüm Ortakları Proje Yönetim Çalıştayı, Tasarım Çözüm Ortağı 38 firmadan 62 temsilci ve ASELSAN çalışanları olmak üzere toplam 129 katılımcı ile gerçekleştirilmiştir. Çalıştayda, ASELSAN SST Sektör Başkanlığı olarak; proje yönetiminin nasıl gerçekleştirildiği, çözüm ortakları ile nasıl işbirliği yapıldığı ve çözüm ortaklarından neler beklendiği anlatılmıştır. Savunma sanayisinde ASELSAN benzeri ana yüklenici rolünde olan şirketlerin de benzer ekosistemi kurmaları ve bu ekosistemle çözüm ortakları ile tasarım çalışmalarını yürütmeleri; topyekûn sektördeki çözüm ortaklarının sayısını, yetkinliklerini ve sarmal halinde de sektörel gelişmenin sağlanmasını mümkün kılabilecektir. 85

88 PROJECT IN-SIGHT PROJE YÖNETİM SİSTEMİ VERİ TABANI ÇALIŞMASI MARTUR SÜNGER VE KOLTUK TESİSLERİ SANAYİ VE TİCARET A.Ş. 86

89 Proje Yönetimi İyi Uygulama Örnekleri Kapsamlı ve sıklıkla iç içe geçmiş projeler, çok katmanlı görevleri de beraberinde getirir ve güçlü proje yönetimi araçlarına sahip olmayı gerektirir. Her bir proje, şirketlerin farklı ekiplerinin etkin işbirliğine ve kesintisiz iletişimine izin veren büyük ve entegre bir platforma bağlıdır. Bu nedenle, modern bir proje yönetimi yazılımı, bünyesinde zaman planlama yapabilmekten çok daha fazla yetenek barındırmalıdır. Yapılandırılmış bir plan üzerinden proje yapısı takip edilmeli, görev ve faaliyetler için personel ve kaynak atayabilmeli, tahminler ve raporlamalar yoluyla maliyetler izlenebilmelidir. Bunların yanı sıra proje yapısının ve takviminin görsel olarak canlandırılmasına da izin vermelidir. Project In-Sight, global ölçekte üretim yapan firmamız bünyesinde, standardize edilmiş, kullanıcı dostu, ortak bir platform oluşturmak amacıyla geliştirilmiş ve IoT (Internet of Things) mantığıyla hazırlanmış bir veri tabanı projesidir. Faz esaslı proje yönetim sistematiğimizde araç olarak düşünülen Project In-Sight ta, kullanıcı, yönetici ve takipçilerinin projeye ilişkin bilgi ve dokümantasyona, yetkinlikleri bazında, en kısa sürede ulaşabilmesi, ayrıca projenin bulunduğu fazdaki mevcut durumu için anlık raporlama yapabilmesi hedeflenmiştir. Ar-Ge projelerimizin yönetimi klasör yapısı üzerinden başlamış, çeşitli MS Office programları ile desteklenerek bugünlere kadar gelinmiştir. Hızla büyüyen ve küreselleşen firma yapısına geçilmesi ile birlikte, yürüttüğümüz proje çalışmalarında, doğru zamanda uyarı refleksinin oluşmaması, terminoloji farklılığı kaynaklı iletişim zorluğu, müşteri çeşitliliğinden doğan sistemsel farklılıklar, coğrafi uzaklıktan kaynaklanan fiziksel kopukluklar ve benzeri sorunlar süreçlere olumsuz etki etmiştir. Bu anlamda otomotiv alanında yaygın şekilde kullanılmakta olan birçok uygulama tespit edilmiş olmasına rağmen, bilgi güvenliği ve özgün bir yapı kurulmasına imkân vermemesinden dolayı bu uygulamalar tercih edilmemiştir. Piyasadaki hazır programlarla kıyaslandığında, tespit edilen eksiklikler ve hedef veri tabanından beklediğimiz özellikleri aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz: Ar-Ge için önemli bir unsur olan veri güvenliği ve güvenirliliğini %100 kontrol altında tutma, Farklı veri tabanlarından sisteme anlık veri akışı sağlama, Tüm projeleri tek sayfada özetleyebilen trafik lambası esaslı raporlama ekranı, Farklı alanlarda kurulan çeşitli sistem çalışmalarının kolay entegre edilebilmesi, Microsoft Outlook ile gerekli bağlantıları yapılarak e-posta ile uyarı sağlama. Firmamızda, Ar-Ge Projeleri faz esaslı bir sistematik ile yönetilmektedir. Öncelikle bu sistematik içerisindeki ana etaplar belirlenmiş ve buna bağlı süreçler ile ilişkili saha ziyaretleri yoluyla gerekli doğrulamalar yapılmıştır. Her bir süreç içerisindeki kilometre 87

90 taşı faaliyetler listelenerek, projede konuya ilişkin bu faaliyete karşılık gelen roller belirlenmiştir. Süreç analizi şematikleri oluşturulan her bir fazı da, kendi içerisinde ara konu başlıkları haline getirip, gerçekleştirilen tüm bu çalışmalar için ilgili rollerin bağlı bulunduğu departmanların onayı alınmıştır. Bu çalışmalar esnasında bilgiye ulaşım ve ekip organizasyonu ana başlıkları başta olmak üzere; güncellemeye ilişkin iletişim akışının doğrulanması, doğru zamanda risk yönetimi çalışmalarının devreye girmesi, öğrenilmiş derslerin sisteme otomatik şekilde aktarımı gibi önemli kazanımların olması hedeflenmiştir. Veri tabanı çalışmalarına başlamadan önce sistem çalışması için ilgili pilot uygulamalarla, etkinlik ve verimlilik ölçümleri yapılmıştır. Eski sistem ile hedeflenen veritabanı arasındaki kıyaslama sonuçları, belirli kriterler açısından değerlendirilip olumlu sonuç elde edilmesinin ardından IT çalışmaları başlatılmıştır. IT çalışmamızda ana süreçlerimiz; kavramsal tasarım, yazılım geliştirme, deneme ve devreye alma süreçlerinden oluşmuştur. Hâlihazırda uygulamalarda karşılaştığımız eksiklik, ihtiyaç ve iyileştirme önerileri ile de sürekli geliştirme çalışmalarımız devam etmektedir. Uygulamamız ilk etapta ulusal lokasyonlarımızda devreye alınmıştır. Ar-Ge Merkezimizin bulunduğu Bursa fabrikamız başta olmak üzere Gölcük ve Kütahya daki yerleşkelerimizde kullanılmaktadır. Sistemimizin uluslararası hale getirilmesi maksadıyla, Romanya, Cezayir ve Rusya fabrikalarımızda yaygınlaştırması gerçekleştirilmiştir. Project In-Sight; 1 IT Uzmanı, Ar-Ge Merkezimiz bünyesinde çalışan 1 Kavramsal Tasarım Uzmanı, 1 Sistem Mühendisi ve 1 Proje Yöneticisinin içerisinde yer aldığı 4 kişilik bir ekip tarafından geliştirilmiştir. Firma içi yapıya uygun, özgün bir sistem geliştirilmesi ve aynı zamanda bilgi güvenliğinin sağlanması adına, proje ekibi üyelerinin tamamı firma bünyesinden seçilmiştir. Dış tedarikçilerden herhangi bir teknik danışmanlık veya hizmet alımı gerçekleştirilmemiştir. Çalışma tamamen öz kaynaklar ile gerçekleştirilmiştir. Project In-Sight, Ar-Ge Proje Yönetimi süreçlerine dâhil olan tüm iç paydaşların; Bilgi, veri, performans, dokümantasyon takibi yapabildiği, Birbirinden bağımsız lokasyonların iletişim ve etkileşim anlamında etkin bir araç olarak kullandığı, Tanımlı her noktada projenin tüm süreçlerini gözlemleyebilecek rapor görüntülemesine imkân sağlayan, 88 Proaktif çalışma ortamı için ilerleyen süreçleri de etki alanına alan,

91 Proje Yönetimi İyi Uygulama Örnekleri MS Outlook entegrasyonu sayesinde kurulan e-posta ağı ile her noktada projeye dair bilgilendirilme imkânının sağlandığı organizatif her alanda etkin olabilir bir veri tabanı çalışmasıdır. Amacımız; Ar-Ge Projelerinde, yönetsel anlamda organizasyonun şeffaflığı, her noktada ve aşamada erişilebilirliği, iletişimin güçlendirilmesi, itme prensibi ile çalışan sistemin çekme prensibine geçişi ile iş akışında iyileştirme sağlanması, dokümantasyon ve müşteri ilişkilerinde ortak dilin oluşmasını sağlamaktır. Uygulamanın esası IT esaslı bilgi ve veri yönetimine dayanmaktadır. Ar-Ge projelerimizde kullandığımız faz esaslı proje yapısı, süreç analizleri ile birleştirilerek simule edilmiş ve bu şekilde gerçekleştirilmesi gereken her faaliyet, sorumlusu, termin tarihi, tanımlı beklentileri ile birlikte yer alması gereken adıma tanımlanmıştır. Web üzerinden, sadece tanımlanmış VPN sahalarından akıllı telefon, table ve bilgisayar ile bağlanılabilen, kullanıcıların firma sicil numaraları ve şahsi bilgisayar şifreleri ile giriş yapabilecekleri bir veri tabanı alanı oluşturulmuştur. Veri tabanı alanı firmanın insan kaynağı portalı, ERP portalı gibi hâlihazırda kullanılmakta olan diğer veri tabanları ile eşlenik olarak çalışabilmekte, bu sayede anlık değişiklikler eş zamanlı olarak Project In- Sight a aktarılabilmektedir. Her faaliyetin gerçekleştirildiğine dair, beklentilerin tanımlandığı bilgilendirme formlarının hem boş şablonuna hem de doldurulmuş örneğine veritabanı içerisinden erişilmektedir. Sistemin anahtarı tamamen proje yöneticisinin elindedir. Proje başlangıcında ekibin belirlenmesinin ardından proje yöneticisi, rollerin karşılıklarına proje ekibi üyelerinin kişisel atamasını yapar. Proje ekibi yetkilendirmeleri proje yöneticisinin sorumluluğundadır. Tanımlamalar sonrasında her projenin kendine ait bir arayüzü oluşmakta, bu arayüzler içerisinde de her faza özel ara sekmeler oluşmaktadır. Tüm bunların dışında, kullanıcıların, tüm projelerin genel durumlarını trafik lambası sistemiyle, müşteri ve proje yöneticisi bazlı süzerek, takip edebileceği bir ana ekran mevcuttur. Projedeki hedeflerimiz; proje sistematiğimizde işleyişin sayısal olarak ölçülmesini sağlamak, genel durum bilgilendirmesini anlık ve güncel değerler ile görüntüleme imkanı sağlamak, proaktif anlayışla gelecek öngörülerinin takibini sağlamak, proje ekibi koordinasyon, iletişim ve etkileşimini güçlendirmek, proje süreçlerinden elde edilen çıktıların sistemde öğrenilmiş dersler şeklinde saklanmasını sağlamak ve uyarı araçlarının çalışan inisiyatifinden çıkarılarak otomatize olmasını sağlamaktır. Uygulamış olduğumuz IT altyapısı twitter, facebook vb. sosyal ağların görsellik anlamında kullanmış olduğu altyapı (Responsive Design) ile birebir aynıdır. Özgün yön olarak, anlık raporlama, iletişim kurabilme, etkileşimde bulunma özellikleri öne çıkmaktadır. Portal üzerinden projelerin görüntülenebilmesi özelliğine ilaveten, belirlenen periyotlarda, 89

92 belirlenen koşullar çerçevesinde ve rollerin yetkinlikleri baz alınacak şekilde MS Outlook üzerinden e-posta bilgilendirmesi yapılabilmektedir. Veri tabanı üzerinde kullanıcı arayüzüne özel oluşturulan posta kutusu sayesinde de kullanıcının projelerdeki rolüne özel bilgilendirme mesajlarına topluca ulaşım imkânı sağlanmıştır. Ayrıca akıllı telefon, tablet ve bilgisayar ile giriş yapılabilen sistem, erişim yönünden de ayrıcalık sunmaktadır. Projeye sonradan dâhil olan veya ilk defa projede görev alacak ekip üyelerinin hızlı adaptasyonu kolaylıkla sağlanabilmektedir. Bu konuda kurulan faz yapısı içerisindeki faaliyet adımlarının sıralı biçimde olması ve gerçekleştirilmesi gereken faaliyete dair açıklamaların başlıklar altında detaylı biçimde ayrıca özetlenmiş olması büyük kolaylık sağlamaktadır. Sistem üzerinde gerçekleştirilmesi beklenen her faaliyete karşılık, yükleme yapılması istenen dokümantasyonun boş ve örnek olarak doldurulmuş hallerine, yine veri tabanı üzerinden erişilebilmekte, bu şekilde dokümantasyon standardizasyonu ve kalite yönetim sistemi gereklilikleri sağlanabilmektedir. Bu çalışma, Martur firmasının bulunduğu tüm lokasyonlarda ortak bir dil oluşturmayı başarmıştır. Böylelikle büyüyen organizasyonların temel sorunlarının başında gelen, iletişim ve etkileşim problemlerine ilişkin güçlü bir araç elde edilmiştir. Özellikle dünya çapında güçlü rollere sahip müşteri ağımıza yönelik; süreç bilgilendirmesi, dokümantasyon temini, mevcut durum raporlaması gibi konularda hızlı cevap vermeye olanak sağlayan etkin bir yapı oluşumu sağlanmıştır. Uygulamada kurulan sistematik sayesinde proje yöneticisi ve proje ekibi üyeleri performans göstergelerini rahatlıkla takip edilebilmektedir. Bu noktada hem hedef tarihler, hem de hedef dokümantasyon sayısı anlamında istatistikler takip edilebildiği gibi, toplamda projenin o gün itibariyle oransal olarak kaydettiği ilerleme görüntülenebilmektedir. Ayrıca kendi altyapısında kurulan aylık rapor sayfaları da her ay kendi içerisinde tutularak geçmişe dair konu başlıkları üzerinden de değerlendirmeler yapılabilmektedir. Bu uygulama ile birlikte edinilen ve genele yayılan en önemli çıktılardan birisi de, farklı departmanlarımızın da sistemlerini Project In-Sight benzeri ortamlara taşıyarak, sistemlerini Poka Yoke Mantığı ile denetim altına alma ve otomatik akış ve uyarı sistemine geçirme çalışmalarına başlamış olmalarıdır. Global bir kimliğe bürünen firmamız için Ar-Ge projelerinin yönetimini kolaylaştırmak, her platformdan, istenildiği zaman erişilebilir kılmak önemli bir çıktıdır. Proje sürecinde yapılması gereken geniş katılımlı toplantı sayısı bu araç sayesinde azaltılmıştır. Tasarruf edilen zaman miktarı 1 proje mühendisinin çalışmasına denktir. Dikey ve yataydaki iletişimi kuvvetlendirmiştir ve iletişim kayıplarından kaynaklanan kalitesizlik maliyetleri azalmıştır. 90 Uygulamamızın en büyük etkisi, insana dayalı uyarı sisteminden, otomatize edilmiş

93 Proje Yönetimi İyi Uygulama Örnekleri internet tabanlı uyarı sistemine geçiş yapılmış olmasıdır. Projenin önemli kilometre taşlarında, oluşabilecek olası eksikliklerin önceden tespit edilebilip, proaktif biçimde erken önlem alma imkânının sağlanmış olması önemli bir kazanım olarak görülmektedir. Bu çalışma ile birlikte IoT etkisinin de, firmamızın farklı departmanlarında hissedilmeye başlandığını açıkça söyleyebiliriz. Öyle ki, temel sorun teşkil eden konu başlıklarına dair veri tabanı veya benzeri ortak platform çalışmalarının sayısı yönetim sistemimizde artarak yer almaktadır. Özellikle farklı uyarı araçları ile her kademede bilgilendirme ve uyarıların yapılabilmesi sonucu refleks süresinin iyileşmesi ve proaktif yaklaşıma dair sonuçların elde edilmesi, işlerin bu mantıkla yürütülebilmesine dair iyimser yaklaşımı da artırmıştır. Proje süreçlerine ilişkin genel itibariyle yaşanmakta olan bölümler arası veri akışının güncellik, zaman ve doğrulanma yetersizliği problemlerine ilişkin uygulamamızın etkin bir çözüm mahiyetinde olduğu, saha uygulamalarında somut çıktı olarak hissedilmektedir. IoT mantığında oluşturulan raporlama altyapısı sayesinde, projelerimizin her noktadan anlık olarak güncel biçimde düzenleme ve görüntüleme yapılabiliyor olması, olası veya mevcut sorunlara ilişkin optimize çözüm üretiminde çok büyük avantaj sağlamaktadır. Ayrıca SAP ve MRP gibi portallerde doğrulanmış verilerin sisteme doğrudan akışının sağlanabilmesi de veri tabanımız üzerinde oluşan verinin doğruluğu ve güncelliği noktasında kuşkuya yer bırakmamaktadır. Uygulamanın tasarımı esnasında IoT esaslı çalışmayı esas almanın en büyük kazanımı, e-posta aracılığı ile veri tabanı üzerinde yürütülmekte olan projelerimize ilişkin bilgilendirmelerin tümüne anlık olarak erişebilmemiz olmuştur. Öyle ki, proje fazlarına dair dosya yüklemesi, değişiklik, onay durumu gibi tüm süreç akışları ve dokümantasyon hareketlerine dair, tüm proje ekibi anlık olarak bilgilendirilmektedir. Kurduğumuz bu internet tabanlı altyapı, projelerimizin iletişim faaliyetlerini, işlerini, dokümanlarını, terminlerini ve ekiplerini verimli bir biçimde yönetmemize, projelerimizi profesyonel bir şekilde organize etmemize katkıda bulunmaktadır. Finansal anlamda, özellikle satın alma ve SQA süreçlerinde projenin daha net biçimde anlık izlenebiliyor olmasından müteşekkil olarak birçok eş zamanlı iyileştirmenin yapılabilmesine de olanak sağlanmıştır. Bir diğer önemli gelişme de, uygulama ile birlikte anlık raporlama ve tüm bilgilere erişim sağlanması sebebiyle seyahat gerekliliğinin azalmış olmasıdır. Faz esaslı çalışma sistematiğinin firma genelinde yaygınlaşması, projenin işleyişi noktasında dokümantasyon ve takip sürecinin tamamen bu sistem üzerinden yapılabilmesi sayesinde Ar-Ge uygulamaları ve zamanının genişleme imkânı bulması önemli çıktılarımız arasında yer almaktadır. Son dönemde ülkemizde öncelikli Ar-Ge konuları içerisinde ilk sıralarda yer teşkil eden, endüstriyel yazılım ve uygulamaları başlığının, sahada karşılığını bulması ve bu çalışmaların artarak devam ediyor olması da Ar-Ge konularına dönük ilgi ve yönelişin artmasını sağlamaktadır. 91

94 Uluslararası yerleşkelerimizde de yapının devreye alınabilmesi için, web alanı tahsisi öncesinde ilgili ülkeye ilişkin marka başvurusu çalışmaları yapılmıştır. Bu şekilde farklı yapı ve alanlardaki benzer markalar ile ilerleyen süreçlerde fikri ve sınai mülkiyet problemlerinin yaşanmaması önceliklerimiz arasında yer almaktadır. Sonuç olarak Project In-Sight, standardizasyonun öne çıktığı otomotiv sektöründe farklı coğrafyalarda, farklı kültürlerde ve farklı müşteri pazarı içerisinde ortak bir dil, ortak bir yaklaşım ve ortak bir sistematikle iletişim, etkileşim, yönetim, kontrol ve birlikte hareket etme alanlarında, rekabet ortamı dâhilinde, Ar-Ge projelerimizi ve ürünlerimizi öne çıkartmak için kullanabileceğimiz etkin bir araç haline gelmiştir. 92

95 ARÇELİK AR-GE PROJELERİ ÇEVİK PROJE YÖNETİM MODELİ ARÇELİK A.Ş. 93

96 Artan sağlıklı yaşam bilinci, gıda güvenliği ve gıdanın sağlığa uygunluğuna verilen öneme paralel olarak insanların tarımsal ilaçlar kullanılmadan üretilen bitkileri tüketme eğilimleri giderek artmaktadır. Evsel Kullanıma Yönelik Yenilikçi Topraksız Bitki Yetiştirme Kabin Uygulamalarının Geliştirilmesi insanların, bu bitkilere yönelik günlük ihtiyaçlarını evde taze karşılayabileceği ölçekte ve teknolojik yetkinlikte kabin uygulamaları geliştirilmesi hedeflenmiştir. Proje, hedef ürününün Arçelik in mevcut ürün gamında yer almayan yeni bir ürün olması, çok sayıda farklı disiplini bir arada bulundurması ve içerdiği belirsizlikler göz önünde bulundurularak Çevik Proje Yönetimi (Agile Project Management) sistematiği ile yürütülmektedir. Uygulamaya başlamadan önce yapılan ön fizibilite çalışmalarında rekabet ve pazardaki uygulamalarda, herhangi bir özgünleştirilmiş kontrole veya geri bildirime sahip olmayan, basit sistem tasarımı ve endüstriyel tasarım öğelerini içeren ürünlerin kullanıcıların ürün kontrolünü sınırlandırarak ürünlerden beklentilerinin tam anlamıyla karşılanmamasına neden olduğu görülmüştür. Bu nedenle, projede müşteri ihtiyaç ve beklentilerine uygun, evsel kapasitede otomatik sulama, iklimlendirme ve uzaktan erişim kontrollü akıllı bir bitki yetiştirme kabini uygulamasının gerçekleştirilmesine karar verilmiştir. Bununla birlikte bu projenin çıktılarının pazardaki diğer ürünlere yönelik rekabette fark yaratacak özellikleri olarak; a) yetiştirilen bitki türüne göre otomatik olarak kontrol edilen su ve taze hava dolaşım sistemleri ve ışık sistemleri ile uygun bitki yetişme koşullarının sağlanması, b) sağlıklı yaşam konsepti içerisinde değerlendirilebilecek, kişiselleştirmeye uygun yenilikçi ve özgün bir ev cihazı ortaya konulması ve c) IoT (Internet of Things) uygulaması ile ürünün yenilikçi kullanıcı deneyimine yönelik cep telefonu/tablet uygulamaları geliştirilmesi öne çıkmıştır. Ürünün ilk uluslararası gösterimi, Eylül 2016 da Almanya daki uluslararası beyaz eşya fuarı olan IFA da (Internationale Funkausstellung Berlin) gerçekleştirilmiştir. Proje bütçesi 2,7 milyon TL olarak öngörülmüştür. TÜBİTAK TEYDEB 1501 desteğine de başvurulmuş olup, değerlendirme sonucu beklenmektedir. 94 Arçelik in çalıştığı temel ürünlerden farklı olarak ilk kez iklimlendirmeli, su dolaşımlı, elektronik kontrollü ve kullanıcı arayüzüne sahip bir bitki yetiştirme kabini geliştirilmiştir. Üründe, çoklu raflarda birden fazla çeşit canlı bitkinin sağlıklı bir şekilde yetiştirilecek olması, dış ortam bağımlılığının ortadan kaldırılması, kullanılacak elektronik komponentlerin çeşitliliği (fan, hava kompresörü, su pompaları, LED paneller, vb.) ve birbirleriyle ilişkisi gibi unsurlar projedeki teknik/teknolojik belirsizlik ve zorlukları oluşturmuştur. Bu kapsamda, farklı mühendislik disiplinleri birlikte ele alınmıştır. Tasarım sürecinde; termodinamik, ısı-kütle transferi, akışkanlar dinamiği, mekanik tasarım, titreşim-

97 Proje Yönetimi İyi Uygulama Örnekleri akustik, yapısal tasarım gibi makina mühendisliği alanlarının yanında, elektronik kontrol tasarım ve yazılım geliştirme, malzeme mühendisliği, kimya mühendisliği ve gıda mühendisliği gibi diğer mühendislik disiplinleri de sürece dâhil edilmiştir. Çoklu prototipler oluşturularak, farklı koşullar aynı anda farklı tip bitkiler için denenerek hızlı ve etkin prototip geliştirme faaliyetleri gerçekleştirilmiştir. Ayrıca, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi ile işbirliği geliştirilerek Ar-Ge Merkezi nin bitki yetiştirme konusundaki bilgi ve deneyim eksikliği giderilmiştir. Arçelik Ar-Ge Direktörlüğü bünyesinde yürütülen projeler, iç ve dış paydaşlar ile çoklu disiplinler arası çalışma sistematiğini sağlayarak, proje içeriklerine göre söz konusu olan ürün gruplarına ilişkin Program Liderliklerinin yer aldığı, Program Yönetimi yapılanmasıyla yönetilmektedir. Program Liderliklerinin sorumluluğunda yürütülen her proje için Proje Liderleri bulunmaktadır. Ar-Ge Direktörlüğü bünyesindeki farklı teknoloji ve mühendislik disiplinlerinin yanı sıra, şirketin farklı fonksiyonlardaki birimleri arasında koordinasyon sağlanarak, bu projeye benzer büyük ve çoklu disiplinler arası projelerin daha sağlıklı ve hızlı bir şekilde ürüne dönüşmesi hedeflenmektedir. Bu proje, Arçelik in ürün gamında bulunmayan yeni bir ürünün Ar-Ge süreçleri hakkında özgün deneyimler kazanılmasına ve şirketin farklı fonksiyonel birimleri arasındaki koordinasyonun gelişmesine önemli katkılar sağlamaktadır. Projenin farklı fonksiyonel birimler ve farklı Ar-Ge disiplinlerini içeriyor olması, hedeflenen üretim tarihlerinin zamanında gerçekleştirilebilmesini zorlaştırdığından dinamik değişkenliklere hızlı bir şekilde cevap verebilen bir proje yönetim sistematiğini gerekli kılmaktadır. Arçelik Ar-Ge Direktörlüğü içinde proje yönetimi konusu özel olarak ele alınmış ve yıllar içinde geliştirilerek iyileştirilen ve ihtiyaçlara cevap verecek, Ar-Ge projelerinin belirsizliği ve planlama zorluklarını yönetebilecek esneklikte bir proje yönetim sistematiği kurulmuştur. Proje yönetimi kurumsal bir süreç çerçevesinde yeterli altyapı ile gerçekleştirilmekte ve süreçte tanımlı karar noktaları ile proje performansları sistematik olarak izlenmektedir. Arçelik Ar-Ge Direktörlüğünde, son bir yılda özellikle ürün gamımızda yer almayan, bilgi ve tecrübelerimizin yeterli seviyede olmadığı ve belirsizliklerin çok fazla olduğu yeni ürün Ar-Ge projelerinde Çevik Proje Yönetim sistematiği uygulanmaktadır. İletişim, hız ve belirsizlik yönetiminin başarısı için kritiktir. Çevik Proje Yönetimi yaklaşımı özellikle yeni teknolojilerin kullanıldığı Ar-Ge ve İnovasyon projeleri için faydalı ve hızlı çıktılar sağlayabilmektedir. Aşama-geçit proje yönetiminin kullanıldığı projelerin fizibilite aşamalarında da bu yaklaşımın uygulanması söz konusu olabilmektedir. Bilhassa nihai sonucun ve oluşturulan değerin yüksek öncelik olduğu, müşterinin yoğun katılımımın öngörüldüğü, müşteri taleplerine göre zaman içinde değişikliğe uğraması muhtemel, belirsizliğin yüksek olduğu projelerde verim sağlamaktadır. 95

98 Çevik proje yönetimi modelinin ilk adımında, tüm proje paydaşları bir araya gelir. Ürün sahibinin de (müşteri) katılımıyla proje çıktısı olacak üründe bulunması gereken tüm özellikleri içeren ürün gereksinim listesi oluşturulur. Bu listedeki tüm işler ürünün tamamlanmış sayılması için yapılması gereken işlerdir (definition of done). Ürün gereksinim listesindeki işler tüm paydaşlarla birlikte önem ve zamanlama açısından önceliklendirilir. Bu adımların birlikte yapılması, tüm ekibin yapılacak işlerin süreleri ve önemleri hakkında fikir sahibi olmasını sağlar. Bir sonraki adımda ilk sprint (2 haftalık proje döngüsü) planlanır. Ekip, önlerindeki 2 hafta içinde tamamlamaları gereken işleri ürün gereksinim listesinden çeker, ürün sahibinin de onayıyla sprint planına işler ve iş sorumlusu atanır. Ardından 15 dakikalık günlük scrum toplantısıyla sprint başlatılır. Her gün 15 dakikalık scrum toplantılarında, scrum ustası liderliğinde ekip üyeleri; o gün için yapılan işler, bir sonraki gün için planlanan işler ve bu işlerin yürütülmesine engel durumları tartışırlar. Günlük toplantıların amacı ekip üyelerinin iletişimini kuvvetlendirmek, ekibin önündeki problemleri kısa sürede anlayıp çözebilmek ve herkesin aynı sayfada olmasını sağlamaktır. Soruların cevaplarına göre sprintteki iş listesi Tamamlandı, Devam Ediyor veya Başlanmadı şeklinde güncellenir. x ekseninde günler, y ekseninde toplam kalan işin gösterildiği iş bitim grafiğinin de yardımıyla, takımın 2 haftalık plana göre gidişatı gözden geçirilir. Proje paydaşlarının 2 haftalık periyotlarla bir araya gelmeleri, karar verme süreçlerini hızlandırır. 2 haftalık sprint bitiminde sprint gözden geçirme ve retrospektif toplantıları yapılır. Bu toplantılarda projenin gidişatını somutlaştıracak istatistikler görüşülür. Bu veriler üzerinden proje performansı değerlendirilir ve performansın arttırılmasına yönelik yapılması gerekenler tartışılır. Böylelikle ekip her sprintte iyileştirmeler yapma fırsatı bularak proje ilerledikçe kendini geliştirir. Bir sonraki sprint için planlamaya geçilmeden önce, ürün gereksinim listesi üzerinde ürün sahibi tarafından istenen değişiklikler ekibin de onayıyla gerçekleştirilir. Her sprint öncesinde ürün sahibinin beklentileri ve proje isteklerindeki değişiklikler proje genel planına yansıtılır. Ürün gereksinim listesindeki tüm işler bitirildiğinde, proje ürün sahibinin tüm beklenti ve isteklerine uyumlu bir şekilde, yüksek müşteri memnuniyeti ile tamamlanmış olur. Şekil 1 Arçelik Ar-Ge projeleri Çevik Yönetim Süreç Modelini göstermektedir. Şekil 1: Arçelik Ar-Ge Projeleri Çevik Yöntem Süreç Modeli 96

99 Proje Yönetimi İyi Uygulama Örnekleri Proje yönetiminde Çevik Proje Yöntemi uygulanması ile projedeki belirsizliklerin hızlı bir şekilde çözülmesi, farklı disiplinlerden mühendislerin birbirleri ile hızlı ve doğrudan iletişim kurabilmesi, motive bir takım oluşturulması, hızlı karar alma süreçleri ile müşterinin ihtiyacını tam anlamıyla karşılayabilecek ürünün en kısa zamanda ticarileştirilmesi hedeflenmiştir. Proje yönetim sistemi olarak da Çevik Proje Yönetim sisteminin kullanılması Arçelik için ilk uygulama olmuştur. Proje, Arçelik in ürün gamında bulunmayan yeni bir ürünün proje yönetimi konusunda özgün deneyimler kazanılmasına ve şirketin farklı fonksiyonel birimleri arasındaki koordinasyonun gelişmesine önemli yönetimsel katkılar sağlamaktadır. Çevik Proje Yönetimi çerçevesinde Ar-Ge ile birlikte, Temin Ürün, Satın Alma, Pazarlama, Ürün Yönetimi, Üretim, Finans gibi farklı fonksiyonel birimler işbirliği içerisinde çalışmaktadır. Bu çalışma sistematiği, bu proje gibi yenilikçi Ar-Ge projelerinin şirket genelindeki katma değerini artırmakta ve Arçelik in inovasyon ve yenilikçilik vizyonu ile uyumlu olarak, bu tür projelerin sanayileşmesinin önünü açmaktadır. Edinilen teknik ve idari deneyimler, benzeri yeni projelerin ortaya çıkmasına önayak olmakla birlikte, yeni uzmanlıklar kazanılmasını sağlamaktadır. Daha önce ürün gamında yer almayan bir ürünün devreye alınmasına ilişkin süreçler, yeni test ve üretim metotları ve kalite değerlendirme sistematiklerinin kazanılmasını da sağlamaktadır. Proje kapsamında ortaya çıkan fikri ve sınai mülkiyet hakları, patent başvuruları ile koruma altına alınmaktadır. Ayrıca, projede yapılan çalışmalar, şirkette 2, üniversitede 2 olmak üzere toplamda 4 adet yüksek lisans tezinde kullanılarak bilimsel çalışmalara katkı sağlanmaktadır. Projenin firmanın kurumsal kapasitesine etkileri değerlendirildiğinde, farklı disiplinlerden insan kaynağı ihtiyacı, Arçelik Ar-Ge nin potansiyel yurt içi ve yurt dışı insan kaynağını daha etkin kullanmasını sağladığı, ticari ve akademik işbirliklerinin tetiklediği gözlenmektedir. Projede, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi ile işbirliği yürütülerek Ar-Ge Merkezi nin bitki yetiştirme konusundaki bilgi ve deneyim eksikliği giderilmektedir. Bu kapsamda, üniversite ile teknik bilgi paylaşımı, bitki yetiştirme ile ilgili uzmanlık ve danışmanlık desteği alınması, üniversitenin laboratuvar olanaklarının kullanımı gibi kritik aşamaları hızlandıracak kaynaklar devreye alınmakta ve ürün geliştirme sürecinin parçaları haline getirilmektedir. Yurt içi tohum ve solüsyon firmaları ve Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi ile gerçekleştirilen işbirlikleri ile iş modeli çerçevesinde yan sanayi firmalarının da gelişmesi ve ekonomik kazanım oluşturması hedeflenmiştir. Ayrıca, şirket üst yönetiminin, uygulamanın geliştirilmesi aşamasındaki finansal destekleri, Ar-Ge Merkezinin bitki yetiştirme çalışmaları için kullanabileceği yeni bir laboratuvar altyapısının ve bağlantılı gıda besin ve mikrobiyolojik analizleri için ise mevcut laboratuvar altyapılarının geliştirilmesine olanak sağlamıştır. Uygulamada kullanılan IoT yazılımının geliştirilmesi aşamasında, Ar-Ge IoT 97

100 Yöneticiliği bünyesindeki bilgi birikimi ve insan kaynağı zenginleştirilerek, kullanıcı tabanlı değişiklik taleplerine esneklik yetkinliği arttırılmıştır. Çevik Proje Yönetimi uygulaması ile Aşama Geçit Proje Yönetimi uygulamalarına göre %35 e kadar proje süresinde kısalma sağlanmıştır. Ayrıca Ar-Ge Merkezlerinin riski yüksek, teknolojik olarak belirsizlik içeren, farklı disiplinlerden mühendislerin veya tasarımcıların bir arada çalışmalarını gerektirecek, müşteri taleplerinin projenin başında net olarak tariflenemediği projelerinde Çevik Proje Yönetim sistemini kullanmaları; proje sürelerinde iyileşme sağlayacağı gibi proje ekibinin projeye odaklanması ve sahip çıkması, daha hızlı kararların alınması, proje süresince daha esnek olunarak müşteri taleplerinde olabilecek değişikliklere hızlı bir şekilde adapte olunabilmesini gibi faydalar sağlayacağı deneyimlenmiştir. 98

101 GERÇEK ZAMANLI VERİ ANALİTİK YAYIN SİSTEMİ BORSA İSTANBUL A.Ş. 99

102 Açık piyasada gerçekleşen işlemlerin güvenilir, şeffaf ve eşit bir şekilde, gecikme olmaksızın kamuoyuna duyurulması, borsaların asli görevlerindendir. Bu çerçevede Borsa İstanbul, Türkiye sermaye piyasalarında sağlıklı fiyat oluşumunu temin etmek üzere şeffaf, etkin, güvenilir, kolay erişilebilir piyasalar oluşturmayı misyon edinmiştir. Bünyesinde dört adet piyasa (Pay, Borçlanma Araçları, Vadeli İşlem ve Opsiyon, Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar) barındıran Borsa İstanbul; gün içinde sürekli alım-satım yapan yatırımcıların ağırlıkta olduğu, yüksek işlem hacmine sahip bir borsadır yılında Pay Piyasası nda günlük ortalama işlem hacmi yaklaşık 4,04 Milyar TL, toplam işlem hacmi ise 1,01 Trilyon TL seviyesinde gerçekleşmiştir. Borsa İstanbul Pay Piyasası, bu toplam işlem hacmi ile gelişmekte olan ülke borsaları arasında 7. sırada, yakın coğrafyada ise ilk sırada yer almıştır. İşlem hacimleri piyasa değerine göre düzeltildiğinde ise (işlem devir hızı=işlem hacmi/piyasa değeri) 2016 yılında tüm dünya borsaları arasında dördüncü sıradadır. Borsa İstanbul piyasa yapısını ve yatırımcıların davranışlarını düzenli olarak analiz etmenin yanında, uluslararası sermaye piyasalarındaki gelişmeleri de takip etmektedir. Finans piyasalarında bilişim teknolojilerinin yaygınlaşması, işlemlerin sayısını ve miktarını hızla artırmakta, verilerin insan gözüyle takip edilmesini zorlaştırmaktadır. Yayınlanan verilerin işlenerek katma değerlerinin yükseltilmesi ve yatırımcılara sunulması, borsacılık sektöründe son yıllarda öne çıkan bir hizmettir. Bu çerçevede Borsa İstanbul, veri yayın işlevinin ötesine geçerek, işlenmiş veri üreten bir borsa olmayı hedeflemektedir. Uygulama öncesinde Borsa İstanbul, bünyesindeki piyasalarda oluşan verileri muhtelif veri dağıtım kanalları üzerinden piyasa katılımcılarına gerçek zamanlı olarak ulaştırmakta ancak ham verileri işleyerek yatırımcıların karar alma mekanizmalarına girdi teşkil edecek hazır sonuçlar üretmemekteydi. Borsa İstanbul un veri yayın hizmeti kapsamında sadece endeks, işlem, fiyat ve derinlik bilgisi yer almaktaydı. Bilgi teknolojilerinin hızlı gelişimi ise Türkiye sermaye piyasalarındaki yatırımcı profillerini değiştirmekteydi. Gün içinde önceden belirlenmiş kurallara göre alım satım yapan algoritmalar, dünya sermaye piyasalarında olduğu gibi Türkiye de de yaygınlaşmaktaydı. Bu tarz yazılım kullanan yatırımcılar, işlenmiş veri setlerine yüksek hızda erişmeye ihtiyaç duymaktaydı. Öte yandan bireysel yatırımcılar ise söz konusu algoritmalar karşısında bilgiyi değerlendirme ve işlem yapma hızı açısından dezavantajlı durumda kalabilmekteydi. Bu yatırımcıların, algoritmik işlem yapan yazılımları kullanan yatırımcıların karşısında, rekabet güçlerini korumaları için işlenmiş veriye hızlı erişmeleri gerekmekteydi. 100 Özetle işlenmiş veriye hızlı erişim, tüm piyasa katılımcıları bakımından önemli bir ihtiyaç olarak ortaya çıkmaktaydı. Ham veriler kullanılarak muhtelif istatistik ve göstergeler

103 Proje Yönetimi İyi Uygulama Örnekleri üretilmeli ve bunların gerçek zamanlı olarak dağıtımı yapılmalıydı. Her türden yatırımcının işlenmiş veriye yüksek hızda erişme gereksiniminin karşılanması amacıyla harekete geçen Borsa İstanbul, bir ürün geliştirilmesi için düğmeye basmıştır. Böylece Veri Analitikleri Sistemi (VAS), 1 Ağustos 2015 itibariyle BISTECH Ar-Ge Merkezi talep ve proje yönetim süreçleri kapsamına alınmıştır. İlk aşamada Proje Yönetim Ofisi (PYO) tarafından Talep Yönetimi süreci işletilmiştir. Yürütülen fizibilite çalışması sonuçlarının tüm ilgili birimler tarafından olumlu değerlendirilmesi neticesinde projenin hayata geçirilmesi için yeşil ışık yakılmıştır. Proje onayı, Ar-Ge Merkezi bünyesinde kullanılan Elektronik Proje Yönetim Uygulaması üzerinden, kurum içi hiyerarşiye ve delegasyon sistemlerine uygun olarak tamamen elektronik olarak gerçekleştirilmiştir. Bu aşamada ayrıca, proje başlatma belgesi oluşturularak projenin sağlığını ve performansını ölçecek temel metrikler de belirlenmiştir. Bu metrikler arasında efor tahmini ve kaynak maliyeti gibi temel göstergeler de yer almaktadır. BISTECH Ar-Ge Merkezi nin ilk Ar-Ge Projeleri arasında yer alan Veri Analitikleri Projesi, TÜBİTAK- TEYDEB Sanayi Ar-Ge Projeleri Destekleme Programı kapsamında da desteklenmeye hak kazanmıştır. Bir uygulama geliştirme projesi olan VAS ın geliştirilmesi aşamasında, büyük çoğunluğu yazılım uzmanı olan toplam 12 personel görev almıştır. On aylık bir süreçte toplam 35 adam ay çalışılmış olup; personel giderinin tamamı için TÜBİTAK TEYDEB ten destek almaya hak kazanılmıştır. Veri Analitikleri projesi ile oluşturulacak olan sistem gerçek zamanlı veriyi toplayacak, toplanan veriyi işleyecek ve işlenen veriyi yayınlayacaktır. Resim 1: Veri Analitikleri Sistemi Şeması 101

104 Piyasalarda gerçekleşen alım satım işlemleri geniş bir veri spektrumu içinde ele alınabilmektedir. Diğer taraftan; son yıllarda gelişen bilgi işlem teknolojileri sayesinde borsalar artan bilgi işlem kapasiteleriyle, önemli miktarda gerçek zamanlı ve organize veri üreten merkezler haline dönüşmüşlerdir. Bütün bu faktörler borsaların ürettikleri verilerin Büyük Veri (Big Data) kavramı içinde ele alınmasını gerekli kılmaktadır. Borsa İstanbul, bölgesel ve küresel anlamda önemli bir piyasa işleticisi olmasının yanı sıra, son otuz yıldır piyasa teknolojilerini etkin şekilde kullanan borsaların başında gelmektedir. Üretilen tüm geçmiş piyasa ve işlem bilgileri, kurum bünyesinde organize ve doğrudan erişilebilir bir yapıda saklanmakta, her gün oluşan yeni veri gerçek zamanlı olarak bu sete eklenmektedir. Bu set, en temel veri tiplerinden (emir ve işlem) piyasa, sektör, üye, enstrüman seviyelerinde özetlere kadar pek çok boyutu içeren yaklaşık 14 milyar kayıttan oluşmaktadır. Her bir iş günü, piyasalarda üretilen yaklaşık 5 milyon kayıt, gerçek zamanlı olarak bu veri setine eklenmektedir. Mevcut altyapı; veriye doğrudan erişime, veri setine yeni boyutların kolaylıkla eklenmesine ve geçmişe dönük simülasyonlara imkân sağlamaktadır. Veri Analitikleri Sisteminin bu altyapı üzerine inşa edilmiş olup; daha sonra geliştirilen ürünün testleri sırasında da bu ortamdan yararlanılmıştır. Bu bakımdan değerlendirildiğinde, VAS projesinin bir Büyük Veri projesi olduğu söylenebilir. Ortaya konacak ürün ile Pay Piyasası nda gün içinde gerçekleşen emir ve işlem verilerinden çeşitli formüllerle Veri Analitikleri hesaplanması ve belirli zaman aralıkları ile bu analitiklerin yatırımcılara yayınlanması amaçlanmıştır. Böylece alım satım sistemine iletilen emirlere ve sistemde gerçekleşen işlemlere ait istatistiksel bilgiler ve göstergeler, gerçek zamanlı olarak hesaplanarak Eş Yerleşim Merkezi ve Veri Yayın Kuruluşları üzerinden yatırımcılara ulaştırılacaktır. VAS ın fikir olarak ortaya çıkmasından ürün olarak sunulmasına kadarki tüm aşamalar, BISTECH Ar-Ge Merkezi proje yönetim süreçleri kapsamında ele alınmıştır. BISTECH Ar-Ge Merkezi nde tüm projeler ayrı bir birim olarak organize olmuş PYO nun koordinasyonunda, uluslararası kabul görmüş PMI metodolojisi kullanılarak yürütülmektedir. Ayrıca tüm süreçler kurumun organizasyonu, hiyerarşisi ve ihtiyaçlarına uygun olarak yine Ar-Ge Merkezi tarafından özel olarak geliştirilmiş Elektronik Proje Yönetimi Uygulaması ile takip edilmektedir. PYO koordinasyonunda VAS projesi, Talep Yönetimi/Proje Onayı, Araştırma/Analiz, Geliştirme ve Testler, Devreye Alma, Entegrasyon, Eğitim ve Destek olmak üzere dört aşamada ele alınmıştır. 102 Talep, fizibilite ve onay süreçlerini kapsayan ilk aşamanın tamamlanmasından sonra proje sorumlu Ar-Ge (bilişim) birimine iletilmiş ve birim dâhilinde projeye bir proje yöneticisi atanmıştır. Proje yöneticisi, matris organizasyon ilkelerine uygun olarak PYO ya

105 Proje Yönetimi İyi Uygulama Örnekleri raporlarken; eş zamanlı olarak, piyasa araştırmalarını gerçekleştiren birim tarafında yürütülen destekleyici çalışmaları da koordine etmektedir. Araştırma: Projenin ikinci aşamasını teşkil eden araştırma/analiz çalışmaları, iki ayrı koldan yürütülmüştür: A) Piyasa araştırmalarından sorumlu birim tarafından teorik altyapı oluşturulmuştur: Dünya örnekleri araştırılmış, akademik yayınlar taranmıştır. Emir ve işlem verileri incelenmiş, istatistikler çıkarılmıştır. Yatırımcı kuruluşlarla görüşmeler yapılarak anketler uygulanmıştır. Piyasayı düzenleyen mevzuat çerçevesinde kural seti dokümanı oluşturmuştur. Hesaplanabilecek analitik seti ortaya konmuştur. Projenin bu aşamasında görev alan çalışanların finans, ekonomi ve matematik alanlarının birinde ya doktora unvanı sahibi ya da doktora öğrencisi olmasına dikkat edilmiştir. B) Ar-Ge (bilişim) birimi tarafından teknik analiz çalışmaları yürütülmüştür: Analitikleri gerçek zamanlı hesaplayabilecek yöntemler üzerine araştırma ve kavram kanıtlama (Proof Of Concept) çalışmaları yapılmıştır. Tamamen yeni bir yazılım yerine; güvenirlikleri denenmiş ve yine Borsa İstanbul tarafından geliştirilmiş muhtelif ürünler üzerinden hareket edilmiştir. Göreve uygun olan her ürün için ayrı bir test ve araştırma ortamı oluşturulmuş, analitikler bu ortamlarda sınanmıştır. Çalışmalar geliştirilen test uygulamaları ile otomatize edilmiş, denemeler sonucunda en uygun ürün belirlenmiştir. Dış sistemler ile entegrasyon imkanları sınırlı olan ürüne endüstri standardı etkin entegrasyon işlevleri kazandırılması hedeflenmiştir. Geliştirme: Proje yönetiminin üçüncü aşaması için test güdümlü (Test Driven) uygulama geliştirme yaşam döngüsü benimsenmiştir. Geliştirmeler devam ederken; tamamlanan kısımlara ilişkin testlerin eş zamanlı olarak sürdürülmesi, bu yöntemin kuvvetli yanıdır. Her bir geliştirme periyodu, proje yönetimi metodolojisi çerçevesinde bir tekrarlama (iterasyon) olarak değerlendirilmiştir. PYO tarafından tüm tekrarlamalar, önceden belirlenen metriklerle düzenli olarak izlenmiş ve raporlanmıştır. Nicel Proje Yönetimi yaklaşımı kapsamında her bir tekrarlama için fonksiyonel yazılım kodu bitirme hızı ölçülmüş; sonraki tekrarlamalara ilişkin proje planları bu doğrultuda revize edilmiştir. Her bir süreç için belirlenen kilometre taşlarında kontrol faaliyetleri gerçekleştirilmiş, risklerin ve problemlerin çözümü için gerekli aksiyonların alınması sağlanmıştır. Projenin ilk çıktısına ilişkin değerlendirmelerde; mevcut kapsamın dışında kalan bazı ihtiyaçların proje için takvimsel ve finansal riskler doğurduğu (kapsam kayması) tespit edilmiştir. PYO tarafından bu aşamada düzeltici işlem uygulanmıştır. Sorunun kök sebebi bulunarak kapsam ve değişiklik yönetimi süreçleri düzeltilerek maliyet ve takvim ile tutarlı hale getirilmiştir. 103

106 VAS projesi, proje yönetim süreçlerinde yeni bir aşamaya geçilmesinde de pilot proje olarak uygulanmıştır: Daha önceki projelerde değişiklik yönetimi proje yöneticisi tarafından yürütülürken; yapılan iyileştirme neticesinde PYO koordinasyonunda bir Değişiklik Yönetimi Komitesi oluşturulmuştur. Farklı gündemleri ve öncelikleri olan birimlerin bir arada çalıştığı ve çok sayıda hiyerarşik kademenin bulunduğu kurumsal organizasyonda, fonksiyonel yapılanmanın ve hiyerarşinin dışında kalan bir organ tesis edilmiştir. Değişiklik taleplerinin kapsam/maliyet/takvim çerçevesi proje ekibinden bağımsız bu organ tarafından objektif olarak karara bağlanabilmiştir. Değişiklik Yönetimi Komitesi halen BISTECH Ar-Ge Merkezi dâhilindeki tüm projeler için uygulanmaktadır. Projenin son aşamasında devreye alım, entegrasyon, kullanıcı eğitimleri ve uyum çalışmaları yürütülmüştür. 31 Mayıs 2016 tarihi itibariyle tüm çalışmalar tamamlanmış ve proje yöneticisi tarafından PYO nezdinde proje kapanışı gerçekleştirilmiştir. VAS bugün yatırımcıların ve veri yayın kuruluşlarının hizmetine sunulan ticari bir üründür. İhtiyaçlara göre yeni analitikler hesaplanmasına imkân tanıyan altyapı sayesinde veri yayınının çeşitlendirilmesi, orta-uzun vade planları arasındadır. Bir diğer düşünce ise, hâlihazırda Pay Piyasası analitiklerini içeren bu sistemin ileriki dönemlerde Borsa İstanbul un diğer piyasaları için de istatistik ve göstergeler hesaplayacak şekilde genişletilmesidir. Kısa orta vadede iç piyasada pazarlama ve satışı hızlanacak söz konusu ürün için uzun vade hedefi ise, diğer borsalara satılabilecek paket bir sistem haline dönüştürülmesidir. Borsa İstanbul gerek bu ürünün satışından, gerekse yapılacak entegrasyon çalışmaları ve satış sonrası bakım hizmetlerinden gelir sağlayabilecektir. Borsa İstanbul un bu ürün özelindeki olası rekabete karşı başlıca üstünlükleri aşağıdaki gibidir: a) Borsa İstanbul ham verilerin üreticisi olduğundan, verileri kaynağından temin etmektedir. Bu durum, uzmanlık ve marka gücü ile birleştiğinde, hesaplanan analitiklerin doğruluğuna ilişkin rekabet edilmesi çok zor, kuvvetli bir itibar anlamına gelmektedir. b) Veri analitikleri, ham veriler ile aynı fiziksel mekânda üretildiklerinden, hız açısından önemli bir avantaj söz konusudur. c) Ürünün geniş kapsamı ve geliştirilmeye açık teknolojik altyapısı rakiplere üstünlük sağlamaktadır. 104 Diğer taraftan bu uygulama, Ar-Ge Merkezleri bünyesinde Büyük Veri projelerinin uygulanabilirlik yelpazesinin genişliğini de ortaya koymaktadır. Büyük Verinin Ar-Ge Merkezlerinde katma değere dönüşmesi için aşağıdaki perspektifler değerlendirilebilir:

107 Proje Yönetimi İyi Uygulama Örnekleri Üretilen her türlü ham ve işlenmiş verinin geçmişe dönük olarak saklanması, Her gün üretilen ham ve işlenmiş yeni verinin veri setine eklenmesi, Kurum dışından sağlanan farklı verilerin ortak veri setine eklenmesi ve geçmiş verilerin bu kapsamda yeniden organize edilmesi, Farklı entegrasyon ve sorgulama yöntemleri ile veriye erişim sağlanması, büyük verinin Ar-Ge sürecinin temel girdisi haline getirilmesi. Diğer Ar-Ge Merkezlerinin ürettikleri verilerin ortak bir çatı altında toplanması önümüzdeki dönemlerde sinerji projesi olarak değerlendirilebilir. Kurulacak etkin bir işlem altyapısı ile ortak verinin analizinin ve işlenmiş verinin tekrar Ar-Ge Merkezlerinin erişimine sunulmasının, ulusal Ar-Ge kapasitesini artırabileceği düşünülmektedir. Bugün VAS, 39 adet farklı analitiği (iptal edilen emirlerin toplam emirlere oranı, alış ve satış emirlerinin miktarının volatilitesi, alış ve satış emirlerinin birbirlerine oranı vb.) hesaplayarak piyasa katılımcılarının hizmetine sunan çok özel bir üründür. Ürünün sermaye piyasasına yönelik kazanımları ve Ar-Ge Merkezine katkıları aşağıdaki gibi özetlenebilir. Piyasanın bilgiyi işleme kapasitesi ve bu doğrultuda piyasa şeffaflığı artırılmaktadır. Algoritmik işlem yapan yazılımları kullanan yatırımcılar karşısında bireysel yatırımcılara işlenmiş veriye hızlı bir şekilde erişerek rekabet güçlerini artırma imkanı sunmaktadır. Algoritmik ve yüksek frekanslı işlemler (HFT) için çok hızlı bilgi akışı sunulabilmektedir. Bu işlemlerin artması ise işlem hacmi ile likiditeyi artırmaktadır. VAS, finans alanında özellikle Piyasa Mikroyapısı literatüründe çalışmalar yapan akademisyenler için veri kaynağı konumundadır. Hesaplamalar gerçek zamanlı olup kullanıcılara müşteri sayısından etkilenmeksizin kayıpsız, kesintisiz ve maksimum 1 saniye gecikme ile iletilmektedir. Ürün, ileride farklı servis mimarileri ile erişime imkân tanıyacak genel amaçlı bir mimari sunmaktadır. Uygulamanın testleri için geliştirilen test otomasyonu, teknik uzmanlık gerekmeksizin senaryoların herhangi bir kullanıcı tarafından gerçek zamanlı olarak çalıştırılmasına imkân vermektedir. Değişiklik Yönetimi Komitesi uygulamasını kuruma kazandırmıştır. Böylece kapsam ve değişiklik yönetiminin proje ekibinden bağımsız bir organ tarafından objektif olarak karara bağlanması sağlanmıştır. 105

108 TÜBİTAK - TEYDEB 1501 Programı çerçevesinde desteklenmeye hak kazanılmış olup başvuru sürecinde elde edilen deneyim, ulusal destekler anlamında kurumsal bilgi kapasitesini artırmıştır. Halen iki yeni proje için başvuru süreci devam etmektedir. Ar-Ge merkezlerinde Büyük Veri projelerinin uygulama alanına örnek olmuştur. Piyasaların şeffaflığı, izlenebilirliği ve piyasada oluşan verilerin doğru, hassas ve hızlı biçimde piyasa katılımcılarına sunulması, borsaların öne çıkan görevlerindendir. Borsa İstanbul, VAS ile bu görevi daha da ileri taşıyarak sadece ham veri yayınlayan bir kuruluş olmaktan çıkmış, işlenmiş veri üreten bir kuruluş haline gelmiştir. Gerek Veri Analitikleri Sistemi nin kendisi, gerekse ürünün geliştirilmesi esnasında izlenen metot; hem piyasanın sağlıklı işleyişi hem de BISTECH Ar-Ge Merkezi nin yönetimsel süreçlerinin iyileştirilmesi anlamında pek çok kazanım ortaya koymuştur. Kullanılan teknolojik altyapı ve piyasaların geliştirilmesine olan katkısı ile VAS, Borsa İstanbul un küresel bir işlem platformuna dönüşümüne destek olacak, Borsa İstanbul u sektörde teknoloji sağlayıcı konumuna ulaşmasına katkı sağlayacaktır. Hem Borsa İstanbul un hem de Türkiye sermaye piyasalarının dünya çapındaki itibarının artmasına hizmet edecektir. 106

109 ASAŞ ALÜMİNYUM PROJE YÖNETİM SİSTEMİ ASAŞ ALÜMİNYUM SANAYİ VE TİCARET A.Ş. 107

110 Projelerin başarılı bir şekilde yürütülebilmesi için uygun teknoloji kullanımı ve gerekli kaynakların tahsisinden başka, etkin ve başarılı bir proje yönetiminin de gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Bu doğrultuda projelerimizi doğru bir şekilde yönetebilmek, teknolojiyi takip ederek yeni ürünler üretebilmek, üretimdeki problemlerimizi uygun yöntemlerle çözebilmek, kalitemizi artırmak ve işletmenin projeler yoluyla daha verimli ve etkin olmasını sağlamak için Online Proje Yönetim Sistemi oluşturulmuştur. Çalışan sayısının fazla olması nedeniyle proje takibinin zorlaşması, onay sürecinin uzaması, raporlama için zaman kayıpları yaşanması, proje dokümanlarının arşivlenememesi, kurum hafızasının oluşturulamaması ve Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından Ar-Ge Merkezinden talep edilen bilgilerin (kaynak kullanımı, çalışan sayısı, eğitim, proje harcamaları vb.) doğru ve hızlı bir şekilde raporlanamaması kaynaklı sorunların çözümü için bu yazılıma ihtiyaç duyulmuştur. Projeye başlamadan önce Ar-Ge Merkezi beklentilerimizi karşılayacak mevcut proje yönetim sistemi alternatifleri incelenmiştir. Ancak söz konusu alternatif sistemlerin karmaşıklığı, danışmana bağımlı kalınması, kullanım dilinin öğrenme zorluğu, fiyatlarının yüksek olması ve Ar-Ge Merkezleri proje şablonuna uygun içerikte olmaması sebebiyle piyasadaki sistemler kullanılamamıştır. Kurgusu ve yazılımı Asaş Alüminyum Ar-Ge mühendisleri tarafından yapılan yalın, sonuç odaklı ve esnek online proje yönetim sistemi yazılımı işletmede Ağustos 2015 tarihi itibariyle kullanılmaktadır. Projede ilk olarak müşteri (Ar-Ge Merkezi, Ar-Ge personeli, beyaz yakalı çalışanlar, üst yönetim, Proje Koordinasyon Müdürlüğü vb.) beklentileri zihin haritalama yöntemiyle belirlenmiştir. Beklentiler gruplandırılarak proje yönetim sistemi kurgusu ve kavramsal tasarımı oluşturulmuştur. Uygulama ile Ar-Ge personeli için; Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından belirlenen Ar-Ge Proje Öneri Formu İçeriği kullanılarak mükerrer doküman hazırlanmasının engellenmesi, eğitim ve gelişimin sağlanması, bürokrasinin azaltılması, motivasyon ve katma değer yaratan çalışma sürelerinin arttırılması amaçlanmıştır. Üst yönetim için; kültür değişimi, katma değer yaratan proje sayısında artış, hızlı sonuç alma, verimli raporlama, düzenli arşiv ve işletmede yapılan projelerin daha kolay takip edilebilmesi amaçlanmıştır. Proje Koordinasyon Müdürlüğü için ise, doğru rapor hazırlayabilme, geri beslemeleri takip edebilme, katılım oranının artırılması, kolay ve verimli takip sisteminin geliştirilmesi hedeflenmiştir. Proje için 220 adam/saat yazılım olmak üzere 400 adam x saat işçilik harcanmıştır. Ayrıca Visual Studio ve Dev Express programları satın alınmıştır. Asaş Grup işletmedeki projelerin takibi, raporlanması ve arşiv edilmesi aktiviteleri için personel ihtiyacı ortadan kaldırıldığı için bir personel tasarrufu elde edilmiştir. 108 Asaş Alüminyum bünyesinde Ar-Ge Merkezi, destek direktörlükleri ve üretim birimleri (Ekstrüzyon, Kompozit Panel, Asaşpen ve Yassı Mamuller Fabrikaları) bulunmaktadır.

111 Proje Yönetimi İyi Uygulama Örnekleri İşletme genelinde toplam 1725 mavi yakalı personel ve 472 beyaz yaka personel olmak üzere toplam 2197 kişi çalışmaktadır. Geliştirilen bu yazılım, Ar-Ge Merkezi çalışanları başta olmak üzere tüm çalışanlar tarafından kullanılmaktadır. İşletmede yürütülen projeler 3 gruba ayrılmaktadır. Bunlar; İnsana (Çalışana) Saygı, Süreç Mükemmelliği ve Ar-Ge projeleridir. Asaş Alüminyum Ar-Ge Merkezinde ve işletmenin tamamında yapılan projelere ait dokümanların koruma altına alınmasını, projelere ait bilgilere ilgili kişiler tarafından daha kolay erişilebilmesini, proje onay ve değerlendirme sürecini kısaltılmasını, stratejik hedeflere hizmet eden projelerin takip edilebilmesini, standart şablon kullanılarak projelerin fayda / maliyet analizinin yapılabilmesini, etkin bir şekilde projelerin izlenmesini, raporlama yapılabilmesini ve işletmede proje kültürünün yaygınlaştırılmasını sağlanmak amacıyla Online Proje Yönetim Sistemi hayata geçirilmiştir. Asaş Proje Yönetim Sistemine ait kavramsal tasarım ve süreç Şekil 1 de gösterilmiştir. Şekil 1: Asaş Proje Yönetim Sistemi Kavramsal Tasarımı 109

112 Uygulamaya ait süreç kısaca aşağıdaki gibi açıklanabilir. Proje öneri sahibi personel proje yönetim sistemi üzerinden aşağıdaki alanları doldurarak proje önerisinin değerlendirilmesi için ilgili bölüm müdürüne gönderir (Proje yürütücüsünün giriş yapacağı proje önerisi ile ilgili ön araştırma yapması beklenir). π Proje başlığı, faaliyet tipi, yenilikçi yönü, kapsamı, proje özeti (ilave olarak varsa literatür özeti), proje kazanımları, kullanılan kaynaklar (makine, cihaz, teçhizat, yazılım vb.) ve proje ile ilgili anahtar kelimeler yazılır. π Proje ekibi projedeki sorumlulukları ile birlikte belirlenir. π Planlanan proje maliyeti ve faydası belirlenir. Ortaklı proje ise paydaş tanımı, hizmet alımı yapılacak kurum/kuruluş ve miktarı, destek alınacak program veya kurum bilgisi ve miktarı ilgili alanlarda belirtilir. π π π π Proje riskleri değerlendirilir ve öngörülen riskleri önlemek için aksiyonlar belirlenir. Standartlaştırma ve yaygınlaştırma faaliyetleri belirlenir. Proje hedefleri ve göstergeleri belirlenir. Zaman planı oluşturulur. Her iş adımı için başlangıç ve bitiş tarihi ve sorumlu kişi bilgileri belirlenir. Proje ile ilgili dokümanlar dosyalar bölümüne kayıt edilebilir. Proje bilgileri sisteme kayıt edildikten sonra sırasıyla Bölüm Müdürlüğü, Proje Koordinasyon Müdürlüğü ve ilgili fabrika direktörlüğünün onay vermesi durumunda proje numarası alır. Her aşamada proje gerekçe belirtilerek kabul edilebilir, revizyon talep edilebilir ya da reddedilebilir. Bölüm Müdürü, proje değerlendirme aşamasında projenin hizmet ettiği stratejik hedefleri seçmek zorundadır. Stratejik hedeflerde olmayan bir odak için yapılan proje, stratejik hedef ilavesiyle hayata geçirilebilir. İlgili Direktör gerek görmesi durumda projeyi Genel Müdür onayına gönderebilir. Proje aşamasında satın alma işlemleri kullanılan SAP programı altyapısı ile entegre şekilde proje numarası üzerinden maliyetlerin izlenebilmesi ve raporlanması sağlanabilmektedir. Proje aşamasında projeye ait her ay ne kadar tamamlandığını gösteren etkinlik girişinin yapılması gerekmektedir. 110 Proje devam ederken planlanan zaman, ekip üyesi, kapsam ve bütçe değişikliğinde ek talep özelliği kullanılabilmektedir.

113 Proje Yönetimi İyi Uygulama Örnekleri Proje tamamlandığında proje yürütücüsü tarafından sonuç raporu hazırlanarak sisteme kayıt edilmektedir. Sonuç raporu sırasıyla Proje Koordinasyon, Bölüm Müdürü ve ilgili Direktör tarafından onaylandıktan sonra proje tamamlanmaktadır. Onay sayfasında değerlendiren kişinin yorumunu yazabileceği açıklama alanı bulunmaktadır. Sonuç raporunu değerlendiren kişi eğer raporu yeterli görmüyor ise revizyon talebinde bulunabilir. Direktör onay ekranında ayrıca, proje ile ilgili sunum ve süreklilik izleme raporu isteme seçenekleri bulunmaktadır. Direktör inisiyatifi ile ilgili projenin süreklilik izleme raporu (3, 6, 9 ve 12 ay) istenebilir. Özellikle enerji tasarrufu içeren projelerde, hurda azaltma çalışmalarında, maliyet düşürme çalışmalarında ve proses verimliliğinin artırılması gibi çalışmalarda, proje tamamlandıktan sonra ilgili direktörün belirleyeceği süre boyunca projenin takip edilerek doğrulanması tavsiye edilir. Tüm aşamalarda Proje Yürütücüsü, değerlendirecek yetkili ve gerekli ise proje ekip üyesi e-posta ile bilgilendirilir. Tamamlanan proje Asaş Ansiklopedisi ne kayıt edilir. Proje tamamlandığında sistem üzerinden tüm Asaş çalışanlarına ile duyurusu yapılmaktadır. Tüm çalışanlar yetki matrisinde belirlenen seviyede projeleri ve çıktılarını sistem üzerinden görebilir. Uygulamanın diğer özellikleri aşağıda açıklanmıştır; Proje yapmak isteyen çalışan ilgili konuda daha önce bir çalışma yapılıp yapılmadığı öğrenmek için Proje Ara özelliğini kullanabilmektedir. Sistem kullanıcı önerilerine göre geliştirilmeye halen devam etmektedir. Uygulamayı kullanıcıların daha rahat kullanmasını sağlamak için öneri ve görüşlerini bildirebileceği bir bölüm bulunmaktadır. Bu alandan önerilerini bildiren kullanıcılara dönüş yapılmaktadır. Kullanıcı, önerisinin durumunu görebilmekte ve e-posta olarak kendisine bildirilmektedir. Yaygınlaştırma ve standartlaştırma kapsamında e-öğrenme eğitimler hazırlanarak Proje Yönetim Sistemi nin eğitim modülüne eklenebilmektedir. Ar-Ge Merkezi bünyesinde bulunan kaynak, cihaz, donanım, makine ve yazılımların listesi Asaş Proje Yönetim Sistemi içerisinde yer almaktadır. İlgili kaynak ve bu kaynağın yer aldığı lokasyon ilave edilebilmektedir. Yazılımda belirli alanlar dinamik olarak tasarlanarak yazılımcıya bağımlılık engellenmiştir. Yeni personel ilavesi, organizasyonel değişiklikler olduğunda SAP ile entegre olan proje yönetim sistemi anlık güncellenme yapabilmektedir. Sistem üzerinden proje değerlendirme işlemi ilgili yetkinlikler verilerek yönetilebilmektedir. 111

114 Yazılımın yönetici ekranları üzerinden verilen eğitim saatlerinin raporlanabilmesi, proje onay stratejisinin değiştirilebilmesi ve atama yapılabilmesi, proje bazlı konsolide rapor alınabilmesi, proje ek taleplerinin yönetilebilmesi vb. birçok aktivite yapılabilmektedir. Ar-Ge destek kurumları, proje ortakları ve projede teşvikten yararlanan miktar yine sistem üzerinden takip edilebilmektedir. Ar-Ge projelerinde proje numarası verildikten sonra Finans ve Mali İşler Direktörlüğü nde ilgili kişilere bilgi e-postası gitmektedir. Bu e-postaya göre SAP de Ar-Ge projesi için önce duran varlık kartı açılıp sonrasında iç sipariş açılmaktadır. Proje yönetim sisteminde ilgili ekrandan SAP de bu işlemin yapıp yapmadığı takip edilmektedir. Uygulamanın hedefleri Şekil 2 de açıklanmıştır. Şekil 2: Uygulamanın Hedefleri Asaş Alüminyum proje yönetim sisteminin yenilikçi yönlerini ve muadil programlarla kıyaslamasını gösteren SWOT analizi çalışması Tablo 1 de gösterilmiştir. Tablo 1: ASAŞ Alüminyum Proje Yönetim Sistemi yenilikçi yönleri ve muadil programlardan farkını gösteren SWOT analizi çalışması 112

115 Proje Yönetimi İyi Uygulama Örnekleri Online sisteme geçirilerek yalınlığın sağlanması ve bürokrasinin azaltılmasıyla proje katılım oranının minimum %20 seviyesinde artması hedeflenmiştir. Beyaz yakalı personel katılım oranı % 80 seviyesine ulaşmıştır ilk yarısı ile sistem devreye girdikten sonraki proje sayıları karşılaştığında %123 artış sağlanmıştır. Çalışanlarımıza eğitimler düzenlenerek etkileşimli bilgilendirme yapılmıştır yılında 238 adam/saat eğitim verilmiştir. Aynı zamanda kurulan sistem ile inovatif fikirlerin toplanarak değerlendirildiği sistem oluşturulmuş, uygun fikirlerin fikir havuzunda toplanarak Ar-Ge projelerine dönüşümü sağlanmıştır. Sistemde birçok rapora ulaşılabilmektedir. Bunlar: Proje tipine (Ar-Ge, süreç mükemmelliği, insana saygı) göre proje sayıları, Yıllara göre direktörlük ve bölüm bazlı proje sayıları raporu, Yıl bazında aylara göre maliyet ve fayda tutarları karşılaştırma raporu, Maliyet düşürme projelerinin toplam proje sayısına oranı raporu, Proje yönetim sistemine katılım oranı, Yıl bazında direktörlüklere ve proje durumuna göre proje sayısını gösteren rapor, Stratejik hedeflere göre yıl bazında proje sayısı raporu, Stratejik hedeflerin projelere dağılımını gösteren rapor, Projenin aylara göre tamamlanma durumunun görüldüğü konsolide rapor, Proje çıkış noktası ve niteliğine ait proje sayısı raporu. Mevcut durumda sistemde toplam 610 proje kayıtlıdır. Bu projelerin 121 i Ar-Ge, 46 sı insana saygı, geri kalan 443 ü süreç mükemmelliği kategorisindedir. Ar-Ge mühendislerimiz tarafından hayata geçirilen Proje Yönetim Sistemi yazılımımız sayesinde katma değerli çalışma sürelerinde artış sağlanmıştır. Yapılan çalışmaların geleceğe aktarılabilmesi ve yeni Ar-Ge projelerinde referans olarak kullanılabilmesinin sağlanması adına hafıza oluşturulmuştur. Ar-Ge Merkezi bünyesindeki kaynaklardan optimum şekilde yararlanılması sağlanmıştır. AR-GE Merkezi, Finans ve Mali işler ve İnsan Kaynakları arasındaki iletişimi sağlayarak hatalı raporlama veya bildirimleri engelleyerek firma bünyesinde kullanılan yönetim yazılımlarının (SAP, Meyer) entegrasyonu sağlanmıştır. Aynı zamanda Ar-Ge projeleriyle birlikte fabrikalar içerisindeki süreç mükemmelliği ve insana saygı projelerinin başvuru, onay süreci, takibi ve sonuç raporu ile sonlandırılması sağlanarak yaygınlaştırma yapılmıştır. 113

116

117 AR-GE YÖNETİMİ

118 SİSTEMLER SİSTEMİ MÜHENDİSLİĞİ YÖNETİMİ YAKLAŞIMI ASELSAN A.Ş. 116

119 Ar-Ge Yönetimi İyi Uygulama Örnekleri Karmaşık sistem çözüm ihtiyaçları, literatürde Sistem yerine Sistemler-Sistemi (System-of-Systems, SoS) olarak kavramsallaştırılan son ürünler seviyesinde çalışmaların yürütülmesini gerekli kılmaktadır. Bir Sistemler-Sistemi, farklı yetenekleri sunan alt sistemlerin bir araya getirilmesi ile alt sistemlerden hiçbirinin tek başına başaramadığı yeni bir yeteneğin elde edilmesini sağlayan ürün olarak tanımlanır. Bu kapsamda, muharip gemilerde bulunan Savaş Sistemleri ; radar, elektro-optik, komuta kontrol, silah, muhabere vb. farklı işlevlere sahip alt sistemlerin bir araya getirilmesi ile elde edilen ve tehdidin tespitinden yok edilmesine kadar olan döngüde Harp yapma yeteneğinin elde edilmesini sağlayan bir Sistemler-Sistemi uygulamasıdır. Bu tip projeler, geniş ölçekli yapıları gereği birbirinden farklı ürün kulvarlarında bulunan çeşitli paydaşların bir araya gelmesi ile yürütülen Ar-Ge faaliyetlerini içermektedirler. Savunma sektöründeki karmaşık projelerin yönetimi için kullanılan yöntemlerin prensipler bazında farklı Ar-Ge Merkezleri bazında da uygulanabilir olduğu değerlendirilmektedir. Detayları aşağıda verildiği kapsamda; faaliyet alanına özel analizlerin yapılması, tasarımların modelleme ile doğrulanması, projede teknik geliştirme süreçlerinden öte teknik yönetimi için özel yapılanmalar kullanılması ve rol tabanlı insan kaynakları yönetimi gibi yaklaşımlar, savunma projeleri ile karşılaştırıldığında daha az sayıda alt sistem/unsur içeren sivil Ar-Ge uygulamaları için de kullanılabilir olabilmektedir. Sistemler-Sistemi seviyesi çalışmalar, klasik sistem bazlı mühendislik yaklaşımlarından önemli farklar içermektedirler. Projelerin geniş alt kırılımlı içerikleri ile müşteri ve son kullanıcı gibi kurumların dahli sebebiyle süreçsel olarak yönetilmesi gereken paydaş sayısı önemli miktarda artmaktadır (Bknz. Şekil-1). Birlikte çalışılan paydaşların çoğunluğunun özgün kurumsal yapıları, hedefleri, stratejileri olan kurumlar olduğu düşünüldüğünde, ortak teknik anlayış ve eşgüdüm (hedefler, takvim, miatlar vb.) oluşturulması daha zor bir problem haline gelmektedir. Genellikle az sayıda geliştirilen ve yıllara sari takvimlere sahip büyük ölçekli projelerde elde edilen kritik bilgi birikimi ağırlıklı olarak, proje sürecinde elde edilen detay tecrübelere dayanmaktadır. Kritik önemde olduğu değerlendirilen bilgi birikiminin, benzer veya takip eden diğer projelerde de uygulanması için projeler üstü bir yönetim anlayışı gereklidir. İlaveten, uzun proje geliştirme süreci içerisinde karşılaşılabilecek personel sirkülasyonun teknik aksaklıklara yol açmayacak şekilde yönetilebilmesi için ise özel kurumsal altyapılar ve kalite süreçleri öne çıkmaktadır. Sistemler-Sistemi projelerinin tasarım safhasında doğrulanması zorunlu bir gerekliliktir. Bu safha, yürütülecek çalışmalarının başarısı açısından kritik önemdedir. Küçük ölçekli projelerde prototip geliştirmeler ile tasarım risk yönetimi yapılabilmesine rağmen Sistemler-Sistemi boyutunda prototip imalat imkanı bulunmamaktadır. 117

120 Şekil 1: Proje Paydaşları Eko Sistemi Bu sebeple bilgisayar destekli tasarım ve simülasyon araçlarının kullanılacağı altyapıların oluşturulması gerekmektedir. Bu yaklaşımın uygulanması için oluşturulacak kurumsal altyapılar, sistemler-sistemi projelerine has özellikler sebebi ile alana özel çözümlerin bulunmasını gerektirmektedir. Özetle; fazla sayıda paydaş içeren, alt yüklenicilerin bağımsız stratejik hedefleri ve takvimlerinin bulunduğu, hedeflenen tasarım için prototip geliştirme imkanı olmayan, uzun süreli olmaları itibari ile insan kaynaklarında sirkülasyon yaşayan proje tipleri, uygulandığı sektörden bağımsız ortak problem karakteristikleri içermektedir. Büyük ölçekli projelerde karşılaşılan yukarıdaki problemlerin giderilmesi maksadıyla, seçilen bir pilot muharip gemi projesinde yeni yaklaşımların uygulanma kararı alınmıştır. Bu kapsamda hızla ön hazırlıklara başlanmıştır. Proje takvimlerinin uygulanmaya çalışılan değişim döneminden bağımsız olarak ilerlemesi ve bu sebeple ideal planlama sürelerine imkân vermemesi ise geçiş dönemi öncesinde yaşanan önemli dezavantajlardan birisi olmuştur. Öz kaynaklar ile yürütülen çalışmada, tanımlanan Ar-Ge yönetim yaklaşımlarımızın oluşturulmasında öncelikle mevcut üst düzey tecrübeye sahip personel görevlendirilmiştir. Kurumsal altyapımızda yer alan çeşitli araçlar ve iletişim altyapılarının dâhil edilmesi ile mevcut yatırımlarımız kullanılmıştır. Bu sayede temelde insan kaynakları, kurumsal CAD/ ofis araçları ve amortisman maliyetleri ile çıktılar üretilebilmiştir. 118 Uzman personelin projeler arasında ortak roller ile görevlendirilmesi yaklaşımı, teknik yönetim faaliyetlerini yürüten sistem mühendisliği fonksiyonel bölümünün iş planlamaları

121 Ar-Ge Yönetimi İyi Uygulama Örnekleri bünyesinde gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda yazılı hale getirilmiş roller, personele yapılan rol atamaları ve personelin görev aldığı projeler ortak alanlardan yayınlanarak izlenebilir çıktılara dönüştürülmüştür. Bu çalışmada, Ar-Ge Yönetim faaliyetlerinin büyük ölçekli projelerde uygulanması için yukarıda tanımlanan hususlara yönelik çözüm önerileri getirilmeye çalışılmıştır. Uygulamada, kurumsal bilgi birikimin yürütülen projelerde elde edilen tecrübeler ile genişletilebilmesi için öncelikle alan analizi gerçekleştirilmiştir. Öncelikli değişim gerektiren kritik noktalar, müdahale yöntemleri ile birlikte değerlendirilmiştir. Bu kapsamda; mühendislik geliştirme süreçleri, proje yönetim organizasyonu, idari organizasyon, insan kaynakları profili ve tasarım altyapıları değişkenleri altında çeşitli yöntemler hayata geçirilmiştir. Çalışmalar Analiz ve Planlama safhası ile başlatılmıştır. Bu safhada, ASELSAN ın yoğun tecrübelerine dayalı bilgi birikiminin güncel projelerle harmanlaması ile yol haritaları oluşturulmuş ve Dönüşüm safhasında kurumsal anlamda değişikliklerin hayata geçirilmesi sağlanmıştır. Takiben Uygulama safhasına geçilerek Sistemler- Sistemi Ar-Ge projelerinin yönetimi aktif olarak yürütülmüştür. Bu aşamalar serisinin geliştirilmesi gerekliliğine dayalı olarak, uzun yıllar süren muharip gemi projelerinde elde edilen tecrübeler, yöntem ve metodolojilerin Denetleme ve İyileştirme aşamasında iyileştirmeler şeklinde yansıtılmasına çalışılmıştır. Oluşturulmaya çalışılan yeni yönetim teknikleri, aktif projelerin de aynı anda devam ettiği bir ortamda oluşturulduğu için ilk etapta dolaylı maliyet yansımaları gözlenmiştir. Uzmanlaşmış rollere göre personel planlaması ve yetiştirilmesi de sürecin yürütülmesinde karşılaşılan zorluklar için önemli bir örnek olarak değerlendirilebilir. Şekil 2: Uygulama Aşamaları Farklı uzmanlık alanlarında faaliyet gösteren çeşitli paydaşların yönetilebilmesi için öncelikle yönetilecek iş parçasının teknik içeriğine uygun, rol tabanlı planlamalara geçilmiştir. Örneğin; radar, elektronik harp, elektro optik gibi alt sistem sağlayıcılarının takibi için bu alanlara özel uzman teknik yönetim rolleri tanımlanırken, harekat ihtiyaçları 119

122 ve operasyonel konsept çalışmalarının son kullanıcı ile birlikte değerlendirilebilmesi için de su üstü harbi, hava savunma harbi, denizaltı savunma harbi gibi alanlara yönelik uzman yetkinliklere sahip roller tanımlanmıştır. Roller ve bu rollere ait iş tanımları; ve iş rehberleri ve bilişim altyapılarında dokümante edilmiştir. Takip eden süreçte, rollerin personele atamaları gerçekleştirilmiştir. Bunun için öncelikle tecrübeli ve yetkin personel seçilmiş ancak bunun mümkün olmadığı durumlarda yetkinlik odaklı eğitimler verilerek personelin yetişmesi sağlanmıştır. Elde edilen bilgi birikiminin projeler arasında aktarılabilmesi için bilginin kurumsal altyapılarda korunması ve ilaveten uzmanlaşan personelin farklı projelerde aynı rolü üstlenmesi yaklaşımları kullanılmıştır. ASELSAN Savunma Sistem Teknolojileri (SST) Sektör Başkanlığı nda bünyesinde süreç varlıkları ve metodolojileri (süreç tanımlamaları, öğrenilen dersler, en iyi uygulamalar, tetkikler vb.), iş rehberleri (Body of Knowledge) ve dokümantasyon merkezi gibi altyapılar iş yapış yöntemleri ile ilgili ana bilgi birikim merkezleridir. Veriler kurumsal bilgi, yönetim altyapılarında oluşturulmakta, arşivlenmekte ve tüm personel tarafından kullanılmak üzere yayımlanmaktadır. Örneğin, klasik sistem geliştirme V-modelinin uygulanmasına yönelik detaylara bu varlıklar içerisinden ulaşılabilmektedir. Muharip gemi savaş sistemleri projelerinin yönetilmesi için yukarıda belirtildiği üzere farklı rolleri üstlenen uzman personelden oluşan proje takımlarının oluşturulması yaklaşımına geçilmiştir. Bu yapıların teknik yönetim faaliyetlerinin önemli bir kuvvet çarpanı olduğu gözlenmiştir. Klasik bir muharip gemi savaş sistemi yönetimi için kullanılan teknik yönetim takımı yapısı alana özel karmaşık bir yapıdır. Bu yapının meta-model seviyesinden gösterimi farklı sektörlere uygulanabilirliği açısından aşağıda temsili olarak verilmiştir. Şekil 3: Rol Tabanlı Organizasyon Meta-Model 120

123 Ar-Ge Yönetimi İyi Uygulama Örnekleri Bu kapsamda, projelerin uygun proje takımları ile kurumsal iş yapış yöntemleri çerçevesinde planlanması ve yönetilmesi, projeler arası tekrar kullanımın oranının artırılması ve verimlilik hedeflenmiştir. Bu yaklaşım ile analizden tasarıma, gerçeklemeden doğrulamaya kadar olan sistem geliştirme döngüsünde kalite denetimi altında yürütülen faaliyetler sayesinde müşteri tarafından talep edilen ihtiyaçların süreç içinde kalite gereklerini sağlayan ürüne dönüştürülmesi sağlanmaktadır. Dünyada belli başlı mühendislik gücüne erişen ülkeler tarafından yürütülebilen büyük ölçekli projelerin ülke içerisinde planlanarak gerçeklenmesi için altyapılar oluşturulmuştur. Henüz bu güce erişemeyen ülkelerde hazır ürün alımları tercih edilmekte veya ilgili yabancı hizmetler ithal edilmekte iken milli savaş gemilerimiz azami ölçüde ülke imkânlarımız ile tasarlanarak üretilebilmektedir. Savunma sektörü uygulamalarında Ar-Ge yönetimi adına büyük ölçekli vizyonların (Sistemler-Sistemi Projeleri) ülke içerisinde hayata geçirilebilmesi sağlanmıştır. Sistemler-Sistemi projelerinde prototip geliştirme yapılarak teslimat öncesinde tasarımın değiştirilmesi gibi uygulamalar mümkün olamamaktadır. Bu durum, gerçeklenecek sistemin etkinliğinin model tabanlı sistem mühendislik teknikleri ile uygun analiz ve simülasyon ortamlarında tasarım aşamasında tanımlanmasını gerektirmektedir. ASELSAN SST sektöründe kara, deniz, hava gibi farklı operasyonel ortamlara yönelik yürütülen etkinlik analiz çalışmalarını daha verimli ve etkin kılabilmek için idari organizasyonel değişiklik gerçekleştirilmiştir. Farklı operasyonel alanlar için şirket bünyesinde yer alan ancak farklı bölümlerde bulunan yetkinlikler birleştirilmiştir. Takiben, etkinlik analiz laboratuvarı altyapıları ortaklanarak deniz savaş sistemlerinden beklenen performansların model ortamında belirlenebilir olması ve bu sayede yüksek risk içeren maliyet/zaman hedeflerinin kontrol edilebilir şekilde yönetimleri sağlanmıştır. Yaratılan metodolojiler sayesinde bir araya getirilen uzmanlıklar ve bilgi birikimleri ile çok sayıda büyük ölçekli projenin uzmanlaşmış personel ile kalite gereklerine uygun yürütülebilir hale gelmesi sağlanmıştır. Özellikle Ar-Ge teknik yönetim açısından kritik önemde olan bu yapılanmanın olumlu etkileri ağırlıklı olarak Sistem Mühendisliği birimlerimizde görülmüştür. Yukarıda özetlenen mühendislik geliştirme süreçleri, proje yönetim organizasyonu, idari organizasyon, insan kaynakları profili ve tasarım altyapılarına yönelik tanımlanan metodolojiler ve çıktılar çeşitli milli muharip gemi projelerimizde başarı ile uygulanmıştır. Bu çıktıların kullanıldığı projelerden örnekler vermek gerekirse 2013 yılında başlayan LST (Landing Ship Tank) Amfibi Çıkarma Gemisi projesinin ilk gemisinin geçici teslimatı 2017 yılı Nisan ayında yapılmıştır. Sonrasında başlayan MİLGEM-3-4 ve LHD (Landing Helicopter Dock) Amfibi Hücum Gemisi projelerimizde de geliştirme devam etmektedir. 121

124 Ülkemizde savunma sektörü dışındaki uygulamalarda da (büyük ölçekli tarım, ulaşım, enerji altyapı projeleri gibi) mimari eğilimlerin, gittikçe büyüyen ve karmaşıklaşan sistemlersistemi boyutunda ele alınması bir seçenek değil zorunluluk olarak değerlendirilmektedir. Bu kapsamda, yürütülecek sivil Ar-Ge yönetim faaliyetlerinde savunma sektöründeki tecrübelerden gelen yeni bakış açılarının kullanılabileceği değerlendirilmektedir. Temel prensipler bazında bakıldığında süreç, rol bazlı yapılanma, tasarım ve doğrulama için önerilen yöntemlerin büyük ölçekli projeler içeren farklı faaliyet alanlarında da kullanılabilir oldukları değerlendirilmektedir. Ülkemiz Ar-Ge imkân ve kabiliyetlerinin, Sistemler-Sistemi gibi en büyük ölçekli projelerde de kullanımı ve gelişimine katkı sağlamak için ASELSAN tarafından üstlenilen milli projelerimize yönelik yenilikçi yaklaşımlarımızın hayata geçirilmesi için çalışılmıştır. Bu adımlar sayesinde ülke olarak daha büyük hedeflere erişebilme yolunda vizyonel bir katkı sağlanması hedeflenmiştir. Şekil 4: Uygulama Örneği (Temsili) 122

125 AVRUPA BİRLİĞİ DESTEKLERİNE YÖNELİK SÜREÇLERİN YÖNETİMİ HEKSAGON MÜHENDİSLİK VE TASARIM A.Ş. 123

126 Uluslararası destekler, ulusal desteklerden farklı olarak bir veya birden fazla yabancı kurum ile konsorsiyum kurulmasını gerektirmektedir. Bu da firmaya en uygun çağrının en uygun partner(ler) ile kurgulanmasıyla mümkün olmaktadır. Bu sebeple firmalar Avrupa Birliği Destekleri yani uluslararası desteklerden yararlanabilmek için aşağıdaki adımları gerçekleştirmelidir: - Firmanın stratejik planı çıkarılmalıdır. Bu sayede firmanın uzun vadede ilgilendiği ve kendisini geliştirmeyi planladığı konular teknolojik yol haritası sayesinde belirlenebilir. Bu plan ile paralel olan çağrılar incelenmelidir. - İncelenen çağrıya nasıl bir katkı sağlanabileceği ve çağrıda nasıl yer alınabileceği (koordinatör-partner) belirlenmelidir. - Çağrıyla ilgili partner ve proje önerisi arayışı yapılmalıdır. Konuyla ilgili etkinliklere katılım sağlanmalıdır. Firmamızın üzerinde çalıştığı teknolojik yol haritasına paralel olarak, Avrupa Birliği destekli proje sayısının arttırılması için söz konusu süreç oluşturulmuştur. Bu sayede bu projelerde katılım artmış ve teknolojik yol haritasına paralel Ar-Ge kazanım projelerinde yer alma şansı elde edilmiştir. Uygulamadan önce Avrupa Birliği desteklerine yönelik çağrılar etkili bir şekilde incelenememekte, bu sebeple kritik çağrılarda yeterli çaba sarf edilememekteydi. Ayrıca, inceleme sürecine teknik ekip müdahil olmadığı için, çağrıya katılım kararının alınması zorlaşmakta idi. Çağrılar teknoloji yol haritası ile ilişkilendirilmediği için önceliklendirilememişti. Yukarıda bahsedilen sorunlar sebebiyle bir sürecin oluşturulması ve bu sürecin şirket içerisinde içselleştirilmesi kararı alınmıştır. Bu sayede süreç kişilerden bağımsız hale getirilmiştir. Sürecin kurulması ve işletmesi herhangi bir bütçe gerektirmemiştir. Avrupa Birliği destekleri, Avrupa Birliği nin belirli yol haritalarından beslenmektedir. Yol haritalarında kritik görülen hususlarla ilgili çağrılar yayınlanmakta ve uygun bulunan projeler desteklenmektedir. Bu yol haritaları aynı zamanda firmamızın stratejik planlarının bir parçası olan teknoloji yol haritasını da beslemekte, faaliyet alanlarımızla ilgili kritik teknolojiler belirlenirken bu yol haritaları detaylı şekilde incelenmektedir. Avrupa Birliği destekli projelerde, katılım kararı alınırken bu teknolojik yol haritasının büyük önem taşıdığı görülmüş, çabanın doğru alana sarf edilebilmesi için bu projelerin gelecek planları ile paralel hale getirilmesi gerektiğine karar verilmiştir. 124 Süreçteki sonraki adımlar;

127 Ar-Ge Yönetimi İyi Uygulama Örnekleri - Çağrıların teknik sorumlularla irdelenmesi ve aksiyonların çıkarılması, - Çağrıların önceliklendirilmesi, - Teknik ekip ile çağrı özelinde çalışmaların başlaması ve etkinliklere katılımdır. Uygulama, firma içerisinde Avrupa Birliği destekli projelerin sayısının artması ve bu desteklere yönelik kümelenmelerde daha aktif olunması konusundaki sürecin yönetimi ile ilgilidir. Firmamızın Avrupa Birliği desteklerinde daha aktif olmasını ve katılım sağlanan proje sayısının artmasını sağlayan bu süreç belirli adımlar ve yan süreçlerden oluşmaktadır. Uygulamanın ortaya çıkardığı katma değer Avrupa Birliği destekli proje sayımızın artmasıdır. Firmamızın uygulamasının bir diğer amacı, ülkemizdeki başka firmaların da Avrupa Birliği destekli projelere katılım sağlamasına önayak olmaktır. Sürecin detayı aşağıda verilmiştir: Şekil 1: Yönetim Sürecinin Kapsamı Süreç Yöneticisinin Görevleri: Sürecin tüm adımlarının kontrollerinin gerçekleştirilmesi. Çağrıların teknik sorumlular ile irdelenmesi. Firma içerisinde eğitimlerin verilmesi. Avrupa Birliği desteklerine yönelik etkinliklere, teknik sorumlular ile katılım sağlanması. Bazı çağrıların başka firmalara yönlendirilmesi ve buna yönelik çalışmaların gerçekleştirilmesi. Partner ve konsorsiyum arama çalışmalarının yürütülmesine destek verilmesi. Çağrının stratejik planlar ile uyumunun yorumlanmasıdır. 125

128 Süreç Yürütücüsünün Görevleri: Çağrıların incelenmesine katkı verilmesi. Avrupa Birliği desteklerine yönelik etkinliklere teknik sorumlular ile katılım sağlanması. Potansiyel proje fikirlerinin teknik sorumlular ile çalışılması, partner ve konsorsiyum arama çalışmalarının yürütülmesi. Yararlanılması planlanan TÜBİTAK ödül ve desteklerine yönelik başvuru ve raporlama süreçlerinin takibinin gerçekleştirilmesidir. Teknik Sorumlunun Görevleri: Çağrıların incelenmesi ve yorumlanması. Diğer projelerde iletişim içinde olunan firmalar ile incelenen çağrıların görüşülmesi. Potansiyel proje fikirlerinin süreç yürütücüsü ile çalışılması, partner ve konsorsiyum arama çalışmalarının yürütülmesi. Sorumlu olunan çağrılar ile ilgili teknolojik gelişmelerin ve bu alanda çalışan firmaların takip edilmesidir. Uygulamanın hedefi; Firmamızın Avrupa Birliği destekli projelere katılım oranının artırılması, Üye olunan uluslararası kümelenmelerde daha aktif görev alınması, Mühendislik ekibinin bu desteklerle ilgili farkındalıklarının artırılması, Edinilen tecrübeden yerli dış paydaşların da yararlanmasının sağlanmasıdır. Mayıs 2016 dan bu yana yapılan çalışmalar ile 2 adet Horizon 2020, bir adet ITEA3 projesine katılım sağlanmıştır. Bu sayısının 2017 de 5 e çıkması hedeflenmektedir. Ayrıca yapılacak bu beş başvurudan birinde koordinatör olunması planlanmaktadır. Birçok Ar-Ge Merkezi ulusal desteklerin takibi, projelerin yönetimi ve raporlamalar için belirli süreçlere sahiptir. Fakat Avrupa Birliği destekli projelerin sayısının artırılmasına yönelik olarak bir süreç yönetimi yenidir. Sürecin Ar-Ge teşvikleri ile ilgilenen ekiple sınırlı kalmaması, aynı zamanda mühendislik ekiplerinin de sürece dahil edilmesi sürecin kapsamını ve katma değerini genişletmektedir. Edinilen tecrübelerin başka firmalara aktarılması, ülkemizin bu destekler için katkı sağladığı hibe havuzundan maksimum seviyede yararlanılmasını sağlayacaktır. 126 Bu yönetim sistemi, ülkemizin aktif olmayı hedeflediği Avrupa Birliği destekli projelere katılımımıza yönelik, firma içerisinde farklı paydaşların katılımının sağlandığı ve firma içerisinde farkındalığı hep canlı tutmayı hedefleyen bir sistemdir. Bu sayede uzun vadeli Ar-Ge projelerine katılım ile firmamızın teknolojik gelişme ivmesi artacaktır.

129 Ar-Ge Yönetimi İyi Uygulama Örnekleri Firmamız, kendi bünyesinde bu süreci aktif hale getirdikten sonra bunu başka firmalara da yaygınlaştırmak için TAYSAD Ar-ge Çalışma Grubunda Avrupa Birliği destekleri konusundaki çalışmaları üstlenmiştir. Üstlendiği bu görev kapsamında; TÜBİTAK ile işbirliği yapılarak firmaların belirli gelişmelerden haberdar olması sağlanmıştır. Firmalar Horizon 2020 ve bu kapsamdaki çağrıların incelenmesi konusunda eğitim almıştır. Yurt dışındaki kümelenmelerdeki toplantılardan edinilen partner arayışları için proje koordinatörleri ile iletişime geçilmiştir. TAYSAD üyeleri ile bu proje koordinatörlerinin iletişimi sağlanmıştır. Farklı kaynaklardan gelen partner arama duyuruları TAYSAD üyeleri ile paylaşılmıştır. Firmalar bu duyurulara ilgi göstermiş ve duyuru yapan kuruluşlar ile iletişime geçilmiştir. Bu sayede firmamız, sürecin katma değerini firma dışına da taşımak ve ülkemize katkı sağlar seviyeye getirmeyi hedeflemektedir. Yapılan çalışmalarda bu zamana kadar 50 ye yakın çağrı, firma içerisindeki farklı ekipler tarafından incelenmiştir. İncelenen çağrılardan Hexagon Studio olarak görev alabileceğimiz çağrılarla ilgili sorumlular belirlenmiş, partner arayış çalışmaları yapılmıştır. Yerli dış paydaşlarımızın (firmalar veya üniversiteler) ilgi alanına girebileceği düşünülen çağrılar bu çağrılar ile paylaşılmış, bu alanda tecrübesi olmayan firmalara çağrı inceleme konusunda destek verilmiştir. Çağrı inceleme ve proje kurgulama çalışmaları, bu çalışmalarda yer alan mühendislik ekibi personeline aşağıdaki katkıları sağlamıştır: Personelin, çalıştığı alanla ilgili teknoloji yol haritaları konusunda farkındalığı artmıştır. Yaptığı işi daha iyi yapma konusunda geliştirdikleri proje önerilerinin kalitesi artmıştır. İş ilişkisi içinde oldukları firmalar ile yaptıkları görüşmelere takip listelerindeki çağrıları da eklemiş, firmamızın Ar-Ge işbirliği potansiyelini artırmışlardır. Ekibin bir kısmı Avrupa Birliği nin uzman havuzuna proje değerlendirme hakem adayı olarak kaydolmuştur. Bu sayede farklı projeleri inceleme, çalıştıkları alanlardaki yeni projeler ve bu projelerde görev alan firmalar konusunda bilgi edinme, yetkinlikleri ile katma değer yaratabilecekleri farklı bir alan bulma fırsatı yakalamışlardır. Firmamız üyesi olduğu EARPA (European Automotive Research Partners Associaiton) ve EGVIA (European Green Vehicles Initiative Association) kümelenmelerinde daha aktif hale gelmiştir. Toplantılara katılan ekip, çağrıların incelenmesi ve proje fikri oluşturma 127

130 süreçlerinde görev alan teknik sorumlular olduğu için toplantılardan maksimum seviyede verim alınmıştır. Toplantılarda aktif olunması, başka proje fırsatlarını da beraberinde getirmiştir. Firmamız Horizon 2020 destekli WEEVIL projesini 20 aydır yürütmektedir. Bu proje süresince aşağıdaki gelişmeler söz konusu olmuştur: Firmamız daha önce proje yapmadığı 3 tekerlekli L sınıfı araçlarla ilgili çalışma olanağı bulmuştur. Proje konusu aracın elektrikli olmasının bir sonucu olarak firmamız tüm araç sınıflarında elektrikli araç tasarım deneyimi elde etmiş bir firma olmuştur. Firmamız bu proje ile stratejik planlarında yer alan elektrikli araçlarda kullanıma uygun hafif gövde tasarımı yetkinliği geliştirme planını gerçekleştirme olanağı bulmuştur. Firmamız projede işbirliği yaptığı firmalar ile başka proje ortaklıkları için görüşmektedir. Bu proje, başka projeleri de tetiklemiştir. Bu proje, firmamızı başka firma ve kurumlara tanıtma olanağı sağlamıştır. Tek bir projeden bu kadar kazanım elde eden firmamız ulusal destekler ile belirli bir seviyeye getirdiği yetkinliklerini daha ileri bir seviyeye taşımayı hedeflemektedir. Bu sebeple başta Horizon 2020 olmak üzere tüm Avrupa Birliği desteklerine önem vermekte, ödüle konu bu yönetim süreci ile bu alandaki tecrübesini artırmayı hedeflemektedir. 128

131 AR-GE MERKEZİNDE İNOVASYON EKOSİSTEMİ OLUŞTURULMASI (VALS) PROJESİ AKG GAZ BETON İŞLETMELERİ SANAYİ VE TİCARET A.Ş. 129

132 Türkiye de geliştirdikleri özgün teknik bilgiler sayesinde küresel piyasalarda etkinliğini artıran şirketlerin sayısı giderek çoğalırken yerli işletmelerin küresel rekabette yer alabilmeleri için inovasyon ekosisteminin tam olarak kurulması gerekmektedir. Bu öncelikli gereksinim ışığında oluşturduğumuz uygulamamızla birlikte inovasyon ve yenilik çalışmaları kapsamında oluşturulan VALS (Value Drive Solutions) projesiyle; öncelikle bir Ar-Ge Yönetimi takip uygulaması başlatılmış, yürütülen projeler için geliştirilen özel metodolojiyle; sistem takibi, kontrolü ve düzenli bir şekilde kurumsal olarak uygulama çalışmaları başlatılmıştır. Uygulama öncesi dönemde, inovasyon ekosistemi alanında çalışan farkındalığının düşük olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca, firma stratejilerine uygun ticarileştirme ve ürünleştirme süreçlerine paralel yürüyebilecek fikirlerin öneri den ileriye gidemediği, verilen fikirlerin büyük bir kısmının da hayata geçirilmeden pasif durumda kaldığı görülmüştür. Bununla birlikte, tüm projelere ilişkin yönetim sisteminin sağlıklı şekilde yürütülemediği (proje harcamaları, proje adam-saatleri vb.) görülmüştür. Son olarak Ar-Ge Merkezi Yönetimi ile ilgili raporlamalarda (personel puantaj, fatura takipleri vb.) ve takibinde de sıkıntı yaşandığı tespit edilmiştir. Ar-Ge Merkezi VALS projesi çalışmaları kapsamında; inovasyon ve yenilik içeren araştırma ve projelere özgü fikir portal ve faaliyet yönetim ve takip programı uygulamasına Mart 2016 tarihi itibariyle başlanmış olup, düzenli veri girişleriyle çalışmalara etkin şekilde devam edilmektedir. Söz konusu proje, tamamen işletme öz kaynaklarımız kullanılarak tasarlanmış ve geliştirilmiştir. Uygulama tasarım da dahil olmak üzere tüm aşamalarıyla, Ar-Ge Merkezimizin kendi bünyesinde oluşturulmuş olup, ilgili projelere ait periyodik olarak yapılacak çalıştaylar ve toplantılar (kullanılacak materyal vb.) için harcanması gereken maliyet, Ar-Ge Merkezi bütçesi kapsamına alınmıştır. 130 Fikirden projeye kadarki süreçte; Ar-Ge Merkezi bünyesinde gerçekleştirilen tüm aşamalar öncelikli olmak üzere; Proje Yönetimi adı altında proje adam-saatlerin belirlenmesi, Ar- Ge Merkezimizde çalışanlara ait puantaj takibi, laboratuvar çalışma kayıtlarının kontrol altında tutulması uygulama alanı içindedir. İş planları, proje faaliyetlerine ilişkin görev adımları, zaman diyagramları gibi arayüz çözümleriyle, uygulama kuvvetlendirilmiştir. Genel olarak uygulama, teknoloji tabanlı rekabet avantajını belirleme ve koordine etmeye yönelik fonksiyonları içerir. Firmanın, teknolojik açıdan rekabetçiliğinin geliştirilmesini ve sürdürülmesini hedef alması sebebiyle sadece yeni teknolojilerle değil, mevcut teknolojilerin stratejik kullanımıyla da ilgilidir. Bilimsel, teknolojik ve idari süreçlerin tamamı, kapsam içindedir. Organizasyonun tamamında, her biri birbirinden farklı ve tekrarlanmayan süreçlerin yönetimi esastır. Firma içinde ve pazarda, inovasyona karşı oluşabilecek dirençlerle başa çıkmaya odaklanılmıştır.

133 Ar-Ge Yönetimi İyi Uygulama Örnekleri Uygulamanın esas amacı; inovasyon ve yenilik çalışmaları kapsamında firmanın genelinde inovasyon kültürünü benimsetmek ve bu kültürün çatısı altında yaratılan ekosistem sayesinde ortaya çıkan inovatif ve yaratıcı fikirlerle katma değer yaratan projeler ve ürünler elde etmektir. Uygulamanın diğer amacı ise; ürün, proje ve çalışma süreçlerinde, firmada stratejik noktalarda çalışan personelin tamamının destek vererek katılım gösterebileceği ve AKG Ar-Ge Merkezi bünyesinde bilgi kaynaklarının korunması, gizliliği, Ar-Ge süreçlerinin izlenebilirliliği ve bilgilerin ilgili/yetkili/görevli kişilerce erişilebilirliği için bir yazılım programı geliştirmektir. Söz konusu programla firmada yürütülen projelerin yönetiminin ve AKG Ar-Ge Merkezi yönetiminin etkin bir şekilde gerçekleştirilmesi 5746 sayılı Araştırma, Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun kapsamında desteklere, istisnalara, indirimlere ve teşviklere konu olabilecek Ar-Ge faaliyetlerinin belirlenebilmesi için, projelerin kapsamının ne olduğunun ortaya konulması da amaçlanmıştır. Uygulamayı gerçekleştirmek için öncelikle: Firmamızın genel amaç ve hedefleri ile ilişkilendirilmiş inovasyon stratejileri oluşturulmuştur. İnovasyon stratejilerine ilişkin kısa ve uzun dönem hedefleri ölçülebilir, net bir biçimde açıklanmıştır. Bu hedeflere ulaşmak için gerekli faaliyet planları hazırlanmıştır. İnovasyon faaliyetlerini desteklemek için yeterli insan kaynağı, zaman, fiziksel alan ve finansal kaynak ayrılmıştır. Firmanın planlarını ve hedeflerini başarıyla gerçekleştirip gerçekleştiremediğini ölçmek için uygun göstergeler belirlenmiş ve bunların düzenli biçimde izleme ve değerlendirmesi yapılmıştır. Teknolojideki gelişmeler, pazar ve müşteri beklentilerindeki değişiklikler, rekabetteki değişimler ve diğer zorluk ve eğilimler yakından takip edilmekte, inovasyon fırsatları olarak değerlendirilmektedir. Uygulama, fikir bildiriminden başlamaktadır. Alınan fikirlerin değerlendirilmesi sonucunda, fikrin niteliğine göre araştırmaya dönüştürülmesi, detaylı araştırma sürecinden geçtikten sonra fikrin projeye çevrilip çevrilemeyeceğine karar verilmesi gibi aşamalardan geçmektedir. Katalizör adı verilen destekleyici ve proje ve araştırmaların içinde birebir katkıda bulunan Ar-Ge Merkezi dışındaki diğer personeller, Ar-Ge Merkezi personelinin de aracılığıyla araştırma ve projelere katkıda bulunmaktadırlar. Katkılar uygun fiyatlı hammadde temininden, reçete hazırlanması, ilgili inovatif ürünün ambalaj 131

134 ve boyutlarının belirlenmesinden, pazar ve müşteri potansiyeli araştırmasına kadar her iş adımını kapsamaktadır. İkinci adım olarak, tasarlanan yazılım ve oluşturulan portal sayesinde, proje yönetimi (yapılan çalışmalar, faaliyet adımları, proje başına düşen adam-saat hesapları, çalışılan süreler (puantaj), eğitim kayıtları, izin kayıtları, proje başına kullanılan ekipmanlar ve yapılan harcamalar, Ar-Ge Merkezi personelinin proje bazlı günlük-haftalık-aylık-yıllık kişisel performans takipleri, projelerin gerçekleşme durumlarına göre performans yönetimi) noktalarına ilişkin somut ve ölçülebilir çıktılar elde edilebilmektedir. Uygulama, firmamızda ilk kez Ar-Ge Merkezi personelinin koordinasyonunda diğer bölümlere Fikir Portal Bilgilendirme, Köy Meydanı Toplantıları, Workshop Etkinlikleri adı altında bilgilendirme ve paylaşım toplantılarıyla uygulanmaya başlanmıştır. Yapılan/ yapılacak araştırma ve proje çalışmalarında tüm personelin katkısının alınması ve ilgili görevlendirmelerin yapılmasıyla Ar-Ge Merkezi çalışmalarının sadece ilgili çalışanların değil, firmanın tamamı tarafından benimsenmesinin sağlanması hedeflenmiştir. İkinci olarak, uygulama kapsamında firmada gerçekleştirilen Ar-Ge Merkezi faaliyetleri ve bu alanda yapılan araştırma ve projelerden elde edilen veriler, ilgili literatür, geliştirilen yöntemler, yapılan deneme ve uygulamalar, testler vb. faaliyetlerimizin tamamını içeren çalışmalar ve adımlar sistematik bir şekilde takip edilmekte ve arşivlenmektedir. Ayrıca bu uygulama sayesinde 5746 Sayılı Kanun kapsamında Ar-Ge Merkezi personelinin aldıkları ücret üzerinden belirlenen teşvik ve muafiyetler (Ar-Ge Merkezinde geçirilen süre oranında) hesaplanabilmekte ve ilgili kurumlara beyan edilebilmektedir. Uygulama ışığında Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından dönemsel olarak Ar-Ge Merkezlerinden talep edilen periyodik faaliyet raporlarında yer alması gereken personel listeleri, personel proje (adam/saat/ay cinsinden) bilgileri, eğitimler, teşvik ve muafiyet miktarları gibi önemli bilgiler oluşturulan sistem üzerinden raporlanabilmektedir. Sistemin laboratuvar ayağında reçete tasarımları, döküm sonuçları, test-analiz sonuçları, kalibrasyon, tedarikçi takibi, ekipman ve cihaz takibi vb. faaliyetlerin yanında personel vardiya, kişisel performans takibi de kolaylıkla ve kısa süre içinde yapılabilmektedir. Oluşturulan fikir portali sayesinde, firmaya katma değer sağlayabilecek her türlü fikrin kayda geçmesi ve araştırma/projeye dönüştürülmesi amacıyla oluşturulan ve/veya yürütülen proje ve araştırmalarda sadece Ar-Ge Merkezi personelinin değil, katalizör adı altında tüm firma çalışanlarının da ilgili faaliyet ve proje çalışmalarına birebir katılımı başarıyla sağlanmıştır. 132 Özel tasarım programı ve özel oluşturulan sharepoint alanından faydalanılarak tasarlanan veri giriş alanı ve portal uygulaması sayesinde, projelerde yer alan özet bilgiler, literatür araştırma çıktıları, başlangıç ve bitiş süreleri, proje başvuruları ve ilgili başvuru raporları, oluşturulan iş paketleri, ekipler ve görevlendirilecek personel atamaları, proje

135 Ar-Ge Yönetimi İyi Uygulama Örnekleri yürütücülerinin atandığı görevler, adam-saat- ay oranları, raporları anlık raporlamalarla takip edilebilmektedir. Kişisel Performans Yönetimi ve Proje Performans Yönetimi çalışmalarının da anlık olarak takibinin ve raporlamasının yapıldığı söz konusu uygulama sayesinde üç aylık periyotlar halinde, tüm Ar-Ge Merkezi personeli ve faaliyetlerine ilişkin performans yönetimi ve kişisel gelişim planı yapılabilmektedir. Çalışma, firma İnsan Kaynakları ve Personel Departmanı başta olmak üzere diğer tüm bölümlerde kullanılmaya başlanmış, Ar-Ge Merkezimiz bu konuda ilk ve öncü olmayı başarmıştır. Uygulamadan sağlanacak ilk kazanç, inovasyon kültürünün sadece Ar-Ge Merkezi kapsamında değil, tüm firma bünyesinde benimsenmesini sağlamaktır. Proje ve araştırma ekibinde yer alan personel ve Katalizör adı verilen diğer firma personelleri sayesinde oluşturulan inovatif ürünlerle, firmanın mevcut pazar potansiyeline önemli ölçüde katkı sağlanması hedeflenmiştir. Proje-personel-laboratuvar takip aşamasında, özellikle proje adam/saat/ay hesaplamaları, Tam Zaman Eşdeğer (TZE) personel kapsamında puantajın anlık raporlanması, kişisel ve proje performans kriterlerinin yönetimi, proje ve araştırmalar yapılan harcamalar vb. noktalarda % 100 ölçülebilir değerlere ulaşılabilmektedir Ayrıca uygulama kapsamında yapılan özel tasarım programından elde edilen veriler ışığında ve 5746 sayılı Kanun kapsamında, yararlanılacak teşvik ve vergi istisnası konularında mevzuata tam anlamıyla uygun ve en üst seviyede oransal artış sağlanması hedeflenmekte, aynı zamanda projeler sayesinde ortaya çıkarılacak yeni prototip ürünlerin ürünleştirme ve ticarileşme aşamalarının ardından müşteri potansiyelinde/ müşteri portföyünde artış beklenmektedir. TÜBİTAK ve TEYDEB başvurularıyla da özellikle makine-ekipman alımı konusunda Ar-Ge Merkezimizce yürütülen projelere finansal destek sağlanacaktır. Uygulamanın fikir süreci (fikir portal) aşamasında, firmamız için katma değer yaratacak işletme öneri ve uygulamaları, araştırmalar ve projeler elde edilmiş, söz konusu projeler sayesinde şu anda ürünleştirme aşamasında olan özel çalışmalar başlatılmıştır. Uygulama ile Ar-Ge Merkezi bünyesinde firmaya sağlanan teşviklerde büyük oranda artış sağlanacaktır. Ayrıca, uygulama kapsamında doktora, yüksek lisans ve lisans kadrosu için yeni kadrolar yaratılarak ülke genelinde istihdama katkıda bulunulması hedeflenmiştir. İnovasyon, fikir ve proje yönetimi çalışmaları çerçevesinde, Ar-Ge Merkezi personeli özel eğitimlere tabi tutulmuş, böylece kariyer gelişimi konusunda tüm personele katkıda bulunulmuştur. 133

136 Özet olarak, bu uygulamayla beraber AKG Ar-Ge Merkezi, verilerin daha verimli bir şekilde ortaya konulabilmesi sayesinde politika ve strateji oluşturabilme kabiliyetini artırmıştır. Başarılı ekipler, karşılıklı bağlılık içerisinde çalışan ve tüm ekip üyelerinin katılım ve katkılarının, bireysel çabalardan çok daha iyi sonuçlar verdiğinin farkında olan ekiplerdir. Ekiplerin, ortak hedefler doğrultusunda hareket etme farkındalıkları ve vermiş oldukları fikirlerin katma değer yaratan proje ve inovatif ürünlere dönüştüğü süreci birebir yaşamaları, tüm işletme bünyesinde inovasyon ekosisteminin çok hızlı bir şekilde yayılmasını sağlayacaktır. Ayrıca işletme, inovasyon gücü sayesinde özellikle global pazarda radikal girişimciler arasında başarıyla yerini sağlamlaştıracaktır. 134

137 ÖZ KAYNAK AR-GE PROJELERİ İÇİN SEÇİM, BAŞLATMA, İCRA, KAPANIŞ VE PERFORMANS DEĞERLENDİRME SÜRECİ TUSAŞ 135

138 Öz kaynak Ar-Ge projeleri şirket tarafından finanse edildiği için, şirket stratejileri ve müşteri beklentileri doğrultusunda şirketin Teknoloji Yol Haritasına (TYH) uyumlu olarak doğru konu, doğru proje ve doğru proje kapsamı seçimi, Ar-Ge yönetimi süreci açısından büyük önem arz etmektedir. Şirket kaynaklarının verimli ve en doğru biçimde kullanılması için projelerin icrası sırasında performans ölçümü/değerlendirmesi yapılmasının, projelerin kapanış ve kapanış sonrası aşamasında şirket üst hedeflerine ulaşmadaki yerinin gösterilmesinin oldukça yararlı ve önemli olduğu değerlendirilmektedir. Bu kapsamda, Ar-Ge Merkezinin Ar-Ge yönetimi süreci kapsamında, öz kaynak Ar-Ge projeleri için seçim, başlatma, icra, kapanış ve performans değerlendirme sürecini tanımlayan bir metodoloji geliştirilmiş ve geliştirilen bu metodolojinin kullanılmasıyla öz kaynak Ar-Ge projelerinin kontrollü bir şekilde amaç ve hedef odaklı gerçekleştirilmeleri sağlanmıştır. Ölçmek bilmektir. Ölçebilirseniz, geliştirebilirsiniz sözü ile ölçmenin değerini 19. yüzyılda ortaya koyan Lord Kelvin in sözünden hareketle Ar-Ge projelerimiz için ölçülebilen değerleri kapsayan bir proje seçim, başlatma, icra, kapanış ve performans değerlendirme süreci geliştirilmiştir. Uygulama öncesi dönemde öz kaynak Ar-Ge projeleri, ilgili Stratejik İş Biriminin önerisinin üst yönetim tarafından uygun bulunması ve ayrılacak yeterli fon ve kaynak bulunması durumunda başlatılmaktaydı. Öz kaynak Ar-Ge projeleri başlatıldıktan sonra icraları esnasında yürütüldükleri Stratejik İş Biriminin yöneticileri tarafından takip edilmekte ve üst yönetime raporlanmaktaydı. Kapanış aşamasında da yürütüldükleri Stratejik İş Biriminin projenin kapatılmasına yönelik kararını beyan etmesini müteakip projeler kapatılmaktaydı. Bu aşamada ve kapanış sonrası aşamasında projeler bir performans değerlendirmesine tabi tutulmamaktaydı. Bu süreç ile öz kaynak Ar-Ge projelerinden üst düzey beklentiler tam olarak karşılanamıyordu. Söz konusu beklentiler; proje yönetimi anlamında iyi yönetilmeleri (takvim, kaynak vb.), teknik bağlamda iyi yönetilmeleri (dış kaynak Ar-Ge projeleri müşteriler tarafından gözden geçirilmekteyken öz kaynak Ar-Ge projeleri için bir gözden geçirme süreci bulunmamaktaydı), ölçülmeleri ve izlenmeleri, zamanında başlatılmaları ve zamanında kapatılmaları, mümkün olan durumlarda ulusal ve uluslararası desteklerden faydalanmaları ve şirketimizin ekosistemdeki yeri düşünülerek işbirlikleri barındırmaları ve sonuçlarının faydaya dönüşmesi yönündeydi. 136 Öz kaynak Ar-Ge projelerinin söz konusu üst düzey beklentiler doğrultusunda belirli seçim kriterleri gözetilerek kontrollü olarak başlatılmasını sağlamak, böylece Ar-Ge projeleri portföyünün kontrollü bir şekilde oluşturulmasını ve performanslarının ölçülmesi yoluyla portföyün kontrollü bir şekilde sürdürülmesini ve değerlendirilmesini temin etmek için bir süreç geliştirilerek uygulamaya alınması kararlaştırılmıştır. Sürecin geliştirilmesi ve uygulanması görevi, öz kaynak Ar-Ge projelerinin yürütüldüğü Stratejik İş Birimlerinden bağımsız, merkezi bir başkanlık olan Strateji ve Teknoloji Yönetimi Başkanlığına verilmiştir.

139 Ar-Ge Yönetimi İyi Uygulama Örnekleri Uygulamanın geliştirilmesinde 1.5 adam 5 ay boyunca çalışmıştır. Ayrıca, metodolojinin oluşturulması aşamasında danışmanlık hizmeti alınmıştır. Uygulamanın geliştirme maliyeti, danışmanlık hizmetinin bedeli ve uygulamanın geliştirilmesi için çalışılan 7.5 adam x ay (1.5 adam x 5 ay) değerindeki işçilik gerçekleşmesidir. Söz konusu işçilik gerçekleşmesi, TUSAŞ ın adam x ay maliyeti kullanılarak hesap edilebilmektedir. Bu uygulamayı başka firmaların geliştirmek istemesi durumunda büyük firmalar bünyelerinde Ar-Ge Yönetimi, Teknoloji Yönetimi, Kurumsal Kaynak Yönetimi gibi uygulamayı geliştirecek ve icra edecek kurumsal birimler barındırdıkları için maliyetin yaklaşık olarak aynı olacağı değerlendirilmektedir. KOBİ lerde söz konusu birimlerin büyük firmalara benzer yapıda bulunmadığı tahmin edilmekte olup uygulamanın geliştirilmesi aşamasının daha fazla iş gücü ile daha uzun sürede tamamlanabileceği değerlendirilmektedir. Ar-Ge personeli tam zaman eşdeğer sayısına oranlanarak KOBİ ler için uygulamanın geliştirme maliyeti 150 adam x ay değerindeki işçilik gerçekleşmesi ve danışmanlık hizmetinin bedeli olarak öngörülmektedir. Uygulama, öz kaynak Ar-Ge projeleri için Seçim, Başlatma, İcra, Kapanış ve performans Değerlendirme (SBİKD) sürecinin oluşturulmasını, bu sürecin Şirket Yönergesi olarak yayımlanmasını ve uygulamaya alınmasını kapsamaktadır. Uygulama, Ar-Ge Yönetimi alanında yeni bir süreç geliştirilmesi ve süreç iyileştirilmesi uygulamasıdır yıllarını kapsayan 10. Kalkınma Planı nda yer alan Ar-Ge ve yenilik politikasının temel amacı; teknoloji ve yenilik faaliyetlerinin özel sektör odaklı arttırılarak faydaya dönüştürülmesine, yeniliğe dayalı bir ekosistem oluşturularak araştırma sonuçlarının ticarileştirilmesine ve markalaşmış, teknoloji yoğun ürünlerle ülkemizin küresel ölçekte yüksek rekabet gücüne erişmesine katkıda bulunmaktır. Bu politikanın amacına ulaşılmasında öz kaynak Ar-Ge projelerinin dış kaynak Ar-Ge projelerinden daha etkin olacağı değerlendirilmiş olup Ar-Ge Merkezimizde öz kaynak Ar-Ge harcamasının ciroya oranı TUSAŞ Stratejik Planı doğrultusunda yıllar bazında kademeli olarak artırılmaktadır. Bu artışın sağlanmasında en önemli rolü öz kaynak Ar-Ge projelerimiz üstlendiğinden, bu uygulamada söz konusu projelerin iyi yönetilmesi amacına odaklanılmıştır. Uygulama 2 aşamadan meydana gelmektedir: 1. Aşama: Metodolojinin Geliştirilmesi Metodolojinin oluşturulması, Metodolojiye yönelik şirket içinde ilgili birimlerden görüşlerin toplanması ve metodolojinin güncellenmesi, Pilot uygulama ve metodolojinin iyileştirilmesi, Metodolojinin Şirket Yönergesi olarak yazılmasıdır. 137

140 2. Aşama: Metodolojinin Uygulanması Metodolojinin uygulanması, Sürecin iç denetimden geçirilmesi, bu doğrultuda bazı süreç adımlarının ve performans değerlendirme parametrelerinin, parametre ağırlıklarının güncellenmesidir. Uygulamanın çıktısı, Şekil 1 de yer alan Öz Kaynak Ar-Ge Projesi Ömür Devri doğrultusunda oluşturulmuş olan ve aşağıda detaylı olarak tanımlanan metodolojidir. Öz Kaynak Ar- Ge projelerinin seçimi fazında; yeterli fona sahip Stratejik İş Birimlerinden gelen Proje Önerileri Ar-Ge projesi Değerlendirme Kurulu tarafından, Öz Kaynak Ar-Ge Projelerini Değerlendirme Kılavuzu doğrultusunda değerlendirilmektedir. Öz kaynak Ar-Ge projelerinin başlatılması fazında; Ar-Ge Projesi Değerlendirme Kurulu tarafından ön onay verilen projeler, üst yönetime arz edilir. Üst yönetim tarafından onaylanan projelere bütçe tahsis edilir ve projeler başlatılır. Öz kaynak Ar-Ge projelerinin icrası fazında; öz kaynak Ar-Ge Projesinin ayrıntılı olarak planlanması ve yürütülmesi Stratejik İş Biriminin koordinatörlüğünde ve sorumluluğundadır. Merkezi bir birim olan Strateji ve Teknoloji Yönetimi Başkanlığı tarafından öz kaynak Ar-Ge projeleri yılda iki kez izleme ve değerlendirmeye tabi tutulmaktadır. İzleme aşamasındaki değerlendirme ve kapanış aşamasındaki değerlendirme için farklı parametreler ölçülmektedir. Değerlendirmeler sonucunda Ar-Ge Merkezi bünyesindeki her öz kaynak Ar-Ge projesine ve Stratejik İş Birimine bir değerlendirme puanı verilmekte, bu değerlendirme puanları Kurumsal Karne ye de yazılarak aynı zamanda bireysel performanslara da yansıtılmaktadır. Öz kaynak Ar-Ge projesi kapanış sonrası fazında; projenin etkililiği ve etkisi (tesiri) kapsamında nitel bir kıymetlendirme yapılmaktadır. Öz kaynak Ar-Ge projesi SBİKD Süreci Şekil 2 de yer alan akış şemasında sunulmuştur. 138

141 Ar-Ge Yönetimi İyi Uygulama Örnekleri Şekil 1: Öz kaynak Ar-Ge Projeleri Ömür Devri Şekil 2: Öz kaynak Ar-Ge Projesi SBİKD Süreci 139

142 Başka firmalar için SBİKD uyarlama planı: Öz kaynak Ar-Ge projelerinin seçimi fazında; π KOBİ ler Öz Kaynak Ar-Ge Projesi Değerlendirme Kurulu oluşturmadan proje önerilerini doğrudan üst yönetimin onayına sunabilir, firmalarının ölçeğine uygun olarak bu uygulamada yer alandan daha farklı değerlendirme kriterleri kullanabilirler. π Büyük firmalar uygulamayı değişiklik yapmadan da kullanabilirler. Öz kaynak Ar-Ge projelerinin başlatılması fazında; π Uygulamanın KOBİ ler ve büyük firmalar tarafından değişiklik yapılmadan kullanım imkânı vardır. Öz kaynak Ar-Ge projelerinin icrası fazında; π KOBİ ler tarafından performans değerlendirmesi daha sık aralıklarla gerçekleştirilebilir. π Büyük ölçekli firmalar bu uygulamada yer alan sıklığı kullanabilirler. π KOBİ ler ve büyük ölçekli firmalar tarafından varsa ihtiyaç duyulan daha farklı performans parametreleri belirlenebilir. Parametrelerin performans ölçümündeki ağırlıkları firma özelinde belirlenebilir. Öz kaynak Ar-Ge projelerinin kapanışı fazında; π KOBİ ler ve büyük ölçekli firmalar tarafından varsa ihtiyaç duyulan daha farklı performans parametreleri belirlenebilir. Parametrelerin performans ölçümündeki ağırlıkları firma özelinde belirlenebilir. Öz kaynak Ar-Ge projelerinin kapanış sonrası fazında; π KOBİ ler tarafından performans değerlendirmesi daha sık aralıklarla gerçekleştirilebilir. π KOBİ ler ve büyük ölçekli firmaların Ar-Ge projeleri sonucunda ortaya çıkardıkları ürünlerinin ticarileşme sürelerine bağlı olarak performans değerlendirmesi daha kısa veya uzun süreler boyunca gerçekleştirilebilir. 140 Uygulamanın yönetimsel hedefleri; öz kaynak Ar-Ge Projelerinin belirli seçim kriterleri doğrultusunda kontrollü olarak başlatılmasını sağlamak, böylece Ar-Ge projeleri portföyünün kontrollü bir şekilde, oluşturulmasını, performanslarının ölçülmesi yoluyla portföyün sürdürülmesini ve değerlendirilmesini sağlamaktır. Uygulamanın finansal hedefleri; öz kaynak Ar-Ge projelerine bütçeden ayrılacak payın planlanması, ayrılan payın ne kadarının kullanıldığının düzenli ölçümü ve raporlanması yoluyla bütçe

143 Ar-Ge Yönetimi İyi Uygulama Örnekleri aşımlarının önüne geçilmesi ve kullanılmayan kaynakların başka projelere aktarılmasının sağlanmasıdır. Söz konusu hedefler ve bu hedeflere ulaşmada elde edilen sonuçlar daha detaylı ve sayısal olarak Tablo 1 de sunulmuştur. Uygulamanın yenilikçi yönü, uzun soluklu Ar-Ge projelerinin yönetimi esnasında ortaya çıkabilecek olası iş gücü ve bütçe problemlerini neredeyse daha gerçekleşmeden önce yakalaması ve etkin proje yönetimi sağlamasıdır. Proje yönetimi alanında en yaygın kaynak olan Project Management Body of Knowledge da da yer aldığı üzere, literatürdeki çoğu projede performans ölçümü Kazanılan Değer (Earned Value) bazlı iken ve en genel olarak Takvim Performans Endeksi (SPI - Schedule Performance Index), Maliyet Performans Endeksi (CPI - Cost Performance Index) ölçümü bazlı ilerletilirken, bu uygulamada geliştirilen Ar-Ge projelerinin performans ölçümü metodolojisinde, projeler başlatılmaları aşamasında inovasyon yönetimi açısından; icra aşamasında verimlilik açısından; kapanış aşamasında da etkililik açısından değerlendirilmektedir. Söz konusu uygulama diğer Ar-Ge Merkezlerine de ölçeklenebilir bir uygulama olup diğer Ar-Ge Merkezlerinin kurumlarına özgü geliştirilen teknolojinin seviyesine, firmalarının büyüklüklerine, teknoloji yol haritalarının kapsamına ve proje portföylerinin genişliğine göre gerekli uyarlamaları yapmaları ile kullanımı mümkün olabilecektir. Uygulama, Ar-Ge Merkezi kurumsal kapasitesine hem yönetimsel hem finansal hem de insan kaynakları açısından katkı sağlamıştır. Öz kaynak Ar-Ge projeleri için seçim, başlatma, icra, kapanış ve performans değerlendirme sürecinin uygulanması ile yönetimsel açıdan, öz kaynak Ar-Ge projelerinin belirli seçim kriterleri doğrultusunda kontrollü olarak başlatılması suretiyle Ar-Ge projeleri portföyünün kontrollü bir şekilde oluşturulması, belirli izleme kriterleri doğrultusunda performanslarının ölçülmesi yoluyla portföyün kontrollü bir şekilde sürdürülmesi ve değerlendirilmesi mümkün olmuştur. Finansal açıdan, öz kaynak Ar-Ge projelerine bütçeden ayrılacak payın planlanması mümkün olmuş, ayrılan payın ne kadarının kullanıldığının düzenli ölçümü ve raporlanması yoluyla bütçe aşımlarının önüne geçilmesi ve kullanılmayan kaynakların başka projelere aktarılmasının sağlanması mümkün olmuştur. İnsan kaynakları açısından, Ar-Ge Merkezi personelinin portföydeki öz kaynak Ar-Ge projelerine doğru tahsisi sağlanmıştır. Uygulamanın firmaya etkisi, uygulamanın Ar-Ge Merkezine etkisini kapsamakla birlikte daha yaygın bir etkidir. Söz konusu uygulama Ar-Ge portföyünün kontrollü olarak oluşturulmasını ve izlenmesini sağladığından şirketimizin Ar-Ge potansiyelini artırmıştır. Öz kaynak Ar-Ge projelerinin kapanış ve kapanış sonrası aşamasındaki performans ölçümlerinde çıktılar ve faydalar kapsamında başvurulan/tescillenen fikri ve sınai mülkiyet hakları da değerlendirildiğinden şirketin fikri mülkiyet kapasitesi de artırılmıştır. Söz konusu uygulamanın şirket yönergesi olarak yayınlanması sonucunda şirketin Ar- Ge yönetimi metodolojisini bütünleyen bir şirket yayını ortaya çıkmıştır. Söz konusu 141

144 uygulamanın icrasının kontrolü, merkezi bir birim olan Strateji ve Teknoloji Yönetimi Birimine verilmiş olup bu birim öz kaynak Ar-Ge projelerini yürüten Stratejik İş Birimleri nde söz konusu uygulamanın icrasını temin ederek şirketin kurumsal yönetim kapasitesinin geliştirilmesini sağlamıştır. Uygulamanın hayata geçirilmesiyle elde edilen sonuçlar sayısal olarak Tablo 1 de sunulmuştur. Tablo 1: Uygulamanın Sayısal Hedefleri ve Uygulama Sonucunda Elde Edilen Sonuçlar Hedefler Başlatılan öz kaynak Ar-Ge projelerinin TUSAŞ stratejik amaç ve hedeflerine hizmet ediyor olması / Teknoloji Yol Haritasında yer alması / projede geliştirilecek teknolojinin istenilen Teknoloji Hazırlık Seviyesine (THS) ulaştırılıyor olması TUSAŞ Teknoloji Yol Haritasında yer alan konuların kazanılmak üzere öz kaynak Ar-Ge projesi olarak projelendirilmesi Öz kaynak Ar-Ge projelerinde gerçekleştirilen üniversite - sanayi işbirlikleri sayısında artış Öz kaynak Ar-Ge projeleri sonucunda fikri hak başvurularında artış Öz kaynak Ar-Ge projeleri sonucunda bilimsel yayın sayısında artış Hedef Değer Ulaşılan Değer % 100 % 100 % 35 % 42 % 70 % 75 % 60 % 68 % 5 % 7 Öz kaynak Ar-Ge projeleri performansında artış % 25 % 30 Teknoloji stratejimiz; rekabet sağlayan yeni ve ileri teknolojileri belirleyen, takip eden, entegre eden, Ar-Ge yapan ve yaptıran, dolayısıyla havacılık ve uzay eko-sistemine yön veren bir şirket olmaktır. Ar-Ge alanları belirlenirken yurt içi ve yurt dışı müşteri ihtiyaçları, dünyadaki sektörel eğilimler ile bilimsel ve teknolojik gelişmeler yakından takip edilerek, talebe dönüşmeden önce müşteri ihtiyaçlarının öngörülmesi yaklaşımı benimsenmektedir. Şirketimizin Ar-Ge yoluyla gelişiminde, yeni ürün ve teknolojileri geliştirerek hayata geçirmesinde öz kaynak Ar-Ge projeleri için SBİKD süreci uygulanması önemli bir kilometretaşıdır. 142

145 İNOVASYON SÜREÇLERİNİN YÖNETİMİ BETEK BOYA VE KİMYA SANAYİ A.Ş. 143

146 Şirketlerin, güven içerisinde büyüyebilmeleri için hangi alanda yer alacaklarını ve nasıl kazanacaklarını net bir şekilde belirlemeleri gerekmektedir. Günümüzde çok fazla firmanın rekabet içerisinde olduğu bir ortamda her bir şirket kendisine ait inovasyon yönetimini gerçekleştirmek zorundadır. İnovasyon, ekonomik ve sosyal bir katma değere dönüşen ya da dönüştürülen yenilikler olarak tanımlanmaktadır. İnovasyon, şirketlere karlılık ve verimlilik artışı sağlamanın yanında rekabet üstünlüğü sağlaması, hammadde kullanımının etkinliğinin arttırılması ve bilginin ekonomik değere dönüştürülmesi vb. gibi çok önemli katkılar sağlamaktadır. Başarılı bir inovasyon süreci için ise en önemli konulardan bir tanesi şirket içerisinde ne tür inovasyonların yapılacağına karar verilmesidir. Uygulama öncesi dönemde inovasyon stratejisi ve inovasyon grubu bulunmamaktaydı. Firma içerisinde gerçekleştirilen inovasyon faaliyetlerinin takibi farklı Ar-Ge birimleri tarafından yürütülmekteydi. Herhangi bir inovasyon stratejisinin bulunmaması ekonomik, ve sosyal katma değere dönüşen yenilikler yaratılması sürecindeki verimi düşürmekteydi. İnovasyon Yönetimi inovasyon stratejisinin belirlenmesi ve inovasyon grubunun oluşturulmasını kapsamaktadır ve 2015 yılında başlamıştır. İnovasyon Yönetimi, Betek Boya ve Kimya Sanayi A.Ş. kapsamında şirketin inovasyon stratejisinin belirlenebilmesi ve bu stratejiye bağlı olarak daha rekabetçi ve ekonomik ve sosyal katma değere dönüşen yenilikler yaratılması amacı ile başlatılmıştır. Betek Boya ve Kimya Sanayi A.Ş. kapsamında şirketin inovasyon stratejisinin belirlenebilmesi ve bu stratejiye bağlı olarak daha rekabetçi ve ekonomik ve sosyal katma değere dönüşen yenilikler yaratılması amacı ile gerçekleştirilen projeler, Şekil 1 de gösterildiği gibi İnovasyon Matrisi altında farklı özelliklerine göre sınıflandırılmaktadır. Şekil 1: İnovasyon Matrisi 144

147 Ar-Ge Yönetimi İyi Uygulama Örnekleri Bu sınıflandırmada 1.Grup projeler var olan ve ürünümüz olan piyasada mevcut ürünlerin modifikasyonları ve ucuzlatma çalışmalarının yanında alternatif hammadde ve temel araştırmaları içermektedir yılında gerçekleştirilen 1.Grup projeler sonrasında ithal edilen bazı hammaddelerin Betek Boya ve Kimya Sanayi A.Ş. de üretilmesi ve ithal hammaddelerin millileştirilmesi çalışmaları ile 2016 yılına ait toplam cironun yaklaşık %1 i kadar bir miktar şirkete kazandırılmış ve bunun yanında yerli hammadde üreticileri desteklenmiştir. 2.Grup, var olan ancak ürünümüzün olmadığı piyasa için yeni nesil ürün geliştirme çalışmalarını kapsamaktadır. 2.Grup proje çalışmalarına örnek olarak 2016 yılı içerisinde Türkiye de daha önce bulunmayan yeni bağlayıcı teknolojisi kullanılarak, yüksek ultraviyole (UV) dayanımına ve yüksek su iticiliğe sahip dış cephe boyalarının geliştirilmesi gösterilebilir. Son olarak, 3.Grup projeler ise tamamen yeni piyasa ve yeni ürün yaratan çalışmaları içermektedir. Renklendirme sistemlerine yeni bir anlayış kazandıran ve patent başvurusu gerçekleştirilen Renxmatik sistemi 3.Grup proje çalışmaları sonucunda ortaya çıkmıştır. Bu strateji, Betek Boya ve Kimya Sanayi A.Ş. nin teknolojik altyapısı, pazardaki rekabet yapısı ve pazardaki ihtiyaçlar dikkate alınarak, teknoloji yol haritasına uygun olarak ne tür yenilikler üzerine ağırlık verilmesine daha kolay ve daha kesin karar vermesini sağlamaktadır. İnovasyon stratejisinin takibi, şirket içerisinde farklı fonksiyonlar arası koordinasyon, iletişim ve bilgi paylaşımının sağlanması, özellikle 2.Grup ve 3.Grup çalışmaları için gerekli literatür ve patent araştırmalarının gerçekleştirilmesi, elde edilen bilgilerin gerekli Ar-Ge gruplarına iletilmesi ve proje çalışmaları sonrasında patent başvuruları, makale yazımları çalışmalarını gerçekleştirmek amacı ile Şekil 2 de gösterildiği gibi İnovasyon Bölümü oluşturulmuş ve şirketimiz içerisindeki yapılanmamız bu şekilde desteklenmiştir. Şekil 2: Organizasyonel Yapılanma Ar-Ge Direktörü İnovasyon Bölümü 6 farklı Ar-Ge Bölümü İnovasyon Yönetimi ile Betek Boya ve Kimya Sanayi A.Ş. kapsamında şirketin inovasyon stratejisinin belirlenebilmesi ve bu stratejiye bağlı olarak daha rekabetçi ve ekonomik ve sosyal katma değere dönüşen yenilikler ve patentlenebilir ürünler ortaya çıkarılması 145

148 hedeflenmiştir. İnovasyon stratejisine paralel olarak oluşturulan İnovasyon Bölümü ile ise literatür ve patent araştırmaları ile özellikle 2. ve 3.Grup proje çalışmaları için gerekli bilimsel altyapının oluşturulması, farklı teknolojilerin şirket bünyesindeki farklı uygulama ve ürün grupları ile entegrasyonun sağlanmasının yanında ulusal ve uluslararası işbirliklerinin artırılması hedeflenmiştir. İnovasyon Yönetimi her işletme için farklılık göstermektedir. Betek Boya ve Kimya Sanayi A.Ş. tarafından oluşturulan İnovasyon Yönetimi, şirketimizin insan kaynağı, pazar payı, pazardaki fırsat, talep ve tehditler, finansal ve teknolojik altyapı göz önünde bulundurularak ve ekonomik ve sosyal katma değere dönüşen yeniliklerin geliştirilmesine imkân sağlayacak şekilde tasarlanmıştır. Ayrıca, İnovasyon Matrisi altında, farklı özelliklere göre sınıflandırılan/sınıflandırılacak projelerin, geliştirilen yazılım ile entregrasyonunun sağlanması sonrasında firmamız bünyesinde gerçekleştirilecek her türlü inovasyon faaliyetinin sistematik bir şekilde takip edilmesi ve arşivlenmesi uygulamanın üstünlükleri olarak gösterilebilir. İnovasyon Yönetimi, inovasyon süreçlerinin bir bütün olarak yönetmenin yanında, şirket kaynaklarımızı belirlenen hedeflere net bir şekilde aktarmamızı sağlamaktadır. Yapılan Ar-Ge yatırımının geri dönüşümünün sağlanması daha fazla ticarileşen ürünler ile sağlanmakta ve Betek Boya ve Kimya Sanayi A.Ş. hem rekabet açısından hem de kullanılan kaynakların etkinliği ve verimliliği açısından büyük avantajlar elde etmeye devam etmektedir yılında, 2. ve 3. gruplar içerisinde yer alan projelerin %65 i tamamlanmış ve bu projeler sonucunda tüketiciye sunulan ürünlerin satışından ise toplam cironun yaklaşık %10 u elde edilmiştir. Önümüzdeki yıllar içerisinde yeni ürünlerin satışından elde edilen gelirin, toplam cironun %30 unu oluşturması hedeflenmektedir. Ayrıca, patent ve makale sayısında da her geçen yıl artış sağlanmasının yanında şirket dışında farklı üniversite ve sanayi kuruluşları ile ortak inovasyon çalışmaları her geçen gün artırılmaktadır. Sonuç olarak, İnovasyon Yönetimi ile şirket içerisinde Ar-Ge için ayrılan kaynakların takibi, şirket içerisinde bilginin üretilmesi, paylaşılması ve yönetilmesi süreçleri; daha kolay, sürdürülebilir ve etkin bir şekilde devam etmektedir. İnovasyon çalışmalarındaki başarı oranı her geçen yıl artırılmakta ve patentlenebilir yeni ürünler ile Ar-Ge yatırımının geri dönüşümü sağlanmaktadır. Ayrıca inovasyon kültürü şirket içerisinde daha fazla benimsenmektedir. 146

149 AR-GE YÖNETİMİ UYGULAMA ÖRNEĞİ OLARAK MİLLİ YERLİ İHA SOĞUTMA MODÜLÜ KALE OTO RADYATÖR SANAYİ VE TİCARET A.Ş. 147

150 Ülkemizin etrafındaki güvenlik risklerinin artması ve ülke içinde de terör tehdidinin yeni bir boyut kazanması sebebiyle savunma sanayinde yerlileşme, Türkiye nin en önemli stratejik amaç ve hedefleri arasına girmiştir. Ülkemizde savunma sanayine yönelik geliştirilen İnsansız Hava Araçları nın (İHA) soğutma ünitelerinin üretimi yapılamamaktadır. Kale Oto Radyatör A.Ş. bu boşluğu göz önüne alarak ilk yerli İHA soğutma modülü üretmek amacı ile bir proje çalışması başlatmıştır. Bu süreçte, Ar-Ge Merkezimizin soğutma modülü üretimindeki bilgi birikimine ilave olarak Sakarya Üniversitesi, Gebze Teknik Üniversitesi, Tübitak MAM ve Yurt dışında yer alan özel kaplamalı malzeme üreticisi ile yapılan etkin işbirliği sayesinde İHA ya özel, yüksek basınca dayalı ve yüksek performanslı bir soğutma modülü geliştirilmiş, prototip imalatı yapılmış ve başarıyla test edilmiştir. Başarılı bir Ar-Ge yönetimi ve koordinasyonu ile geliştirilen soğutma modülü, ısıl genleşmelere ve termal şoklara dayanıklı, birim yüzey alanı (hacim) için ısıl performansı yüksek, modüler ve kompakt yapısı ile farklı güçteki İHA da kullanılabilecek niteliktedir. Yerlileşme projeleri kapsamında Türk Silahlı Kuvvetlerinin orta irtifa ve uzun havada kalışlı bir İHA sistemi gereksinimleri kamu ve özel sektör iştiraki ile gerçekleştirilmiştir. Kale Oto Radyatör, sahip olduğu yüksek teknolojiye dayalı makine parkını ve araştırmacı insan kaynağını doğru zamanda değerlendirerek bu projelerde yer almış ve daha önceki araştırma ve pratik deneyiminden edinilmiş bilgiyi temel alıp, deneysel geliştirme kapsamında ona ek özellikler katmış, kaplamalı alüminyum malzemeler ve proseslerde büyük ölçüde iyileştirmeye yönelik sistemli çalışmalar yapmıştır. Elde edilen en büyük katma değer, yüksek fiyatlarla ithal edilen soğutma modüllerinin yerli olarak yurt içinde projelendirilmesidir. Böylece ülkemiz için stratejik öneme sahip, savunma ve modern havacılık teknolojisinde en önemli savunma aracı olan İHA nın soğutma modüllerinde dışa bağımlılık ortadan kaldırılacak ve milli çıkarlar gözetilmiş olacaktır. Geliştirilen soğutma modülünün sık sık değiştirilme ihtiyacı olduğu düşünüldüğünde, sağlanan niteliksel avantajlar, kalite artışı ve artan kullanım ömrü ile önemli bir maliyet avantajı sağlanmıştır. İHA Soğutma modülümüz Türkiye de üretilmeyen özel kaplamalı alüminyum malzeme hariç, tamamen yerli malzeme ile üretilmektedir. Bu nedenle alüminyum şerit, alüminyum plaka, ekstrüde alüminyum parçalar, borular, plastik parçalar, piston ve kelepçelerin tedariğinde malzeme üretici ve dağıtıcıları gibi farklı yan sanayilerin gelişmesine katkı verilecek, katma değer yerli yan sanayiye yayılacaktır. Proje harcamaları, işletmenin öz kaynaklarından ve Ar-Ge Merkezi bütçesinden sağlanmıştır. 148 Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı onaylı Kale Oto Radyatör Ar-Ge Merkezi nde en modern mühendislik araçları kullanılarak açık inovasyon anlayışı ile sürekli ürün iyileştirme ve yeni ürün geliştirme çalışmaları yapılmaktadır. Bu sayede, Kale Oto Radyatör bugün dünyanın birçok ülkesine rekabetçi ürünler ihraç eden bir firma haline gelmiştir. Kale Oto Radyatör milli ihtiyaçtan dolayı kendi sektörü dışındaki bu proje ile ilgili çalışmaları tamamlamış olup, Ar-Ge yönetim süreci başarı ile bitirilmiştir. Söz konusu proje ile geliştirilen ürünler

151 Ar-Ge Yönetimi İyi Uygulama Örnekleri halihazırda İHA da aktif olarak kullanılmakta olup, daha önce ithal edilen bu ürünler tamamen yerli olarak imal edilmeye başlanmıştır. Bu proje ile elde edilen yüksek başarı, bizi diğer Milli İHA ve aynı teknik altyapıyı kullanarak Askeri Uçak modernizasyon projelerinin alınmasına teşvik etmiş ve sözleşme imzalanmıştır. Kale Oto Radyatör Ar-Ge yönetim modeli, ağırlıklı olarak ulusal/uluslararası pazardaki müşteri beklentileri dikkate alınarak kurgulanmıştır. Ar-Ge yönetim modelinde her yeni ürün için aşağıdaki süreç akışı uygulanmaktadır: Talebin/tasarım fikirlerinin ortaya çıkması, Değerlendirme (yapılabilirlik etüdü): Teknik/ticari, Tasarım: Modelleme /simülasyonlar, Müşteri onayı: Yapılan tasarımın araca uygunluğu / fiyat anlaşması, Tasarım geri besleme ve revizyonlar, Prototip: Komple ve alt parça iş emirlerinin açılması / malzeme siparişi, Prototip imalatının gerçekleştirilmesi, Ölçüm/test/deney: Doğrulama çalışmaları., Testlerin müşteri laboratuvarında gerçekleştirilmesi, Tasarımın dondurulması ve ön seri üretime hazır proje haline getirilmesidir. Resim 1: Kale Oto Radyatör Ar-Ge Yönetim Modeli 149

152 İHA projesi için soğutma modülü 4 aşamada geliştirilmiştir: 1. Literatür ve Benchmark Çalışmaları: Öncelikle, patent ve literatür taramaları ayrıntılı olarak yapılmıştır. Analizler sonucunda yapılabilirlik onayı verilmiş olup, müşteri ihtiyaçları belirlenmiş, piyasa araştırması yapılarak yabancı rakip firmaların ürünleri incelenmiş, firmamız bünyesindeki mevcut üretim ile farklar karşılaştırılmıştır. Soğutma modüllerinde yaşanması muhtemel sorunlar ve çözümleri, firmamız Ar- Ge Merkezi nde elde edilen bilgi birikimi ve üniversite sanayi işbirliği kapsamında değerlendirilmiştir. 2. Tasarım Çalışması: Kale Oto Radyatör Ar-Ge ile Sürekli Ar-Ge ile Sürdürülebilir Uluslararası Rekabet vizyonu ile sektörde konumlanmış bir firmadır. Ar-Ge yaklaşımımızda iki unsur önemli rol oynamaktadır: a) Müşteri beklentilerine uygun uluslararası rekabetçi ürün geliştirme, b) Kapsamı iyi tanımlanmış nitelikli üniversite-sanayi işbirliği. Kale Oto Radyatör olarak hedefimiz tüm dünyaya yenilikçi bir anlayışla rekabetçi ürünler satabilmektir. Bunu yapmanın yolu sürekli Ar-Ge ile katma değeri yüksek ürünler geliştirmektir. Bu proje yöntemi ile yeni teknolojileri uygulayarak daha az malzeme ile daha yüksek ısıl performans ve fiziki dayanım elde edilebilmesi için personel eğitimine yabancı teknik merkezler ve üniversiteler ile ortak çalışmalar yapılmasına imkân bulunmuştur. Sakarya Üniversitesi (SAÜ) Makine Mühendisliği Bölümü ve bölüm öğretim üyelerinden Prof. Dr. Tahsin Engin ile bu proje dâhil 5 projede ortak çalışmalarımız söz konusudur. Kendisi halen Ar-Ge Merkezimizin genel danışmanlığını yürütmektedir. Bu projede soğutma modülünün kavramsal ve ön tasarımı firmamızda tamamlandıktan sonra, SAÜ tarafından hesaplamalı akışkanlar dinamiği (CFD) ile akış ve ısı transferi analizleri yapılmıştır. Bunun için öncelikle 3D akış hacmi modellenmiş, uygun giriş ve çıkış sınır şartları belirlenerek analiz programında uygulanmıştır. Analiz sonucunda soğutma modülünün istenen ısı transferini sağlayıp sağlamadığı, basınç kayıplarının limitler içerisinde kalıp kalmadığı, basınca ve sıcaklık değişimlerine bağlı gerilmelerin sınırlarda olup olmadığı, kesitlerin ve akış kanallarının uygunluğu kontrol edilmiştir. Bu analizlerden elde edilen sonuçlar tasarım revizyonlarımıza referans teşkil etmiştir. Ürünün İHA içerisindeki kapalı devresinin simülasyonu ise firmamız bünyesinde lisanslı olarak kullanılan KULİ/Avusturya yazılımı ile yapılmıştır. 150 Gebze Teknik Üniversitesi ile kullanılan malzemelerin fiziksel dayanımları ve kimyasal özellikleri incelenmiştir. TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi (MAM) ile geliştirilen özel kaplamalı malzemelerin iç yapısı incelenmiş ve malzeme üreticisinden alınan değerlerin doğrulanması sağlanmıştır. 3. Prototip İmalatı

153 Ar-Ge Yönetimi İyi Uygulama Örnekleri 4. Deneysel Doğrulama Çalışmaları: Üretim hedefimiz, 1. yıl 100 adet, 2. yıl 200 adet ve 3. yıl 400 adettir. Uygulama ile Ar-Ge Merkezi yönetimimiz, savunma sanayinde millileştirme ve yerlileştirme çalışmalarında aktif rol oynayarak, soğutma modülünde ithal ikamesinin sağlanması yanında, nitelik ve kalite artışı ile farkındalık oluşturmayı hedeflemektedir. Bu proje yönetimi ile, Ar-Ge Merkezimizde yerleşik olan proje kültürü daha da gelişecektir. Yeni teknolojileri uygulayarak, daha az malzeme ile daha yüksek ısıl performans ve fiziki dayanım elde edilebilmesi için personel eğitimine, yabancı teknik merkezler ve üniversiteler ile ortak çalışmalar yapılmasına imkân bulunmuştur. Kale Oto Radyatörün ürettiği soğutma modülleri ve soğutma üniteleri %80 ithal malzeme ile yapılmakta iken, bu proje ile bu oran tersine döndürülmüş ve % 80 yerli malzeme ile üretim gerçekleştirilmiştir. Termal şoklara ve yüksek basınca dayanıklı, ısıl güç/hacim oranı yabancı muadillerine oranla %20 daha yüksek yerli İHA soğutma modülü üretilip başarıyla test edilmiştir. Böylelikle stratejik bir ürün yerlileştirilmiştir. Sonuç olarak, özgün ve teknolojik ürün tasarlama ve üretme yeteneği arttırılmış, milli projelerde yer alabilme kabiliyeti sağlanmış ve ilk milli İHA projesi yapılmıştır. Elde edilen bilgiler ve kazanımlar diğer hava araçlarına da uygulanmış, benzerlerinden ucuz, yüksek performanslı ve teknolojik ürünler geliştirilmiş, yüksek yerlilik oranına ulaşılmış ( %80 ) ve yan sanayinin gelişmesine katkı sağlanmış, üniversite ve teknik merkezlerle işbirlikleri geliştirilmiş, fuar/konferans/seminer ve etkinliklere katılım artırılmış, eğitime destek artırılmış, fikri mülkiyet kapasitesi artırılmış, kurumsal yönetim anlayışı ile proje esaslı takım çalışması sağlanmış ve proje kapasitesi artırılmıştır. 151

154

155 GİRİŞİMCİLİK

156 ISUZU GARAJ (KURUM İÇİ GİRİŞİMCİLİK VE İNOVASYON TAKIM KURULUM) ANADOLU ISUZU OTOMOTİV SANAYİ VE TİCARET A.Ş. 154

157 Girişimcilik İyi Uygulama Örnekleri İnovasyon, yeni veya müşteri sorun ve ihtiyaçlarına göre yenilenmiş ürün, hizmet veya üretim yöntemi geliştirmek ve bunu ticari değer yaratacak hale getirmek için yürütülen tüm süreçleri içinde barındırır. Yeni veya iyileştirilmiş ürün, hizmet veya üretim yöntemi geliştirme, çözüme ulaştırılmamış sorunlardan, yeni fikir ve çözüm paketlerinden doğar. İnovasyon, sürekli ve sürdürülebilir olması gereken bir faaliyettir. Bu nedenle, ortaya atılan, geliştirilerek işler hale getirilen ve sonuçta firmaya rekabet gücü kazandıracak şekilde pazarlanan bu fikirlerin ve sonuçlarının tekrar tekrar değerlendirilmesi ve yeni getiriler için yaygınlaştırılarak kullanılması gerekir. Bu sayede doğacak yeni fikirlerse, yeni inovasyon faaliyetlerini doğurur. Firmaların yoğun rekabet ve değişim ekosistemine uyum sağlamaları, ancak çalışanların birer girişimci gibi davranması ile mümkün olabilmektedir. Kurum İçi Girişimcilik kavramı bu nedenle son dönemde bir çok kurumsal firmanın önceliği haline gelmiş durumdadır. Kurum içi girişimcilik kavramı, çalışanların potansiyellerinde bulunan yaratma, değiştirme ve fark yaratma arzusunu ortaya çıkararak, şirketlerin gelecekte var olabilmesinin zorunluluğu haline gelmiştir. Bu kavrama sahip çalışanlar, yeni fırsatları kollayıp ortaya koydukları yeni iş modelleri ile şirketlerinin geleceğe taşınmasında rol almaktadır. Dünyada şirket ömür ortalamaları 18 yıldan 12 yıla düşmüş, bu etki tüm ekonomik coğrafyaya yayılmıştır. Bu nedenle varlıklarını sürdürmek isteyen şirketler, dönüşümün ve farklılaşmanın akışına ayak uydurmalı, yöneticiler gibi inisiyatif kullanan, sorumluluk alan çalışanlar ile geleceklerini garanti altına almalıdır. Pazarda, firmaların yerini korumasının çözümünü sunan kurum içi girişimcilik, bu altyapıya sahip çalışanların bilgi ve becerilerinin geliştirilmesiyle değerlenmektedir. Kurum içi girişimciden, şirket varlıklarını ve teknolojik ürünleri, bayi kanalını, müşterileri vb. kullanarak sürdürülebilir yeni iş alanları için fikirler geliştirmesi, bu fikirleri en az bütçe, zaman ve emek ile test etmesi ve ilk müşterilerini kazanması beklenmektedir. Bu sistemin her firmada çalışmamasının temel nedeni, ortaya çıkan fikirlerin, geliştirilen prototiplerin ticarileştirilmesini sağlayacak doğru yetenekte ve bakış açısında insan kaynağının şirketlerde olmaması veya olanlara da uygun ortamın yaratılmamasıdır. Kişilere, kurum içinde yenilik yaratma fırsatının verilmesinin yanı sıra onlara özendirici eğitim ve çalışma alanlarının yaratılması, girişimciliğin şirket içinde teşvikini sağlamakla beraber inovasyonun gerçeğe dönüşmesini sağlamaktadır. Bu şekilde bir çalışma ortamı sunulan şirketler, yetenekli çalışanlarını bünyesinde tuttuğu gibi, bu çalışanlarca üretilen değerler ile pazarda rekabeti yöneten şirket konumuna geçmektedir. İnovasyon ve kurum içi girişimcilik, katma değer yaratmanın yanı sıra çalışanın kendini başarılı hissetmesini, fark yaratma sürecinin bir parçası olarak görmesini de beraberinde getirmektedir. Tüm bu süreç şirket geneline yayılma noktasında sorunlar ile karşılaşacaktır. Şirket içinde algının değişmesi, girişimciliğin stratejilere dâhil edilmesi, üst yönetimin tüm bu kavramları benimsemesi ve desteklemesi ile mümkün kılınmaktadır. 155

158 Üst yönetim, çalışanlarını çerçevelerin dışında düşünmeye yöneltmeli, düşündüklerini gerçeğe çevirecek imkânları sunmalıdır. Çalışanlar da, tek bir doğrultuda düşünmek yerine algılarını genişleterek bütün sorun, ihtiyaç ve fikirleri gözlemlemeli; tekrarlanan problemlere, karşılanamayan ihtiyaçlara çözümler geliştirmelidir. Anadolu Isuzu, kurumsal yapılanması güçlü bir işletmedir. Yönetim ve Ar-Ge birlikte hareket etmekte, bugünü ve geleceği birlikte tasarlamaktadır. Bu yapılanma, şirket stratejileri ışığında belirlenmiş alanlara yönelik çalışmaların yüksek verimle sürdürülmesini sağlamaktadır. Diğer taraftan; şirket içinden, müşteriden, pazardan gelen fikirler kimi zaman önceliklendirilmedikleri için, önemli fırsatların gözardı edilme ihtimali doğmaktadır. Şirketlerin katma değerli kazanımlar elde etmesinin gerektiği bu dönemde, ortaya çıkan her fikir belirli aşamaları geçtikten sonra Ar-Ge için, firma için ve sonucunda Türkiye için önemli şanslar yaratabilmektedir. Tüm bu kavramlar, ihtiyaçlar ve geleceğin temellerini oluşturacak fikirler ışığında, Anadolu Isuzu olarak firmamız için gerekli atılımların yapılmasına karar verilmiş, her geçen gün gelişecek bu ekosistemin önemli bir parçası olmak adına kurum içi girişimcilik ve inovasyon takımı kurulması çalışmaları başlatılmıştır. Karar, üst yönetim tarafından onaylanmış olup, takımın oluşturulması ve sürecin çizilmesi için İş Geliştirme ve Ar-Ge departmanlarından sorumlular atanmıştır. Proje detaylarında anlatacak olduğumuz takımın oluşturulması, eğitim verilmesi, eğitim organizasyonunun planlanması için toplamda 60 Bin TL bir harcama gerçekleştirilmiştir. Örnek proje olarak açıklamalarda bulunacağımız Sanal Araç Satış Bayi projesi için ise yazılım, donanım altyapısının oluşturulması amacıyla 70 Bin TL harcanması planlanmaktadır. Proje, kurum içi girişimcilik takımı Isuzu Garaj kurulumunu, inovasyon süreçlerinin ve anayasasının oluşturulmasını, takım eğitimini, proje üretme süreçlerini, örnek yaratılan bir projeyi ve oluşturacağı Ar-Ge girdilerini kapsamaktadır. Anadolu Isuzu bünyesinde inovasyon kültürünü oluşturmak, bu kültürü yaygınlaştırmak ve kurulan kurum içi girişimcilik takımı Isuzu Garaj ile müşterilerin ihtiyaç ve sorunlarını girişimci bakış açısıyla yaklaşarak Yalın Yeni Girişim ve Tasarım Odaklı Düşünme tekniklerini kullanarak katma değerli projeler üretmek amacıyla çalışmaktadır. Takım, mevcut işlerimizin dışına çıkarak; geleceği, üretim yeteneklerimiz dışında da değerlendirmekte, multidisipliner yapısıyla farklı konularda uzmanlığa sahip bireylerden meydana gelmektedir. 156 Sistemin şirket bünyesine kazandırılması, farklı aşamalardan meydana gelmiştir. İnovasyon ve kurum içi girşimcilik kavramları, uygulamaları ve Dünyadan örnekleri

159 Girişimcilik İyi Uygulama Örnekleri konusunda Üst Yönetim Çalıştayı gerçekleştirilmiştir. Bu çalıştayda, firmanın bugünü, geleceği ve gelişim haritası oluşturulmuştur. Ardından, aynı çalışma Supervisor, Takım Lideri ve Uzmanlar ile tekrarlanmıştır. Çalıştaylar sonucunda şirketin ortak fikir haritası meydana getirilmiş, gelişmeye açık yönleri, güçlü yönleri ortaya konmuştur. Şirket geneline kavramın açıklanması ve benimsetilmesinden sonra takım kurulumu fazına geçilmiş, 3 aşamalı bir seçim süreci izlenmiştir: Çalışanlardan ilk aşamada Yaratıcılık Testi ne katılımları istenmiş, özel puanlama sistemi ile sıralama oluşturulmuştur. İkinci aşamada yeterli puanı alan çalışanlardan takıma girme isteklerini ve inovasyon algılarını açıklayan bir yazı yazmaları istenmiştir. Son aşamada ise iki aşama sonucunda yeterli puanı alan çalışanlar ile çalıştay gerçekleştirilerek performansları değerlendirilmiş ve buradan seçilen 17 kişi ile takım oluşturulmuştur. Takım üyelerinin seçim süreci tamamlandıktan sonra, üyeler ile eğitim programı detayları paylaşılmış ve 6 günlük eğitim sürecinin içeriği açıklanmıştır. Seçilen ekibin potansiyellerini ortaya çıkarmak adına, beyin besleme, algı açma, trendlerin açıklanması gibi birçok ön çalışma yapılmış, ardından eğitim sürecine geçilmiştir. Eğitimde takım üyeleri, tasarım odaklı düşünme tekniklerini, iş modeli yaratmayı, fikir bulma ve değerlendirmeyi, müşteri testi yapmayı ve fikirleri minimum viable product a dönüştürmeyi uygulamalı olarak görmüş ve projeler üretmiştir. Tasarım odaklı düşünme tekniği aşağıda açıklanmıştır: Şekil 1: Tasarm Odaklı Düşünme Keşfet: Sorunu bul, ihtiyacı belirle. Yorumla: Hikaye anlat, fırsatları belirle. Fikir Üret: Fikir üret, çözüm paketi yarat. Deneyimle: Prototip yarat, geri dönüşleri al. Geliştir: Gelişme ve büyüme yollarını bul. 157

160 Takım üyeleri fikir, hizmet ve ürün yarattıkları projelerdeki sonuçları, müşterilerin ihtiyaç ve sorunlarına odaklanarak, onlardan gelen bildirimler ile şekillendirmiş, bu yönüyle özgün ve yenilikçi bir bakış açısı sağlanmıştır. İnovasyon takımı yapmış olduğu çalışmalarda, ucuza dene yanıl metodu ile çalışmış, müşterilere minimum viable product sunarak, geri bildirimlere göre projelerini pivot etmişlerdir. Geliştirilen bu bakış açısı, konvansiyonel yöntemlerin dışında olması özelliği ile fark yaratmak için bir araya gelmiş bu ekibi motive etmiş, motivasyonları organik olarak gelişmiş ve mesai arkadaşlarına da, bu tecrübelerini yansıtmalarını sağlamıştır. Tüm bu oluşum, kurum içinde inovasyon kültürünün oluşturulması, yaygınlaştırılması ve oluşturulan Isuzu Garaj ile girişimci bakış açısıyla projelerin yaratılması, faaliyet alanı veya dışında fikirlerin bulunması, müşteri geri dönüşlerine göre pivot edilmesi ve uygulanabilir hale getirilerek projelendirilmesi, Ar-Ge projelerine farklı bir bakış açısı ve kanal ile katkı sağlanması, projelerin ön fizibiliteye kadar olan bölümünün Ar-Ge nin kullanabileceği şekilde sunulması, teknoloji transfer ofisleri, üniversite iş birlikleri kurularak gelişim ağının genişletilmesi ve açık hale getirilmesi ve tüm bunların sonucunda firmaya ticari gelirin sağlanması hedefleri doğrultusunda gerçekleştirilmiştir. Kurumsal firma yapılanmasının yavaş kaldığı noktalara bir çözüm olarak geliştirilmiş ve geleceği yaratmak amacıyla hareket eden bu oluşumda, inovatif fikirlerin oluşturulduğu projeler, Ar-Ge ye doğrudan girdi oluşturacak şekilde dizayn edilmiştir. Hızlı ve Ucuz Dene-Yanıl Metodu / Minimum Viable Product Yöntemi gibi yöntemler kullanarak farklılık yaratmıştır. Isuzu Garaj üyeleri fikir, ürün, hizmet projelerinde ortaya çıkardıkları sonuçları, müşteriye gösteren değil müşterilerin sorunlarından hareketle sonuçlar ortaya çıkaran bir metodoloji izlemişlerdir. Sorun odaklı çalışarak, gerçek çözümler geliştirilmiştir. Kurum içinde girişimci bakış açısı ile olay çözümleri yaratılmıştır. Faaliyet alanı dışında araştırma yapma, gelişim gösterme kabiliyetleri kazanılmıştır. Girişimci ekosistemine dâhil olunmuş ve bu ekosistemdeki birçok gelişmeyi takip etme fırsatı bulunmuştur. 158 Isuzu Garaj ın çalışmalar sonucunda ortaya çıkardığı ve Ar-Ge bünyesine ilettiği ve çalışmaların sürdürüldüğü projelerden biri Sanal Araç Satış Bayi projesidir. Proje detaylandırılmış, fikir geliştirme, müşteri testleri süreçlerinden geçmiş ve ortaya prototip bir ürün olarak çıkartılmıştır. Proje, Anadolu Isuzu ürün gamında yer alan araçların VR gözlükler için modellenerek, müşterilerin sanal gerçeklik deneyimi ile ürünlerimizi görmelerini ve içlerinde gezmelerini sağlamak amacıyla üretilmiştir. Fiziksel bir üretime, denemeye veya prototipe ihtiyaç duymadan müşteri taleplerinin anında uygulanacağı bu çözüm için Isuzu Garaj süreçlerinin tamamından geçen proje, Ar-Ge çatısı altında bulunan Endüstriyel Tasarım birimine aktarılmış, tasarım ekibinin yoğun çalışması sonucunda otobüslerimiz için örnek bir model ortaya çıkarılmıştır. VR gözlüğü takan kişi otobüs içinde gezebilmekte, koltuklarda oturabilmekte, kapısından inerek dış görünüşüne bakabilmekte, talebine göre araç ve aksesuar renklerini değiştirebilmektedir. Proje kapsamının günden

161 Girişimcilik İyi Uygulama Örnekleri güne geliştirilerek, tüm ürünlere yayılması planlanmaktadır. Bunun bir adım sonrası ise bayilerde müşterilere bu hizmet sunularak satış gücümüzün artırılmasıdır. Bu proje ile Ar- Ge, farklı bir teknolojiyi bünyesine dâhil etmiş ve kullanmıştır. Araç geliştirme projeleri için önemli bir inceleme aracı geliştirmiştir. Tasarım ekibi yetkinliğini geliştirmiştir. Müşteri talepleri ve ihtiyaçları doğrudan Ar-Ge tasarımlarını ve araç geliştirme süreçlerine dâhil olmuştur. İnovasyon Takımı Garaj ilk eğitimler sonucunda 208 fikir üretmiş, bu fikirleri 10 potansiyel iş paketine dönüştürmüş ve sonucunda 5 ayrı projeye evriltmiştir. Geliştirilen bu projelerin, müşteri testleri ve pazar analizleri yapılmış, 5 yıllık finansal tabloları oluşturulmuş biçimde üst yönetim değerlendirmesine sunulmuştur. Değerlendirmeler sonucunda üst yönetim, araştırmaların devam ettirilmesi adına toplamda 30 Bin TL tohum yatırım yapmıştır. Geliştirilen projeler 5 yıl toplamında 250 Milyon TL. ciroluk bir potansiyel vaat etmektedir. Firma içinde varlığını sürdüren İnovasyon Takımımız Garaj kısa ve orta vadede şirkete maddi olarak katkı yapmasının yanı sıra; geliştirilen ürünler, teknolojiler, hizmetler, katma değerli olma özellikleri ile ülkenin ihracat açılımlarına katkı oluşturacaktır. Yeni nesil kurum içi girişimciler yaratarak ithal ettiğimiz çözümlere karşılık yerli ve gelişmiş versiyonlarını sunmak, ülke ekonomisine katkı sağlayarak uzun dönemde bu çözümlerin ihracını da beraberinde getirecektir. Firmamızın vizyoner bakış açısı ile oluşturulan Garaj Takımı ile fikirlerini duyurmakta zorlanan yaratıcı ve çözüm odaklı kişiler, firmada değer yaratabilmekte, ana işlerinin dışında firmaya doğrudan getiri kazandırabilecek iş ve iş modelleri üretebilmektedir. 159

162 ŞİRKET İÇİ GİRİŞİMCİLİK SÜRECİ NETAŞ TELEKOMÜNİKASYON A.Ş. 160

163 Girişimcilik İyi Uygulama Örnekleri Bu uygulama; satılabilir, yüksek teknolojili, katma değerli ve Netaş ın faaliyet ve uzmanlık alanlarında, çalışanlarımız tarafından önerilen inovatif projelerin seçilerek desteklenmesi amacı ile oluşturulmuştur. Şirket içi inovasyonu ve girişimciliği özendirmek, bir teknoloji firması için vazgeçilmezdir. Netaş ın 44 yıllık Ar-Ge ve inovasyon süreçleri sırasında edindiği tecrübeler, çalışanların yeni fikirlerini paylaşmakta çok kırılgan olduğunu, doğru kriterler ve mercilerce tarafsız ve adil değerlendirilmediği sürece fikirlerini paylaşmadıklarını göstermiştir. Bu uygulamamızda bu hassasiyetin adreslenebilmesi için araştırmacıların fikirlerini iş fikri (business case) yaklaşımı ile ele alarak, tüm gereksinimleri, potansiyel müşterileri, maliyet ve getiriyi düşünerek ortaya koyması, sonrasında da satış, iş geliştirme, çözüm, finans, insan kaynakları, Ar-Ge ekipleri liderleri ve uzmanlarının bulunduğu bir komitede değerlendirilmesi süreci oluşturulmuştur. Değerlendirme sonrası desteklenmeye değer görülen projeler gerekli kaynaklar ayrılarak Yeni Ürün Geliştirme Süreci ne (NPI) uygun olarak ürünleştirilir. Bu süreç aynı zamanda Ar-Ge ve Ar-Ge dışı grupların arasındaki kalın duvarları kaldırmaya da yardımcı olmuştur. Bu sayede araştırmacılar bir girişimci gözüyle fikirlerini değerlendirme yetenekleri geliştirmişlerdir. Ayrıca satış, iş geliştirme, çözüm grupları da proje başlamadan haberdar olabilmektedir. Böylece fikir daha girişim aşamasındayken satış ve çözüm gruplarının bilgilendirilmesi ile onlardan rakip ürünler hakkında detaylı bilgi alınmakta ve potansiyel müşteri grupları çıkarılmakta, müşterilere yapılacak satış ve pazarlama odaklı ziyaretlerin planlanmasına imkân tanımaktadır. Araştırmacıların/mühendislerin genel yaklaşımı, öğrenmek istediği ya da çalışmak istediği teknolojilerde fikir üretmektir, ancak iş hayatında katma değerli, satılabilir, müşteri odaklı, yüksek teknolojili ürünler üreten firmalar varlıklarını sürdürebilirler. Bu süreçle Ar-Ge Merkezi çalışanlarının bu bilinçle fikirlerine bakabilmelerini sağlamak da hedeflenmiş, tüm Ar-Ge yönetim ve mimar ekiplerine girişimcilik konusunda tecrübeli sektör uzmanlarından girişimcilik eğitimleri aldırılarak bu bakış açısının kazandırılmasına çalışılmıştır. Netaş gibi köklü firmalarda, yatırım yapılacak tüm projeler üst yönetimin onayı ile tüm pazar araştırmaları, yatırım geri dönüşleri hesaplanarak ve riskler düşünülerek yapılmaktadır. Şirketimizde inovasyon kültürünün gelişmesi ile pek çok prototip çalışması bilgi birikimi sağlayabilmek amacı ile pazar araştırmaları, satılabilirlik gibi proje öncesi çalışmalar yapılmadan eş zamanlı başlatılmış ve ürünleşme yolunda ilerlemiştir. Bu projelerin sayısının ve ayrılan kaynağın artması, bu çalışmaların da şirket öncelikleri doğrultusunda incelenmesi gereğini ortaya çıkarmıştır. 161

164 Ar-Ge kaynaklı bilgi birikiminin artırılabileceği ve yeni teknolojileri öğrenebilmek amaçlı yapılan çalışmalara ayrılan kaynağı daha verimli kullanabileceği, yapılan yatırımların ürüne dönüş oranının daha artabileceği gözlemi sonrasında Ar-Ge Merkezi teknoloji liderlerinin yapmış olduğu periyodik toplantılar sonrasında ürüne dönen fikir sayısını artırabilmek ve kaynakları daha verimli kullanabilmek için Şirket İçi Girişimcilik süreci adını verdiğimiz bu projenin başlatılmasına karar verilmiştir. Bu projedeki maliyet unsurları yeni fikirlerin dokümantasyonu, çeşitli fonksiyonel guruplardan gelen uzmanların fikirleri değerlendirebilmek için yaptıkları araştırma, inceleme, beyin fırtınası toplantılarında gösterilen çaba ve değerlendirmelerin düzgün olarak yapabilmesi için verilmiş olan eğitimlerdir. Şu ana kadar Ar-Ge bünyesinde çalışan 90 araştırmacıya, fikirlere girişimci bakış açısı ile bakabilmeleri amacı ile girişimcilik konusunda eğitim ve mentorluk hizmeti veren kaynaklardan eğitimler aldırılmıştır. Bu unsurlara şirket kaynaklarından yaklaşık olarak 1 milyon TL civarında bir yatırım yapılmıştır. Bu proje kapsamında değerlendirilen fikirler sadece ürüne dönüşme potansiyeli olan fikirlerdir. Patent, bilgi birikimi sağlamak, var olan bir süreci, yöntemi ya da ortamı iyileştirmek gibi ürüne dönüşemeyecek fikirlerin değerlendirilmesi bu proje kapsamında ele alınmamaktadır. Bu tür fikirlerin değerlendirilebilmesi için ayrı süreçler uygulanmaktadır. Bu uygulama ile Netaş ın faaliyet ve uzmanlık alanlarında, satılabilir, yüksek teknolojili, pazarda fark yaratabilecek katma değerli ürünler üretmek, çalışanlar tarafından önerilen inovatif fikirleri doğru değerlendirilebilmeyi sağlayacak bir süreç oluşturmak amaçlanmıştır. İnovasyon ve Ar-Ge stratejileri tarafından yürütülen süreç, proje öneri formunun doldurulması ile başlar. Bu formda yer alan bilgiler sırasıyla; fikrin başlığı, kısa tanımı, yenilikçi yönü ve teknolojik düzeyi, katma değer yaratacak yönü, maliyet kalemlerinin neler olduğu, kârlılık planı, ilgili müşteri grubu, müşteri ile temasa geçilme yöntemi, varsa ortaklar, fikri hayata geçirmek için gerekli faaliyetler/adımlar, rakiplerle karşılaştırma, kullanılabilecek satış kanalları, ihtiyaç duyulan kaynaklar şeklindedir. Fikir sahibi, formu doldururken ona destek olacak bir mentor ile çalışır. Bu nedenle Ar- Ge gruplarından mentor ekibi oluşturulmuş ve bu kişiler özel bir mentorluk eğitiminden geçirilmiştir yılında 15 kişilik gruplar halinde 6 eğitim düzenlenmiştir. Eğitimi alan kişiler kendi gruplarına mentor olurlar. Doldurulan formların istenen bilgiler içerdiği ve yeterince detaylı olduğu konusunda şirket dışı bir kaynaktan danışmanlık hizmeti alınmaktadır. Fikir sahibi ve mentorun beraber oluşturduğu form, danışman tarafından incelenir ve formun komiteye sunulacak son halini alması sağlanır. 162 Fikir sahibi araştırmacı, bu formu doldurmak için pek çok çalışma yapar, piyasa

165 Girişimcilik İyi Uygulama Örnekleri analizlerinden faydalanır, maliyet ve karlılık hesaplaması için ilgili gruplarla beraber çalışarak mali ve teknik fizibilite çıkarır, fikri tüm detayıyla araştırır ve müşteri ihtiyacını gözeten, sosyal trendlere uygun, yeni teknoloji kullanan daha inovatif fikrin oluşturulmasını sağlar. Yeterli sayıda yeni fikir oluştuğunda, Proje Değerlendirme Komitesi, İnovasyon ve Ar-Ge Stratejileri Direktörlüğü tarafından toplantıya çağrılır. Proje Değerlendirme Komitesi, fikri her yönüyle değerlendirmeyi sağlayacak gruplardan oluşur; fikrin ürüne dönüştüğünde satışı yapılacak marketin Satış Direktörü, Ar-Ge İş Geliştirme Direktörü, ilgili Ar-Ge Direktörleri, Ar-Ge Çözüm Direktörü ile İnovasyon ve Ar-Ge Stratejileri Direktörlerinden oluşur. Toplantıda ilgili fikrin fikir sahibi veya proje sorumlusu, projesini ayrıntılarıyla komiteye sunar. Proje Değerlendirme Komitesi, sorular ile fikri tam anlayıp, önerileriyle şekillendirir, fikir alışverişinde bulunulur, muadili ürünler varsa fikrin üstünlükleri, yaratacağı katma değer tartışılır, en sonunda oylamaya geçilir. Fikirlerin ticarileştirilebilir olması Ar-Ge çalışmaları için çok önem arz etmektedir, Ticarileşme potansiyeli olmayan hiçbir fikir desteklenmektedir. Bu nedenle fikrin bu komiteden geçmesi için Satış Direktörünün onaylaması şartı vardır. Satış Direktörü onaylayabilir ya da aksiyonlar verip yeniden değerlendirilmesini isteyebilir. Yeniden değerlendirmesi tavsiyesi fikrin gelişmesine, pazara uygun hale gelmesine, son kullanıcı ihtiyacını karşılayabilmesine yardımcı olmaktadır. Yeniden değerlendirilme talep edilen fikir, aksiyonlarını tamamlayıp bir sonraki toplantıya yeniden sunuma gelir. Değerlendirme toplantısında onay alan fikir, yeni ürün geliştirme (NPI) süreci uygulanarak ürüne dönüşür. Bu değerlendirme ile; Her yeni fikir Satış, Çözüm, Ar-Ge gruplarının bilgisine sunulur. Şirket içi bilgi akışını sağlar. Satış ve Çözüm gruplarının fikirlerini erken evrede alarak müşteri ihtiyaçlarını gözeten ürünler oluşmasını sağlar. Fikir sahibinin rakiplerini, benzer fikri/ürünleri araştırmasını ve proje planı ile fikrini daha detaylı incelemesini ve olası alternatiflerine göre katma değerini iyi düşünmesini, tasarlamasını sağlar. Uygulamanın çıktı hedefi; tüm dünya ile rekabet edebilir ve uluslararası ilişkilerimiz ve kanallarımız vasıtası ile satılabilir, yüksek teknolojili, katma değerli ürünler/ürün aileleri çıkarmaktır. Ciro ve şirket kârlılığında ve market payında artış bunun doğal sonucu olarak görülmektedir. 163

166 Ayrıca bu uygulama ile; Yeni fikirlerin ön hazırlık yapılarak üst yönetime sunulması ve kaynak ayrılması, Satış, çözüm gruplarından müşteri ihtiyaç ve beklentilerinin, rakip ürünlerin özelliklerinin toplanması, yeni fikirler ve potansiyel ürünler hakkında bilgilendirilmeleri, Ar-Ge de girişimcilik bilincinin oluşturulması ve şirket içi girişimciliğin desteklenmesi, Onaydan geçmeyen projelere ayrılan kaynakların tasarruf edilerek Ar-Ge kaynaklarının daha verimli ve hedefe yönelik olarak kullanılması, Yeni istihdam yaratılması, Fikir sahiplerinin önerilerinin üst yönetim tarafından dinlenip önemsendiğini görerek motive olmaları ve performanslarının olumlu yönde etkilenmesi, Ürüne dönüşen fikir sayısında artış sağlanması hedeflenmiştir. Bu uygulama ile sadece bir fikir değerleme sistemi kurulmamış, Ar-Ge çalışanlarına girişimci bakış açısı kazandırarak, ürüne yönelik fikirlerin fikir sahibi tarafından bir iş fikri yaklaşımı ile ilgili kültürün ve yetkinliğinin oluşturulması hedeflenmiştir. Şirket içi girişimcilere gerekli kaynakların tahsis edilerek fikirlerini hayata geçirme olanağının verilmesi ve birlikte kazanmanın hedeflenmesi şirket için girişimcilik için iyi bir modeldir. Bu model ile ayrıca Ar-Ge/satış/pazarlama/iş geliştirme gibi farklı fonksiyonel grupların iletişiminin artırılması ve teknoloji, market gibi bilgilerin de yaygınlaşması sağlanmıştır. Süreç, bu yönleri ile klasik fikir değerlendirme yaklaşımlarından farklılık oluşturmaktadır. Uygulama 2016 Ocak ayında planlanmış, 3 ay eğitim ve kurgulama süreci sürmüş, ilk toplantılar Nisan ayında başlamış 13 adet ürüne dönüşebilir fikir değerlendirilerek 8 tanesi onaylanarak gerekli kaynak ayrılmış ve yeni ürün geliştirme süreci başlatılmış, 7 adedi için ise iş fikrinin geliştirilmesine yönelik aksiyonlar verilmiştir. 4 iş fikri İş Fikri Şablonu hazırlanması sırasında komiteye sunulmadan katma değeri ve rekabetçi yönü zayıf görülerek fikir sahibi tarafından elenmiştir. Bu uygulama ile 15 kişilik gruplar halinde 6 eğitim düzenlenmiş ve 90 araştırmacıya proje fikirlerine girişimci bakış açısı ile yaklaşma yeteneği kazandırılmıştır. Bu eğitimler ile; Ar-Ge çalışanlarına pazar, satış potansiyeli, müşteri bakış açısı gibi kavramların kazandırılması, Her proje fikrinin bir iş fikri (business case) yaklaşımı ile ortaya konulması için gerekli yetkinliğin oluşturulması, 164 Fikirler önerilme aşamasına gelmeden pazar, maliyet, satış kanalları, rakipler, müşteriler, satış potansiyeli ile değerlendirilip iş planı çıkarılması,

167 Girişimcilik İyi Uygulama Örnekleri Ar-Ge çalışanlarının girişimcilik yetkinliğinin artırılmasının sağlanması hedeflenmiştir. Bu eğitimler önümüzdeki yıllarda da devam edecektir. Bu uygulama; Satış ve Çözüm grupları erken evrede bilgilendirilerek gruplar tarafından pazar araştırması, potansiyel müşteri ziyaretleri yapılmasına imkân tanımış, böylece Satış, Çözüm ve Ar-Ge gruplarının iletişimi güçlendirilmiştir. Ar-Ge ve Ar-Ge dışı grupların arasındaki iletişim ve işbirliği artırılmış, Fikir sahipleri, önerilerinin üst yönetim tarafından dinlenip önemsendiğini görerek motive olmakta ve yeni ürüne dönüşen fikir sayısı artmaktadır. Bu uygulamanın fiziksel çıktıları şunlardır: Ürün portföyü ticarileşme potansiyeli yüksek ürünlerden oluşacağından firmanın satışları ve karlılığı artacaktır. Yeni ürün sayısındaki artış, patent ve marka v.b. sayısına pozitif katkı sağlayacaktır. Yeni ürün, karar sürecini netleştirmesiyle yönetimsel bir fayda sağlamaktadır. 8 fikir onay almış, projelendirilen bu fikirler için toplamda 83 adam/yıl istihdam sağlanmıştır. 5 fikir için ticarileşme potansiyeli görülmemiş, fikir için ayrılacak kaynaklardan toplamda 58 adam/yıl Ar-Ge kapasitesi başka projelere aktarılmıştır. Sonuç olarak; Ar-Ge ve Ar-Ge dışındaki Satış, Çözüm, Finans gibi grupların iletişimini artırarak ticarileşme potansiyeli yüksek, müşteri gereksinimleri gözetilmiş katma değerli ürün çıkmasına yönelik bir girişimcilik değerlendirme modeli oluşturulmuştur. 165

168 İLERİ TEKNOLOJİLİ VE ULUSLARARASI PAZARDA REKABETÇİ ÜRÜN GELİŞTİRME UYGULAMASI FİGES FİZİK A.Ş. 166

169 Girişimcilik İyi Uygulama Örnekleri FİGES, 1990 yılından bugüne oldukça hızlı ilerleyen savunma sanayimizin dev şirketleri için sistem, alt sistem ve test sistemleri tasarlamış ve geliştirmiş, 2000 li yıllardan sonra geliştirdiği bu sistem ve alt sistemlerin prototiplerini de üretmiştir. Bu 26 yıl içerisinde sanayimizin Ar-Ge ye önem veren hemen hemen bütün şirketlerine ileri mühendislik eğitimleri vermiş ve projelerini geliştirmelerinde destek olmuştur yılında FİGES üst yönetimi, kendi ürünlerini geliştirip seri imalatını yapmak için stratejik bir karar almış ve bu amaç için yaptığı araştırmalar sonucunda Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığımızın Ar-Ge Merkezleri ve Teknoyatırım Destekleri nin kendisi için büyük bir fırsat sunduğunu gözlemlemiştir. Takiben, öncelikle Ar-Ge Merkezi başvurusu yapılarak 2015 yılında Ar-Ge Merkezi yapısına dönüşmüştür. Aynı süreçte içerisinde bulunduğu savunma sanayi projelerinin isterlerini araştırmış ve ülkemizde geliştirilmeyen, bizi yurt dışına bağlı kılan sistem ve alt sistemleri ön incelemeye almıştır. Ar-Ge kurulumuz 2016 yılı başında yaptığı toplantı ile elektromekanik mast geliştirmeye karar vermiştir. Bu süreç içerisinde yapılan tanıtım sunumlarında ASELSAN şirketi Rehis ve SST sektör başkanlıkları yaptığımız çalışmaları başarılı bulmuş, her iki sektör başkanlığı ile satış sözleşmeleri imzalanmıştır. Uygulamanın öncesinde, savunma sanayimiz tüm mast sistemlerini yurt dışı firmalardan tedarik ediyordu. Bu sektörde önde gelen yabancı firmalar neredeyse tek tedarikçi haline gelmişlerdi. Son yıllarda maruz kaldığımız gizli ambargolar mast tedarikinde lojistik sorunlar çıkarmakta ve alım maliyetleri oldukça yükselmekte idi. Ayrıca tedarik edilen ürünler firmalarımızın farklı taleplerine karşı esnek ve hızlı dönüş sağlanmıyordu. Örneğin, mevcut sistemin daha fazla yük taşıyan versiyonu talep edildiğinde veya daha hassas pozisyonlama, üzerine takılacak ek aparatlar, daha farklı ve/veya ağır çevre koşulları söz konusu olduğunda tedarikçiler hızlı dönüş sağlayamıyorlar ve çözüm odaklı ilerlemiyorlardı. Ancak ihtiyacımız olan sistemler kompozit malzemeler, teknolojik diğer bileşenler ve yazılım algoritmasının geliştirilmesi gibi üst düzey mühendislik ve malzeme altyapısı gerektiriyordu. İhtiyaç duyulan sistemler teknolojik bileşenler, yazılım algoritmasının geliştirilmesi, üst düzey mühendislik ve malzeme altyapısı FİGES in sahip olduğu en önemli unsurlardı. Bizi yurt dışına bağlı kılan bütün alt bileşenler, kompozit malzeme de dâhil olarak FİGES tarafından %100 olarak yerlileştirilebilecek ürünlerdir. Bu sistemlerin belirlenmesi için konuyla ilgili mühendislik ekiplerinden temsilcilerin yer aldığı bir Ar-Ge Kurulu oluşturulmuştur. Ar-Ge Kurulu, ilgili Ar-Ge yönetimi eğitimine katılarak Ar-Ge projelerinin yönetimi konusunda geliştirilmiştir. Öncelikli faaliyet alanlarını, teknoloji alanlarını, üniversite-sanayi işbirliklerini içinde barındıran bir Ar-Ge strateji planı oluşturulmuştur. Yeni fikirlerin oluşturulması adına katılımcılar ile iki haftalık 167

170 düzenli toplantılar yapılarak farklı proje önerileri toplanmıştır. Toplanan projeler, projenin türü, projenin çıktıları, teknolojinin şu anki durumu, olası eğilimler, projenin mevcut durumuna göre yenilikçi yönleri, pazarın durumu ve hedeflenen pazar payı, gerekli kaynak araştırması, danışmanlık ve hizmet alımı gerekliliği, alınabilecek destek ve teşvikler ve son olarak proje risk analizinin oluşturulması aşamalarından geçirilmiştir. Projeler aşağıdaki kriterlere göre değerlendirilmiştir: Teknik Faktörler Projenin gerektirdiği uzmanlık/yetkinlik seviyesi firmanın mevcut seviyesi ile paralelliği, Projenin Ar-Ge niteliği ve yenilikçi yönü, Projenin teknik başarı olasılığı, Projeyi başından sonuna üstlenecek bir yönetici/lider varlığıdır. Organizasyonel Faktörler Proje konusu ve çıktısı Ar-Ge Merkezi nin öncelikli faaliyet/sektör alanı ve teknolojik alanlar ile paralelliği, Projede ihtiyaç duyulan uzman personel kaynağının müsaitliği, Projenin bütçe olarak firmanın finansal durumuna uygunluğu, Devlet teşviklerinden fonlanabilecek bütçe ve teşvik alınma olasılığı, Proje süreçlerinin yürütüleceği alanın varlığı/müsaitliğidir. Pazarlama/Ticarileştirme Faktörleri Proje çıktısı ürünün/hizmetin yurt içi ve yurt dışı pazarının büyüklüğü, Pazardaki rekabetin derecesi, Proje çıktısının pazara sürülme süresi ve pazardaki trendlere uygunluğu, Proje çıktısı seri üretimde kullanılacaksa tedarik edilmesi gereken hammadde, malzeme, alt-sistemlerin temin kolaylığı, Benzer ürünlerin patent ve lisans durumudur. Ayrıca proje için ihtiyaç duyulan kritik personel profilleri belirlenerek gerekli mühendislik personel matrisi oluşturulmuştur. 168

171 Girişimcilik İyi Uygulama Örnekleri Şekil 1: Proje Değerlendirme Aşamaları Yukarda bahsedilen değerlendirmeler neticesinde ve konuyla ilgili ana sponsor firmalar ve Savunma Sanayi Müsteşarlığı ile yapılan görüşmeler sonucunda Elektromekanik Mast Geliştirme Projesi kararı ortaya çıkmıştır. Proje geliştirme kararı ile saat ve ,00 TL lik bir öz sermaye ayrılarak prototip aşaması 2016 sonunda başarıyla sonuçlandırılmıştır. Uygulama, savunma sanayimizin kritik bir alt sistem ihtiyacı olan elektromekanik mastların milli mühendislik imkânları ve tedarikçileri kullanılarak geliştirilmesini, seri üretilen bir ürün haline getirilmesini, gerekli seri üretim altyapısının belirlenmesini, entegre lojistik destek ve bakım onarım desteklerinin sağlanmasını ve gelecek dönem ihtiyaçları doğrultusunda sürekli iyileştirilmesine yönelik altyapının oluşturulmasını kapsamaktadır. Elektromekanik mast projesi, başta savunma sanayimizin ve sonrasında endüstrimizin ihtiyaçlarını milli imkânlarla karşılayarak, katma değeri yüksek bir ürün üretmek ve ülkemize yeni istihdam alanı yaratmak amacı ile başlatılmıştır. Uygulama, konfigürasyon yönetimi, patent araştırması ve literatür taraması, mevcut ürünlerin incelenmesi ve gereksinimlerin belirlenmesinden sonra mekanik tasarım, analiz ve simülasyon, elektronik tasarım, prototip üretim ve askeri - sivil standartlara uygunluğunun fiziksel testler ile doğrulandığı test ve doğrulama süreçlerinden oluşmaktadır. Patent ve fikri sınai mülkiyet hakları ile ilgili eğitim alınmış, konuyla ilgili olabilecek 200 adeti aşkın patent incelenmiştir. Özgün çözümler geliştirebilmek adına karşılaşılan problemlerin çözümlenebilmesi için beyin fırtınası, zihin haritaları, Triz problem çözme 169

172 teknikleri, çelişki analizleri, fonksiyonel analiz ve 9 pencere yöntemleri kullanılmıştır. Oluşturulan özgün tasarımlar için patent başvuruları yapılmıştır. Bu sayede firmaya bir patent kültürü kazandırılmaya başlanmıştır. Savunma sanayimizin dinamik ihtiyaçlarını karşılarken sadece proje hizmetleri ile gelişmek, sektördeki rekabetçi ortam düşünüldüğünde pek mümkün olmamaktadır. Ayrıca yeni Ar-Ge yatırımları için gerekli mali kaynakları ve insan kaynaklarını yaratabilmek, yurt dışından tedarik edilen kritik komponentlerin yerli imkânlarla geliştirilmesi ve firmaların kendi özgün çözümlerini katarak daha iyi ürünler geliştirmesi, bu ürünleri yurt içi ve yurt dışı pazarda satabilmesi ile gerçekleştirilebilir. Yönetimsel hedefler: Geliştirilen ürünün askeri standartlardaki testlerinin (MIL-STD 810G vb.) Mart 2017 itibari ile tamamlanmış olması ve ürünün belgelenmesi, 2017 ilk yarı yılı içerisinde sistemle ilgili en az 10 adet patent başvurusunun yapılmış olması, Mart 2017 yılı itibari ile üretim tesisinin resmi açılışının gerçekleştirilmesi, Nisan 2017 yılı içerisinde bir katalog ürün gamı haline getirilmesi, Alt komponentler bazında minimum %90 yerlilik sağlanması, Gerekli olan insan kaynağı ve malzeme kaynağı tedariklerinin zamanında gerçekleştirilmesi, Proje süreçlerinin ve çıktılarının raporlanması, öğrenilen tecrübelerin aktarılması, Risk analizlerinin yapılması ve önlemler alınması, Konfigürasyon yönetiminin uygulanması, kritik komponentlerin takibidir. Finansal hedefler: Ocak 2017 içerisinde ek yatırım planının oluşturulması, Ocak 2017 içerisinde Kasım 2016 tarihinde belirlenen yatırım faaliyetleri için alınabilecek desteklerin belirlenmesi (2017 yılı için belirlenen kaynak ihtiyacı ,00 TL), Ocak 2017 itibari ile makine teçhizat, test ekipmanları ihtiyaçlarının belirlenmesi ve gerekli bütçelerin oluşturulması, Haziran 2017 tarihi itibari ile 2018 yılı yatırım planının oluşturulması (2018 yılı için ön görülen kaynak ihtiyacı ,00 TL), 170 Aralık 2017 itibari ile %20 kârlılık hedefine ulaşılmasıdır ( ,00 Euro).

173 Girişimcilik İyi Uygulama Örnekleri Pazarlama Hedefleri: İDEF Fuarı Mayıs 2017 de FİGES standında ve müşteri araçları üzerinde sergilenerek, ürünün tanıtımının yapılması, Fuarda ilgili ana yüklenicilerden en az 100 kişinin davet edilmesi, 2017 yılı içerisinde ilgili yurt dışı fuarlara katılımın sağlanması, Haziran-Ağustos 2017 tarihleri itibari ile minimum 100 adet siparişin alınması, 2017 yılı içerisinde sipariş bazında %20 yerli pazar payına ulaşılması ( ,00 Euro), 2018 yılı içerisinde yurt içi %50 yurt dışı %10 pazar payına ulaşılmasıdır ( ,00 Euro). Yukarıda bahsedilen faaliyetler ile özellikle savunma sanayisinde yurt dışına bağımlılığı azaltıcı, son kullanıcı ve patent gibi engellere takılmayan, tamamı yerli tasarım, mühendislik ve üretim kaynakları kullanılan bir ürün ailesi pazara ve sektöre kazandırılmış olacaktır. Uygulamanın hayata geçmesi ile beraber, savunma sanayimizin kritik ihtiyaçlarından biri milli imkânlarla geliştirilerek yurt dışına bağlılık ortadan kaldırılmış ve çevre korunmasına büyük katkı sağlanmıştır. Ar-Ge Merkezimizde proje konusu belirleme, Ar-Ge Kurulu ve çalışanların Ar-Ge faaliyetlerine katkılarının düzenli şekilde değerlendirildiği bir yöntem oluşturulmuş ve işletilmiştir. Çalışanların proje faaliyetlerine katılımlarının üst yönetim tarafından desteklenen ödül-teşvik sistemi uygulanmaya başlanmıştır. Ürünün firmaya katacağı mali destek ile ticarileşme ve fabrikalaşma yönündeki faaliyetlerin önü açılmıştır. Yeni iş kolları ile firmaya katma değer ve nitelikli istihdamlar kazandırılmıştır. Yeni geliştirilecek olan projelere emsal teşkil edecek bir yöntem tecrübe edinilmiştir. Özetlemek gerekirse, FİGES yirmi yılı aşkın süredir yürüttüğü ileri mühendislik hizmeti faaliyetlerini Ar-Ge Merkezi olması ile birlikte ürüne dönüştürmenin yöntemlerini oluşturmuştur. Kurduğu Ar-Ge Kurulu, proje değerlendirme altyapısı, problem çözme metodolojisi, patent ve fikri sınai haklar konularında edindiği tecrübe ile hızlı ve sistematik bir şekilde yeni ürünler geliştirme yolunda ilerlemektedir. Sadece ülkemizin yurt dışı bağımlılığını azaltmamış aynı zamanda kazandıracağı katma değer, yeni istihdam alanları ve uyguladığı ileri teknolojiler ile diğer Ar-Ge Merkezlerine örnek teşkil edecek kabiliyetler kazanmıştır. 171

174 172

175

176 T.C. BİLİM, SANAYİ ve TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Bilim ve Teknoloji Genel Müdürlüğü Adres: Mustafa Kemal Mahallesi Cadde No:154 Çankaya/ANKARA Tel: Fax: btgm.sanayi.gov.tr